"Lịch sử chữ" trong thơ Lê Đạt

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> “History of words” in poetry by Le Dat<br /> <br /> n y<br /> r n i p H i<br /> <br /> Dang Thu Thuy, Assoc.Prof.,Ph.D.<br /> Hanoi National University of Education<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Lê t ó n iề đón óp đán i n ận ả trên p ơn diện lí t yết v p ơn diện t ự n t ơ<br /> M t tron n ữn nét đán ú ý tron q an niệ về “ ữ” a Lê t l t ơ p ải “ ô đú , đa n ĩa a<br /> n ĩa vì câu thơ mang nặng lịch sử chữ, o t đ n ở n iề tần văn oá, ả tron ý t ứ lẫn vô t ứ<br /> n i viết” Lị sử ữ Lê t ắn bó ật t iết với á văn bản văn dân ian v văn tr n đ i<br /> Việt a v r n Q ố t ơ Lê t l đ v o lị sử á on ữ, đ v o ối q an ệ iữa á<br /> ữ, tì iể n l ới ữ ữn tri t ứ nền sâ r n về văn , văn óa ki ổ sẽ l n tran<br /> đắ dụn o n ữn ai ốn tiếp ận t ơ ôn<br /> Từ khóa: Lê Đạt, thơ, lịch sử chữ.<br /> Abstract<br /> Le Dat contributed remarkably to the theory and practice of poetry. He was noticed with his opinion<br /> on ernin “words”, in w i e lai ed t at poetry st be s in t and polyse o s “ olyse y is a<br /> must because a poetic line carries the whole history of words that work in different cultural levels and<br /> come out from both the conscious and unconscious of the writer.” e istory of words, re arded and<br /> used by Le Dat, is closely connected to folkloric texts and literary texts in the medieval Vietnam and<br /> China. Reading poems by Le Dat means reading into the history of all the component words and the<br /> multi-directional relations between them. Extensive and comprehensive knowledge related to literature<br /> and culture from the ancient to the present day is much helpful for readers to understand his poems.<br /> Keywords: Le Dat, poetry, history of words.<br /> <br /> <br /> <br /> 1 C o đến nay, với t á a t sắ , á tín v p ơn diện t ự n t ơ<br /> “p ữ”, ả đ i “ăn nằ với ữ”, lao với n ữn t ể n iệ đ đáo, ó iá trị<br /> đ n k ổ sai ữ, Lê t đã tì đ ợ sự r n tâ a n ữn á tân t ơ Lê<br /> đồn ả , sẻ ia a k á đôn đ iả t ín l việ l ới tiến Việt, l<br /> a n ữn t ăn trầ trên đ n đ i, ới on ữ t eo á riên a ôn ần<br /> “đ n ữ”, ôn đã đ ợ t ấ iể v tôn n s ốt ả đ i ầ bút, Lê t dồn<br /> vin Lê t ó n iề đón óp đán i tâ yết v o việ kiến t o ữ ơ ới<br /> n ận ả trên p ơn diện lí t yết với t n p át n ĩa trên đơn vị â , t ơ ôn<br /> n ữn lập n ôn, lập t yết ấn t ợn v sâ l i p át n ĩa trên đơn vị ữ iề ôn<br /> <br /> <br /> 34<br /> q an tâ l ồn ữ, bón ữ ứ k ôn t nền văn oá dỏ / M t nền văn óa<br /> p ải ìn ữ, xá ữ Mỗi ữ Lê t đí t ự , sốn đ n bao i ũn bao<br /> đề ó k ả năn tán x , t o sin , p át ồ ả ai t tr yền t ốn v iện đ i”<br /> n iề n ĩa, “ ỗi ữ ó t ân d n ”. [2, tr469] Lê t á tân trên nền tr yền<br /> M t tron n ữn nét đán ú ý tron t ốn Lị sử ữ Lê t ắn bó ật t iết<br /> q an niệ về ữ a Lê t l t ơ p ải với văn dân ian v văn tr n đ i<br /> “ ô đú , đa n ĩa a n ĩa vì câu thơ Việt a v r n Q ố<br /> mang nặng lịch sử chữ, o t đ n ở n iề 2.1. Chữ Lê Đạt trong mạng lưới các<br /> tần văn óa, ả tron ý t ứ lẫn vô t ứ văn bản văn học dân gian<br /> n i viết t ơ ít n iề n o i ả Dễ d n t ấy đ ợ từ tr n ản<br /> ữ… t ơ l ữ yế k ôn ởn a văn dân ian đối với t ơ Lê<br /> p ải ở n ĩa “tiêu d n ” n ĩa tự vị a t Ca dao, tụ n ữ, t n n ữ, vè, â<br /> nó òn ở diện o, â l ợn , đ van đối, tí tr yện dân ian l ôn p ản p ất<br /> v n , sứ ợi ả a ữ tron t ơn tron t ơ ôn n n l i n n l i k ôn<br /> q an ữ ơ với â t ơ v b i t ơ ói p ải l ín nó ó l a dao, tụ n ữ,<br /> n Valéry ữ tron t ơ v văn x ôi t y t n n ữ, tí tr yện đã đ ợ tái sin<br /> iốn n a về ìn t ứ n n k á n a tron dán vẻ iện đ i, trẻ tr n , x ân<br /> về iá trị ( óa trị ó lẽ đún ơn) [1, tr49]. tìn …, an p on á Lê t<br /> t ơ Lê t l đ v o lị sử á on B i t ơ Quan họ sa đây l t ví dụ:<br /> ữ, đ v o ối q an ệ iữa á ữ, ó trắn tầ xan q a ầ với ió<br /> tì iể n l ới ữ C ừn n o n ữn Ðùi bãi n ô non n o n ó sôn đầy<br /> đ iả biến l i òn al sốn dậy Cây o i<br /> lị sử a á on ữ tron n ữn b i lơi tìn<br /> t ơ Lê t, ừn ấy, òn k ó tiếp ận t ơ lên iệ đỏ<br /> ôn ữn tri t ứ nền sâ r n về văn La lả n<br /> , văn óa ổ ki đôn tây sẽ l n ởi t ắ<br /> tran đắ dụn o n ữn ai ốn tì ra để oa bay<br /> “bón ữ” E về nói l sao với ẹ<br /> 2. ói đến Lê t, n iề n it n ……<br /> n ĩ n ay đến tin t ần á tân, sắ ên b i t ơ ùn n ữn tín iệ n ôn<br /> iện đ i, tân kì n n t ự sự, ố rễ n ữ n ấp n áy báo iệ đèn xan dẫn<br /> tr yền t ốn tron t ơ ôn rất vữn ắ đ n dẫn ớn iải ã tá p ẩ : q a<br /> Lê t á tân t ơ n n k ôn q ay ầ , ió, sôn , e về nói l sao với ẹ<br /> l n l i với tr yền t ốn , k ôn ối bỏ “Lị sử ữ” ở đây đã đ ợ t iết lập t<br /> tr yền t ốn eo ôn : “ r yền t ốn v á ó ý t ứ ự x ất iện a n ữn ữ<br /> iện đ i k ôn p ải l ai k ái niệ riên trên k ôn t ể k ôn k iến n iđ n ớ<br /> lẻ M t nền văn óa t ần t ý tr yền t ốn l i n ữn â a dao ần ũi an đề Quan<br /> l t nền văn óa k ăn xếp, áo d i, búi tó, họ k ơi ợi t tr n liên t ởn : n i đi<br /> t nền văn óa bảo t n , t nền văn oá n e át q an , n i át q an , n ữn<br /> ết / M t nền văn oá t ần túy iện đ i â át q an Có ai tr n n ĩa són<br /> l t nền văn óa ân k ôn đến đất, ật đôi n a : n i (tó trắn , tầ xanh, qua<br /> k ôn đến tr i, t nền văn óa “tân t i”, ầ , đùi, non, n o n ó, đầy, i , lơi tìn ,<br /> <br /> 35<br />  ởi, e ), ản , vật ( ầ , ió, bãi, n ô, sôn , t ơn q an với n ữn ữ k á , p ải tì<br /> ây o, lên iệ đỏ, lả n , oa bay) iể lị sử ữ tron liên văn bản ới<br /> liên kết lỏn a á on ữ, đ n òe t ấy ết sứ n a nó<br /> a “bón ữ” o p ép n i đ p át ữn â a dao, tụ n ữ:<br /> y k ả năn tối đa diễn dị : M t đ n ò trắn p a p a …<br /> ó trắn (= n i đã ó t ổi) tầ (= rèo lên ây k ế nửa n y…<br /> tì , ữ tầ ũn ợi n ắ đến â a dao: …Có rửa t ì rửa ân tay<br /> rèo lên ây b ởi ái oa/ B ớ x ốn C ớ rửa lôn y ết á ao an<br /> v n ái nụ tầm xuân- tầm xanh hay ió đ a ây ải về tr i…<br /> tầm xuân, tì e , tì n i q an , tì Dã tr n xe át biển đôn …<br /> â át ay tì l i t ổi trẻ, tì l i tìn yê - ận vợ t ận ồn tát biển<br /> tình yêu t t i trai trẻ lãn n táo đôn ũn n<br /> b o, liề lĩn v đán yê , “Yê n a ởi Cầ bao n iê n ịp d sầ bấy<br /> áo o n a /Về n dối ẹ q a ầ ió nhiêu<br /> bay” C ữ “trắn ” đối với ữ “xan ”: t ổi râ ậ ốn n ớ đụ<br /> đã ao n n a ắ đã i , ti vẫn ……<br /> òn “xan ” lắ nên tìn vẫn nồn , nên tr i đã óa t ân, tái sin tron t ơ Lê t<br /> đất ới lao đao lừ đừ đến t ế: t o nên n ữn ĩ ả ới ẻ, k ơi ợi<br /> Ðùi bãi n ô non n o n ó sôn đầy k ả năn “tì ” v “t ấy” a đ iả<br /> Cây o i Trong bài Đốt mã vỏn vẹn 2 â , ôn viết:<br /> lơi tìn ừn đốt đô la Hôn đa đ i ới<br /> lên iệ đỏ C ỉ xin e t áo ối đầ<br /> La lả n Chữ vắn n n tìn t ì t ật n n : Dẫ<br /> ởi t ắ t ân xá ó về với át bụi t ì lin ồn vẫn<br /> để oa bay k ôn t ôi k át tìn / dẫ tìn đã<br /> iên n iên đất tr i ây ỏ (bãi n ô, ấ dứt, đã lùi v o q á k ứ t ì an vẫn<br /> sôn , ây o, n , oa) ay l e (đùi, ớn về e t p ơn , nế e ó đốt<br /> non, n o n ó, đầy, lơi tìn , lả, ởi)? Cả t ế ã o tìn ai ta t ì xin e ãy o<br /> iới đã bị bao p bởi en tìn đan dậy an út ơn ửi l i òn tất ả n ữn iá<br /> són d ới ân ầ rồi nên ới đ ợ trị vật ất k á ẳn ó n ĩa lí ì Yê<br /> dụ tín C ữ “t ắ ” ợi n ắ đến “yế đến t ế t ì t ôi! ể iể đ ợ b i t ơ, tất<br /> t ắ ” tron â a dao: “Ba ô đ i o lên n iên p ải ó đ ợ ìa k óa, ấy l văn<br /> ùa/ M t ô yế t ắ bỏ bùa o s ” bản liên đới với nó: Ca dao: Chàng về để<br /> Lê t ay ơi trò tỉn l ợ , iấ ữ, ắt áo lại đây/ Để đêm em đắp gió tây lạnh<br /> ữ Hoa o t ơi t ắ ay oa n i lùng…<br /> t ắ t ơi? “Cởi t ắ ” ay l “ ởi yế ”? Lê t o đ iả ái t ú k i đ ợ<br /> ồn t ự n vậy k ôn t ô, k ôn trở về với tí tr yện dân ian để nói â<br /> s ợn ; q yến rũ, đắ đ ối, lả lơi, ãn yện đ i, yện ữ a n t ơ iện<br /> liệt, ợi, tìn C ữ n ĩa xé lẻ ra, đ i ô nay:<br /> ũn lơi lả ở ỗi dòn … An rìn trắn n ìn trăn n iên<br /> Bản t ân ỗi ữ Lê t k ó lòn n õ n<br /> l “nổi ió”, ta p ải đ t ữ ấy v o ối B ớ t ịt ơ ân ữ đ n e về<br /> <br /> 36<br />  Tấm chữ điề kiện ần v đ để ún ta đ<br /> “ ấ ữ” l t tron n ữn kết ợp “Nguyễn Du”:<br /> từ đ đáo a Lê t K ơi ợi kí ứ n ớ liễ ồ<br /> q ên nơi n i đ về ô ấ b ớ ra từ tới n e xõa tó<br /> q ả t ị, ôn k ắ t ái kì k , k ổ ôn E vắn n<br /> a n i l t ơ k i đợi n n ữ bồ kết ửa đi xa<br /> a ìn Bao t ấp t ỏ , nấp no , đợi Cầ n ớ ảy<br /> n n ả n ìn trăn , ẳn dá từ nan, bao bón iề x ân t a t ớt<br /> n t ởn ớ ơ iây p út n n , Xan an in e t ổi liễ vô ìn<br /> nế ó ay đ i p đ ợ n n t ì ũn Hai tr n n ĩa son son : liễ / e ,<br /> a ắ đã sở ữ đ ợ n n ; nế k ôn tóc em/ liễ ồ, ơn tó e / ơn bồ<br /> “ ẩn t ận”, n n ữ sẽ biến ất n ay v o kết, bón e / bón iề , x ân t a t ớt/<br /> tron q ả t ị ẳn k á ô ấ tron e t a t ớt B i t ơ ó n an đề l Nguyễn<br /> tr yện ổ n y x a t ơ k ôn ó Du n n k ôn viết về yễn D<br /> t i năn t ì đừn on ó đ ợ n ng! yễn D ỉl t ỉ dẫn iúp n i<br /> Lê t đã o ún ta t ấy k ả năn đ tì o ra “lị sử ữ”, để ó t ể đến<br /> l ới n ữn ất liệ ũ Rõ r n , với nỗi t ơn t n n n ớ n i tron<br /> k ôn ó ái ũ, ỉ ó n i k ôn biết n a Lê t t ôi r n liên<br /> l ới ái ũ; k ả năn sán t o l ôn l t ởn ; yễn D - tiết t an in - ầ<br /> k ôn iới n, iễn l ó k át v n v ó n ớ ảy, bón iề , liễ t ớt t a l<br /> t i năn sốn dậy tất ả: ản ịe úy Kiề đi<br /> 2.2. Chữ Lê Đạt trong mạng lưới các ơi x ân tron tiết t an in , vô tìn<br /> văn bản văn học trung đại p Ki r n ,“ i q ố sắ , kẻ thiên<br /> ơ a tr n đ i từ Việt a đến t i/ ìn tron n đã t n o i òn e”, để<br /> r n Q ố đề n ả bón v o t ơ Lê t, rồi k i n đã lên n ựa ra về Kiề<br /> ỉ ó điề , Lê t k ôn p ải n i núp òn v ơn vấn ãi: “K á đ lên n ựa<br /> bón q á k ứ Ôn k ôn q ên n ữn n i òn é t eo/ D ới ầ n ớ ảy<br /> tr yền t ốn ũ v ũn k ôn q ên t o ra tron veo/ Bên ầ tơ liễ bón iề t ớt<br /> n ữn tr yền t ốn ới bởi ũn t eo t a” (Truyện Kiều - yễn D ) Câ t ơ<br /> ôn : “Uống nước nhớ nguồn l t tr yền a yễn D ó ái đẹp n n l ái đẹp<br /> t ốn ay / Con hơn cha nhà có phúc ũn b ồn an á a b ổi o n ôn ối<br /> hay không kém./ Con nhà tông chẳng n y, đôi trai t i ái sắ đầy tìn ý p ải<br /> giống lông cũng giống cánh. Và cánh dùng ia tay; â t ơ a Lê t l i xôn xao<br /> để bay / ôi ay n ữn tr yền t ốn bay ” ẳn lên: xan t an in (sắ tr i tron<br /> [2, tr503] C ún ta sẽ liên tụ “ p” á sán / t ổi trẻ trắn tron ) ió t ổi ay l<br /> bậ tiền n ân tron t ơ Lê t: yễn e t ổi, t ổi v o liễ ay t ổi v o lòn<br /> rãi, yễn D , Hồ X ân H ơn , o n an ? ơ liễ l vô ìn (liễ vô ìn )<br /> ị iể , B yện an Q an, Cao Bá n n ió lòn đã nổi… Lê t q ả l đệ<br /> Q át, yễn Côn rứ, ú X ơn , ỗ n ất đa tìn !<br /> , ản , yễn Bín …; B C Dị, Lê t l n i rất kiệ ữ M<br /> ỗ Mụ , ôi Hiệ , Lí B … tron iới n n t n èo a â ữ ỗi<br /> Kí ứ về r yện Kiề ắ ắn l b i t ơ Lê t, p ần đôn đã l á ữ ũ<br /> <br /> 37<br /> Ấy t ế , Lê t vẫn in đ ợ dấ “vân Lỏn k y i<br /> ữ” a ìn lên ỗi â , ỗi b i, xứn ió ởi<br /> tầ “p ữ” Ví n k i ôn viết: t dòn ơn<br /> Tầm Dương C ân d i<br /> ian đầ d tốn k á b ớ e<br /> B C Dị tìn ấp lối<br /> Sông lau lách B ớ non<br /> n đì i lệ ũ í ới lòn đ n<br /> ió đầ dòn a ối ữ an đề v l i đề từ b i t ơ k iến<br /> ầ D ơn ún ta p ải lần tì o ra b i Trì thượng<br /> Lê t n ắ l i ản ũ, n i x a: aB C Dị: iể oa san tiể đỉn , /<br /> “ ôn la lá n đì i lệ ũ” làm ta â t ái b liên ồi / Bất iải t n t n<br /> n ớ n ay đến p ỡ iữa B C tí , / ù bìn n ất đ o k ai Dị n ĩa:<br /> Dị- tđ it i ođ i n v t kì Cô ái xin đẹp bơi iế t yền on, / i<br /> nữ đán đ n ỳ B ở bến sôn ầ D ơn ái tr oa sen trắn trở về / K ôn biết<br /> á đấy ơn i t ế kỉ B C Dị e iấ lối t yền đi, / ể trên tn ớ<br /> từn l vị q an y t ế tron triề n n vì bèo rẽ t n t vệt<br /> đồn liê an ét ã i nên v a ián Cô ái ái tr sen tron t ơ Lê t<br /> ấp x ốn l q an Mã ở địa p ơn , v tron t ơ B C Dị nă x a n ỡ<br /> t i năn bị vùi lấp n ở ốn “ át lầ ” t ởn l t n n o n to n k ôn p ải<br /> ron tâ tr n â sầ , án nản, tìn vậy iữa đã ó sự k á biệt a n<br /> p n i đồn ản t ơn liê t i bến n n nă v a ai t ế iới ( ợn ý Ho i<br /> ầ D ơn , tứ ản sin tìn , n e tiến Thanh) [5, tr107]. Lê t đã o đ iả<br /> tì b t yệt kĩ a n i kĩ nữ, ả k ái t ấy ất iện đ i a tn t ơ at ế<br /> x ất t ần sán tá Tì bà hành ải ăn , kỉ XX q a vẻ trẻ tr n , ê tìn , non tơ, e<br /> do ản n riên , t ân p ận riên Lê ấp đến “ ết n i” a t iế nữ đ ơn t ì<br /> t đã dễ d n đồn ả với B C Dị ứ k ôn p ải ô bé xin xẻo ồn n iên<br /> Với t á t “p ữ”, ôn ũn t ấ n ây t ơ, đán yê n tron t ơ B C<br /> t ía sứ n a â ữ tì b n rải Dị in i đẹp n ất l t ổi đôi tá Cô<br /> q a bao n iê t ế kỉ, dẫ o vật đổi sao ái nân ni , ấp i ái t ổi đẹp đẽ a ìn<br /> d i, ữ n ĩa Tì bà hành vẫn ó k ả năn bằn ơn sen trin k iết l t ý t ởn<br /> l al ió tron lòn n i Cả đ i sán t o rất Lê t Cô ta k ôn bị p át<br /> ìn , Lê t ũn đã lao tâ k ổ tứ đi tì iá bởi dấ bèo vệt n ớ n ô bé tron<br /> n ữn on ữ n vậy Trì thượng nh n ũn k ôn t ể iấ e<br /> M t lần nữa, Lê t l i ợn t ơ đ ợ n đ n tr sen bởi on ió tin<br /> B C Dị để viết t ơ tìn : n ị đã tố iá ô H ơn sen n o n t<br /> Bạch Cư Dị vấn v ơn tron t áo; lũ b ớ í ới đ ổi<br /> ái n ỏ ỡi t yền n ỏ t eo vì bị q yến rũ bởi ơn sen ay<br /> Hái tr sen trắn về ơn trin nữ… Có lẽ, Lê t k ôn<br /> (B.C.D) đí n ấn v o việ ô ái tr sen bị tìn<br /> Cô ái tr ái sen p át iện n ấn v o ái x ân tìn<br /> về t ổi p ơi p ới a ô ữn â t ơ đ ợ<br /> <br /> 38<br />  dụ tín n n t yệt ay, t yệt n ã ất n b l t ớn t an t iên<br /> i ay l oa, ơn oa ay ơn Tuyệt cú<br /> t iế nữ, ê sen ay ê n i… ản dị l :<br /> L q en, q en l ; đấy l t ơ Lê Hai ái oan v n kê liễ biế<br /> t Có n i o rằn t ơ Lê t lai M t n ò trắn vút tr i xan<br /> ăn , ất ố ự sự t ì sợi dây ắn kết Dựa trên n yên tá v bản dị , n<br /> với tr yền t ốn a t ơ ôn rất bền t t ơ đã ải biên đi t v i yế tố: t ê từ<br /> Ý t ứ về việ kiến t o lị sử ữ a Lê (bón ), đổi từ (l ỡn - hai - đôi, o n ly -<br /> t đã ở ra n ữn iề sâ , bề r n ới oanh vàng - â yền, l - cò - i), đảo<br /> kí t í đ iả đồn sán t o tron trật tự từ tron â (kê - liễ - biế / on -<br /> ơi ữ n ĩa với n t ơ biế - liễ ), ắt đôi dòn t ơ:<br /> 3. “Lịch sử chữ” và thủ pháp ôi bón â yền<br /> cắt dán, lắp ghép trong thơ Lê Đạt on biế liễ<br /> M t tron n ữn t p áp nổi bật y biến tấ k ôn n iề son Lê t<br /> tron t ơ Lê t, iúp ôn t iết lập nên đã an đến o b i t ơ t k ông khí<br /> lị sử iện ữ iữa á on ữ l ắt ới ế â t ơ a ỗ rất t ự , rất<br /> dán, lắp ép Cắt dán ở đây ta iể l sáng, rất rõ, t ì tron â t ơ Lê t, ất<br /> n ữn i tiết a á ỉn t ể k á n a ảo tăn lên rõ rệt “L ỡn á o n ly” t ì<br /> bị tá r i rồi đ ợ lắp ép v o n a t o rất t ự n n “đôi bón â yền” l i<br /> t n t ỉn t ể ới Cá “ ế t o” t ự t ự ã “bón ” l i òn “ â<br /> t ơ an yb n i đ p ải đ t b i t ơ yền” “M t n ò trắn ” l t ật, n n<br /> tron sự liên t ôn với á văn bản k á t “ n i”, l i “t ẳn t an<br /> Mụ đí a việ ắt dán, lắp ép n y l t iên” l i đậ siê t ự Câ t ơ<br /> n ằ t o sin n ĩa, tái sin n ữn iá trị k ôn òn l tả vật, tả ản đã nói đến<br /> t ởn ừn bất biến Về ơ bản, Lê t n i ụ i siê t ự , sán lóa, t ật<br /> vẫn t ể iện t ái đ trân tr n đối với á viên ãn, trẻ tr n<br /> bậ tiền n ân ét k á biệt ơ bản iữa Hai â t ơ a ỗ đã k á sin<br /> ôn v á n t ơ sán tá t eo k yn đ n : sin đ n ở sắ , ở tín ất<br /> ớn ậ iện đ i l ở ỗ: t n ắt đ n a sự vật (tiến ót a o n ly,<br /> á ữ từ n iề văn bản k á n a rồi lắp n đ n bay a “b l ”), son đó ới<br /> ép ún l i t o t n t văn bản ới ỉ l n o i iện Cải biên t v i yế tố,<br /> n ằ iễ n i ẫ ố , iải t iên n ữn Lê t đã ợi lên sự vận đ n từ bên tron<br /> iá trị số đôn tôn sùn , o l k ôn n t tiến trìn ứ k ôn p ải t kết<br /> ẫ , l điển p ; b y tỏ t t ái đ r i q ả đã o n tất: đôi bón â yền l<br /> xa á đ i tự sự o n liễ n on x ốn , lả x ốn , la<br /> Dấ ấn a sự lai ép, ắt dán rất rõ đ v biế ơn, xan ơn (biế ở đây k ôn<br /> tron b i t ơ Xuân Đỗ Phủ a Lê t: p ải l tín từ l đ n từ) Câ t ơ t ứ<br /> ôi bón â yền 2 bị n ắt đ , n trĩ x ốn , ợi sứ n n<br /> on biế liễ a “ â yền” v đ biế a liễ ừ<br /> M t n i trắn t ẳn t an t iên “đôi” ợi vẻ ắn kết, tìn tứ ơn l từ: ‘ ai”<br /> ây l x ân a ỗ : dù ún đề ỉ số l ợn n n a<br /> L ỡn á o n ly in t úy liễ B i t ơ d ợ bao p bởi t k ôn ian<br /> <br /> 39<br /> x ân tìn , tr n đầy sứ sốn M i ấ trú t ởn ừn l bất địn a<br /> Có k i, ôn ắt dán đồn dao, ợn n ôn từ đã đ ợ nới lỏn , p ô b y n ữn<br /> l i đồn dao (b i Chi chi chành chành) để â sắ ới ẻ a ìn ây k ôn đơn<br /> t yên n ôn về ữ - “n n ôn úa t iê t ần l trò ơi ữ n ĩa l sự lao<br /> t iếp n tron rừn ” ả đ i ôn ô đ n , sán t o n ệ t ật t ự sự, đán<br /> n đi tì v đán t ứ n n : trân tr n<br /> Chi chi chành chành 4. “Lịch sử chữ” và sức mạnh<br /> C ữ đanh thổi lửa liên văn bản<br /> “ an l ái đin , ó t ể l t dụn ơn t i, Lê t đã t ự sự ây<br /> ụ đán lửa a n i x a an ũn rắn s o k với n iề n i k i ôn t ẳn t ắn<br /> l i, o l i, sắt l i C ữ đan l ữđ ợ ô đ a ra t l i đề n ị: “Hãy t o ra n ữn<br /> đ , nén t, sú Lửa l năn l ợn , lỗ tai ới” [3] t ơ ốn ốn l i sự<br /> sứ nón , sự tỏa sán Vật ất n đ t ì t n in óa a lối t ơ “ ì ăn liền”<br /> năn l ợn n lớn C ữ n đan t ì l trì trệ đ iả Ôn đã đ a n iđ<br /> n ĩa n lớn V ốn ó ữ đan v o d n kì t ú ùn n ữn on<br /> t ì n t ơ p ải k ổ ôn đi tì tron đá ữ Kiến t o nên lị sử a á on ữ<br /> n ôn từ vật liệ n ật dụn , tt ứq n ín l t tron n ữn á Lê t ia<br /> ữ, t eo á nói a Maia” [6]: “Cấp kế tăn iề kí ữ n ĩa để t o ra “n ữn<br /> đi tìm/ a vẫn đi tì / a đi ỏi ân” ấy lỗ tai ới” a ôn ến với n ữn b i t ơ<br /> l kiế tì k ôn n ơi n ỉ, tì kiế n t ế n y a Lê t, đ iả k ôn t ể<br /> s ốt đ i s ốt kiếp: “Mai sa ta ết/ Ai đó đợi t l i ớn đ o, iải đáp<br /> đừn q ên/ a ta dă đồn / ể ta ăn p ải t a ia v o q á trìn t o tá b i t ơ,<br /> đ n / ể ta san sôn / ể ta đi tì ” Cả làm l i b i t ơ trên ái ất liệ tá iả<br /> đ i lao tâ k ổ tứ với ữ, sốn ết với đã t o ra ằn sa ỗi tá p ẩ l n ữn<br /> từn on ữ, Lê t t ật k ôn ổ dan án ửa r n ở in iđ b ớ v o<br /> “p ữ” ùn sán t o với tá iả iề n y vừa l<br /> Lê t n iề lần sử dụn t p áp n y t vin dự vừa l t trá n iệ<br /> ( ụy K ê i l n đ n á ly v t o ự ra, lý t yết n i đ đồn<br /> sin on ữ - [4]): Khuất Nguyên, Tầm sán t o k ôn p ải đến bây i ới ó<br /> Dương, Bạch Cư Dị, Thu điếu, Nguyễn Du, n tron q á k ứ, t ự ất a việ<br /> Thủy lợi, Quan họ, Em đi, Lỡ, Thị Điểm,… đồn sán t o l sán t o ó vai trò dẫn dắt<br /> Lảy ra á ý t ơ, ắt ra á ìn t ợn , t áo a n t ơ Còn với Lê t, n t ơ<br /> r i rồi l i lắp ép á on ữ tron t óa vai trò a ìn tron sán tá , ỉ ó<br /> “ ôn n ệ ữ đ biệt” l á ôn iao văn bản v n iđ i đ t ự sự<br /> l với tiền n ân, t lần nữa l sốn l i trở t n đối tá ùn t am gia quá trình<br /> n ữn ữ đã óa đá t i ian Với ý t ứ t o n ĩa với tá iả Văn bản t ơ Lê t<br /> k ôn n ừn “sin sự với n ữ n ĩa v l văn bản ó tín ất đa tần M t văn<br /> n ữ p áp để t o ra t sự sin ới o bản ố sẽ trở t n t n ữ ản để t<br /> t ơ” [2, tr627], á t p áp ép ữ, ắt văn bản k á đ ợ t o dựn l p ải<br /> ữ, oán vị t ơn q an ữ a Lê t đã p ân tí , kết ợp, tái t o v diễn dị<br /> ứn in k ả năn t iên biến v n óa Việ đ l ôn đi liền với việ liên t ởn ,<br /> a n ôn từ d ới b n tay n i n ệ sĩ so sán , đối ứn , p ản biện iả<br /> <br /> 40<br /> p ải liên tụ đ n não, t a ia tí ự tr n a a “p ữ” Lê t.<br /> v o q á trìn đ ới òn iế lĩn T L T<br /> đ ợ văn bản á iả ỉ sán t o t lần 1. Lê t (1994), Bóng chữ, xb H i n văn<br /> rồi “ ết”, ý n ĩa văn bản ứ triển n 2. Lê t (2009), Đường chữ, xb H i n văn<br /> 3. Lê t, “Hãy t o ra n ữn lỗ tai ới”, Báo<br /> ãi đến vô ùn tùy v o sứ sán t o a<br /> Văn nghệ Trẻ, số 17, 1997.<br /> ng i đ Kết q ả, n i đ sẽ ó 4. ụy K ê, Thơ tạo sinh Lê Đạt,<br /> d n kì t ú q a n iề n đ n lị thuykhue.free.fr.<br /> sử, xã i, tâ lí, ay trải n iệ t ơn 5. Hoài Thanh (1998), Thi nhân Việt Nam, Nxb<br /> tá iữa á nền văn óa k á n a ay Văn ,H i<br /> đổi vai trò a đ iả t eo ớn dân 6. ỗ Lai úy, Mã thơ Lê Đạt,<br /> óa l t tron n ữn nỗ lự đán trân hoiluan.vanhocvietnam.org.<br /> <br /> <br /> y n ận b i: 03/9/2016 Biên tập xon : 15/10/2016 D yệt đăn : 20/10/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 41<br />