Về mối quan hệ giữa toàn cầu hóa, nhà nước – dân tộc và chủ quyền quốc gia

VÒ mèi quan hÖ gi÷a Toµn cÇu ho¸,<br /> nhµ n−íc - d©n téc vµ chñ quyÒn quèc gia<br /> <br /> Ph¹m Th¸i ViÖt(*)<br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, t¸c gi¶ nªu râ n¨m ®Æc<br /> tr−ng c¬ b¶n cña toµn cÇu ho¸ ë giai ®o¹n hiÖn nay: sù ®æi<br /> míi kh«ng ngõng vÒ c«ng nghÖ; sù tËp trung th«ng tin cho<br /> phÐp thùc hiÖn liªn l¹c trùc tiÕp; sù gia t¨ng xu h−íng<br /> chuÈn ho¸ c¸c s¶n phÈm kinh tÕ vµ x· héi, gia t¨ng héi<br /> nhËp xuyªn quèc gia; vµ ®Æc biÖt tÝnh dÔ lµm tæn th−¬ng lÉn<br /> nhau do sù tuú thuéc vµo nhau t¨ng lªn.<br /> T¸c gi¶ còng ph©n tÝch c¸c quan ®iÓm vÒ t¸c ®éng cña toµn<br /> cÇu ho¸ ®èi víi nhµ n−íc vµ chñ quyÒn quèc gia, cè g¾ng<br /> nªu râ bøc tranh hiÖn thùc cña mét thÕ giíi ®ang cã nhiÒu<br /> biÕn ®éng c¶ ë tÇm vi m« vµ vÜ m«. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c<br /> quan ®iÓm cña giíi chÝnh trÞ vµ nghiªn cøu vÒ c¸c néi dung<br /> trªn, t¸c gi¶ ®· rót ra mét sè kÕt luËn chung.<br /> <br /> <br /> I. C¸c ®Æc tr−ng cña toµn cÇu ho¸ tÇn suÊt vµ tèc ®é ch−a tõng cã.<br /> <br /> Toµn cÇu ho¸ lµ ®èi t−îng g©y 2.(*)Sù tËp trung th«ng tin cho phÐp<br /> nhiÒu tranh luËn. MÆc dï vËy, vÉn tån thùc hiÖn liªn l¹c trùc tiÕp: Cã thÓ gäi<br /> t¹i mét sè dÊu hiÖu ®Æc tr−ng ®Ó nhËn kû nguyªn hiÖn nay lµ kû nguyªn cña<br /> biÕt vÒ nã (1, tr.179-189); ®ã lµ: sù chuyÓn giao th«ng tin hay “thêi ®¹i<br /> th«ng tin”. Sè l−îng m¸y tÝnh trªn toµn<br /> 1. C«ng nghÖ míi: Cuéc c¸ch m¹ng cÇu gia t¨ng theo cÊp sè nh©n. M¹ng<br /> c«ng nghÖ hiÖn nay ®ang gióp con th«ng tin, viÔn th«ng, Internet, c¸c<br /> ng−êi rót ng¾n thêi gian vµ kho¶ng h·ng truyÒn th«ng xuyªn quèc<br /> c¸ch mét c¸ch ®¸ng kÓ trªn nhiÒu b×nh gia...®ang lµm cho th«ng tin lu©n<br /> diÖn cña ®êi sèng x· héi. Vµ thµnh tùu chuyÓn trªn kh¾p bÒ mÆt ®Þa cÇu vµ chi<br /> ®ã, ®Õn l−ît m×nh, ®· t¹o ra nh÷ng phÝ liªn l¹c gi¶m kh«ng ngõng.<br /> chuyÓn biÕn vÒ chÊt trong quan niÖm<br /> vÒ kh«ng - thêi gian x· héi vµ kh«ng - 3. Sù gia t¨ng xu h−íng chuÈn ho¸<br /> thêi gian nh©n c¸ch. ý nghÜa cña kh«ng c¸c s¶n phÈm kinh tÕ vµ x· héi: Nhu<br /> gian vËt lý trong x· héi (vèn vÉn ®−îc cÇu vÒ c¸c chuÈn mùc ®¸nh gi¸ chung,<br /> ®o b»ng kho¶ng c¸ch ®Þa lý gi÷a c¸c c¸c tiªu chÝ phæ biÕn, c¸c bé phËn cã thÓ<br /> chñ thÓ cã ý thøc) ®· bÞ gi¶m mét c¸ch ho¸n ®æi cho nhau vµ c¸c biÓu t−îng<br /> ®¸ng kÓ. Cïng c«ng nghÖ míi, con<br /> ng−êi di chuyÓn trong kh«ng gian víi (*)<br /> TS. TriÕt häc, ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> gièng nhau ®ang t¨ng lªn trong ®iÒu ®ang t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù<br /> kiÖn toµn cÇu ho¸. Nh÷ng ®ång tiÒn kh¼ng ®Þnh søc m¹nh cña c¸c c¸ nh©n,<br /> chung, c¸c thñ tôc chung, c¸c trang c¸c phÇn tö phi nhµ n−íc.<br /> thiÕt bÞ ®iÖn tö hoÆc c¬ khÝ dï ®−îc s¶n TÊt c¶ nh÷ng ®Æc tr−ng nãi trªn<br /> xuÊt ë ®©u vÉn t−¬ng thÝch víi nhau - cña toµn cÇu ho¸ ®ang t¸c ®éng m¹nh<br /> ®ang xuÊt hiÖn vµ trë nªn phæ biÕn. ®Õn cÊu tróc nhµ n−íc - d©n téc. Nh÷ng<br /> hiÖu øng cña sù t¸c ®éng nãi trªn ®−îc<br /> 4. Gia t¨ng héi nhËp xuyªn quèc<br /> giíi nghiªn cøu quan t©m hiÖn nay lµ:<br /> gia: Toµn cÇu ho¸ ®ang më réng phæ<br /> a) sù biÕn d¹ng vÒ l·nh thæ cña nhµ<br /> giao tiÕp gi÷a c¸c nhµ n−íc, c¸c ®Þa<br /> n−íc; b) sù biÕn d¹ng cña tÝnh cè kÕt<br /> ph−¬ng vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi trªn<br /> céng ®ång trong lßng nhµ n−íc; c) sù<br /> kh¾p thÕ giíi. Nh÷ng biÓu hiÖn nµy cã<br /> biÕn d¹ng cña tÝnh tuyÖt ®èi cña quyÒn<br /> thÓ thÊy trong viÖc gia t¨ng con sè c¸c<br /> lùc nhµ n−íc (hay cßn c¸ch gäi kh¸c lµ<br /> tæ chøc ®a ph−¬ng, c¸c hiÖp −íc khu<br /> sù ph©n m¶nh quyÒn lùc).<br /> vùc. C¸c nhµ n−íc, c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c<br /> tæ chøc phi chÝnh phñ, vµ ng−êi lao II. C¸c quan ®iÓm vÒ t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸<br /> ®éng ngµy cµng v−ît qua nh÷ng ranh ®èi víi nhµ n−íc vµ chñ quyÒn<br /> giíi cña kh«ng gian sèng truyÒn thèng. HiÖn nay, sù bÊt ®ång trong giíi<br /> Khoa häc - c«ng nghÖ ®ang lµm cho b¶n nghiªn cøu vµ giíi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i ë<br /> s¾c v¨n ho¸ d©n téc cña c¸c c¸ thÓ di c− chç thõa nhËn hay kh«ng thõa nhËn sù<br /> vÉn ®−îc b¶o tån mµ kh«ng bÞ lÖ thuéc tån t¹i cña nh÷ng t¸c ®éng nh− vËy tõ<br /> vµo kh«ng gian ®Þa lý n¬i hä ®ang sèng. phÝa toµn cÇu ho¸ ®èi víi nhµ n−íc - d©n<br /> §iÒu nµy ®ang t¹o ra mét x· héi ®a v¨n téc; mµ lµ: nh÷ng t¸c ®éng Êy sÏ ®−a l¹i<br /> ho¸, ®a cùc vµ më réng h¬n, hay nãi kÕt cuéc nh− thÕ nµo. Liªn quan ®Õn<br /> c¸ch kh¸c lµ: mét “kh«ng gian v¨n ho¸ khÝa c¹nh nµy, sù ph©n ho¸ quan ®iÓm<br /> xuyªn quèc gia” mµ trong ®ã, ng«n ng÷, diÔn ra theo bèn chiÒu h−íng chÝnh:<br /> thãi quen vµ truyÒn thèng ®−îc b¶o tån,<br /> bÊt chÊp kho¶ng c¸ch ®Þa lý. 1) Nhµ n−íc - d©n téc vµ chñ quyÒn<br /> vÉn tiÕp tôc tån t¹i, bëi søc sèng néi t¹i<br /> 5. TÝnh dÔ lµm tæn th−¬ng lÉn nhau cña chÝnh chóng vµ bëi lîi Ých cña céng<br /> do sù tuú thuéc vµo nhau t¨ng lªn: Mét ®ång do chóng qu¶n lý (2).<br /> c¸ch tÊt yÕu, sù héi nhËp lµm cho tÝnh 2) Sù tiªu vong tÊt yÕu cña nhµ<br /> phô thuéc lÉn nhau t¨ng lªn. Trong n−íc - d©n téc cïng víi chñ quyÒn ®Ó<br /> ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, kh¶ n¨ng g©y thay vµo ®ã lµ nh÷ng h×nh thøc cai trÞ<br /> th−¬ng tæn lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia, míi t−¬ng hîp h¬n, song còng ®a d¹ng<br /> khu vùc vµ ch©u lôc lµ rÊt cao. TÝnh cè h¬n (3; 8, p.8-22).<br /> kÕt cña c¸c x· héi trong lßng nhµ n−íc -<br /> d©n téc ngµy cµng trë nªn yÕu ít vµ dÔ 3) Nhµ n−íc vµ chñ quyÒn cã n¨ng lùc<br /> l©m vµo khñng ho¶ng. Trong kho¶ng biÕn ®æi ®Ó thÝch nghi víi hoµn c¶nh míi,<br /> thêi gian ®−îc tÝnh b»ng phót, nh÷ng nh−ng sù tån t¹i cña chóng kh«ng cßn<br /> rèi lo¹n cña mét ng©n hµng lín cã thÓ nguyªn nghÜa do ph¶i chia sÎ quyÒn lùc víi<br /> g©y ra sù sôp ®æ tµi chÝnh kh¸c ë tËn nh÷ng t¸c nh©n phi nhµ n−íc ®Ó t¹o ra c¸c<br /> cïng ngâ ng¸ch trªn thÕ giíi... Du lÞch m¹ng qu¶n lý phi trung t©m (4, 7, 9).<br /> thuËn tiÖn, th«ng tin liªn l¹c tøc thêi, Cã ®iÒu ®Æc biÖt lµ, c¶ 3 quan ®iÓm<br /> vµ sù l−u chuyÓn tiÒn mÆt dÔ dµng nãi trªn th−êng ®em Liªn minh ch©u<br /> VÒ mèi quan hÖ... 11<br /> <br /> ¢u (EU) ra lµm thÝ dô ®Ó ph©n tÝch ®ã, c¸c l·nh thæ lµ nh÷ng siªu hiÖn<br /> nh»m luËn chøng cho c¸c ý t−ëng hÕt thùc ®−îc ph©n nh¸nh theo nh÷ng<br /> søc kh¸c nhau cña chóng. Qu¶ thËt, m¹ng kú qu¸i, trïm lªn v« sè lÜnh vùc<br /> EU lµ mét vÊn ®Ò g©y tranh c·i, song tù trÞ phi nhµ n−íc - n¬i mµ chñ quyÒn<br /> ®©y l¹i lµ mét hiÖn thùc kh«ng thÓ chèi quèc gia sÏ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc<br /> bá (5, p.64-74). ChÝnh v× thÕ, xuÊt hiÖn ph¶i ra luËt cho ai, vµ v× sao ph¶i ra<br /> thªm mét xu h−íng thø t− trong viÖc luËt. Mét thÕ giíi m¹ng trung t©m lµ<br /> ®¸nh gi¸ sè phËn cña nhµ n−íc - d©n mét thÕ giíi ph©n gi¶i quyÒn lùc cña<br /> téc; ®ã lµ luËn ®iÓm cho r»ng: nhµ n−íc, trong ®ã, c¸c mèi g¾n kÕt<br /> céng ®ång ®−îc h×nh thµnh xoay quanh<br /> 4) Xu thÕ ph©n r· nhµ n−íc - d©n<br /> c¸c lîi Ých ®−îc kÕt nèi víi nhau qua c¸c<br /> téc cïng víi chñ quyÒn chØ tá ra t−¬ng<br /> trang web, h¬n lµ vÞ trÝ ®Þa lý.<br /> hîp víi c¸c nhµ n−íc ph−¬ng T©y. §èi<br /> víi c¸c n−íc ph−¬ng §«ng, m« h×nh nhµ Trong m¹ng Internet, tÝnh ®a chiÒu<br /> n−íc - d©n téc vÉn lµ mét ph−¬ng thøc cña kh«ng gian x· héi ®−îc béc lé d−íi<br /> cai trÞ kh«ng thÓ thay thÕ (6, st. 4-17). d¹ng thuÇn tóy h¬n c¶. Tuy vËy, ng−êi<br /> III. Bøc tranh hiÖn thùc: thÕ giíi cña nh÷ng biÕn d¹ng ta vÉn cã thÓ ph¶n ®èi r»ng: kh«ng gian<br /> Internet ch−a ph¶i lµ hiÖn thùc mang<br /> 1. Sù biÕn d¹ng l·nh thæ tÝnh phæ biÕn ®èi víi ®êi sèng cña c¸c c¸<br /> Chñ quyÒn t¸c ®éng ®Õn c¸ nh©n vµ thÓ trªn hµnh tinh nµy. Nh−ng thËt ra<br /> tËp thÓ trong mét kh«ng gian ®ång ®ã còng ch¼ng ph¶i lµ sù kiÖn ®Æc biÖt<br /> ®¼ng, liªn tôc vµ ®¬n tuyÕn, mµ kh«ng cho l¾m, v× vÒ nguyªn t¾c, kh«ng gian<br /> gian Êy ®−îc ®Þnh danh b»ng thuËt ng÷ kinh tÕ còng nh− vËy: cïng mét kh«ng<br /> “l·nh thæ quèc gia”. Trong mét kh«ng gian vËt lý nh−ng sù gia t¨ng sè l−îng<br /> gian nh− vËy, nh÷ng t¸c ®éng cña nã thÞ tr−êng trong ®ã lµ v« h¹n, xÐt vÒ<br /> kh«ng bÞ bãp mÐo, xoay vÆn, hay bÞ tiÒm n¨ng.<br /> ph¶n kh¸ng bëi nh÷ng mèi t−¬ng t¸c 2. Sù biÕn d¹ng cña céng ®ång d©n téc<br /> hay nh÷ng ho¹t ®éng phi kiÓm so¸t.<br /> ChØ ë t×nh huèng nh− vËy, gi¶ ®Þnh vÒ Kh¶ n¨ng cña nhµ n−íc trong viÖc<br /> sù tån t¹i cña mét thø chñ quyÒn tù lùc cñng cè vµ duy tr× tÝnh g¾n kÕt gi÷a c¸c<br /> míi cã gi¸ trÞ. nhãm cÊu thµnh céng ®ång d©n téc<br /> ®ang suy gi¶m. Nh÷ng mèi liªn hÖ vµ<br /> Nh−ng hiÖn nay, nh÷ng nèi kÕt<br /> nh÷ng lîi Ých xuyªn biªn giíi ®ang bµo<br /> Internet, nh÷ng dßng ch¶y cña hµng<br /> mßn c¸i ý niÖm vÒ mét céng ®ång d©n<br /> ho¸, dÞch vô, kü thuËt, tµi chÝnh vµ<br /> téc n»m trong vßng tay nhµ n−íc (8,<br /> nh©n khÈu, vv...®ang lµm cho kh«ng<br /> tr.8-22). Th«ng qua ph©n c«ng lao ®éng<br /> gian sèng cña c¸c c¸ nh©n vµ céng ®ång<br /> toµn cÇu vµ thÞ tr−êng toµn cÇu, c¸c c¸<br /> trë nªn ®a chiÒu, phøc hîp, vµ kh«ng<br /> nh©n vµ nhãm tù ®Þnh vÞ theo mét trËt<br /> ®ång ®¼ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, kh«ng<br /> tù liªn kÕt míi - mµ th−êng th× kh«ng<br /> gian x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn theo<br /> trïng víi c¸c liªn kÕt céng ®ång d©n téc<br /> chiÒu h−íng ph¸ vì “kh«ng gian ®Þa lý”.<br /> ®· tån t¹i tr−íc ®ã trong lÞch sö. NÒn<br /> H·y lÊy kh«ng gian m¸y tÝnh lµm kinh tÕ toµn cÇu ®ang biÕn ®éng: nh÷ng<br /> thÝ dô. Víi kh«ng gian Êy, c¸c l·nh thæ rµo c¶n ®èi víi dßng tri thøc, tiÒn tÖ, vµ<br /> kh«ng cßn mang tÝnh hiÖn thùc kiÓu s¶n phÈm h÷u h×nh xuyªn quèc gia -<br /> kh«ng gian h×nh häc Euclide. Thay vµo ®ang sôp ®æ; nh÷ng nhãm ng−êi ë mäi<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> quèc gia trªn thÕ giíi ®ang tham gia kh¸c ®· trçi dËy ®ßi chia sÎ quyÒn lùc víi<br /> vµo c¸c m¹ng l−íi toµn cÇu ®Ó t¹o nªn nhµ n−íc. Mçi t¸c nh©n nh− vËy ®Òu cã<br /> nh÷ng céng ®ång theo m¹ng v−ît ra d©n c− vµ nh÷ng kh«ng gian riªng cña<br /> ngoµi l·nh thæ quèc gia. nã.<br /> Liªn quan ®Õn sù ph¸ vì tÝnh cè kÕt a) C¸c t¸c nh©n doanh nghiÖp. Trong<br /> cña céng ®ång truyÒn thèng, Rosneau N. bÊt cø mét vïng l·nh thæ ®· ®Þnh tr−íc<br /> ®· nªu ra nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng ë nµo cña quèc gia, ng−êi ta còng cã thÓ<br /> cÊp ®é vi m« vµ vÜ m«. Nh÷ng nguyªn thÊy v« sè c¸c tËp ®oµn doanh nghiÖp.<br /> nh©n ë cÊp ®é vi m« bao gåm: Chóng chiÕm gi÷ c¸c thÞ tr−êng nh©n<br /> a) Sù biÕn ®æi n¨ng lùc c¸ nh©n c¸i khÈu, më réng phæ ho¹t ®éng cña hµnh<br /> ®−îc «ng gäi lµ “cuéc c¸ch m¹ng vÒ kü vi b¸n hµng sang c¶ lÜnh vùc c¸ nh©n<br /> n¨ng” diÔn ra trªn mäi ph−¬ng diÖn: tõ riªng t−, lÜnh vùc an ninh, æn ®Þnh x· héi<br /> lý trÝ ®Õn t×nh c¶m, cho ®Õn kh¶ n¨ng vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ - th«ng qua quan hÖ<br /> t−ëng t−îng...cña mçi c¸ nh©n. tiÒn tÖ.<br /> <br /> b) Møc ®é s½n sµng cña c¸c c¸ nh©n Cµng cã nhiÒu doanh nghiÖp hiÖn<br /> trong viÖc liªn hiÖp víi nhau hay “sù diÖn trªn mét ®Þa bµn l·nh thæ chÝnh trÞ<br /> bïng næ cña tÝnh tæ chøc”. D−íi ¸p lùc th× kh«ng gian cña chñ quyÒn trong ®Þa<br /> cña nã, c¸c lo¹i h×nh tæ chøc mäc lªn nh− bµn ®ã cµng bÞ ph©n nhá vµ chuyÓn<br /> nÊm; cã lo¹i mang tÝnh thø bËc chÆt chÏ, thµnh ®a cùc. Nã cã thÓ bÞ ph©n thµnh:<br /> cã lo¹i th× láng lÎo, song ®iÒu c¬ b¶n lµ quyÒn lùc cña khu vùc c«ng céng, cña<br /> chóng xuÊt hiÖn ë mäi n¬i trªn thÕ giíi khu vùc t− nh©n, cña khu vùc b¹n hµng<br /> nµy. liªn doanh, v.v...<br /> c) Sù di chuyÓn cña c¸c c¸ nh©n tõ Thùc tÕ chØ cho thÊy, “tÇm víi toµn<br /> n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c trong kh«ng gian cÇu” cña nhiÒu doanh nghiÖp ®ang cuèn<br /> toµn cÇu, hay “sù bïng næ lµn sãng di c−” nh©n d©n vµ c¸c nhµ n−íc vµo trong quü<br /> - theo c¸ch diÔn ®¹t cña Rosneau N. ®¹o cña chóng. C¸c c«ng ty dÇu löa, c¸c<br /> §èi víi cÊp ®é vÜ m«, c¸c d¹ng thøc ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng, thùc phÈm,<br /> biÕn ®æi ë ®©y bao gåm: sù biÕn ®æi quan x©y dùng, c¸c tËp ®oµn ®iÖn tö khæng<br /> hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c c¸ nh©n; vµ ph¸i lå..., tÊt c¶ ®Òu ra søc gß n¾n nhu cÇu cña<br /> sinh tõ ®ã lµ sù biÕn ®æi quan hÖ quyÒn c¸ nh©n còng nh− cña tËp thÓ cho phï<br /> lùc gi÷a c¸ nh©n víi nhµ n−íc; ®Ó råi dÉn hîp víi s¶n phÈm, môc tiªu, dù tÝnh vµ<br /> ®Õn sù biÕn ®æi kh¸c n÷a lµ qu¸ tr×nh nh·n m¸c cña chóng. Kh«ng gian x· héi<br /> ph©n nh¸nh cÊu tróc toµn cÇu thµnh hai xoay quanh c¸c dÞch vô ®iÖn tho¹i, phÇn<br /> thÕ giíi hiÖn ®ang ®ông ®é víi nhau: mét mÒm øng dông, x¨ng dÇu, ti vi, du lÞch<br /> thÕ giíi lÊy nhµ n−íc lµm trung t©m b»ng «t«, thuèc tÈy... ®ang bÞ khèng chÕ<br /> quyÒn lùc; cßn thÕ giíi kia lµ ®a cùc víi bëi c¸c tËp ®oµn. Chóng ®ang t¹o ra mét<br /> ®ñ lo¹i t¸c nh©n trén lÉn nhau (8, tr.8- “hÖ sinh th¸i tËp ®oµn toµn cÇu” dùa trªn<br /> 22). c¸c lîi Ých mang tÝnh xuyªn/ngoµi quèc<br /> gia cña chóng. Chia kh«ng gian chÝnh trÞ<br /> 3. Sù ph©n m¶nh quyÒn lùc quèc gia ®−îc ®Þnh vÞ b»ng l·nh thæ -<br /> Trong khi c¸c nhµ n−íc - d©n téc thµnh v« sè kh«ng gian chøc n¨ng - ®ã lµ<br /> ®ang ph¶i vÊt v¶ ®−¬ng ®Çu víi c¸c hiÖu ®iÒu mµ AT&T, Exxon,Toshiba, Nissan,<br /> øng cña toµn cÇu ho¸, mét lo¹t t¸c nh©n Unilever, hay Phillips mong muèn -<br /> VÒ mèi quan hÖ... 13<br /> <br /> nh»m biÕn c¸c côm d©n c−, cïng mét lóc, Êy, n»m ngoµi vßng luËt lÖ cña nhµ<br /> ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, trªn c¸c n−íc, ®øng trªn c¸c bé luËt thµnh v¨n.<br /> ph−¬ng diÖn kh¸c nhau cña ®êi sèng trë Nh÷ng vïng phi nhµ n−íc më ra kh«ng<br /> thµnh thuéc ®Þa cña chóng (Taylor and gian mµ t¹i ®ã c¸c thÕ lùc d¸m ®øng ra<br /> Thrift, 1986). Vµ khuynh h−íng nµy sÏ chèng chÝnh phñ, hoÆc lµm tr× ho·n,<br /> cßn tiÕp tôc gia t¨ng cïng víi sù bïng næ hoÆc kh¸ng cù l¹i sù cai trÞ cña quyÒn<br /> cña kinh doanh vµ thÞ tr−êng (7). lùc trung −¬ng.<br /> T¹i nh÷ng khu vùc hoang d· cña<br /> Mét vÝ dô kh¸ ®iÓn h×nh vÒ quyÒn lùc<br /> Angola, Bosnia, Somalia, hay Bolivia,<br /> cña c¸c doanh nghiÖp lµ Moody’s credit-<br /> chñ quyÒn quèc gia th−êng ®−îc quan<br /> rating agency (c«ng ty th«ng tin vÒ chØ sè<br /> niÖm nh− nh÷ng c¬ quan quyÒn lùc n»m<br /> tÝn dông). §©y lµ mét tæ chøc tµi chÝnh<br /> ë Thñ ®«. Cßn trªn thùc tÕ, ë nh÷ng<br /> hïng m¹nh. Th«ng qua viÖc th«ng b¸o vÒ<br /> vïng l·nh thæ xa x«i, nh÷ng kÎ thèng trÞ<br /> chØ sè tr¸i phiÕu trªn toµn thÕ giíi cho<br /> kiÓu nh− UNITA, nh÷ng kÎ tù vò trang<br /> c¸c nhµ ®Çu t− cña nã qua m¹ng ®iÖn tö,<br /> ng−êi Serbia, Khmer Rouge, nh÷ng «ng<br /> Moody’s credit-rating agency chØ ra n¬i<br /> vua thuèc phiÖn Andean... ®ang ra søc<br /> nµo dßng ®Çu t− cÇn ®æ vµo vµ n¬i nµo<br /> thiÕt lËp c¸c luËt lÖ t¹i c¸c khu vùc<br /> th× nªn rót ra. §ã thùc sù lµ mét quyÒn<br /> ngoµi tÇm víi cña chñ quyÒn nhµ n−íc.<br /> lùc hïng hËu. “Trªn thùc tÕ, chóng ta cã<br /> Bodin chØ ra r»ng, mét khi c¸c dßng<br /> thÓ nãi r»ng, mét lÇn n÷a, chóng ta l¹i<br /> ch¶y(*) ®· b¾t ®Çu cã “qu©n ®éi vµ ph¸o<br /> sèng trong mét thÕ giíi cã hai siªu c−êng:<br /> ®µi hËu thuÉn cho quyÒn lùc cña chóng”,<br /> Hoa Kú vµ Moody’s. Siªu c−êng ®Çu tiªn<br /> th× c¸c «ng trïm sÏ trë thµnh nh÷ng nhµ<br /> cã thÓ san ph¼ng mét ®Êt n−íc b»ng søc cÇm quyÒn ®Æc biÖt: “hä cµng lµm chñ<br /> m¹nh bom ®¹n; cßn siªu c−êng sau nµy søc m¹nh t¹i c¸c lÜnh vùc phi chÝnh phñ<br /> cã thÓ huû diÖt mét ®Êt n−íc chØ b»ng bao nhiªu th× hä cµng trë thµnh chñ<br /> c¸ch h¹ gi¸ tr¸i phiÕu” (8, tr.8-22). nh©n ®èi víi nh÷ng ng−êi kh¸c bÊy<br /> b) C¸c t¸c nh©n v« chÝnh phñ. nhiªu” (7).<br /> Nhãm nµy bao gåm c¸c thñ lÜnh ®Çy Lo¹i quyÒn lùc phi trung t©m nãi<br /> quyÒn lùc - c¸c “siªu nh©n” ®ang khèng trªn còng ®Ò ra c¸c luËt lÖ trong lÜnh vùc<br /> chÕ ®êi sèng cña nhiÒu céng ®ång, nhiÒu kh«ng gian ®Æc tr−ng riªng cña chóng,<br /> khu vùc vµ lÜnh vùc kh¸c nhau trªn thÕ trong c¸c khu vùc mµ chóng ho¹t ®éng,<br /> giíi. hay t¹i c¸c céng ®ång mµ ë ®ã quyÒn lùc<br /> cña c¸c quèc gia kh«ng thÓ víi tíi.<br /> Nh÷ng kÎ Håi gi¸o cùc ®oan, c¸c<br /> «ng trïm mafia, c¸c thñ lÜnh cña Nguy c¬ khñng bè ®ang t¨ng lªn<br /> UNITA Angola, hay c¸c «ng lín thuèc gÊp nhiÒu lÇn cïng víi c¸c thµnh tùu<br /> phiÖn cña Myanmar -tÊt c¶ nhÊt lo¹t trë cña tiÕn bé kü thuËt. C«ng nghÖ vÒ gen,<br /> thµnh nh÷ng trung t©m quyÒn lùc linh vÒ th«ng tin liªn l¹c vµ trÝ tuÖ nh©n t¹o,<br /> ho¹t. BÊt cø ai còng biÕt r»ng hä tån t¹i nh÷ng kü thuËt chÕ t¹o thuèc næ, vò khÝ,<br /> nh− nh÷ng «ng vua, nh−ng l¹i kh«ng c¸c tri thøc vÒ h¹t nh©n, ho¸-sinh, v.v...,<br /> thÓ thÊy ®−îc mét c¸ch trùc diÖn. Víi ®ang ®−îc phæ cËp réng r·i, vµ trë nªn<br /> kh¶ n¨ng ph©n nhá trung t©m, c¸c phÇn tuú dông ®èi víi bÊt cø ai. Chóng dÔ<br /> tö kiÓu nµy th−êng xuyªn chui qua c¸c (*)<br /> C¸c dßng ch¶y ®−îc hiÓu lµ c¸c t¸c nh©n phi nhµ<br /> vïng kh«ng gian mµ c¸c quèc gia kh«ng n−íc linh ho¹t, chuyÓn dÞch liªn tôc qua biªn giíi cña<br /> thÓ kiÓm so¸t. Nh÷ng vïng kh«ng gian c¸c nhµ n−íc-d©n téc. PTV<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6. 2006<br /> <br /> dµng bÞ c¸c “siªu thñ lÜnh” sö dông ®Ó sè kÕt luËn chÝnh yÕu sau:<br /> gia t¨ng quyÒn lùc phi nhµ n−íc. Xu 1. Trong kû nguyªn toµn cÇu ho¸ vµ<br /> h−íng nµy ®ang ph¸ vì sù ®éc quyÒn c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸c luång l−u<br /> nhµ n−íc vÒ vò lùc. “Trªn thùc tÕ, chóng th«ng toµn cÇu c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh<br /> ta ®ang ®øng tr−íc ng−ìng cöa cña qu¸ thÇn ®ang lµm t¨ng xu h−íng phi tËp<br /> tr×nh c¸ thÓ ho¸ chiÕn tranh, theo ®ã,<br /> trung ho¸, vµ thùc sù, ®ang ®i theo<br /> kh«ng chØ c¸c quèc gia mµ c¶ nh÷ng c¸<br /> chiÒu h−íng ng−îc l¹i víi xu h−íng tËp<br /> nh©n còng cã thÓ tiÕn hµnh “chiÕn<br /> trung ho¸ quyÒn lùc (8, p.8-22).<br /> tranh” chèng c¸c quèc gia?” (3, st.10-19).<br /> 2. Quan niÖm truyÒn thèng vÒ chñ<br /> c) C¸c t¸c nh©n tån t¹i d−íi d¹ng quyÒn dùa trªn l·nh thæ ®ang ph¶i chÞu<br /> c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu ¸p lùc cña c¸c dßng ch¶y toµn cÇu, bÊt<br /> Nguyªn t¾c kh«ng can thiÖp vµo æn, biÕn thiªn vµ kh«ng x¸c ®Þnh.<br /> c«ng viÖc néi bé cña quèc gia cã chñ Nh÷ng dßng ch¶y nµy ®ang bµi trÝ l¹i<br /> quyÒn ®· tõng ®−îc xem lµ bÊt kh¶ x©m nÒn kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ ho¹t ®éng x·<br /> ph¹m bëi lÏ, c¸c nhµ n−íc cã l·nh thæ cã héi; xuÊt hiÖn m¹ng l−íi t−¬ng t¸c gi÷a<br /> nghÜa vô b¶o ®¶m cho d©n chóng tr¹ng tÝnh ®Þa ph−¬ng víi tÝnh quèc gia, tÝnh<br /> th¸i an ninh, thÞnh v−îng vµ d©n chñ; phi quèc gia, vµ tÝnh siªu quèc gia.<br /> còng nh− ng¨n ngõa mäi ®e do¹ ®Õn tõ Th«ng qua m¹ng t−¬ng t¸c nµy, c¸c c¸<br /> c¸c n−íc kh¸c. Song giê ®©y, mèi ®e do¹ thÓ vµ céng ®ång sÏ tù kiÕn t¹o lÊy<br /> ®èi víi c¸c c«ng d©n xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nh÷ng b¶n s¾c mang tÝnh chia sÎ cña<br /> cuéc x©m l−îc qu©n sù, xem ra cßn thÊp hä. B»ng c¸ch ®ã, hä ®ang t¹o ra nh÷ng<br /> h¬n so víi sù thay ®æi khÝ hËu, vËn kh«ng gian x· héi v−ît ra ngoµi khu«n<br /> chuyÓn ma tuý, chñ nghÜa khñng bè, c¸c khæ cña tam gi¸c Chñ quyÒn - Ph¸p<br /> phong trµo d©n sù, hoÆc c¸c dßng tµi LuËt (néi ®Þa) - ChÝnh phñ (7).<br /> chÝnh bÊt ®o¸n ®ang lu©n chuyÓn hµng<br /> 3. C¸c khÕ −íc x· héi míi sÏ ra ®êi<br /> ngµy trªn c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n<br /> phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña kû nguyªn<br /> (5, p.64-74).<br /> míi; trong khi ®ã, nh÷ng khÕ −íc cò,<br /> C¸c dßng th«ng tin, c¸c truyÒn vèn sinh ra tõ kû nguyªn cña Hoµ −íc<br /> thuyÕt, tÝn ng−ìng d©n téc, lßng trung Westphalia vµ C¸ch m¹ng Ph¸p - sÏ<br /> thµnh t«n gi¸o, c¸c phong trµo x· héi gi¶m dÇn hiÖu lùc (8, p.8-22).<br /> toµn cÇu, hay mèi quan t©m chung vÒ<br /> 4. Mét nghÞch lý b¾t ®Çu cã hiÖu lùc:<br /> m«i tr−êng, v.v... tÊt th¶y ®ang hoµ trén<br /> v× lîi Ých ®Êt n−íc, c¸c quèc gia ph¶i tù<br /> víi nhau ®Ó h×nh thµnh nªn mét kh«ng<br /> h¹n chÕ m×nh vµ ph¶i ®a ph−¬ng ho¸ c¸c<br /> gian ®a chiÒu kiÓu nh− “kh«ng gian ¶o”<br /> quan hÖ, tøc lµ ph¶i tõ bá mét phÇn<br /> cña m¸y tÝnh, nh−ng l¹i cã t¸c ®éng “rÊt<br /> quyÒn tù trÞ cña m×nh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c<br /> thËt”. Vµ nÕu ®em nh÷ng kh«ng gian Êy<br /> vÊn ®Ò cña ®Êt n−íc trong thÕ giíi ®ang<br /> so víi kh«ng gian ®Þa chÝnh trÞ ®−îc<br /> toµn cÇu ho¸. §Ó cã ®−îc nh÷ng ph¹m vi<br /> khoanh vïng bëi l·nh thæ quèc gia - d©n<br /> ho¹t ®éng míi vµ t¸c ®éng cã lîi cho viÖc<br /> téc th× qu¸ − lµ khËp khiÔng (7).<br /> ®iÒu hµnh ®Êt n−íc, tøc lµ ®Ó më réng chñ<br /> IV. Mét sè kÕt luËn quyÒn chÝnh trÞ vµ c¸c chøc n¨ng hµnh<br /> Tæng kÕt c¸c quan ®iÓm hiÖn nay chÝnh, c¸c quèc gia buéc ph¶i tr¶ gi¸ b»ng<br /> cña giíi chÝnh trÞ vµ nghiªn cøu n−íc “sù tù h¹n chÕ hµnh ®éng” (3, st.10-19).<br /> ngoµi vÒ chñ ®Ò nµy, cã thÓ rót ra mét 5. Sù gi¶i phãng kh«ng gian sèng<br /> VÒ mèi quan hÖ... 15<br /> <br /> khái kh«ng gian truyÒn thèng cña chñ 4. Gordon Smith and Moises Naim.<br /> quyÒn quèc gia ®ang g©y ra sù mÊt Altered States: Globalization,<br /> ph−¬ng h−íng cho c¸c céng ®ång truyÒn Sovereignty, and Governance. IDRC<br /> thèng vµ c¸c c¸ nh©n. Mét c¸ch t−¬ng Books publishes, International<br /> øng, nã ®ang g©y ra c¸c ph¶n øng ®a Development Research Centre,<br /> d¹ng vµ tr¸i nghÞch nhau ®èi víi toµn cÇu Ottawa, Canada, pub@idrc.ca/15<br /> ho¸ vµ ®èi víi quyÒn lùc nhµ n−íc. §Ó lµm March 2000; Kanishka Jayasuriya.<br /> cho c¸c ®èi cùc cã thÓ hoµ ho·n ®−îc víi Globalization, Law, and the<br /> nhau v× sù tiÕn bé vµ v× lîi Ých chung th× Transformation of Sovereignty: The<br /> dù phÇn vµo viÖc x©y dùng c¸c thÓ chÕ ®a Emergence of Global Regulatory<br /> ph−¬ng vµ c¶m nhËn r»ng m×nh thuéc vÒ Governance. Indiana Journal of<br /> c¸c thÓ chÕ ®a ph−¬ng Êy - lµ gi¶i ph¸p tèt Global Legal Studies, Spring 1999,<br /> nhÊt ®Ó gi¶i trõ t©m lý lo ng¹i nãi trªn (9). Vol. 6, Issue 2,<br /> http://ijgls.indiana.edu/archive/06/0<br /> Tµi liÖu tham kh¶o 2/.p 42; vµ v.v...<br /> <br /> 1. Savitch H. V. What is new about 5. Marc A. Thiessen & Mark Leonard.<br /> globalisation and what does it When worlds collide. Foreign Policy,<br /> portend for cities?. International No. 123, Mar/Apr 2001.<br /> Social Science Journal, Vol. 54, No<br /> 172, June, 2002.<br /> 6. Simonhja N.. VÒ vai trß cña nhµ<br /> 2. Susan George. State Sovereignty n−íc trong sù ph¸t triÓn x· héi:<br /> Under Threat. Le Monde ph−¬ng T©y ®èi lËp víi nh÷ng m«<br /> Diplomatique, July, 1999, h×nh phi ph−¬ng T©y. (Simonhja N.<br /> http://www.globalpolicy.org/nations/ A roli gosudarctva v<br /> index.html; Daniel W. Drezner. obstchestvennom razvitja: zapad vs.<br /> Sovereignty for sale. Foreign Policy, nezapadnye modeli. Obstchestvo i<br /> No 126, Sept/Oct 2001; Anthony Ekonomika, No 3-4, 2000, st.4-17).<br /> Coughlan. The Nation State,<br /> Sovereignty and the European 7. Timothy W. Luke. Nationality and<br /> Union, the Annual General Meeting Sovereignty in the New World<br /> of The European Alliance of EU; Order. Department of Politics at<br /> Wolf, Martin. Will the nation-state Victoria University of Wellington,<br /> survive globalization? Foreign March/21/ 1996.<br /> Affairs Vol. 80 No 1 Jan/Feb 2001;<br /> Krasner Stephen D. Sovereignty. 8. Rosneau, James N. The challenges<br /> Foreign Policy, Jan./Feb 2001. and tensions of a globalized world.<br /> 3. Alain Pellet. State sovereignty and American Studies International,<br /> the protection of fundamental Vol. 38, No. 2, June/2000.<br /> humanrights: an international<br /> lawperspective. Beck Ulrich. 9. Danuta Hubner. Limits to national<br /> Politicheskaja dinamika v sovereignty. Bµi ph¸t biÓu trong Héi<br /> global’nom obshchestve riska. “ME i th¶o vÒ ch©u ¢u t¹i Alpbach, ngµy<br /> MO”, 2002, No 5. 28/8/2000.<br />