Xem xét lại vị trí phân loại của một số loài sán lá thuộc ba giống Dictyonograptus Travassos, 1919, Platynosomoides yamaguti, 1971 và Skrjabinus (Bhalerao, 1936) (Họ Dicrocoeliidae)

26(3): 1-4 T¹p chÝ Sinh häc 9-2004<br /> <br /> <br /> <br /> Xem xÐt l¹i vÞ trÝ ph©n lo¹i cña mét sè loµi s¸n l¸ thuéc ba<br /> gièng Dictyonograptus Travassos, 1919, Platynosomoides<br /> yamaguti, 1971 vµ Skrjabinus (Bhalerao, 1936)<br /> (hä Dicrocoeliidae)<br /> <br /> NguyÔn ThÞ Lª, Ph¹m Ngäc Doanh<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> <br /> Hä S¸n l¸ Dicrocoeliidae lµ mét hä lín, gåm m« t¶ mét d¹ng Dicrocoeliidae gen. sp. vµ ®−îc<br /> kho¶ng 400 loµi thuéc 37 gièng ký sinh ë ®éng NguyÔn ThÞ Lª (1995) xÕp vµo gièng<br /> vËt m¸u l¹nh (bß s¸t), ®éng vËt m¸u nãng Platynosomoides.<br /> (chim, thó) vµ c¶ ë ng−êi. HÖ thèng ph©n lo¹i Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña 2 gièng trªn, ®ång<br /> cña c¸c loµi, c¸c gièng thuéc hä nµy cßn nhiÒu thêi xem xÐt l¹i mÉu vËt, chóng t«i thÊy r»ng<br /> quan ®iÓm kh¸c nhau. Trong bµi nµy, chóng t«i ®Æc ®iÓm cña hai gièng nµy kh«ng sai kh¸c<br /> xem xÐt l¹i vÞ trÝ ph©n lo¹i cña mét sè loµi thuéc nhau. V× vËy, chóng t«i cho r»ng gièng<br /> 3 gièng Dictyonograptus Travassos,1919, Platynosomoides Yamaguti, 1971 lµ synonym<br /> Platynosomoides Yamaguti, 1971 vµ Skrjabinus cña gièng Dictyonograptus Travassos, 1919.<br /> (Bhalerao, 1936). Nh− vËy, c¸c loµi thuéc gièng Platynosomoides<br /> Gièng Dictyonograptus ®−îc Travassos x¸c Yamaguti,1971 ®−îc chuyÓn vÒ gièng<br /> lËp vµo n¨m 1919, víi loµi chuÈn lµ D. Dictyonograptus Travassos, 1919.<br /> dictyonograptus Travassos, 1919. §Æc ®iÓm Ngoµi ra, loµi Skrjabinus andersoni (Ko,<br /> chÈn lo¹i cña gièng lµ: gi¸c bông n»m ë nöa 1976) Panin, 1984 t×m thÊy ë chuét ë Hång<br /> tr−íc c¬ thÓ. Lç sinh dôc më ra ë vïng nh¸nh K«ng còng cÇn ®−îc xÕp vµo gièng<br /> ruét chÎ ®«i. Tinh hoµn n»m ®èi xøng ë hai bªn Dictyonograptus, v× loµi nµy cã vÞ trÝ tuyÕn noXn<br /> gi¸c bông. Buång trøng n»m sau tinh hoµn. hoµng kh¸c h¼n víi c¸c loµi kh¸c trong gièng<br /> TuyÔn noXn hoµng b¾t ®Çu tõ ngang nh¸nh ruét<br /> Skrjabinus. C¸c loµi thuéc gièng Skrjabinus cã<br /> chÎ ®«i vµ kÐo dµi ®Õn phÇn sau c¬ thÓ. N¨m<br /> tuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu sau gi¸c bông hoÆc<br /> 1968, NguyÔn ThÞ Lª bæ sung loµi D.<br /> sau tinh hoµn, cßn loµi S. andersoni cã tuyÕn<br /> vietnamensis, ®Õn n¨m 1977 bæ sung thªm loµi<br /> noXn hoµng b¾t ®Çu ngang mÐp sau hÇu, ®Æc<br /> D. babeensis. ®iÓm nµy gièng ®Æc ®iÓm chÈn lo¹i cña gièng<br /> Gièng Platynosomoides ®−îc Yamaguti x¸c Dictyonograptus. Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i cho<br /> lËp n¨m 1971 trªn c¬ së t¸ch loµi Platynosomum r»ng loµi nµy cÇn ®−îc xÕp vµo gièng<br /> muris tõ gièng Platynosomum Looss, 1907, v× Dictyonograptus Travassos, 1919.<br /> «ng cho r»ng loµi nµy cã ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¸c Nh− vËy, cho ®Õn nay, gièng Dictyonograptus<br /> loµi cßn l¹i trong gièng. §Æc ®iÓm chÈn lo¹i cña cã 6 loµi: Dictyonograptus dictyonograptus<br /> gièng Platynosomoides lµ: c¸c gi¸c b¸m hÇu Travassos, 1919; D. babeensis Nguyen, 1977; D.<br /> nh− b»ng nhau, gi¸c bông n»m kh«ng xa gi¸c krongpakensis (Ha, 1990) comb. nov.; D.<br /> miÖng, ruét kh«ng kÐo dµi ®Õn mót sau c¬ thÓ.<br /> vietnamensis Nguyen, 1968; D. muris<br /> Lç sinh dôc n»m sau hÇu nh−ng tr−íc nh¸nh<br /> (Stscherbakova, 1942) comb. nov. vµ D. andersoni<br /> ruét chÎ ®«i. Tinh hoµn n»m ®èi xøng ngay sau<br /> gi¸c bông. Buång trøng n»m sau tinh hoµn. (Ko, 1976) comb. nov.<br /> TuyÕn noXn hoµng chiÕm vïng gi÷a c¬ thÓ, b¾t D−íi ®©y lµ khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc<br /> ®Çu tõ mÐp tr−íc gi¸c bông. Hµ Duy Ngä (1990) gièng Dictyonograptus.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br />  Khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc gièng Dicyonograptus Travassos, 1919<br /> <br /> 1(4) Tinh hoµn n»m sau gi¸c bông<br /> 2(3) TuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu ngang hÇu, cã c¸c gÊp nÕp tö cung tr−íc gi¸c bông...... D. babeensis<br /> 3(2) TuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu ngang chç nh¸nh ruét chÎ ®«i, kh«ng cã c¸c gÊp nÕp tö cung tr−íc<br /> gi¸c bông .......................................................................................D. krongpakensis comb. nov.<br /> 4(1) Tinh hoµn bÞ gi¸c bông che lÊp mét phÇn<br /> 5(8) TuyÕn noXn hoµng kÐo dµi vÒ phÝa sau c¬ thÓ, gi¸c bông bÐ h¬n gi¸c miÖng<br /> 6(7) Cã c¸c gÊp nÕp tö cung tr−íc gi¸c bông.........................................................D. dictyonograptus<br /> 7(6) Kh«ng cã c¸c gÊp nÕp tö cung tr−íc gi¸c bông .................................................D. vietnamensis<br /> 8(5) TuyÕn noXn hoµng kÐo dµi ®Õn gi÷a c¬ thÓ, gi¸c bông lín h¬n gi¸c miÖng<br /> 9(10) TuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu ngang nh¸nh ruét chÎ ®«i hoÆc ngang mÐp tr−íc gi¸c bông. Gi¸c<br /> bông h¬i lín h¬n gi¸c miÖng .......................................................................D. muris comb. nov.<br /> 10(9) TuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu ngang mÐp sau hÇu. Gi¸c bông lín h¬n h¼n gi¸c miÖng ..................<br /> ...............................................................................................................D. andersoni comb. nov.<br /> <br /> D−íi ®©y lµ m« t¶ 4 loµi thuéc gièng 1990.<br /> Dictyonograptus t×m thÊy ë ViÖt Nam Platynosomoides sp. NguyÔn ThÞ Lª, 1995.<br /> 1. Dictyonograptus babeensis Nguyen, 1977. VËt chñ: ®åi (Tupaia glis).<br /> (h×nh 1) N¬i ký sinh: gan.<br /> VËt chñ: chuét h−¬u bÐ (Rattus fulvescens). N¬i ph¸t hiÖn: §¾c L¾c (Krongp¾c).<br /> N¬i ký sinh: gan. M« t¶: (theo Hµ Duy Ngä, 1990, cã bæ<br /> N¬i ph¸t hiÖn: B¾c C¹n (Ba BÓ). sung).<br /> M« t¶: (theo NguyÔn ThÞ Lª, 1977). C¬ thÓ dµi 2,06 mm, réng nhÊt ë vïng tinh<br /> C¬ thÓ dµi 3,5-4,1 mm, mót tr−íc vµ mót sau hoµn 0,348 mm. Gi¸c miÖng 0,106 × 0,103 mm,<br /> c¬ thÓ nhän, phÇn gi÷a ph×nh réng, réng nhÊt gi¸c bông cã kÝch th−íc 0,155 × 0,142 mm, n»m<br /> 1,46 mm. Gi¸c miÖng 0,15 × 0,18 mm. Gi¸c ë kho¶ng 1/4 phÝa tr−íc c¬ thÓ. HÇu 0,065 mm,<br /> bông trßn, lín h¬n gi¸c miÖng, ®−êng kÝnh 0,23 thùc qu¶n ng¾n, hai nh¸nh ruét kÐo dµi vÒ phÝa<br /> mm. HÇu 0,18 × 0,21 mm, thùc qu¶n ng¾n, hai sau c¬ thÓ vµ bÞ tö cung che lÊp. Hai tinh hoµn<br /> nh¸nh ruét kÐo dµi vÒ phÝa sau c¬ thÓ. Tinh hoµn trßn, n»m ®èi xøng nhau ë phÝa sau gi¸c bông,<br /> trßn hoÆc ovan, n»m sau gi¸c bông. KÝch th−íc kÝch th−íc tinh hoµn ph¶i 0,129 × 0,103 mm,<br /> tinh hoµn tr¸i 0,20 × 0,15 mm, tinh hoµn ph¶i tinh hoµn tr¸i 0,142 × 0,103 mm. Tói sinh dôc<br /> 0,143 × 0,193 mm. Buång trøng trßn, ®−êng kÐo dµi qu¸ mÐp tr−íc gi¸c bông. Lç sinh dôc<br /> kÝnh 0,221 mm, n»m phÝa sau tinh hoµn. Tói më ra ë vïng nh¸nh ruét chÎ ®«i. Buång trøng<br /> sinh dôc n»m tr−íc gi¸c bông, lç sinh dôc më ra trßn, n»m sau tinh hoµn ph¶i, kÝch th−íc 0,085 ×<br /> ë ngang hÇu. TuyÕn noXn hoµng n»m hai bªn c¬ 0,090 mm. ThÓ melit cã kÝch th−íc b»ng buång<br /> thÓ, b¾t ®Çu ngang hÇu kÐo dµi vÒ phÝa sau c¸ch trøng vµ n»m sau buång trøng. TuyÕn noXn<br /> mót sau c¬ thÓ kho¶ng 1,3 mm. Tö cung rÊt ph¸t hoµng gåm nhiÒu bao noXn bÐ n»m hai bªn c¬<br /> triÓn, t¹o thµnh nhiÒu gÊp khóc, chiÕm tÊt c¶ thÓ, b¾t ®Çu tõ sau chç nh¸nh ruét chÎ ®«i, kÐo<br /> kho¶ng trèng tõ sau hÇu ®Õn mót sau c¬ thÓ. dµi tíi c¸ch mót sau c¬ thÓ 0,4 mm. Tö cung<br /> Trøng 0,036-0,049 × 0,026-0,028 mm. chøa ®Çy trøng, t¹o thµnh nhiÒu gÊp khóc lÊp<br /> ®Çy kho¶ng trèng tõ sau buång trøng ®Õn cuèi<br /> 2. D. krongpakensis (Ha Duy Ngo, 1990) c¬ thÓ. Trøng cã kÝch th−íc 0,045-0,052 ×<br /> comb. nov. (h×nh 2) 0,030-0,032 mm.<br /> Syn. Dicrocoeliidae gen. sp. Hµ Duy Ngä, NhËn xÐt: Dùa vµo vÞ trÝ cña lç sinh dôc,<br /> 2<br /> ph©n bè cña tuyÕn noXn hoµng vµ c¸c tuyÕn sinh VËt chñ: chuét nhµ (Rattus flavipectus).<br /> dôc nãi chung, loµi nµy cÇn ®−îc xÕp vµo gièng N¬i ký sinh: gan.<br /> Dictyonograptus. Loµi nµy kh¸c víi c¸c loµi<br /> thuéc gièng ®X t×m thÊy ë chç: vÞ trÝ tinh hoµn N¬i ph¸t hiÖn: S¬n La (Méc Ch©u), Yªn B¸i<br /> n»m sau gi¸c bông, tuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu (Yªn B×nh), Qu¶ng Ninh, B¾c Th¸i, Ninh B×nh<br /> sau nh¸nh ruét chÎ ®«i kÐo dµi vÒ phÝa sau c¬ (Cóc Ph−¬ng), Qu¶ng B×nh, Gia Lai, Kon Tum,<br /> thÓ, còng nh− ë vËt chñ míi lµ ®åi. Tªn loµi L©m §ång.<br /> ®−îc lÊy tõ tªn ®Þa danh n¬i ph¸t hiÖn lÇn ®Çu. M« t¶: (theo NguyÔn ThÞ Lª, 1968).<br /> 3. D. vietnamensis Nguyen, 1968 (h×nh 3) C¬ thÓ dµi 2,39-2,49 mm, réng 0,78-0,94<br /> mm, bÒ mÆt c¬ thÓ phñ c¸c gai bÐ. Gi¸c miÖng ë<br /> VËt chñ: chuét rõng (Rattus koratensis = gÇn mót tr−íc c¬ thÓ, ®−êng kÝnh 0,202 mm.<br /> Rattus rattus). Gi¸c bông trßn, ®−êng kÝnh 0,212-0,251m, n»m<br /> N¬i ký sinh: gan, tuyÕn tôy. c¸ch mót tr−íc c¬ thÓ 0,49 mm. HÇu 0,121 ×<br /> N¬i ph¸t hiÖn: Qu¶ng B×nh (Qu¶ng Ninh). 0,105 mm, thùc qu¶n ng¾n, hai nh¸nh ruét<br /> m¶nh, kÐo dµi vÒ phÝa sau c¬ thÓ. Hai tinh hoµn<br /> M« t¶: (theo NguyÔn ThÞ Lª, 1968). n»m ®èi xøng nhau ë mÐp sau gi¸c bông vµ bÞ<br /> C¬ thÓ cã d¹ng h×nh l¸, dµi 3,54 mm, réng gi¸c bông che lÊp mét phÇn. KÝch th−íc tinh<br /> nhÊt 0,98mm. Gi¸c miÖng ë gÇn mót tr−íc c¬ hoµn ph¶i 0,180-0,226 × 0,162-0,210 mm, tinh<br /> thÓ, kÝch th−íc 0,189 × 0,262 mm. Gi¸c bông bÐ hoµn tr¸i 0,180-0,226 × 0,170-0,186 mm. Tói<br /> h¬n gi¸c miÖng, n»m ë kho¶ng 1/4 phÝa tr−íc c¬ sinh dôc n»m tr−íc gi¸c bông, ®¸y tói ch¹m<br /> thÓ, kÝch th−íc 0,176 × 0,202 mm. HÇu 0,168 × mÐp tr−íc gi¸c bông, kÝch th−íc 0,170 × 0,086<br /> 0,147 mm, thùc qu¶n ng¾n 0,088 mm, ruét mm. Lç sinh dôc më ra ë phÝa tr−íc nh¸nh ruét<br /> m¶nh, kÐo dµi ®Õn phÇn sau c¬ thÓ. Tói sinh dôc chÎ ®«i. Buång trøng n»m sau tinh hoµn tr¸i,<br /> dµi 0,292 mm, lç sinh dôc më ra ngay sau kÝch th−íc buång trøng 0,162-0,210 × 0,178-<br /> nh¸nh ruét chÎ ®«i. Tinh hoµn hÝnh elip, n»m 2 0,218 mm. Tói nhËn tinh 0,082 × 0,072 mm, thÓ<br /> bªn gi¸c bông, bÞ gi¸c bông che lÊp mét phÇn,<br /> melit lín h¬n tói nhËn tinh, n»m ngay sau buång<br /> kÝch th−íc tinh hoµn ph¶i 0,290 × 0,252 mm, trøng. TuyÕn noXn hoµng gåm nhiÒu bao noXn<br /> tinh hoµn tr¸i 0,317 × 0,231 mm. Buång trøng bÐ, mÐp tr−íc tuyÕn noXn hoµng b¾t ®Çu ngang<br /> gÇn trßn, 0,214 × 0,252 mm, n»m ngay sau tinh vïng nh¸nh ruét chÎ ®«i, kÐo dµi vÒ phÝa sau vµ<br /> hoµn ph¶i. ThÓ melit n»m chÝnh gi÷a sau buång kÕt thóc ë kho¶ng gi÷a c¬ thÓ. Tö cung ph¸t<br /> trøng. TuyÕn noXn hoµng gåm nhiÒu bao noXn triÓn, chiÕm toµn bé kho¶ng trèng phÝa sau gi¸c<br /> bÐ n»m ngoµi hai nh¸nh ruét. TuyÕn noXn hoµng bông ®Õn cuèi c¬ thÓ. Trøng 0,037 × 0,021-<br /> ph¶i b¾t ®Çu ë ngang mÐp sau hÇu, tuyÕn noXn 0,025 mm.<br /> hoµng tr¸i ë ngang nh¸nh ruét chÎ ®«i. C¶ hai<br /> tuyÕn noXn hoµng ph¶i vµ tr¸i kÕt thóc c¸ch mót<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> sau c¬ thÓ kho¶ng 0,75-0,96 mm, chiÒu dµi<br /> tuyÕn noXn hoµng 2,19-2,30 mm. Tö cung ph¸t<br /> 1. NguyÔn ThÞ Lª, 1968: TËp san Sinh vËt -<br /> triÓn, chiÕm tÊt c¶ kho¶ng trèng sau tinh hoµn,<br /> §Þa häc, 7(2-3): 13-17.<br /> tö cung kh«ng t¹o thµnh c¸c gÊp nÕp tr−íc gi¸c<br /> bông. Trøng mµu n©u, kÝch th−íc 0,051-0,055 × 2. NguyÔn ThÞ Lª, 1977: Giun s¸n ký sinh ë<br /> 0,029-0,034 mm. ®éng vËt ViÖt Nam (phÇn s¸n l¸): 9-152.<br /> Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 4. D. muris (Stscherbakova, 1942) comb.<br /> 3. NguyÔn ThÞ Lª, 1995: Danh môc s¸n l¸ ký<br /> nov. (h×nh 4)<br /> sinh ë chim vµ thó ViÖt Nam. Nxb. Khoa<br /> Syn: Skrjabinus muris Stscherbakova, 1942. häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> Platynosomum muris (Stscherbakova, 1942) 4. Hµ Duy Ngä, 1990: T¹p chÝ Sinh häc, 14<br /> Skrjabin, 1952. (4): 19-24.<br /> Platynosomoides muris (Stscherbakova, 5. Panin V. Ya., 1984: Dicrocoeliid<br /> 1942) Yamaguti, 1971. trematodes of the world fauna Alma-ata.<br /> 3<br /> 6. Skrjabin, 1952: S¸n l¸ ký sinh ë ng−êi vµ 1-The digenetic trematodes of vertebrates.<br /> ®éng vËt, 7: 272-488. NewYork-London.<br /> 7. Skrjabin, 1970: S¸n l¸ ký sinh ë ng−êi vµ 9. Yamaguti, 1971: Synopsis of digenetic<br /> ®éng vËt, 23: 66 - 82. Trematodes of vertebrates. Vol. 2-Keigaku<br /> 8. Yamaguti, 1958: Systema helminthum Vol. Publishing Co., Tokyo.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1 2 3 4<br /> C¸c loµi s¸n l¸ thuéc gièng Dictyonograptus Travassos, 1919<br /> 1. Dictyonograptus babeensis; 2. D. krongpakensis comb. nov.; 3. D. vietnamensis;4. D. muris comb. nov.<br /> <br /> on some trematoda species of three genera Dictyonograptus<br /> Travassos, 1919; Platynosomoides yamaguti, 1971 and Skrjabinus<br /> (Bhalerao, 1936) (Dicrocoeliidae)<br /> <br /> Nguyen Thi Le, Pham Ngoc Doanh<br /> <br /> Summary<br /> Dicrocoeliidae is a big trematoda family, including approximately 400 species belonging to 37 genera,<br /> but the taxonomy of this family is on discussion. Based on the characteristic of vitellaria, the genus<br /> Platynosomoides Yamaguti, 1971 is considered as a synonym of the genus Dictyonograptus Travassos, 1919.<br /> and the species Skrjabinus andersoni (Ko, 1976) should be placed into the genus Dictyonograptus. The<br /> readjusment and discriptions of 4 species of the genus Dictyonograptus Travassos, 1919 founded in Vietnam,<br /> which are Dictyonograptus babeensis Nguyen, 1977; D. krongpakensis comb. nov.; D. vietnamensis Nguyen,<br /> 1968 and D. muris (Stscherbakova, 1942) comb. nov., are also given in this paper.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 26-9-2002<br /> <br /> 4<br />