yersin - dịch hạch và thổ tả: phần 2

Cuộc tranh cãi về gà<br /> <br /> <br /> <br /> Người ta hay miêu tả lịch sử khoa học như một đại lộ dẫn thẳng từ sự<br /> ngu dốt đến chân lý nhưng thật sai. Đó là một mạng lưới những con đường<br /> không lối thoát nơi suy tư thường lầm lạc và rối tinh. Một đống thất bại thảm<br /> hại và nhiều khi nực cười. Có thể so sánh nó với lịch sử thời khởi đầu của<br /> ngành hàng không. Khởi đầu này lại cùng lúc với khởi đầu của điện ảnh. Của<br /> những bộ phim đen trắng cà giật, trong đó có gỗ vỡ và vải rách toạc. Của<br /> những kẻ mơ mộng như Icare, đeo cánh chim, mặc váy xòe, hai tay dang ra<br /> như các vũ nữ ba lê, chạy về một bờ vực, lao mình vào khoảng không và ngã<br /> xuống như những viên sỏi, tan thây trên nền đá phía dưới.<br /> Émilie tiêu tán tiền của lũ khỉ cái để mua gà. Cô đầu tư món tiền còm của<br /> mình vào việc xây dựng và trang bị cho một chuồng gà lớn làm mẫu ở<br /> Lonay. Yersin tìm cách ngăn cản chị. Chẳng tích sự gì. Hai chị em như thể<br /> sinh đôi, sự bướng bỉnh của họ thật vô biên. Émilie trở thành người đầu tiên<br /> ở châu Âu nhập khẩu một thứ thức ăn hạt của Mỹ dành riêng cho gia cầm<br /> tuyệt đối hiện đại, tên là Full-o-Pep. Cô tiến hành các thí nghiệm và ngày<br /> nào cũng ghi các kết quả vào một quyển sổ, số lượng trứng và việc tăng cân<br /> của lũ gà lấy thịt. Cô đăng các bài thời luận trên tờ Đời sống nông thôn và<br /> Đất Vaud.<br /> Tuy đặc biệt thích trứng gà, thực đơn chủ yếu của anh là trứng gà và rau,<br /> nhưng cho đến khi ấy Yersin rất ít quan tâm đến đám gia cầm trong nhà,<br /> những con gà An Nam bé nhỏ, màu xám, tầm thường, thả rong bới đất trước<br /> nhà, nhưng anh cấm không cho vào vườn rau. Giờ, anh nhìn chúng bằng một<br /> con mắt khác, và chúng cũng vậy. Chúng nhìn anh, mắt hấp háy, gật gật cái<br /> đầu cúi xiên xiên, như bằng máy, cảm thấy rõ anh đang ấp ủ điều gì đó, biến<br /> chúng thành lũ gà khoa học. Những đồ đệ Pasteur, như ai cũng biết, nợ lũ gà<br /> rất nhiều. Yersin quyết định cải thiện bằng cách cho gà địa phương phối<br /> giống. Chị anh gửi sang cho anh một con gà trống xứ Vaud to lớn để đạp lũ<br /> gà mái tơ An Nam của anh. Và có lẽ nên hỏi ý kiến cái nhóm đồ đệ Freud về<br /> sự ủy nhiệm đậm màu loạn luân này. Lũ gà mái nhỏ xù lông kia không tiên<br /> liệu được tình thế. Chúng đâm ra khoái trò nghiên cứu khoa học.<br /> Tuy nhiên như thế là chưa đủ, thêm một lần nữa phải quay lại với kính<br /> <br /> hiển vi và tạp chí khoa học. Ngồi trong phòng làm việc trên chiếc ghế mây,<br /> trước mặt là đống tạp chí khoa học, Yersin nghiên cứu phôi học, và nguyên<br /> tắc Haeckel, theo đó sự phát triển của một cá thể, tức cá thể tiến hóa, trong<br /> phôi thai gà con lấy lại sự phát triển của toàn bộ loài, tức hệ thống tiến hóa,<br /> và theo lối tăng tốc, ở bên trong quả trứng cái thai trải qua, ở tốc độ siêu<br /> nhanh, cuộc tiến hóa của loài gà kể từ khi còn là loài bò sát. Thích trứng, lại<br /> yêu quý chị gái, thành thử Yersin muốn biết làm thế nào mà từ lòng đỏ và<br /> lòng trắng của quả trứng lại sinh ra được mỏ, lông, cẳng, sau đó trên đĩa lại<br /> có món cánh hay đùi gà, đôi khi kèm khoai tây rán. Mỗi khi bập vào điều gì,<br /> không bao giờ anh làm nửa chừng mà xắn tay áo blu trắng lên. Lúc nào anh<br /> cũng phải biết mọi thứ, Yersin ấy, điều đó mạnh hơn anh. Người chiến thắng<br /> dịch hạch sẽ không bó tay trước gà.<br /> Thư từ nhiều lên, cả hai tiếp tục theo đuổi các thí nghiệm của mình ở mỗi<br /> bên địa cầu. Émilie sốt sắng với máy xác định giống, đã từng dự cuộc thi<br /> 82<br /> 83<br /> Lépine , mà người sáng chế, một Nostradamus của chuyên ngành gia cầm,<br /> khẳng định nó cho phép biết giới tính con gà tương lai ngay khi trứng vừa<br /> đẻ. Yersin lắc đầu. “Em thấy cái máy này thuộc kiểu những cái bàn quay<br /> thần diệu và những thứ lừa đảo tương tự. Phải biết nó dựa trên nguyên lý nào<br /> cơ.” Anh đặt mua hai cái máy, tiến hành một cuộc nghiên cứu khoa học theo<br /> phương pháp thống kê cùng Armand Krempf, trợ lý động vật học.<br /> Để làm điều đó, anh quay sang quan tâm đến quá trình ấp trứng. Như<br /> mọi lần, anh không làm gì nửa chừng, anh vẽ kiểu một chuồng nuôi gà rộng<br /> hai trăm mét vuông, cao mười mét. Anh nhập về gà mái tơ Leghorn xanh lơ<br /> và gà trống Ấn Độ, một lồng ấp điện hiệu Spratt, dựng ổ đẻ và chỗ sinh hoạt<br /> của gà.<br /> Mỗi ngày, hai người ghi số lượng và trọng lượng của trứng, dùng máy<br /> chính xác để đo, miêu tả các dị tật của một số gà con khi nở ra. Và nhà bác<br /> học kỳ vĩ mà Roux và Pasteur đã không giữ được ở bên mình, thiên tài khoa<br /> học, người từng trong nháy mắt, như mỗi khi anh thèm làm gì đó, đã giải<br /> được những bí ẩn của môn vi khuẩn học, người ấy lúc này đang chui trong<br /> chuồng gà, ủng cao su đạp lên rơm rạ và cứt gà. Lần lượt, Yersin và Krempf,<br /> mày nhíu lại, đặt cái đồng hồ lúc lắc bên trên quả trứng đã được đánh số,<br /> chép vào một quyển sổ lời tiên tri của Nostradamus trong ngành gia cầm, rồi<br /> cẩn thận đặt quả trứng vào lồng ấp Spratt như vào máng cỏ Giáng sinh của<br /> dân Kitô.<br /> <br /> Cứ hai mốt ngày là lại có một cuộc hỗn loạn vui tươi của đám gà con mổ<br /> vỏ trứng chui ra. Hai nhà chiêm tinh phái Pasteur túm lấy chúng trước khi<br /> chúng kịp tản đi làm họ quên mất số hiệu của chúng. Các nhà bác học<br /> nghiêm nghị vận blu trắng soi kính lúp tìm gì trong cái cục bông vàng hoe<br /> kia? Một cái chim của gà con đực hoặc hai cái ti của gà con cái, ai mà biết.<br /> Dù có là gì, thì cũng sai bét. Máy xác định giống là một trò lừa đảo, thậm chí<br /> có lẽ nó còn không nhận biết nổi con gà đẻ trứng vàng, em đã nói rồi cơ mà,<br /> họ bèn cho cái của nợ ấy vào trong tủ, hoặc tặng cho lũ trẻ trong làng, chúng<br /> sẽ tìm ra cách sử dụng nó hay hơn nhiều.<br /> Trong khi ở Nha Trang họ lội bì bõm trong cứt gà, giải Nobel bắt đầu rơi<br /> như mưa xuống cánh Pasteur ở Paris. Laveran với công trình về sốt rét.<br /> Metchnikoff với nghiên cứu về hệ thống miễn dịch. Yersin chấm dứt nghiên<br /> cứu gà và ghi lại các kết luận, gửi cho Émilie một bản. Anh dự đoán, để có<br /> được giống gà mái đẻ tốt nhất ở Đông Dương này, cần phải phối giống gà<br /> An Nam với gà Wyandotte. Anh chế ra một loại thức ăn cân bằng cho gà vịt,<br /> hiệu quả hơn nhiều so với Full-o-Pep của Mỹ, tiết kiệm hơn, cũng áp dụng<br /> được ở Thụy Sĩ, đó là một hỗn hợp chủ yếu gồm bột đậu, máu khô và lá cây<br /> xấu hổ nghiền nhỏ, viết một bài vể việc này nhưng như thế thì chẳng thể nào<br /> giật được giải Nobel.<br /> <br /> <br /> Một con tàu trong nạn Hồng thủy<br /> <br /> <br /> <br /> Cơn điên kỳ khôi của Yersin có lẽ mang tính tôn giáo. Nó bắt rễ từ<br /> những kỷ niệm xa xưa khi đọc sách thánh của Nhà thờ Tân giáo Tự do<br /> Morges. Đến một lúc, kẻ du mục thôi không di chuyển nữa để trở thành dân<br /> 84<br /> định cư, bỏ săn bắt-hái lượm làm chăn nuôi nông nghiệp. Abel hoặc Cain .<br /> Ở cái tuổi cha anh từng đập trán xuống con dế cuối cùng, hẳn anh cũng nghĩ<br /> là tới lượt mình rồi. Cũng có thể anh khái quát hóa một nguyên tắc Haeckel<br /> mới, theo đó trong đời ai cũng sẽ lặp lại lịch sử nhân loại, như một đoạn<br /> phim quay nhanh. Chứng phình động mạch không mang tính di truyền. Giờ<br /> anh đã nhiều tuổi hơn cha anh. Anh đã thả neo con tàu Nôê tại đây, Nha<br /> Trang, sống ở đây những năm dài còn lại của đời mình. Anh còn chưa biết<br /> điều đó.<br /> Ngồi trong phòng làm việc trên một chiếc ghế mây, Yersin lật giở những<br /> tạp chí cơ khí hoặc thú y. Anh viết thư sang Paris hay Thụy Sĩ: một hôm anh<br /> nhập về lũ thỏ giống Normandie và Hà Lan, hôm khác lại một kính viễn<br /> vọng, một cái xuồng chạy bằng hơi nước hiệu Serpollet, một máy nghe nhạc<br /> và hàng chục hộp nhạc quay tay, hay một cái thời kế hiệu Ditisheim. Và mỗi<br /> lần tàu đỗ lại trong vịnh, người ta lại chuyển xuống những hòm báu vật Ali<br /> Baba, các thủy thủ chèo thuyền vào Xóm Cồn ngược hướng nắng trong ánh<br /> chiều tà đỏ tía, và các cu li nối đuôi nhau, hòm xiểng đặt trên đầu, tiến về bờ<br /> nước, phía ngôi nhà của bác sĩ Năm, đang đợi họ dưới hàng hiên. Danh sách<br /> đống đồ đạc ấy, trừ một thứ rất đặc biệt, người ta có lẽ cũng tìm thấy ở cuối<br /> một bức thư ký tên Rimbaud, viết tại Aden, Ả Rập: “Tôi muốn có toàn bộ<br /> những gì được sản xuất tốt nhất ở Pháp (hoặc nước ngoài), dụng cụ toán học,<br /> quang học, thiên văn học, điện, khí tượng, khí thể học, cơ khí, thủy lợi và<br /> khoáng học. Tôi không quan tâm đến các dụng cụ phẫu thuật.”<br /> Ngồi trước bàn ở hàng hiên, trước vẻ đẹp tuyệt vời của con vịnh ngập<br /> nắng, Yersin chậm rãi ăn trứng và rau, một ít thịt, chỉ uống nước lọc, đặt<br /> khăn ăn của mình xuống. Hẳn các món đều có hương vị tuyệt vời của rau<br /> răm. Phần ngày còn lại, anh chăm lo việc chăn nuôi và trồng trọt. Anh xứng<br /> đáng với danh hiệu nông dân và sống ở đồng quê, xa hẳn cái thế giới nực<br /> cười và đám đông ô trọc. Với sự tỉ mỉ thửa hưởng từ ông bố, nhà côn trùng<br /> 85<br /> học, và sự vô chừng mực của những kẻ xây dựng đế chế , Yersin bắt tay mở<br /> <br /> rộng khu đất của mình, theo mô hình các roças Bồ Đào Nha mà người ta vẫn<br /> thấy ở São Tomé và Príncipe. Đây đã là một dải đất dài dốc thoải từ chân<br /> dãy Trường Sơn xuống tới Nha Trang, một mẫu khí hậu, một miền đất theo<br /> chiểu thẳng đứng, một tấm thảm lớn mà anh những muốn ngày nào đó từ<br /> trên đỉnh xuống trải đến tận biển. Họ vẫn tiến ngày một cao hơn về phía núi,<br /> mở rộng thêm, tạo ra những địa điểm mới. Cứ lấn rừng thêm được một chút<br /> là mảnh đất ấy liền được trồng cỏ làm thức ăn cho gia súc.<br /> Càng ngày càng có nhiều đội làm nông. Họ lập bản vẽ một ngôi làng ở<br /> Suối Giao, ngày nay nằm giữa đường đến Viện và các đồn điền mới, nơi ấy<br /> chưa có ai từng đến ở. Trên khoảng đất trống mọc lên những ngôi nhà sàn,<br /> các hăngga, dàn phơi thuốc lá, một phòng thí nghiệm hóa có nhà ở cho các<br /> nghiên cứu viên. Yersin cho dựng ở đó một cái nhà gỗ nhỏ, vẽ một ngôi làng<br /> mẫu, một kiểu cộng hòa cổ đại, đề nghị những người săn bắt-hái lượm làm<br /> nông nghiệp hoặc chăn nuôi. Abel hoặc Cain. Yersin giao cho họ chừng một<br /> trăm hécta đã khai khẩn để trồng lúa nương. Anh cũng cho trồng lanh để dệt<br /> vải.<br /> 86<br /> <br /> Và khoác lên những con người hoang dã sự trung thực thơ ngây .<br /> <br /> <br /> <br />