Về hiện tượng tôn giáo mới

11<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2012<br /> <br /> VÒ HIÖN T¦îNG T¤N GI¸O MíI<br /> (TiÕp theo sè 12-2011)<br /> NguyÔn Quèc TuÊn(*)<br /> 2. Xung quanh hiÖn t­îng t«n gi¸o<br /> <br /> hµnh c¸c lo¹i thê cóng ngoµi truyÒn<br /> <br /> Cã nhiÒu vÊn ®Ò th¶o luËn ë Ch©u ¢u,<br /> <br /> t­îng truyÒn ®¹o ë trong n­íc, ë n­íc<br /> <br /> míi ë ViÖt Nam<br /> <br /> Mü cã vÎ nh­ qu¸ xa víi thùc tiÔn ë ViÖt<br /> Nam ch¨ng? T«i kh«ng nghÜ nh­ vËy.<br /> Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa, ®iÒu kiÖn<br /> <br /> th«ng tin nhanh nh¹y hiÖn nay, trong<br /> bèi c¶nh ViÖt Nam më cöa, “muèn lµm<br /> <br /> b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc”, t«i nghÜ kh«ng<br /> nªn cho r»ng vÊn ®Ò phong trµo t«n gi¸o<br /> <br /> míi lµ xa l¹ víi ViÖt Nam. Sù chuÈn bÞ vÒ<br /> <br /> mÆt lÝ thuyÕt cÇn ®­îc thóc ®Èy sím h¬n,<br /> kh«ng ph¶i chØ do sù tß mß lÝ luËn, mµ<br /> <br /> trong thùc tÕ, x· héi ViÖt Nam còng ®·<br /> xuÊt hiÖn nh÷ng hiÖn t­îng “t«n gi¸o<br /> <br /> míi” vµ còng b¾t ®Çu ®Æt ra cho c¸c nhµ<br /> nghiªn cøu, nhµ qu¶n lÝ c¸c vÊn ®Ò ph¸p<br /> <br /> luËt, khoa häc vÒ hiÖn t­îng t«n gi¸o<br /> míi ®ã.<br /> <br /> Thùc vËy, kh«ng nªn coi th­êng kh¶<br /> <br /> n¨ng c¸c hiÖn t­îng t«n gi¸o míi t¹i<br /> <br /> ViÖt Nam trçi dËy. Ngay tõ ®Çu thÕ kØ<br /> <br /> XX, ViÖt Nam ®· tõng ®èi mÆt víi phong<br /> trµo t«n gi¸o do ng­êi b¶n ®Þa khëi<br /> <br /> x­íng vµ sau ®ã ra ®êi hai t«n gi¸o: ®ã<br /> lµ Cao §µi vµ Hßa H¶o.<br /> <br /> NÕu theo dâi c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng<br /> <br /> tin ®¹i chóng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y<br /> ë ViÖt Nam, cã thÓ thÊy h×nh nh­ c¸c<br /> <br /> hiÖn t­îng t«n gi¸o míi ®· l©y lan<br /> <br /> kh«ng chØ trong mét vïng nhÊt ®Þnh, ë<br /> mét téc ng­êi nhÊt ®Þnh. Tõ viÖc thùc<br /> <br /> thèng t«n gi¸o ®Õn sù gia t¨ng c¸c hiÖn<br /> <br /> ngoµi khiÕn nh÷ng ng­êi quan t©m lo<br /> ng¹i ®· ®µnh, mµ trong thùc tÕ, ®· x¶y ra<br /> <br /> kh«ng Ýt c¸c vô ¸n cã nguån gèc tõ<br /> nh÷ng thùc hµnh ngoµi t«n gi¸o. Råi cã<br /> <br /> thÓ thÊy mét sè nhµ trÝ thøc thuéc c¸c<br /> lÜnh vùc khoa häc vËt lÝ vµ tù nhiªn (xin<br /> <br /> lçi c¸c nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc<br /> nµy) cã nhu cÇu t×m kiÕm sù thèng nhÊt<br /> <br /> vµ ®ång nhÊt gi÷a c¸c lÜnh vùc hä<br /> <br /> nghiªn cøu víi mét kh¶ n¨ng cøu vít<br /> con ng­êi mµ hä cho ®· ®i sai h­íng khi<br /> lo¹i bá tr¹ng<br /> <br /> th¸i siªu h×nh h­íng<br /> <br /> th­îng, thËm chÝ ë tr­êng hîp cùc h¹n,<br /> ®· cã ng­êi x­íng xuÊt thø ®¹o cña<br /> riªng m×nh.<br /> <br /> Ng­êi ta còng kh«ng thÓ bá qua c¸c<br /> <br /> nhµ “ngo¹i c¶m” t×m kiÕm th©n nh©n vµ<br /> <br /> mé cña nh÷ng ng­êi th©n cña rÊt nhiÒu<br /> gia ®×nh do thÊt l¹c hay chÕt mµ kh«ng<br /> biÕt n¬i ch«n cÊt, ®Æc biÖt trong tr­êng<br /> <br /> hîp c¸c liÖt sÜ trong hai cuéc kh¸ng<br /> chiÕn kh«ng biÕt n¬i ch«n cÊt.<br /> <br /> Ng­êi ta còng kh«ng thÓ kh«ng nãi<br /> <br /> ®Õn kh«ng khÝ kinh tÕ thÞ tr­êng ®· t¹o<br /> ra c¬n lèc kiÕm tiÒn vµ sù may rñi trong<br /> <br /> kinh tÕ ®· khiÕn nhiÒu ng­êi ®i t×m ®é<br /> <br /> tr× cña lùc l­îng bªn trªn th«ng qua sù<br /> cÇu xin vµ cóng d­êng vµo nh÷ng n¬i vèn<br /> <br /> *. TS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2012<br /> <br /> 12<br /> cho<br /> <br /> hay bªn ngoµi con ng­êi vµ céng ®ång<br /> <br /> Ng­êi ta còng kh«ng thÓ bá qua sù<br /> <br /> kh¸c, h­íng ®¸nh gi¸ vµ xö lÝ c¸c mèi<br /> <br /> tr­íc<br /> <br /> kia<br /> <br /> h×nh<br /> <br /> th­¬ng nh©n.<br /> <br /> nh­<br /> <br /> chØ<br /> <br /> dµnh<br /> <br /> kiÖn c¸c t«n gi¸o gia t¨ng ¶nh h­ëng,<br /> <br /> n¶y sinh c¸c hiÖn t­îng nµy, vµ mÆt<br /> quan hÖ t«n gi¸o vµ con ng­êi, t«n gi¸o<br /> <br /> lªn ¸n c¸c lo¹i tÝn ng­ìng bÞ coi lµ tµ<br /> <br /> vµ phi t«n gi¸o, nh÷ng g× bÞ cÊm vµ<br /> <br /> ng­êi ®ang t×m kiÕm mét niÒm tin c¸<br /> <br /> vµ nhËn thøc thªm, v.v...<br /> <br /> ®¹o, ¨n b¸m vµo sù tin t­ëng cña nhiÒu<br /> nh©n, ngoµi t«n gi¸o, mét nhu cÇu néi<br /> <br /> nh÷ng g× cÇn ®Ó ngá cho sù nghiªn cøu<br /> Trong c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò nh­ vËy,<br /> <br /> t¹i ®ang ngµy cµng cã khuynh h­íng<br /> <br /> cã thÓ ®Ò cËp ®Õn mét vµi khÝa c¹nh cña<br /> <br /> kh«ng thÊy.<br /> <br /> c¸ nh©n t«i, vµ mong r»ng ®­îc sù chia<br /> <br /> bµnh tr­íng mµ nÕu chØ tr­íc ®ã Ýt n¨m<br /> <br /> Ng­êi ta còng kh«ng thÓ bá qua sù<br /> <br /> kiÖn c¸c gi¸o ph¸i n­íc ngoµi ®ang g©y<br /> <br /> ¶nh h­ëng vµ th©m nhËp ngµy mét<br /> nhiÒu vµo c¸c tÇng líp d©n c­, c¸c téc<br /> <br /> hiÖn t­îng t«n gi¸o míi ë ViÖt Nam cña<br /> <br /> sÎ cña giíi nghiªn cøu, thËm chÝ lµ tranh<br /> luËn ®Ó cã thÓ ®Èy lªn phÝa tr­íc sù<br /> nghiªn cøu dµi h¬i nµy.<br /> <br /> §iÓm l¹i nÐt chÝnh cña thÕ kØ XX t¹i<br /> <br /> ng­êi thiÓu sè ë c¶ ®ång b»ng vµ miÒn<br /> <br /> ViÖt Nam, cã thÓ nãi ®Õn phong trµo t«n<br /> <br /> §øng tr­íc mét t×nh tr¹ng bén bÒ nh­<br /> <br /> gi¸o vµ vïng ®Êt, s«i ®éng nh­ c¸c n­íc<br /> <br /> nói - cao nguyªn.<br /> <br /> vËy, kh«ng thÓ kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò<br /> nghiªn cøu c¸c hiÖn t­îng t«n gi¸o cò vµ<br /> míi, nhÊt lµ khuynh h­íng ph¸t triÓn<br /> <br /> cña c¸c hiÖn t­îng míi. Nh­ng cã mét<br /> thùc tÕ lµ tõ phÝa c¸c nhµ nghiªn cøu vµ<br /> <br /> qu¶n lÝ còng ch­a thùc sù cã nh÷ng<br /> <br /> nghiªn cøu dµi h¬i vµ chi tiÕt, ch­a ®¸nh<br /> gi¸ mét c¸ch nghiªm chØnh vÒ c¸c hiÖn<br /> <br /> t­îng nµy. HÖ thèng lÝ thuyÕt vµ c¸c<br /> <br /> ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cßn ë b­íc<br /> <br /> chËp ch÷ng, nÕu kh«ng muèn nãi lµ ch­a<br /> cã g×. Cã c¶m gi¸c th­êng ng­êi ta quy<br /> c¸c hiÖn t­îng t«n gi¸o míi vµo khu«n<br /> <br /> khæ cña ph¸p luËt víi nhËn ®Þnh phÇn<br /> lín chóng mang ®éc tè ë cÊp ®é nµy hay<br /> <br /> cÊp ®é kh¸c, do ®ã, sù nghiªm cÊm vµ xö<br /> <br /> lÝ b»ng ph¸p luËt lµ c¸ch ®èi phã h÷u<br /> hiÖu nhÊt.<br /> <br /> Sù thùc kh«ng thÓ ®¬n gi¶n hãa vÊn<br /> <br /> ®Ò b»ng viÖc quy vµo ph¸p luËt. ChÝnh<br /> trong lóc nµy, cÇn cã sù nç lùc nghiªn<br /> <br /> gi¸o trªn nhiÒu b×nh diÖn, ë nhiÒu t«n<br /> <br /> xung quanh: tõ Nam Bé víi nh÷ng “«ng<br /> §¹o” (thùc chÊt lµ nh÷ng vËn ®éng tiªn<br /> <br /> tri, cøu thÕ, prophÐtisme, messianisme),<br /> <br /> Cao §µi, Hßa H¶o, råi më ®Çu cho cuéc<br /> ChÊn h­ng PhËt gi¸o t¹i ViÖt Nam, ®Õn<br /> <br /> Trung Bé víi sù x©m nhËp vµ ®øng ch©n<br /> <br /> cña Tin Lµnh gi¸o ë §µ N½ng, Kh¸nh<br /> Hßa, më ®Çu cho mét nh¸nh cña Kit«<br /> gi¸o xuÊt hiÖn t¹i ViÖt Nam kh¸c/ngoµi<br /> <br /> C«ng gi¸o, vµ cuèi cïng lµ B¾c Bé, n¬i<br /> <br /> nh÷ng phong trµo t«n gi¸o b¶n ®Þa vµ<br /> <br /> truyÒn thèng dï l©m vµo khñng ho¶ng<br /> song vÉn ©m thÇm tån t¹i víi nh÷ng Néi<br /> <br /> ®¹o trµng, thê cóng Tæ tiªn, ®ång bãng,<br /> bªn c¹nh PhËt gi¸o, C«ng gi¸o, vµ xen<br /> <br /> lÉn víi hÖ thèng thê cóng, nghi lÔ cña<br /> <br /> Khæng gi¸o cßn sãt l¹i, råi c¶ lo¹t c¸c<br /> héi lµng, thê cóng thÇn linh mµ cèt tñy<br /> <br /> lµ nh÷ng tÝn t­ëng phån thùc, nh÷ng tÝn<br /> t­ëng n«ng nghiÖp cã céi rÔ xa x­a.<br /> <br /> §èi víi phong trµo t«n gi¸o ë ViÖt<br /> <br /> cøu, h×nh thµnh c¬ së lÝ thuyÕt vµ chÝnh<br /> <br /> Nam, trong thÕ kØ qua, cÇn thÊy chóng<br /> <br /> cã thÓ t×m ra do ®©u, tõ ®©u, bªn trong<br /> <br /> theo ®ã lµ t¸c nh©n t«n gi¸o ngo¹i sinh,<br /> <br /> s¸ch thËt sù khoa häc vµ kh¸ch quan ®Ó<br /> <br /> chÞu nh÷ng t¸c nh©n x· héi - chÝnh trÞ vµ<br /> <br /> 12<br /> <br /> 13<br /> <br /> NguyÔn Quèc TuÊn. VÒ hiÖn t­îng t«n gi¸o míi.<br /> t¹o ra nh÷ng cao trµo t«n gi¸o, nh÷ng<br /> <br /> trong con m¾t ng­êi d©n ®a sè lµ n«ng<br /> <br /> “tÝch cùc” vµ c¶ “tiªu cùc” nÕu xÐt theo<br /> <br /> quyÕt liÖt mét khi c¸c t«n gi¸o cã nguån<br /> <br /> hiÖn t­îng t«n gi¸o míi bªn trong, c¶<br /> quan ®iÓm chÝnh trÞ.<br /> <br /> Cã thÓ t¹m chia phong trµo t«n gi¸o ë<br /> <br /> thÕ kØ XX thµnh hai giai ®o¹n: tr­íc vµ<br /> <br /> d©n. Do vËy, ®· cã sù ph¶n øng t­¬ng ®èi<br /> <br /> gèc ¢u - Mü du nhËp tõ nh÷ng ng­êi<br /> n«ng d©n.<br /> <br /> C¸ch nh×n nhËn ®ã còng cßn lµ cña<br /> <br /> sau n¨m 1975. Tr­íc vµ sau n¨m nµy,<br /> <br /> c¸c trÝ thøc theo cùu häc. ChÝnh hä, víi<br /> <br /> kh¸c nhau cÇn ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch<br /> <br /> nh÷ng ph¶n øng vÒ mÆt lÝ luËn, t¹o ra<br /> <br /> phong trµo t«n gi¸o cã nh÷ng s¾c th¸i<br /> <br /> kh¸ch quan vµ ®Çy ®ñ, bëi chØ nh­ thÕ, ta<br /> míi cã thÓ ®¸nh gi¸ ®­îc t×nh h×nh ®ang<br /> diÔn ra hiÖn nay vµ trong t­¬ng lai gÇn.<br /> <br /> 1) Tr­íc n¨m 1975, thùc tÕ cña phong<br /> <br /> trµo t«n gi¸o khiÕn ta cã thÓ cßn chia<br /> thµnh nhiÒu thêi k× nhá h¬n. §Çu tiªn<br /> <br /> kh¶ n¨ng tri thøc cao cña m×nh, ®· cã<br /> tiÕng nãi ph¸t ng«n cho chÕ ®é ®­¬ng<br /> thêi. §a sè ng­êi cã häc coi nh÷ng t«n<br /> <br /> gi¸o míi lµ t¶ ®¹o. Song còng cã thÓ thÊy<br /> <br /> nhiÒu bé phËn d©n c­, bÊt chÊp nh÷ng<br /> <br /> ph¶n øng nh­ thÕ, l¹i hoÆc c¶i ®¹o, hoÆc<br /> quy thuËn tù nguyÖn vµo c¸c t«n gi¸o<br /> <br /> ph¶i nãi ®Õn c¸c cuéc x©m chiÕm thuéc<br /> <br /> míi. §iÓn h×nh cho sù vËn ®éng t«n gi¸o<br /> <br /> cò vµ míi.<br /> <br /> Sù ra ®êi cña hai phong trµo t«n gi¸o<br /> <br /> ®Þa hay x©m l­îc cña chñ nghÜa thùc d©n<br /> SÏ kh«ng cÇn ph¶i nh¾c l¹i toµn bé<br /> <br /> hËu qu¶ cña c¸c cuéc x©m l­îc, chØ xÐt<br /> <br /> riªng vÒ mÆt t«n gi¸o, ta cã thÓ thÊy t×nh<br /> tr¹ng næi bËt lµ sù ®an cµi gi÷a c¸c hiÖn<br /> <br /> t­îng t«n gi¸o truyÒn thèng víi nh÷ng<br /> <br /> hiÖn t­îng t«n gi¸o míi. Mét mÆt, nh­<br /> ®· nãi trªn, c¸c t«n gi¸o truyÒn thèng, ®·<br /> <br /> b¾t rÔ s©u vµo ng­êi d©n nh­ PhËt gi¸o,<br /> §¹o gi¸o, Khæng gi¸o, c¸c “t«n gi¸o”<br /> <br /> n«ng nghiÖp lµng m¹c, vµ c¶ C«ng gi¸o,<br /> mét t«n gi¸o t­ëng nh­ xa l¹ víi truyÒn<br /> <br /> míi lµ phong trµo Cao §µi vµ Hßa H¶o.<br /> nµy ph¶n ¸nh s©u s¾c nhu cÇu t«n gi¸o<br /> <br /> néi t¹i cña ng­êi d©n Nam Bé, song còng<br /> võa ph¶n ¸nh b­íc chuyÓn, h­íng vµo<br /> <br /> xu thÕ chung cña thÕ giíi lµ tho¸t ra<br /> khái nh÷ng t«n gi¸o cò ®Ó thµnh lËp cho<br /> riªng mét céng ®ång nhÊt ®Þnh t«n gi¸o<br /> míi cña m×nh. Kh«ng ph¶i nãi còng biÕt<br /> <br /> ph¶n øng cña chÝnh quyÒn vµ tÝn ®å c¸c<br /> t«n gi¸o cò lµ thÕ nµo. Dï vËy, vÉn cã<br /> thÓ thÊy:<br /> <br /> Mét Cao §µi ph¸t triÓn tõ mét phong<br /> <br /> thèng v¨n hãa §¹i ViÖt, th× nay (thÕ kØ<br /> <br /> trµo th«ng linh phæ biÕn trong céng<br /> <br /> gåm nh÷ng t«n gi¸o cã nguån gèc Trung<br /> <br /> cai trÞ ë Nam Bé, sau lan tíi tÇng líp<br /> <br /> XX) ®· ph©n thµnh hai tuyÕn: mét tuyÕn<br /> <br /> Quèc, Ên §é vµ b¶n ®Þa l©m vµo khñng<br /> <br /> ho¶ng cao ®é trong suèt thêi k× thùc d©n,<br /> ®Æc biÖt lµ Khæng gi¸o, råi PhËt gi¸o; c¸c<br /> <br /> héi lµng vµ nghi lÔ n«ng nghiÖp vèn g¾n<br /> bã víi ng­êi n«ng d©n th× trë thµnh “l¹c<br /> <br /> hËu” vµ bÊt lùc trong viÖc phï trî cho<br /> <br /> cuéc sèng dï vÉn ®­îc duy tr×. Nh­ng cã<br /> thÓ nãi t«n gi¸o nhËp néi cã nguån gèc<br /> <br /> Trung Quèc, chõng mùc nµo ®ã lµ Ên §é<br /> vÉn cßn lµ chÝnh thèng vµ chÝnh thøc<br /> <br /> ®ång ng­êi Hoa, céng ®ång ng­êi Ph¸p<br /> ng­êi ViÖt th­îng l­u, råi quay trë l¹i<br /> <br /> th©m nhËp vµo d©n chóng, ®Õn n¨m 1926<br /> <br /> th× chÝnh thøc mét t«n gi¸o míi b¶n ®Þa<br /> ra ®êi. Gi¸o lÝ Cao §µi gi¸o lµ sù tæng<br /> <br /> hîp cña c¸c tÝn ®iÒu PhËt, §¹o, Khæng<br /> <br /> gi¸o, céng thªm mét h×nh thøc tæ chøc<br /> lóc ®Çu m« pháng Gi¸o héi C«ng gi¸o,<br /> song<br /> <br /> v×<br /> <br /> gi÷<br /> <br /> quyÒn<br /> <br /> hiÖp<br /> <br /> th«ng<br /> <br /> víi<br /> <br /> Th­îng §Õ b»ng c¬ bót, nªn m« h×nh tæ<br /> chøc cßn ph¸t triÓn theo tÝnh chÊt héi<br /> <br /> 13<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2012<br /> <br /> 14<br /> kÝn. Cao §µi gi¸o ra ®êi, chøng tá c¸c t«n<br /> <br /> ®­îc c¸c thÕ lùc Ph­¬ng T©y ñng hé. Nh­<br /> <br /> toµn trong ®êi sèng t©m linh, dÇu nã<br /> <br /> xen lÉn c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ, thiªn kiÕn,<br /> <br /> gi¸o cò kh«ng cßn vai trß thèng trÞ hoµn<br /> <br /> kh«ng thÓ thay thÕ h¼n nh÷ng t«n gi¸o<br /> Êy. Nh­ng còng ph¶i thÊy Cao §µi gi¸o<br /> kh«ng ph¶i lµ mét t«n gi¸o cña thêi ®¹i<br /> <br /> míi. XÐt ®Õn cïng, ®©y lµ t«n gi¸o cña<br /> ng­êi n«ng d©n - chñ thÓ cña x· héi Nam<br /> Bé vµ ViÖt Nam nãi chung: nã vÉn tiÕp<br /> <br /> nèi truyÒn thèng tæng hîp kiÓu cò,<br /> <br /> kh«ng ph¸t triÓn vÒ triÕt häc vµ siªu<br /> h×nh häc, gÇn nh­ lµ sù tæng hîp nh÷ng<br /> <br /> øng xö t«n gi¸o c¨n b¶n dùa trªn mét sè<br /> tÝn ®iÒu ®· ®­îc ®¬n gi¶n hãa vµ ®­îc<br /> <br /> l­u truyÒn trong d©n chóng d­íi d¹ng<br /> truyÒn miÖng.<br /> <br /> Mét Hßa H¶o kh¸c ®­îc coi lµ b¾t<br /> <br /> nguån tõ PhËt gi¸o, cã thêi k× tiÒn khëi tõ<br /> thÕ kØ XIX. Nh­ng cã thÓ coi ®©y lµ mét<br /> d¹ng PhËt gi¸o hãa th©n vµo phong trµo<br /> cøu thÕ vµ tiªn tri thÞnh hµnh ë Nam Bé<br /> <br /> vµo nöa ®Çu thÕ kØ. Cã thÓ thÊy nh÷ng sÊm<br /> <br /> gi¶ng cña gi¸o chñ Hßa H¶o lµ minh<br /> chøng cña nhËn ®Þnh nµy. Thùc ra, Hßa<br /> <br /> H¶o còng lµ mét tiÕp nèi cña truyÒn thèng<br /> tæng hîp cò, song kh«ng gièng víi Cao<br /> §µi gi¸o, h×nh thøc tæ chøc cña Hßa H¶o<br /> <br /> mang tÝnh tù ph¸t h¬n nhiÒu, nghi thøc<br /> <br /> thê cóng ®¬n gi¶n vµ v¾ng bãng hÇu nh­<br /> hoµn toµn biÖn luËn s¸ng thÕ, b¶n thÓ<br /> <br /> luËn, vò trô luËn. Nã h­íng tíi thu phôc<br /> b»ng sù huyÒn bÝ, b»ng tiªn tri, b»ng ch÷a<br /> <br /> bÖnh phï phÐp vµ sèng trong lêi ®ån ®¹i<br /> vÒ kh¶ n¨ng diÖu k× cña gi¸o chñ cïng c¸c<br /> th©n tÝn. Nh­ng gièng nh­ Cao §µi, Hßa<br /> <br /> H¶o ®· nhanh chãng trë thµnh mét phong<br /> <br /> trµo t«n gi¸o, vµ còng gièng nh­ Cao §µi,<br /> <br /> Hßa H¶o nhanh chãng tham gia vµo chÝnh<br /> tr­êng, bëi c¶ hai cã lùc l­îng tÝn ®å kh¸<br /> ®«ng ®¶o.<br /> <br /> Mét tuyÕn kh¸c gåm c¸c t«n gi¸o cã<br /> <br /> nguån gèc Ph­¬ng T©y, trong thùc tÕ, rÊt<br /> <br /> vËy, ngay trong phong trµo t«n gi¸o ®·<br /> vµ ®ã cã thÓ coi lµ ®Æc ®iÓm lín nhÊt cña<br /> <br /> phong trµo t«n gi¸o ViÖt nam nãi chung<br /> <br /> tr­íc n¨m 1975. VÝ dô ®iÓn h×nh cña hîp<br /> t¸c t«n gi¸o - chÝnh trÞ kh«ng ®©u xa lµ<br /> <br /> sù ph¶n øng, dÉn ®Õn ®Êu tranh thÕ tôc<br /> cña PhËt gi¸o ®· lµm sôp ®æ chÝnh quyÒn<br /> <br /> Ng« §×nh DiÖm, ®­îc coi lµ ñng hé C«ng<br /> gi¸o, n¨m 1963. Ngay c¶ §¶ng Céng s¶n<br /> <br /> ViÖt Nam còng kh«ng bá qua viÖc tËn<br /> <br /> dông c¸c phong trµo t«n gi¸o ®Ó ho¹t<br /> <br /> ®éng vµ tranh ®Êu trong nh÷ng ®iÒu<br /> kiÖn ngÆt nghÌo (lóc ®ã còng cßn gäi lµ<br /> <br /> t«n gi¸o vËn). Nh­ vËy, viÖc c¸c lùc<br /> l­îng chÝnh trÞ ngoµi t«n gi¸o coi t«n<br /> <br /> gi¸o nh­ mét mÆt trËn phô trong cuéc<br /> ®èi ®Çu lµ mét ®Æc ®iÓm kh¸c in dÊu vµo<br /> phong trµo t«n gi¸o. HÖ qu¶ cña sù ®èi<br /> <br /> ®Çu nay vÉn cßn lµ mét sù thùc, mÆc dÇu<br /> ®· cã c¶i thiÖn c¶ vÒ phÝa §¶ng C«ng s¶n<br /> ViÖt Nam trong chÝnh s¸ch ®èi víi t«n<br /> <br /> gi¸o, ®Æc biÖt lµ sau thêi k× ®æi míi, c¶<br /> <br /> vÒ phÝa c¸c t«n gi¸o. Mét thùc tÕ kh¸c lµ<br /> chñ nghÜa yªu n­íc ®· thÊm vµo c¸c t«n<br /> <br /> gi¸o, kÓ c¶ trong C«ng gi¸o, gãp phÇn<br /> vµo c«ng cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp.<br /> <br /> NhiÒu t¨ng, ni, linh môc, môc s­ tham<br /> gia vµo c¸c phong trµo vËn ®éng kh¸ng<br /> chiÕn, víi mét niÒm tin t­ëng thùc hiÖn<br /> <br /> ®­îc lêi d¹y cña gi¸o chñ bæn ®¹o vµ t­<br /> t­ëng cøu rçi.<br /> <br /> Song nÕu tr­íc n¨m 1954, phÇn lín c¸c<br /> <br /> t«n gi¸o lín hiÖn diÖn ë ViÖt Nam, th×<br /> <br /> sau n¨m ®ã, dÇn dÇn c¸c hÖ ph¸i Tin<br /> <br /> Lµnh gi¸o, gi¸o ph¸i ë Mü, ¢u ®· du<br /> nhËp, ®Æc biÖt lµ ë MiÒn Nam ViÖt Nam.<br /> <br /> D­íi sù cai trÞ cña ng­êi Ph¸p, hä kh«ng<br /> <br /> khuyÕn khÝch c¸c gi¸o ph¸i Tin Lµnh,<br /> bëi hä lµ nh÷ng ng­êi theo C«ng gi¸o<br /> ®iÓn h×nh. Nh­ng víi ng­êi Mü th× kh¸c:<br /> <br /> 14<br /> <br /> NguyÔn Quèc TuÊn. VÒ hiÖn t­îng t«n gi¸o míi.<br /> <br /> 15<br /> <br /> c¸c hÖ ph¸i Tin Lµnh ®Æc biÖt ph¸t triÓn.<br /> <br /> lùc l­îng FULRO sau n¨m 1975 th× ©m<br /> <br /> phong trµo t«n gi¸o míi. Nh­ng kh«ng<br /> <br /> Nh­ng, mÆc dÇu vËy, kh«ng thÓ nãi c¸c<br /> <br /> §Êt Mü lµ miÒn ®Êt høa cho nh÷ng<br /> ph¶i ë Mü cã gi¸o ph¸i nµo th× ë MiÒn<br /> <br /> Nam ViÖt Nam cã gi¸o ph¸i ®ã. C¸c gi¸o<br /> <br /> ph¸i C¬ §èc Phôc l©m, Ngò tuÇn, Chøng<br /> nh©n<br /> <br /> Jehova,<br /> <br /> Tr­ëng<br /> <br /> l·o,<br /> <br /> Menonit,<br /> <br /> Baptist, B’hai... ë MiÒn Nam ViÖt Nam<br /> <br /> hiÖn nay chØ lµ sè Ýt trong sè c¸c gi¸o<br /> <br /> ph¸i tån t¹i ë Mü. Cã nh÷ng gi¸o ph¸i ®·<br /> <br /> th©m nhËp vµo c¶ hµng ngò trÝ thøc,<br /> viªn chøc cao cÊp cña chÕ ®é Sµi Gßn nh­<br /> B’hai. Gi¸o lÝ cña c¸c gi¸o ph¸i nµy më<br /> ra tr­íc m¾t tÝn ®å triÓn väng c¸ nh©n<br /> bëi sù tæng hîp cao ®é vÒ triÕt häc, tÝn<br /> <br /> t­ëng, vµ víi mét nghi thøc gi¶m thiÓu,<br /> gÇn nh­ phi tæ chøc. Nh­ng còng v× lÏ ®ã<br /> <br /> mµ nã kh«ng thÓ ph¸t triÓn s©u réng<br /> trong ng­êi d©n vèn vÉn ®ang quen víi<br /> <br /> nh÷ng t«n gi¸o cò, víi m¹ng l­íi c¸c c¬<br /> <br /> së thê tù vµ ®µo t¹o ®· trë thµnh quy cñ.<br /> Trong lóc Êy, ë MiÒn B¾c, c¸c gi¸o ph¸i<br /> <br /> v¾ng bãng hoµn toµn, hÇu nh­ kh«ng cã<br /> ho¹t ®éng truyÒn gi¸o nµo cña gi¸o ph¸i.<br /> T×nh h×nh nµy sÏ thay ®æi vµo sau n¨m<br /> 1975, ®Æc biÖt lµ sau khi ViÖt Nam tiÕn<br /> <br /> hµnh c«ng cuéc ®æi míi n¨m 1986. Cã thÓ<br /> xem ®©y lµ thêi k× cña c¸c hiÖn t­îng<br /> <br /> t«n gi¸o míi cã nguån gèc n­íc ngoµi,<br /> tr¸i víi thêi k× thuéc Ph¸p: c¸c hiÖn<br /> <br /> t­îng t«n gi¸o míi do chÝnh nhu cÇu vµ<br /> ®iÒu kiÖn néi t¹i cña mét bé phËn ng­êi<br /> <br /> m­u ®ã kh«ng hÒ lµ sù t­ëng t­îng.<br /> hiÖn t­îng t«n gi¸o n¶y në sau n¨m 1975<br /> t¹i c¸c vïng cao cña ViÖt Nam hoµn toµn<br /> <br /> do thÕ lùc bªn ngoµi thóc ®Èy. Ta cÇn cã<br /> c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ nh÷ng nguyªn<br /> <br /> nh©n cña c¸c hiÖn t­¬ng t«n gi¸o míi. ý<br /> t«i muèn nãi cÇn thÊy râ sau n¨m 1975,<br /> <br /> víi nh÷ng b­íc ®i míi mÎ trong c«ng<br /> <br /> cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, cã thµnh tùu<br /> nh­ng còng cã sai lÇm, nhÊt lµ trong<br /> chÝnh s¸ch c¸c mÆt ®èi víi miÒn nói vµ<br /> <br /> cao nguyªn. §ã cã thÓ lµ miÕng ®Êt cho<br /> <br /> nh÷ng hiÖn t­îng t«n gi¸o míi n¶y në.<br /> <br /> Song còng ph¶i nãi râ lµ míi so víi t×nh<br /> h×nh cña ViÖt Nam, kh«ng míi so víi<br /> t×nh h×nh quèc tÕ.<br /> <br /> 2) Sau n¨m 1975, nhÊt lµ sau n¨m 1986,<br /> <br /> cã thÓ thÊy râ ®Æc ®iÓm næi bËt lµ c¸c<br /> hiÖn t­îng “t«n gi¸o” míi n¶y në nhiÒu<br /> <br /> h¬n bÊt cø thêi k× nµo tr­íc ®ã(1) . Sù thùc,<br /> <br /> theo t«i nghÜ, tÝnh tõ t«n gi¸o trong côm<br /> tõ nµy míi cÇn lµm râ. Trong nghÜa nµo<br /> <br /> ®ã, cã thÓ dïng tÝnh tõ t©m linh ®Ó bao<br /> qu¸t ®­îc c¸c mÆt n¶y sinh, trong ®ã cã<br /> <br /> c¶ nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh tõ chÝnh c¸c<br /> t«n gi¸o cò. §Ó b¸m s¸t, chØ xin ®iÓm l¹i<br /> <br /> nh÷ng hiÖn t­îng t«n gi¸o/t©m linh bªn<br /> ngoµi c¸c t«n gi¸o cò:<br /> <br /> Thø nhÊt, vÒ hiÖn t­îng ngo¹i c¶m,<br /> <br /> d©n vµ sù ®æ vì lßng tin t¹o ra.<br /> <br /> c¸c nhµ ngo¹i c¶m mäc nh­ nÊm, tham<br /> <br /> Nam tr­íc n¨m 1975 còng cßn lµ nãi ®Õn<br /> <br /> vµ tËp thÓ trong lÜnh vùc nµy: t×m mé<br /> <br /> Nãi ®Õn phong trµo t«n gi¸o ë ViÖt<br /> <br /> téc ng­êi ë miÒn nói vµ cao nguyªn, ®Æc<br /> <br /> biÖt lµ vïng thuéc chÕ ®é cò. Nh­ng thay<br /> <br /> v× mét phong trµo thuÇn tóy t«n gi¸o,<br /> c¸c hiÖn t­îng nµy th­êng Èn d­íi c¸c<br /> <br /> s¾c th¸i téc ng­êi theo d¹ng phong trµo<br /> <br /> chÝnh trÞ - x· héi. Kh«ng lo¹i trõ ®µng<br /> sau lµ ©m m­u chÝnh trÞ cña c¸c thÕ lùc<br /> <br /> bªn ngoµi. NÕu tÝnh ®Õn ho¹t ®éng cña<br /> <br /> gia vµo hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng c¸ nh©n<br /> <br /> th©n nh©n, h­íng dÉn tiÕp xóc víi ng­êi<br /> <br /> ©m, nh×n xuyªn ®Êt, ®äc râ suy nghÜ,<br /> ®o¸n ®Þnh t­¬ng lai, v.v... C¸c nhµ ngo¹i<br /> c¶m kh«ng chØ xuÊt hiÖn ë ®« thÞ, mµ cßn<br /> ë c¸c vïng n«ng th«n s©u, miÒn nói cao.<br /> <br /> 1. Tõ ®©y, t«i cã sö dông c¸c bµi viÕt cña ®ång<br /> nghiÖp trong c¸c Ên phÈm cña ViÖn Nghiªn cøu T«n<br /> gi¸o, céng víi nh÷ng tµi liÖu ®iÒn d· cña c¸ nh©n.<br /> <br /> 15<br /> <br />