1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG
-----------
NGUYỄN ĐỖ VÂN ANH
MỘT SỐ YẾU TỐ NGUY CƠ
VÀ HIỆU QUẢ CỦA VIÊN TỎI – FOLATE ĐỐI VỚI
TÌNH TRẠNG RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA LIPID MÁU
TRÊN NGƯỜI 30-69 TUỔI TẠI HÀ NỘI
Chuyên ngành: Dinh Dưỡng Tiết Chế
Mã số: 62.72.73.10
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y HỌC
HÀ NỘI – 2014
2
Công trình được hoàn thành tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
-----------
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Xuân Ninh
2. GS.TS. Phùng Đắc Cam
Phản biện 1: PGS.TS. Lê Thị Hương - Trường Đại học Y Hà Nội.
Phản biện 2: PGS.TS. Lê Khắc Đức - Học viện Quân Y.
Phản biện 3: PGS.TS. Đỗ Thị Khánh Hỷ-Bệnh viện Lão khoa Trung ương.
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Viện
Tổ chức tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
Vào hồi ………giờ ….phút, ngày…..tháng….. năm 2014
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc gia
2. Thư viện Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
3
ĐẶT VẤN ĐỀ
Rối loạn chuyển hóa lipid máu hiện nay là một trong những vấn đề đang
được y học thế giới quan tâm, nghiên cứu bởi mối liên quan chặt chẽ của nó
với bệnh lý tim mạch. Nghiên cứu rối loạn chuyển hóa lipid máu ngoài việc
phục vụ cho điều trị, còn mang một ý nghĩa dự phòng rất lớn đối với nguy cơ
tim mạch.
Vai trò của tỏi trong điều trị bệnh đã được chứng minh bằng rất nhiều
nghiên cứu trên thế giới, tuy nhiên các kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của tỏi
lên các chỉ tiêu lipid máu vẫn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ, còn
nhiều mâu thuẫn, thiếu tính thống nhất. Ở Việt Nam tỏi là một thực phẩm gia
vị, được trồng và sử dụng rất phổ biến, công dụng của tỏi và liều dùng hầu như
chỉ dựa trên kinh nghiệm dân gian, cho đến nay chưa có nghiên cứu nào đánh
giá hiệu quả của sử dụng tỏi-folate trên người bệnh có rối loạn chuyển hóa lipid
máu.
Những đóng góp mới của luận án
1. Nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện ở giai đoạn I của luận án để kiểm
định sự kết hợp giữa một số yếu tố nguy cơ với tình trạng rối loạn chuyển
hóa lipid máu, là một nghiên cứu mới, có giá trị và đáng tin cậy, làm căn
cứ khoa học để đưa ra giải pháp can thiệp phòng chống tình trạng rối loạn
chuyển hóa lipid máu, liên quan đến việc kiểm soát tình trạng thừa cân,
béo bụng, phần trăm mỡ cơ thể cao, tiêu thụ acid béo no, chất xơ khẩu
phần và thói quen hút thuốc lá.
2. Những minh chứng về hiệu quả cải thiện tình trạng tình trạng rối loạn
chuyển hóa lipid máu của viên tỏi – folate trong luận án là đóng góp mới,
mở ra liệu pháp điều trị thay thế, sử dụng sản phẩm sản xuất trong nước,
từ nguồn thực phẩm sẵn có trong nước, an toàn hơn so với những thuốc
hạ cholesterol thông thường hiện nay, hoàn toàn phù hợp với đường lối y
học của nước ta nhằm cải thiện tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid máu.
Bố cục của luận án
Luận án gồm 118 trang, trong đó phần mở đầu: 2 trang; tổng quan: 35
trang; đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 18 trang; phần kết quả và bàn
luận: 57 trang. Luận án bao gồm 19 bảng và 10 hình vẽ, 1 sơ đồ và 162 tài liệu
tham khảo (31 tài liệu tiếng Việt, 131 tài liệu tiếng Anh).
4
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ LIPID
Lipid trong cơ thể gồm 3 nhóm chính: triglycerid, phospholipid và
cholesterol. Trong cơ thể lipid tồn tại dưới 3 dạng: dạng cấu trúc, dạng dự trữ
và dạng lưu hành (lipid được kết hợp với một loại protein để tạo thành
lipoprotein (LP) vận chuyển trong máu và hệ bạch huyết). Có các typ
lipoprotein sau: chylomicron, LP tỷ trọng rất thấp (VLDL-CP), LP tỷ trọng
thấp (LDL-C), LP tỷ trọng trung gian (IDL), LP tỷ trọng cao (HDL-C).
1.2. LIPID MÁU VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
Chuyển hóa lipid dưới sự điều hòa của nội tiết: hormon làm tăng thoái
hóa lipid và kích thích tổng hợp triglyceride. Chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng
đến chuyển hóa lipid: nhiều bằng chứng dịch tễ học cho thấy có mối liên quan
dương tính giữa chế độ ăn với nồng độ lipid máu cũng như tỷ lệ mắc bệnh tim
mạch. Một số thói quen sinh hoạt ảnh hưởng đến chuyển hóa lipid: tập luyện
thể thao có tác dụng điều hòa lượng mỡ máu, giảm xơ vữa động mạch, giảm
nguy cơ bị nhồi máu cơ tim. Hiệu quả đối với bệnh tim mạch của một chương
trình luyện tập được quy định bởi một loạt các yếu tố như: loại bài tập, cường
độ và khối lượng vận động, tần số buổi tập và phương pháp luyện tập. Từ năm
1940, người ta đã tìm thấy có mối liên hệ giữa hút thuốc lá và nguy cơ bị bệnh
tim mạch. Trong nhiều thập kỷ qua, tác động của ethanol lên quá trình tổng
hợp, đào thải và oxy hóa lipid đã được phát hiện: một số nghiên cứu dịch tễ học
đã đưa ra những kết luận trái ngược về tác động của tiêu thụ rượu lên bệnh tim
mạch. Thừa cân và béo phì là một trong những yếu tố thúc đẩy phát sinh các
bệnh lý như đái tháo đường, tim mạch, ung thư. Sự phân bố mỡ trong cơ thể
cũng được quan tâm, người béo phì trung tâm thường mắc bệnh tim mạch, đái
tháo đường, ung thư nhiều hơn người béo phì ngoại biên.
1.3. RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA LIPID MÁU
Rối loạn chuyển hóa lipid máu (RLCHLPM) là một thuật ngữ nhằm chỉ
sự biến đổi của các thành phần lipid máu cao hoặc thấp hơn chỉ số hóa sinh
bình thường.
Ngày nay trên thế giới cũng như Việt Nam, số người RLCHLPM ngày
càng gia tăng. Ở Việt Nam, một số nghiên cứu trong bệnh viện cho thấy mối
liên quan chặt chẽ giữa rối loạn chuyển hóa lipid máu với bệnh đái tháo đường,
tình trạng tăng huyết áp, bệnh tim mạch.
5
1.4. HIỂU BIẾT VỀ TỎI VÀ FOLATE
Tỏi được cả thế giới coi như là thực phẩm có lợi cho sức khỏe. Một
amino acid chứa lưu huỳnh được phân lập từ tỏi và đặt tên là alliin (S-allyl-L-
cysteine sulfoxide). Bản thân alliin không có hoạt tính kháng khuẩn và tương
đối bền. Trong các điều kiện phản ứng khác nhau, alliin dễ dàng bị chuyển hoá
để tạo ra các sản phẩm. Một trong những phản ứng chuyển hoá cơ bản và quan
trọng nhất là sự tạo thành allicin (Diallyl thiosulfinate) dưới tác dụng của
enzym allinase. Allicin là hoạt chất mạnh nhất và quan trọng nhất của tỏi.
Những năm gần đây, nhiều nghiên cứu trên thế giới về vai trò của tỏi
trong phòng chống rối loạn lipid máu và bệnh tim mạch đã được công bố. Tuy
nhiên, cho đến nay các kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của tỏi lên mức
cholesterol vẫn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ, còn nhiều mâu thuẫn
và thiếu tính thống nhất. Do vậy, việc tiếp tục tiến hành nghiên cứu để đưa ra
những kết luận đáng tin cậy về hiệu quả của tỏi với tình trạng RLCHLPM vẫn
là một việc làm hết sức cần thiết.
Folate, acid folic (hay viamin B9) là một chất đồng yếu tố rất quan trọng
trong cơ thể. Acid folic cần thiết để giúp cho sự phân chia tế bào, với vai trò
đồng yếu tố tham gia trực tiếp vào chu trình methyl. Biểu hiện rõ ràng khi giảm
hoạt động chu trình methyl hóa dẫn đến tăng homocysteine huyết tương. Tai
biến mạch máu não là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 3 sau ung thư
và các bệnh tim mạch. Có nhiều yếu tố nguy cơ gây tai biến mạch máu não,
ngoài các yếu tố nguy cơ kinh điển như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh
tim mạch, béo phì, hút thuốc lá, yếu tố nguy cơ vừa mới lộ diện đó là
homocystein máu.
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1.GIAI ĐOẠN I
2.1.1. Mục tiêu: Xác định sự kết hợp giữa một số thói quen sinh hoạt, tình
trạng thừa cân, sự phân bố mỡ trong cơ thể với tình trạng rối loạn chuyển
hóa lipid máu ở người trưởng thành (30-69 tuổi) sống ở nội thành Hà Nội.
2.1.2. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu Bệnh- Chứng
2.1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng cho nhóm bệnh: Là những người trong độ
tuổi 30-69 tuổi, sống ở nội thành Hà Nội. Tự nguyện tham gia nghiên cứu.