Về ba khẩu súng thần công Hà Lan ở Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế - Philippe Trương

128 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> <br /> COÅ VAÄT VIEÄT NAM<br /> <br /> <br /> VEÀ BA KHAÅU SUÙNG THAÀN COÂNG HAØ LAN<br /> ÔÛ BAÛO TAØNG COÅ VAÄT CUNG ÑÌNH HUEÁ<br /> Philippe Trương*<br /> Trong söu taäp suùng thaàn coâng hieän ñang tröng baøy taïi Baûo taøng Coå vaät<br /> Cung ñình Hueá (BTCVCÑ Hueá) coù 3 khaåu suùng coù nguoàn goác töø Haø Lan. Ñoù<br /> laø caùc khaåu suùng mang caùc soá ñaêng kyù: BTH-TB KL2 52, BTH-TB KL2 53 vaø<br /> BTH-TB KL2 54.<br /> Trong nhöõng laàn veà Hueá, gheù thaêm BTCVCÑ Hueá, toâi raát quan taâm<br /> ñeán nguoàn goác, lai lòch cuûa 3 khaåu thaàn coâng naøy nhöng chöa coù ñieàu kieän<br /> khaûo cöùu kyõ. Dòp may aáy ñaõ ñeán khi toâi coù cô hoäi tieáp caän vôùi nhöõng taøi lieäu<br /> löu tröõ cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan (Vereenigde Oost-Indische Compagnie<br /> - VOC) vaø ñaõ tìm ñöôïc lai lòch cuûa 3 khaåu suùng ñaëc bieät naøy. Nhöõng taøi lieäu<br /> naøy ñaõ ghi nhaän moái quan heä thöông maïi giöõa Haø Lan, thoâng qua Coâng ty<br /> Ñoâng AÁn Haø Lan, vôùi chính quyeàn cuûa caùc chuùa Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi, ñaëc<br /> bieät laø vieäc trao ñoåi vaø cung öùng vuõ khí cho chuùa Trònh, cuõng nhö lyù do vì<br /> sao caùc khaåu thaàn coâng naøy laïi xuaát hieän ôû Hueá vaø trôû thaønh coå vaät cuûa<br /> BTCVCÑ Hueá.<br /> 1. Khaåu thaàn coâng mang soá ñaêng kyù BTH-TB KL2 52<br /> Ñaây laø khaåu thaàn coâng baèng ñoàng,<br /> daøi 207cm, ñöôøng kính mieäng<br /> 10cm, do oâng Gerard Koster ñuùc<br /> taïi Amsterdam (Haø Lan) naêm<br /> 1661 (Hình 1).<br /> Thoâng tin naøy ñöôïc theå hieän bôûi<br /> doøng chöõ “GERARD KOSTER<br /> ME FECIT AMSTELREDAMI A0<br /> 1661” ñuùc noåi ôû vaønh chuoâi suùng.<br /> Döôùi doøng chöõ naøy laø con soá 1364,<br /> cho bieát suùng coù troïng löôïng<br /> 1.364 livre (khoaûng 682kg). Maët<br /> Hình 1. Suùng thaàn coâng do oâng Gerard Koster Beù<br /> treân vaø maët beân cuûa choát suùng,<br /> ñuùc naêm 1661 ñang tröng baøy taïi BTCVCÑ Hueá. coù doøng chöõ Haùn, ñöôïc khaéc theâm<br /> veà sau:  四尺八二寸二 (töù xích baùt<br /> nhò thoán nhò: daøi 4 thöôùc 82 taác 2 phaân). Tuy nhieân, chöõ baùt khaéc ôû maët treân<br /> choát suùng laø 捌, trong khi chöõ baùt ôû maët beân choát suùng laïi laø 八.<br /> <br /> * Paris, Phaùp.<br /> Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 129<br /> <br /> <br /> Thaân suùng hình truï, goàm 3 phaàn: noøng suùng, baàu suùng vaø chuoâi suùng.<br /> Chuoâi suùng lôùn, caøng veà phía ñaàu noøng thì thaân suùng caøng nhoû daàn, ñeán<br /> mieäng suùng thì loe roäng. Phía treân thaân suùng coù 2 quai caùch ñieäu thaønh<br /> hình 2 con caù heo, moû vaø ñuoâi caù gaén vaøo thaân suùng. Hai beân vò trí cuûa quai<br /> suùng coù hai choát suùng hình truï troøn, duøng ñeå gaén suùng vaøo giaù ñôõ hoaëc beä<br /> suùng. Phaàn treân chuoâi suùng coù loã chaâm ngoøi hình troøn. Phaàn cuoái chuoâi suùng<br /> laø nuùm suùng theå hieän hoa vaên hình noùn thoâng vôùi laù caây oâ roâ. Kieåu hoa vaên<br /> naøy laø kieåu hoa vaên ñaëc tröng treân nhöõng khaåu suùng thaàn coâng saûn xuaát taïi<br /> Haø Lan vaøo theá kyû XVII.<br /> Trang trí treân thaân suùng khaù caàu kyø: moät hoa<br /> daây laù oâ roâ, moät thuyeàn buoàm, treân chöõ A vaø chöõ<br /> VOC (Hình 2). Daáu hieäu VOC laø chöõ vieát taét cuûa<br /> Vereenigde Oost-Indische Compagnie (Coâng ty<br /> Lieân hieäp Ñoâng AÁn, thöôøng goïi taét laø Coâng ty Ñoâng<br /> AÁn), coøn chöõ A töôïng tröng cho Phoøng Amsterdam.<br /> Cuoái theá kyû XVI ñaàu theá kyû XVII, caùc coâng ty tö<br /> nhaân Haø Lan khôûi söï hoaït ñoäng thöông maïi vôùi AÁn<br /> Ñoä (1597), Nhaät Baûn (1600) vaø Trung Quoác (1601).<br /> Ñeå baûo veä quyeàn lôïi vaø caïnh tranh vôùi ngöôøi Boà<br /> Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø<br /> Lan ñöôïc thaønh laäp taïi Amsterdam vaøo naêm 1602,<br /> taäp hôïp caùc coâng ty thöông maïi tö nhaân ôû caùc<br /> Hình 2. Bieåu töôïng cuûa Coâng<br /> ty Ñoâng AÁn Haø Lan treân tænh thaønh cuûa Haø Lan. Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan<br /> khaåu suùng thaàn coâng ñuùc môû 6 phoøng ñaïi dieän thöông maïi ôû 6 tænh thaønh<br /> naêm 1661 ñang tröng baøy taïi (Amsterdam, Delft, Enkhuisen, Hoorn, Rotterdam<br /> BTCVCÑ Hueá.<br /> vaø Zederland).(1) Phoøng Amsterdam coù theá löïc maïnh<br /> nhaát vì hoï ñoùng goùp hôn 50% soá voán cuûa coâng ty<br /> neân ñöôïc boå nhieäm 8 ñaïi dieän. Ñaây laø coâng ty ña<br /> quoác gia ñaàu tieân treân theá giôùi söû duïng coå phieáu.<br /> Ngoaøi hoaït ñoäng thöông maïi, ñöôïc söï thoûa thuaän<br /> vôùi Quoác hoäi Haø Lan, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan coøn<br /> coù quyeàn thay maët cho chính phuû ñeå sôû höõu taøi saûn<br /> ôû haûi ngoaïi, quyeàn thöông löôïng hieäp öôùc, tham gia<br /> chieán tranh, ñuùc tieàn (Hình 3), thaønh laäp boä maùy<br /> ôû thuoäc ñòa vaø boå nhieäm Toaøn quyeàn ôû haûi ngoaïi.<br /> Hình chieác thuyeàn buoàm ba coät coù treo côø Haø Lan<br /> Hình 3. Moät ñoàng tieàn Haø Lan<br /> treân khaåu thaàn coâng naøy (Hình 4) chính laø loaïi<br /> do Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan<br /> phaùt haønh naêm 1753. thöông thuyeàn maø Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan söû<br /> duïng trong hoaït ñoäng maäu dòch giöõa Haø Lan vôùi<br /> caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Ñoàng thôøi, ñaây cuõng laø hình aûnh bieåu töôïng cuûa<br /> Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan, thöôøng ñöôïc theå hieän treân caùc daáu trieän cuûa caùc<br /> Toaøn quyeàn.<br /> 130 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> Treân böùc tranh “Vinh<br /> quang cuûa VOC”, hieän<br /> ñang tröng baøy taïi Baûo<br /> taøng Rijskmuseum ôû<br /> Amsterdam (Hình 5) do<br /> hoïa só Jeronimus Becx le<br /> Jeune veõ naêm 1650, coù<br /> hình moät chieác thuyeàn<br /> löôùt treân soùng bieån<br /> trong moät hình vuoâng,<br /> chöùng toû ñaây laø bieåu<br /> töôïng cuûa Coâng ty Ñoâng<br /> AÁn Haø Lan. Phía treân<br /> hình caùi khieân trong böùc<br /> tranh naøy coøn coù moät<br /> H 4. Hình chieác thuyeàn buoàm H 5. Böùc tranh “Vinh quang cuûa quaû ñòa caàu vaø nhieàu thöù<br /> trang trí treân khaåu suùng thaàn VOC”  do Jeronimus Becx le vuõ khí (suùng thaàn coâng,<br /> coâng ñuùc naêm 1661 ñang Jeune veõ. Hieän vaät cuûa Baûo taøng<br /> tröng baøy taïi BTCVCÑ Hueá. Rijskmuseum ôû Amsterdam. suùng tröôøng, göôm, giaùo,<br /> côø, keøn) vaø caùc duïng cuï<br /> haøng haûi (la baøn, baùnh laùi, ñòa baøn) bao quanh. Hai beân coù hai vò thaàn naâng<br /> ñôõ bieåu töôïng naøy, beân traùi laø thaàn Neptune, beân phaûi laø nöõ thaàn Fortuna.<br /> Theo huyeàn thoaïi Hy Laïp vaø La Maõ, Neptune laø thaàn ñaïi döông, coøn nöõ<br /> thaàn Fortuna laø bieåu töôïng cuûa cô nghieäp. Nhö vaäy, böùc tranh naøy nguï yù<br /> raèng vinh quang vaø cô nghieäp cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan nhôø vaøo haøng<br /> haûi vaø söï hieän dieän cuûa caùc vaät duïng mang tính bieåu töôïng treân böùc tranh<br /> naøy chöùng toû raèng Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan khoâng chæ coù caùc quyeàn haønh<br /> trong lónh vöïc thöông maïi maø coøn coù theå söû duïng vuõ löïc. Hình aûnh chieác<br /> thuyeàn buoàm vaø chöõ VOC ôû treân khaåu thaàn coâng ôû BTCVCÑ Hueá chöùng toû<br /> raèng khaåu thaàn coâng naøy ñöôïc ñuùc rieâng cho moät chieác thuyeàn raát quan<br /> troïng cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Loaïi suùng naøy cuõng coù trong caùc thuyeàn<br /> cuûa Haø Lan hoaït ñoäng ôû Batavia.<br /> Gerard Koster (1627-1679) ôû Amsterdam, coøn ñöôïc goïi laø Gerard Koster<br /> The Younger (Gerard Koster Beù), laø thôï ñuùc khaåu suùng naøy. OÂng xuaát thaân<br /> töø moät gia ñình noåi tieáng veà ngheà ñuùc chuoâng vaø suùng thaàn coâng. OÂng noäi<br /> cuûa oâng laø Gerard Koster The Elder (Gerard Koster Lôùn), ñaõ qua ñôøi naêm<br /> 1618, laø ngöôøi ñaõ laäp moät xöôûng ñuùc ñoàng ôû ngoaïi oâ thaønh phoá Amsterdam<br /> töø tröôùc naêm 1606. Meï oâng, Trinje, laø con gaùi cuûa thôï ñuùc ñoàng noåi tieáng<br /> Willem Wegeweart The Elder (Willem Wegeweart Lôùn) ôû Deventer. Gerard<br /> Koster Lôùn khôûi söï hoïc ngheà ñuùc ñoàng taïi xöôûng Deventer tröôùc khi ra<br /> môû xöôûng rieâng. Sau khi thôï caû Cornelis van Ammelrooy qua ñôøi (1606),<br /> Gerard Koster Lôùn ñöôïc cöû laø ngöôøi ñuùc chuoâng vaø suùng thaàn coâng chính<br /> thöùc cuûa thaønh phoá Amsterdam. Naêm 1614, oâng doïn xöôûng veà beân bôø keânh<br /> Lijnbaansgracht trong thaønh phoá Amsterdam. Hieän nay, nôi naøy coøn giöõ<br /> ñöôïc maáy khaåu thaàn coâng do oâng ñuùc vaøo caùc naêm 1614, 1616 hoaëc 1617(2)<br /> Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 131<br /> <br /> <br /> (Hình 6). Treân vaønh chuoâi suùng cuûa khaåu thaàn coâng<br /> naøy coù doøng chöõ ñuùc noåi “CARHARDUS KOSTERUS<br /> ME FECIT AMSTERDAM”. Hình daùng cuûa khaåu<br /> suùng töông töï vôùi caùc khaåu thaàn coâng cuûa Haø Lan<br /> vaøo theá kyû XVI-XVII, cuõng nhö khaåu thaàn coâng ôû<br /> BTCVCÑ Hueá.<br /> Con trai cuûa Gerard Koster Lôùn laø Assueùrus Koster<br /> (1604-1661) tieáp tuïc coâng vieäc cuûa cha. Naêm 1626,<br /> sau khi oâng Arent van der Put cheát, Assueùrus Koster<br /> ñöôïc cöû laøm ngöôøi ñuùc chuoâng vaø vuõ khí chính thöùc<br /> cuûa thaønh phoá Amsterdam. Chuoâng do oâng ñuùc ñöôïc<br /> ñaùnh giaù raát cao vaø töø naêm 1633 ñeán 1650 xöôûng<br /> cuûa oâng ñaõ ñuùc raát nhieàu chuoâng, nhö chuoâng nhaø<br /> thôø Westertoren taïi Amsterdam naëng ñeán 7.500kg.<br /> Sau khi oâng François Hermony ñöôïc cöû laøm ngöôøi<br /> thôï ñuùc keá tieáp cuûa thaønh phoá thì löôïng chuoâng ñaët<br /> cho oâng ñuùc ñaõ giaûm bôùt. Nhöng vuõ khí do oâng ñuùc<br /> thì vaãn coøn ñöôïc hoan ngheânh vaø tieáp tuïc ñöôïc ñaët<br /> Hình 6. Suùng thaàn coâng do haøng. OÂng cung öùng suùng thaàn coâng cho Coâng ty<br /> Gerard Koster Lôùn Ñoâng AÁn Haø Lan, cho thaønh phoá Amsterdam, cho<br /> ñuùc naêm 1617. Boä Tö leänh haûi quaân cuûa Amsterdam vaø Rotterdam.<br /> Nhieàu baûo taøng ôû Haø Lan coøn löu giöõ caùc saûn phaåm cuûa oâng. Naêm 2007,<br /> trong moät cuoäc ñaáu giaù taïi London, moät khaåu thaàn coâng coù trang trí huy<br /> hieäu cuûa Boä Tö leänh haûi quaân Amsterdam, daøi 318,6cm, coù ñuùc noåi doøng chöõ<br /> “ASSUERUS. KOSTER. ME. FECIT. AMSTELREDAMI. ANNO. 1650”, ñaõ<br /> ñöôïc mua vôùi giaù 36.000 baûng Anh.<br /> Naêm 1661, sau khi Assueùrus Koster qua ñôøi, Gerard Koster Beù, coøn coù<br /> teân laø Gerry, ñaõ giaønh laïi xöôûng ñuùc cuûa ngöôøi cha vaø maëc duø coù söï caïnh<br /> tranh vôùi Hermony, nhöng Gerard Koster Beù vaãn ñöôïc tieán cöû laøm thôï ñuùc<br /> chuoâng vaø vuõ khí baèng ñoàng cuûa thaønh phoá Amsterdam. Coâng vieäc laøm aên<br /> cuûa oâng raát phaùt ñaït vaø oâng trôû thaønh moät ngöôøi giaøu coù cuûa thaønh phoá.<br /> Suùng thaàn coâng cuûa oâng ñöôïc ñaùnh giaù cao vaø ñöôïc löu giöõ trong caùc baûo<br /> taøng vaø söu taäp tö nhaân, nhö trong boä söu taäp Visser noåi tieáng.<br /> Em cuûa Gerard Koster Beù laø Assuerus Koster The Younger (Assuerus<br /> Koster Beù), di cö ñeán Copenhagen (Ñan Maïch) vaø trôû thaønh moät thôï ñuùc<br /> suùng thaàn coâng noåi tieáng ôû xöôûng ñuùc Copenhaguen cuûa vua Christian V<br /> (1670-1699).<br /> Vaäy laø, khaåu thaàn coâng mang soá hieäu BTH-TB KL2 52 hieän ñang tröng<br /> baøy ôû BTCVCÑ Hueá laø moät coå vaät coù giaù trò, do oâng Gerard Koster Beù, ngheä<br /> nhaân ñuùc suùng chính thöùc vaø danh tieáng cuûa thaønh phoá Amsterdam cheá taùc<br /> naêm 1661, cho moät thöông thuyeàn cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Ñaùng chuù<br /> yù laø caùc khaåu suùng coù ñuùc hình chieác thuyeàn buoàm, bieåu töôïng cuûa Coâng ty<br /> 132 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> Ñoâng AÁn Haø Lan laø raát hieám, vì phaàn lôùn caùc khaåu suùng coù treân thöông<br /> thuyeàn cuûa coâng ty naøy chæ ñöôïc ghi taét 3 chöõ VOC.<br /> Trong baøi vieát veà caùc khaåu suùng thaàn coâng cuûa VOC taïi Hueá, oâng<br /> Cosserat(3) cho bieát khaåu suùng hieän ñang tröng baøy taïi BTCVCÑ Hueá nguyeân<br /> ñöôïc ñaët trong saân Toøa Khaâm söù Phaùp taïi Hueá. Ñaây laø vuõ khí maø quaân Phaùp<br /> ñaõ tòch thu ñöôïc khi ñaùnh chieám kinh ñoâ Hueá vaøo thaùng 7/1885 vaø ñöôïc ñem<br /> ra Haø Noäi ñeå ñuùc thaønh ñoàng. Tuy nhieân, vaãn coù moät soá suùng thaàn coâng<br /> thoaùt khoûi söï phaù huûy, nhôø caùc moái lieân heä lòch söû vaø ñöôïc traû laïi cho trieàu<br /> ñình Hueá. Chuùng ñöôïc giöõ laïi nôi caùc toân mieáu, taïi dinh cuûa Thoáng ñoác hoaëc<br /> dinh Khaâm söù hay ñöôïc chuyeån veà Phaùp.<br /> Theo toâi, khaåu suùng thaàn coâng cuûa Gerard Koster Beù ñuùc naêm 1661 ñaõ<br /> hieän dieän ôû Hueá vaøo thôøi caùc vua nhaø Nguyeãn. Vì theo hoà sô löu tröõ cuûa Coâng<br /> ty Ñoâng AÁn Haø Lan thì coâng ty naøy khoâng bao giôø taëng hoaëc buoân baùn suùng<br /> thaàn coâng vôùi caùc chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong. Caùc khaåu suùng thaàn coâng Haø<br /> Lan coù ôû Ñaøng Trong laø nhöõng khaåu suùng bò tòch thu töø caùc taøu thuyeàn cuûa<br /> Haø Lan bò ñaém. Tröôøng hôïp ñaàu tieân ñöôïc ghi nhaän laø vaøo naêm 1633, khi<br /> thuyeàn Kemphaan bò maéc caïn vaø soá vuõ khí treân thuyeàn ñaõ bò chieám ñoaït.<br /> Naêm 1636, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan cöû oâng Abraham Duijcker ñeán Phuù<br /> Xuaân yeát kieán chuùa Nguyeãn, tröôùc tieân laø ñeå khieáu naïi, nhaèm ñoøi laïi soá tieàn<br /> 23.580 reùaux maø Ñaøng Trong ñaõ chieám ñoaït khi chieác taøu Grootenbroek bò<br /> ñaém ôû gaàn quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø ñoøi laïi caùc khaåu suùng thaàn coâng cuûa taøu<br /> Kemphaan, sau ñoù, môùi baøn chuyeän kyù keát caùc hieäp ñònh thöông maïi. Chuùa<br /> Nguyeãn Phuùc Lan cho raèng nhöõng ñieàu maø Abraham Duijcker khieáu naïi laø<br /> vieäc ñaõ xaûy ra döôùi trieàu cuûa tieân vöông (chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân), nay<br /> khoâng neân thaûo luaän nöõa. Chuùa chæ ñoàng yù laø töø nay trôû ñi, Coâng ty Ñoâng<br /> AÁn Haø Lan coù quyeàn töï do thöông maïi ôû Ñaøng Trong, ñöôïc mieãn thueá beán<br /> baõi vaø trong tröôøng hôïp coù thuyeàn cuûa Haø Lan bò ñaém thì haøng hoùa seõ<br /> khoâng bò ñaùnh thueá hoaëc tòch thu. Trong thö gôûi cho Toaøn quyeàn Haø Lan<br /> taïi Batavia, oâng Duijcker cho bieát raèng 18 khaåu suùng cuûa thuyeàn Kemphaan<br /> hieän ñang ñöôïc baøi trí trong phuû chuùa. Ban laõnh ñaïo cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn<br /> Haø Lan taïi Batavia khoâng chaáp thuaän quyeát ñònh cuûa chuùa Nguyeãn, neân cöû<br /> oâng Couckebacker ñeán Phuù Xuaân ñeå khieáu naïi laàn nöõa. Chuùa Nguyeãn Phuùc<br /> Lan kieân quyeát khoâng traû soá tieàn treân, maø chæ giao laïi hai khaåu suùng. Laàn<br /> cuoái cuøng coù thuyeàn cuûa Haø Lan bò ñaém laø laàn chieác thuyeàn Der Gooes bò<br /> ñaém doïc bôø bieån Ñaøng Trong vaøo thaùng 3/1661 vaø chuùa Nguyeãn ñaõ tòch thu<br /> ñöôïc 62 khaåu thaàn coâng töø chieác thuyeàn naøy. Sau söï kieän naøy, thö tòch cuûa<br /> Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan khoâng coøn ghi chuyeän thuyeàn Haø Lan bò ñaém taïi<br /> Ñaøng Trong nöõa. Nhö theá khaåu suùng thaàn coâng cuûa Haø Lan ôû BTCVCÑ Hueá<br /> khoâng theå laø vuõ khí do chuùa Nguyeãn tòch thu töø taøu cuûa Haø Lan, maø laø hieän<br /> vaät coù moái lieân quan vôùi Ñaøng Ngoaøi. Vaû laïi, oâng Le Breton(4) cho bieát raèng<br /> moät khaåu suùng töông töï (chæ khaùc caùc hoa vaên trang trí ôû tröôùc choát suùng)<br /> cuõng do oâng Gerard Koster Beù ñuùc cuøng naêm 1661, tröôùc kia ñöôïc ñaët trong<br /> saân Toøa Khaâm söù Phaùp taïi Vinh. Ñieàu naøy chöùng toû caùc khaåu suùng cuûa oâng<br /> Gerard Koster Beù ñuùc, tröôùc ñaây laø vaät sôû höõu cuûa Ñaøng Ngoaøi.<br /> Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 133<br /> <br /> <br /> Ñoái vôùi Ñaøng Ngoaøi, thì töø naêm 1649, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñaõ mua<br /> giuùp suùng thaàn coâng töø Haø Lan cho chính quyeàn chuùa Trònh. Thaùng 11/1649,<br /> Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan giao cho chuùa Trònh Traùng 2 khaåu thaàn coâng baèng<br /> gang vaø 10 khaåu thaàn coâng baèng ñoàng. Chuùa raát haøi loøng veà vieäc naøy. Naêm<br /> 1651, oâng Jan de Groot bieáu cho chuùa 2 khaåu thaàn coâng baèng gang maø oâng<br /> Keijser ñaõ höùa taëng neáu thöông ñieám cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñöôïc<br /> duy trì taïi Keû Chôï (Haø Noäi). Töø naêm 1652 ñeán naêm 1654, theo quyeát ñònh<br /> cuûa chuùa Trònh, haøng naêm Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan noäp 3 khaåu thaàn coâng<br /> vaø 10.000 löôïng baïc thay cho tieàn thueá beán baõi. Naêm 1655, thuyeàn Cabo de<br /> Jasquis mua giuùp chuùa Trònh 9 khaåu suùng, maëc duø vaäy, chuùa vaãn tòch thu<br /> theâm 7 khaåu suùng cuûa thuyeàn naøy. Thaùng 7/1657, thuyeàn Haø Lan laïi caäp<br /> beán, mang theo suùng thaàn coâng mua theo yeâu caàu cuûa chuùa. Naêm 1661, chuùa<br /> laïi ñoøi theâm 6 khaåu thaàn coâng coù treân thuyeàn Meliskerken vaø ngöôøi Haø Lan<br /> phaûi chaáp nhaän. Muøa haï naêm 1662, 3 chieác thuyeàn laø Klaverskerke, Roode<br /> Vos vaø Bunschoten, ñaõ ñem ñeán Keû Chôï 10 khaåu suùng thaàn coâng baèng ñoàng<br /> ñeå ñoåi laáy tô luïa. Trong thôøi gian naøy thì nhöõng khaåu thaàn coâng do Gerard<br /> Koster Beù ñuùc naêm 1661 chöa theå gôûi ñeán Batavia tröôùc naêm 1662 hoaëc 1663.<br /> Naêm 1667, ñeå chuaån bò chieán tranh vôùi Ñaøng Trong, chuùa Trònh Taïc<br /> nhôø Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan mua theâm suùng thaàn coâng baèng ñoàng vì suùng<br /> baèng gang quaù naëng cho thuyeàn cuûa Ñaøng Ngoaøi. Ba naêm sau, chuùa yeâu caàu<br /> moät laàn nöõa, nhöng phaûi ñeán naêm 1674 thì Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan môùi<br /> cho thuyeàn Papegaai vaø Voorhout chôû thaàn coâng vaø ñaïn ñaïi baùc sang Ñaøng<br /> Ngoaøi cho chuùa Trònh. Ñaây laø laàn sau cuøng Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan chuyeån<br /> giao suùng thaàn coâng cho chính quyeàn chuùa Trònh. Nhö theá, hai khaåu suùng<br /> do Gerard Koster Beù ñuùc naêm 1661 chæ coù theå ñöôïc baùn cho chuùa Trònh vaøo<br /> naêm 1674. Lyù do cuûa vieäc buoân baùn caùc khaåu suùng ñoàng naøy laø töø naêm 1650<br /> trôû ñi, ngöôøi Haø Lan thích duøng suùng baèng gang do chuùng beàn hôn, trong<br /> khi caùc chuùa Trònh laïi chuoäng suùng baèng ñoàng neân ngöôøi Haø Lan ñaõ mang<br /> caùc khaåu suùng ñoàng cuõ sang Ñaøng Ngoaøi baùn cho chuùa Trònh.<br /> 2. Khaåu thaàn coâng mang soá ñaêng kyù BTH-TB KL2 53<br /> Ñaây laø khaåu thaàn coâng baèng ñoàng, daøi 197cm, ñöôøng kính mieäng<br /> 10cm (Hình 7), do oâng Kylianus Wegewaert thöïc hieän taïi Kampen (Haø<br /> Lan) naêm thöù 15 (1640). Thoâng tin naøy ñöôïc theå hieän bôûi doøng chöõ<br /> “KYLIANUS. WEGEWART. ME. FECIT. CAMP. 15. A0” ñuùc noåi ôû vaønh<br /> chuoâi suùng (Hình 8). Phía döôùi coù khaéc con soá 1355, cho bieát suùng naëng<br /> 1355 livre (khoaûng 677,5 kg). Maët treân vaø maët beân cuûa choát suùng, coù doøng<br /> chöõ Haùn, ñöôïc khaéc theâm veà sau  四尺六二寸三 (töù xích luïc nhò thoán tam:<br /> daøi 4 thöôùc 62 taác 3 phaân). Khaåu suùng naøy ñöôïc BTCVCÑ Hueá ñaêng kyù soá<br /> hieäu laø BTH-TB KL2 53.<br /> Kylianus Wegewaert cuõng xuaát thaân töø moät gia ñình noåi tieáng veà ngheà<br /> ñuùc chuoâng vaø suùng thaàn coâng ôû Haø Lan. OÂng noäi cuûa Kylianus Wegewaert<br /> laø Wolter Wegewaert (1548-1592), queâ goác taïi Münster (Ñöùc), cuøng vôùi ngöôøi<br /> anh laø Willem Wegewaert The Elder (Willem Wegewaert Lôùn), di cö ñeán<br /> 134 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br /> <br /> Hình 7. Suùng thaàn coâng do Kylianus<br /> Wegewaert ñuùc naêm 1640 ñang tröng<br /> baøy taïi BTCVCÑ Hueá.<br /> Hình 8. Doøng chöõ ñuùc noåi treân vaønh<br /> 7<br /> chuoâi suùng.<br /> <br /> Deventer (Haø Lan) vaø môû moät xöôûng ñuùc ñoàng ôû ñoù vaøo tröôùc naêm 1554,<br /> naêm maø oâng trôû thaønh coâng daân cuûa thaønh phoá Deventer. Laø moät thôï ñuùc<br /> suùng tröù danh, Wolter ñöôïc giao nhieäm vuï ñuùc suùng ñeå phoøng thuû thaønh<br /> Deventer, trong khi ngöôøi anh cuûa oâng ñöôïc cöû laøm thôï ñuùc chuoâng chính<br /> thöùc cuûa thaønh phoá naøy vaøo naêm 1547. Con gaùi cuûa Willem Wegewaert Lôùn<br /> laø Trinje, chính laø baø noäi cuûa Gerard Koster Beù, ngöôøi ñaõ ñuùc khaåu suùng<br /> ñöôïc ñeà caäp trong phaàn ñaàu baøi vieát naøy.<br /> Veà sau, Henrick Wegewaert The Elder (Henrick Wegewaert Lôùn, 1580-<br /> 1624), con trai cuûa Wolter, chuyeån ñeán Kampen vaø laäp ra xöôûng ñuùc chuoâng<br /> ñoàng ôû ñaây vaøo naêm 1596. OÂng ñaõ laøm ra nhieàu chuoâng ñoàng vaø hieän nôi<br /> ñaây vaãn coøn löu giöõ 60 chuoâng ñoàng, coù caùi naëng ñeán 3.750kg, vaø nhieàu boä<br /> chuoâng hoøa aâm, chaúng haïn nhö chieác chuoâng ñuùc naêm 1612 cho nhaø thôø<br /> Deventer. OÂng ñaõ thaønh moät coâng daân ñaùng kính, thaåm phaùn vaø laø UÛy vieân<br /> Hoäi ñoàng thaønh phoá Kampen.<br /> Sau khi Henrick qua ñôøi (1624), do con cuûa oâng coøn nhoû neân vôï oâng<br /> ñöùng ra quaûn lyù xöôûng ñuùc cho ñeán 1626, khi Kylianus Wegewaert tröôûng<br /> thaønh thì leân thay theá. Cuõng nhö ngöôøi cha, Kylianus tieáp tuïc söï nghieäp ñuùc<br /> chuoâng vaø caùc boä chuoâng hoøa aâm (nhö boä chuoâng cho nhaø thôø Walonie taïi<br /> Rotterdam). Song chuyeân moân chính cuûa Kylianus Wegewaert laø ñuùc suùng<br /> thaàn coâng. Nhieàu khaåu thaàn coâng do oâng ñuùc hieän nay coøn löu giöõ trong<br /> caùc baûo taøng, nhö Baûo taøng Guildhall (Boston, Lincolshire, Anh Quoác, ñuùc<br /> naêm 1631), Baûo taøng Rotterdam (Haø Lan, ñuùc naêm 1636). OÂng qua ñôøi ngaøy<br /> 04/12/1640 vaø ñöôïc mai taùng trong nhaø thôø Bovenkerk ôû Kampen (Haø Lan).<br /> Theo noäi dung theå hieän trong doøng chöõ ñuùc treân vaønh chuoâi khaåu<br /> suùng, thì suùng naøy ñöôïc ñuùc vaøo naêm thöù 15, keå töø khi Kylianus Wegewaert<br /> baét ñaàu khôûi nghieäp ngheà ñuùc. Vì treân caùi chuoâng xöa nhaát maø Kylianus<br /> Wegewaert ñaõ ñuùc coù ghi naêm 1626, neân Cosserat cho raèng khaåu suùng thaàn<br /> coâng ôû BTCVCÑ Hueá naøy ñöôïc ñuùc vaøo naêm 1640.(5)<br /> Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 135<br /> <br /> <br /> Trang trí treân khaåu<br /> suùng raát phong phuù<br /> vaø tæ mæ, vôùi daây laù<br /> oâ roâ caùch ñieäu vaø<br /> nhöõng daûi hoài vaên<br /> hoa laù lieân hoaøn vaø<br /> hình maët naï ngöôøi<br /> raát kyø dò (Hình 9),<br /> tieâu bieåu cho caùc<br /> Hình 9. Hoa vaên hoa laù vaø hình maët naï Hình 10. Hoa vaên voøng<br /> kieåu thöùc trang trí<br /> ngöôøi trang trí treân suùng thaàn coâng nguyeät queá bao quanh cuûa chaâu AÂu vaøo ñaàu<br /> do Kylianus Wegewaert ñoà aùn löôõng long theá kyû XVII. Söï hieän<br /> ñuùc naêm 1640. tranh chaâu treân suùng. dieän cuûa hoa vaên,<br /> voøng nguyeät queá bao quanh ñoà aùn löôõng long tranh chaâu (Hình 10) laø raát ñaùng<br /> ngaïc nhieân, bôûi leõ kieåu trang trí naøy chöa heà xuaát hieän ôû Haø Lan luùc baáy giôø.<br /> Nhö vaäy coù theå xem khaåu suùng naøy laø saûn phaåm ñaët haøng cuûa vua chuùa Vieät<br /> Nam thoâng qua Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Vaû laïi, khaåu suùng khoâng coù quai,<br /> gioáng nhö caùc khaåu suùng ñöôïc ñuùc taïi Vieät Nam döôùi thôøi vua Leâ chuùa Trònh.<br /> Trong hoà sô löu tröõ cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñeàu coù ghi cheùp veà<br /> caùc vaät bieáu taëng cuûa coâng ty naøy cho caùc vò chuùa Nguyeãn nhöng khoâng heà coù<br /> khaåu suùng thaàn coâng naøo ñöôïc ghi laïi. Ngöôïc laïi, trong soá quaø bieáu cuûa oâng<br /> Hartsinck cho chuùa Trònh vaøo naêm 1637 coù 2 khaåu thaàn coâng. Chuùa Trònh raát<br /> haøi loøng vôùi moùn quaø naøy vaø cho pheùp Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñöôïc quyeàn<br /> töï do thöông maïi ôû Ñaøng Ngoaøi vaø ñöôïc pheùp laäp moät thöông ñieám taïi Phoá<br /> Hieán. Thaùi ñoä naøy cuûa chuùa Trònh laø nhaèm khuyeán khích Coâng ty Ñoâng AÁn<br /> Haø Lan cung caáp vuõ khí ñeå choáng laïi Ñaøng Trong. Ngöôïc laïi, Coâng ty Ñoâng<br /> AÁn Haø Lan thì muoán môû roäng hoaït ñoäng giao dòch tô luïa vôùi Ñaøng Ngoaøi ñeå<br /> thu lôïi nhuaän, ñoàng thôøi muoán duøng haønh ñoäng thöông maïi naøy ñeå gaây aùp<br /> löïc vôùi Ñaøng Trong trong vuï ñoøi boài thöôøng 23.580 ñoàng reùaux vaø caùc suùng<br /> thaàn coâng maø chuùa Nguyeãn ñaõ tòch thu treân con thuyeàn cuûa Haø Lan bò ñaém<br /> ôû Hoaøng Sa. Song ngöôøi Haø Lan laïi chöa muoán tham gia vaøo cuoäc xung ñoät<br /> Trònh-Nguyeãn. Naêm 1639, chuùa Trònh Traùng cöû moät söù giaû sang Batavia ñeå<br /> thöông löôïng vôùi Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Phaùi ñoaøn trôû veà Keû Chôï cuøng<br /> vôùi Couckebacker, thoâng baùo cho chuùa raèng Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan coù theå<br /> cung caáp vuõ khí ñeå ñoåi laáy tô luïa vaø trong tröôøng hôïp chuùa caám haún hoaït ñoäng<br /> thöông maïi cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha ôû Ñaøng Ngoaøi thì Coâng ty Ñoâng AÁn Haø<br /> Lan coù theå gôûi theâm 3 chieán thuyeàn vaø 200 quaân lính tham gia vaøo cuoäc chieán<br /> choáng laïi Ñaøng Trong. Tuy nhieân, quan heä thöông maïi giöõa hai beân khoâng<br /> ñöôïc suoân seû vì giaù tô luïa do chuùa Trònh naém quyeàn ñònh ñoaït vaø do chuùa buoäc<br /> Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan phaûi öùng tröôùc 50.000 löôïng baïc. Ngaøy 24/7/1639,<br /> Couckebacker thay maët cho Toaøn quyeàn Haø Lan taïi Batavia kyù lieân minh<br /> vôùi Ñaøng Ngoaøi, nhöng cuoäc ñaøm phaùn thaát baïi. Naêm sau, Hartsinck mang<br /> thö cuûa Toaøn quyeàn Haø Lan taïi Batavia chaáp nhaän nhöõng ñieàu kieän do chuùa<br /> 136 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> Trònh ñaët ra vaø toû yù saün saøng tham gia chieán tranh, nhöng chuùa Trònh Traùng<br /> laïi töø choái. Naêm 1641, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan laïi gôûi theâm 2 böùc thö cho<br /> chuùa Trònh, vaø ngaøy 15/5/1641, oâng Paulus Tradenius, Toaøn quyeàn Haø Lan<br /> taïi Ñaøi Loan, ñaõ baùo cho Toaøn quyeàn Haø Lan taïi Batavia raèng chuùa Trònh ñaõ<br /> chaáp nhaän vaø seõ cöû moät phaùi ñoaøn ñeán Batavia.<br /> Nhö vaäy laø khaåu thaàn coâng mang soá hieäu BTH-TB KL2 53 cuûa BTCVCÑ<br /> Hueá laø khaåu suùng do Kylianus Wegewaert ñuùc naêm 1640 vaø laø quaø Coâng ty<br /> Ñoâng AÁn Haø Lan taëng cho chuùa Trònh ñeå laáy loøng chính quyeàn Ñaøng Ngoaøi.<br /> Toaøn quyeàn Paulus Tradenius ôû Ñaøi Loan ñaõ thay maët Coâng ty Ñoâng AÁn Haø<br /> Lan gôûi taëng cho chuùa Trònh khaåu thaàn coâng naøy vaøo thaùng Gieâng naêm 1642<br /> ñeå chuùa Trònh söû duïng trong cuoäc chieán choáng laïi chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong.<br /> 3. Khaåu thaàn coâng mang soá ñaêng kyù BTH-TB KL2 54<br /> Ngoaøi 2 khaåu suùng thaàn coâng coù goác tích, lai lòch roõ raøng treân ñaây,<br /> BTCVCÑ Hueá coøn löu giöõ moät khaåu suùng Haø Lan (Hình 11) khoâng ñeà teân<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11 13<br /> <br /> Hình 11. Khaåu suùng thaàn coâng do chuùa Trònh ñaët laøm vaøo khoaûng caùc naêm 1677-1678.<br /> Hình 12. Hoa vaên Vieät Nam trang trí treân khaåu suùng do chuùa Trònh ñaët laøm.<br /> Hình 13. Hình hoa sen trang trí treân khaåu suùng do chuùa Trònh ñaët laøm.<br /> Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011 137<br /> <br /> <br /> ngöôøi ñuùc vaø naêm ñuùc. Treân choát suùng naøy chæ coù baûy chöõ Haùn ñöôïc khaéc<br /> theâm veà sau 五尺四二寸三一 (nguõ xích töù nhò thoán tam nhaát: daøi 5 thöôùc 42<br /> taác 31 phaân).<br /> Hoa vaên trang trí treân thaân suùng laø nhöõng kieåu thöùc tieâu bieåu cuûa Vieät<br /> Nam luùc baáy giôø nhö hoa cuùc, hoa thò hay hoài vaên hoa mai lieân hoaøn (Hình<br /> 12). Ngoaøi ra, phía treân phaàn thaân sau cuûa suùng, coù ñuùc noåi moät boâng sen<br /> trong moät hình oval caùch ñieäu nhö moät buùp hoa (Hình 13). Kieåu buùp hoa<br /> caùch ñieäu naøy laáy yù töø moät kieåu hoa vaên trang trí cuûa phöông Taây nhöng<br /> caùch theå hieän coù phaàn hôi khaùc. Ñieàu naøy cho thaáy coù söï sao cheùp caùc kieåu<br /> thöùc trang trí theo motif chaâu AÂu.<br /> Kyõ thuaät ñuùc vaø chaát lieäu ñoàng cuûa khaåu suùng naøy khoâng toát baèng hai<br /> khaåu thaàn coâng do Wegewaert ñuùc naêm 1640 vaø Koster ñuùc naêm 1661. Theo<br /> toâi, ñaây laø khaåu thaàn coâng do chuùa Trònh ñaët mua cuûa Haø Lan.<br /> Theo hoà sô löu tröõ cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan thì vaøo naêm 1671,<br /> chuùa Trònh coù ñaët ñuùc suùng thaàn coâng thoâng qua thöông ñieám cuûa coâng ty<br /> taïi Batavia vaø chuùa ñaõ gôûi maãu suùng laøm baèng goã ñeå thôï Haø Lan theo ñoù<br /> maø ñuùc laïi baèng ñoàng. Maõi ñeán naêm 1677, Toaøn quyeàn Batavia môùi ñoàng yù<br /> cho ñuùc taïi Batavia caùc khaåu suùng maø chuùa Trònh ñaõ ñaët haøng vaø ñeán thaùng<br /> 5/1678, thuyeàn Experiment vaø Croonvogel môùi chôû suùng sang Ñaøng Ngoaøi<br /> ñeå baøn giao cho chuùa Trònh Taïc 6 khaåu. Chuùa Trònh raát haøi loøng nhöng oâng<br /> Besselman, ngöôøi phuï traùch thöông ñieám Haø Lan taïi Keû Chôï ñaõ gaëp nhieàu<br /> khoù khaên khi thu hoài tieàn traû cho vieäc ñuùc 6 khaåu suùng naøy. Trong thöông<br /> vuï naøy, Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan thua loã 6.000 ñoàng florin, do ñoù hoï quyeát<br /> ñònh ngöng vieäc ñuùc suùng cho chuùa Trònh.<br /> Ba khaåu suùng thaàn coâng naøy laø nhöõng baèng chöùng cho vieäc mua baùn<br /> vuõ khí giöõa chính quyeàn Ñaøng Ngoaøi cuûa chuùa Trònh vôùi Coâng ty Ñoâng AÁn<br /> Haø Lan. Tuy nhieân, 3 khaåu suùng naøy laïi laø bieåu töôïng cuûa ba hoaït ñoäng taùch<br /> bieät vôùi nhau:<br /> - Khaåu suùng mang soá hieäu BTH-TB KL2 53 do oâng Kylianus Wegewaert<br /> ñuùc taïi Kampen naêm 1640 laø moät moùn quaø do Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñaët<br /> laøm rieâng cho chuùa Trònh, vì theá hoa vaên treân suùng vöøa coù hoa vaên kieåu Vieät<br /> Nam, vöøa coù hoa vaên cuûa Haø Lan.<br /> - Khaåu suùng mang soá hieäu BTH-TB KL2 52 do oâng Gerard Koster Beù<br /> ñuùc taïi Amsterdam naêm 1661 laø moät baûo vaät ñaët treân moät thöông thuyeàn<br /> quan troïng cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Veà sau do loãi thôøi neân môùi ñöôïc<br /> baùn laïi cho chuùa Trònh.<br /> - Khaåu suùng BTH-TB KL2 54 ñöôïc ñuùc vaøo khoaûng caùc naêm 1677-<br /> 1678, laø vuõ khí do chuùa Trònh ñaët laøm taïi Batavia theo maãu ñònh saün laøm<br /> baèng goã. Vì theá, tuy hình daùng cuûa suùng chòu aûnh höôûng cuûa suùng thaàn<br /> coâng Haø Lan, nhöng trang trí treân suùng laïi mang ñaëc tröng cuûa vaên hoùa<br /> thôøi Leâ-Trònh.<br /> 138 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011<br /> <br /> <br /> Sau cuøng, toâi cho raèng, söï hieän dieän cuûa nhöõng khaåu suùng thaàn coâng<br /> cuûa Haø Lan naøy ôû Hueá coù yù nghóa raát lôùn trong vieäc laøm maãu ñeå sau naøy caùc<br /> vua trieàu Nguyeãn nhö Gia Long, Minh Maïng, Thieäu Trò döïa vaøo ñoù ñeå cho<br /> ñuùc suùng thaàn coâng cuûa trieàu Nguyeãn.(*)<br /> Philippe Tröông<br /> CHUÙ THÍCH<br /> (1) Moãi vaên phoøng duøng moät chöõ caùi laøm bieåu tröng: A bieåu tröng cho Phoøng Amsterdam, D bieåu<br /> tröng cho Phoøng Delft, E bieåu tröng cho Phoøng Enkhuisen, H bieåu tröng cho Phoøng Horn, R<br /> bieåu tröng cho Phoøng Rotterdam vaø Z bieåu tröng cho Phoøng Zederland.<br /> (2) Hai khaåu suùng thaàn coâng cuûa Gerard Koster, ñuùc naêm 1616 vaø 1617 (daøi 339cm), ñaõ ñöôïc<br /> ñöa ra ñaáu giaù taïi London ngaøy 30/4/2010 vaø ñöôïc baùn vôùi giaù 14.400 baûng Anh.<br /> (3) Cosserat H., “Au sujet du monogramme de la Compagnie Neùerlandaise des Indes Orientales<br /> - Les canons de la Reùsidence Supeùrieure” (Veà chöõ vieát taét cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan -<br /> Suùng thaàn coâng trong Toøa Khaâm söù”, BAVH, Oct-Dec/1916, pp. 390-391.<br /> (4) Le Breton H., “Le vieux An Tinh”, BAVH, July-Sep/1934, pp.185-186.<br /> (5) Cosserat H., Bñd, tr. 392-393.<br /> (*) BBT xin caûm ôn oâng Traàn Ñöùc Anh Sôn ñaõ giuùp bieân taäp, hieäu ñính vaø boå khuyeát cho baøi vieát.<br /> NC&PT.<br /> TOÙM TAÉT<br /> Trong söu taäp suùng thaàn coâng hieän ñang tröng baøy ôû Baûo taøng Coå vaät Cung ñình Hueá coù<br /> 3 khaåu suùng coù nguoàn goác töø Haø Lan. Khaåu suùng mang soá hieäu BTH-TBKL2 53 do oâng Kylianus<br /> Wegewaert ñuùc taïi Kampen naêm 1640 laø moät moùn quaø do Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan ñaët laøm rieâng<br /> cho chuùa Trònh, vì theá hoa vaên treân suùng vöøa coù hoa vaên kieåu Vieät Nam, vöøa coù hoa vaên cuûa Haø<br /> Lan. Khaåu suùng mang soá hieäu BTH-TBKL2 52 do oâng Gerard Koster Beù ñuùc taïi Amsterdam naêm<br /> 1661 laø moät baûo vaät ñaët treân moät thöông thuyeàn quan troïng cuûa Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan, veà sau<br /> do loãi thôøi neân môùi ñöôïc baùn laïi cho chuùa Trònh. Khaåu suùng mang soá hieäu BTH-TBKL2 54 ñöôïc<br /> ñuùc vaøo khoaûng 1677-1678, laø vuõ khí do chuùa Trònh ñaët laøm taïi Batavia theo maãu ñònh saün laøm<br /> baèng goã.<br /> Ba khaåu thaàn coâng naøy laø baèng chöùng veà vieäc mua baùn vuõ khí giöõa chính quyeàn Ñaøng<br /> Ngoaøi cuûa chuùa Trònh vôùi Coâng ty Ñoâng AÁn Haø Lan. Chuùng coù theå laø nhöõng hình maãu ñeå sau naøy<br /> caùc vò vua trieàu Nguyeãn döïa vaøo ñoù ñeå ñuùc suùng thaàn coâng ôû Hueá.<br /> ABSTRACT<br /> ABOUT THREE DUTCH CANNONS<br /> AT HUEÁ ROYAL ANTIQUITIES MUSEUM<br /> Among the collection of cannons displayed at Hueá Royal Antiquities Museum, there are 3<br /> guns originated from the Netherlands.<br /> The cannon numbered BTH-TBKL2 53 was cast by Kylianus Wegewaert in Kampen in<br /> 1640. It was a gift only to the Trònh Lord by the Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) so<br /> the patterns on the gun have both Vietnamese and Dutch style.<br /> The gun numbered BTH-TBKL2 52 was cast in Amsterdam in 1661 by Gerard Koster The<br /> Younger. It was set on an important merchant ship of the VOC. Later, it was sold to Trònh Lord.<br /> The gun numbered BTH-TBKL2 54 was cast during 1677-1678. This gun was ordered by<br /> Trònh Lord and cast in Batavia in conformable to a wooden design.<br /> Those three cannons are the evidence of weapon trading between the Trònh Lords in<br /> Tonkin and the VOC; and they could be the models for the Nguyeãn emperors to cast their own<br /> cannons in Hueá.<br />