“Liêm chính học thuật”: Lý luận, thực tiễn và những yêu cầu đặt ra trên thế giới và ở Việt Nam

Chia sẻ: ViDoha2711 ViDoha2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

86
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cốt lõi của “liêm chính học thuật” là sự trung thực, ngay thẳng, trong sáng và trách nhiệm trong hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, học tập ở các cơ sở học thuật, đặc biệt là các trường đại học. Bài viết phân tích những vấn đề lý luận, thực tiễn và những biện pháp để bảo đảm liêm chính học thuật ở trên thế giới và Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: “Liêm chính học thuật”: Lý luận, thực tiễn và những yêu cầu đặt ra trên thế giới và ở Việt Nam

NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT “LIÊM CHÍNH HỌC THUẬT”: LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ NHỮNG YÊU CẦU ĐẶT RA TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM Vũ Công Giao* * PGS. TS. Viện Chính sách công và Pháp luật. Thông tin bài viết: Tóm tắt: Từ khóa: liêm chính học thuật, đạo văn, Nội dung cốt lõi của “liêm chính học thuật” là sự trung thực, ngay gian lận, bịa đặt, trích dẫn, Việt Nam thẳng, trong sáng và trách nhiệm trong hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, học tập ở các cơ sở học thuật, đặc biệt là các trường đại học. Bảo Lịch sử bài viết: đảm tính liêm chính là yêu cầu sống còn với sự tồn tại, phát triển của Nhận bài: 04/12/2017 cộng đồng học thuật. Mặc dù vậy, các quốc gia trên thế giới, bao gồm Biên tập: 10/01/2018 Việt Nam, đều đang phải đối mặt với tình trạng suy giảm liêm chính Duyệt bài: 16/01/2018 học thuật, mà những biểu hiện phổ biến bao gồm đạo văn, gian lận và bịa đặt trong nghiên cứu khoa học. Bài viết phân tích những vấn đề lý luận, thực tiễn và những biện pháp để bảo đảm liêm chính học thuật ở trên thế giới và Việt Nam. Article Infomation: Summary: Keywords: academic integrity, The key contents of academic integrity are honesty, truthfulness, plagiarism, cheating, fabrication, transparency and accountability in the research activities, teaching citation, Vietnam activities and studying activities in the academic institutions, Article History: especially in the universities. Academic integrity assurance is a vital requirement for the existence and development of the academic Received: 04 Dec. 2017 community. However, all countries in the world, including Edited: 10 Jan. 2018 Vietnam, are facing problems of the academic dishonesty, which Approved: 16 Jan. 2018 manifests in plagiarism, cheating and fabrication in conducting scientific research. This article provides analysis of theoretical and practical issues and measures to ensuring academic integrity the world and Vietnam. 1. Lịch sử, khái niệm và nội dung của liêm thuật (academic integrity) được xem là do chính học thuật cố Giáo sư Donald McCabe của Trường Vấn đề trung thực trong nghiên cứu, Kinh doanh Đại học Rutgers (Rutgers giảng dạy, học tập - cốt lõi của liêm chính Business School), Hoa Kỳ lần đầu tiên khởi học thuật - đã được quan tâm, thảo luận từ xướng trong báo cáo khảo sát với tiêu đề: lâu trên thế giới, có lẽ cùng với sự ra đời và “Cheating in the Academic Institutions: A phát triển của các trường đại học. Tuy nhiên, Decade of Research” (tạm dịch: “Gian lận về mặt nguồn gốc, thuật ngữ liêm chính học trong các cơ sở học thuật: Kết quả nghiên Số 6(358) T3/2018 3
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT cứu trong một thập kỷ”) đăng tải vào năm cá nhân hàm chứa các tiêu chuẩn về tính tin 2001 trên Tạp chí Ethics & Behaviors1. Kể cậy và hợp pháp7. từ khi báo cáo nêu trên của ông được đăng Như vậy, có thể thấy, dù có những tải, đã có hàng trăm công trình nghiên cứu định nghĩa khác nhau, nội hàm của khái khác về vấn đề này được công bố, và một số niệm liêm chính hàm ý những phẩm chất trung tâm nghiên cứu, mạng lưới các trường tốt đẹp của con người như trung thực, ngay đại học được thành lập để thúc đẩy liêm thẳng, trong sáng và có trách nhiệm với chính học thuật2. hành động của mình. Đây cũng là nội hàm Về mặt ngôn ngữ học, liêm chính học chính của khái niệm liêm chính học thuật thuật là một từ ghép, bao gồm liêm chính được cụ thể hoá và áp dụng bởi các trường (integrity) và học thuật (academic). Khái đại học trên thế giới. Cụ thể, trong báo cáo niệm học thuật thường được hiểu là những nêu trên, giáo sư Donald McCabe hàm ý hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, học tập tại liêm chính học thuật bao gồm những giá trị các cơ sở giáo dục, đặc biệt là các trường như tránh gian lận hoặc đạo văn; duy trì các đại học3. Tuy nhiên, với liêm chính, do tính tiêu chuẩn học thuật; trung thực và nghiêm chất rộng và trừu tượng của nó, nhiều tác giả túc trong nghiên cứu và xuất bản học cho rằng rất khó để đưa ra một định nghĩa thuật. Đại học bang Michigan (Michigan đầy đủ và hoàn chỉnh về khái niệm này4. Về State University, Hoa Kỳ) nêu rằng, liêm nguồn gốc, integrity xuất phát từ thuật ngữ chính học thuật là sự trung thực và trách La-tinh là integer, có nghĩa là toàn bộ, toàn nhiệm trong học thuật8. Đại học Canterbury thể5. Theo một từ điển tiếng Anh phổ thông, (University of Canterbury, New Zealand) liêm chính là tập hợp các phẩm chất đạo đức cho rằng, liêm chính học thuật là nguyên như sự trung thực, ngay thẳng, trong sạch6. tắc mà sinh viên, giảng viên và cán bộ của Còn theo Ann Nichols-Casebolts, liêm chính trường đại học phải tuân thủ, đó là “hành trong nghiên cứu nghĩa là cam kết cá nhân động một cách trung thực, công bằng, tử tế (của nhà nghiên cứu) hướng đến các tiêu và tôn trọng người khác trong giảng dạy, chuẩn thật thà về kiến thức và trách nhiệm học tập và quản trị”9. Trường Đại học Hoa 1 Donald L. McCabe, Linda Klebe, Kenneth D. Butterfield (2001), “Cheating in Academic Institutions: A Decade of Research”, ETHICS & BEHAVIOR, 11(3), 219–232 Copyright © 2001, Lawrence Erlbaum Associates, Inc, tại:https://www.researchgate.net/publication/228603457_Cheating_in_Academic_Institutions_A_Decade_of_ Research, truy cập ngày 1/12/2017. 2 Ví dụ, xem thông tin về Trung tâm quốc tế về Liêm chính học thuật (the International Center for Academic Integrity –ICAI, http://www.academicintegrity.org/icai/home.php) thuộc Đại học Clemson (Hoa Kỳ) - với mạng lưới thành viên gồm 22 trường đại học ở nhiều quốc gia, ttruy cập ngày 1/12/2017. 3 http://www.dictionary.com/browse/academic, truy cập ngày 1/12/2017. 4 Melissa S.Anderson et al, ‘Research Integrity and Misconduct in the Academic Profession’, trong Michael B. Paulsen (ed), Higher Education: Handbook of Theory and Research (Vol 28, Springer 2013), tr. 217. Dẫn theo Trần Kiên - Vũ Công Giao, “Trung thực trong nghiên cứu khoa học”, đăng trong cuốn Phương pháp nghiên cứu viết luận văn, luận án ngành luật, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015. 5 https://en.wikipedia.org/wiki/Integrity, truy cập ngày 1/12/2017. 6 http://www.dictionary.com/browse/integrity, truy cập ngày 1/12/2017. 7 Ann Nichols-Casebolts, Research Integrity and Responsible Conduct of Research, Oxford University Press 2012, tr. 2. Dẫn theo Trần Kiên - Vũ Công Giao, tài liệu đã nêu. 8 Nguồn:https://ombud.msu.edu/academic-integrity/What%20is%20Academic%20Integrity.html, truy cập ngày 1/12/2017. 9 Nguồn: http://www.canterbury.ac.nz/media/documents/policies-and-regulations/Academic-Integrity-Guidance-For- Staff-And-Students.pdf, truy cập ngày 2/12/2017. 4 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT Sen của Việt Nam định nghĩa: “Liêm chính Thứ nhất: Đạo văn (Plagiarism) học thuật là cách hành xử ngay thẳng và Theo Hội đồng Nghiên cứu Vương trong sạch trong hoạt động học thuật, gồm quốc Anh, đạo văn là việc sử dụng các ý các hoạt động liên quan đến học tập, giảng tưởng, tác phẩm, hoặc tài sản trí tuệ của dạy, nghiên cứu, cũng như các hoạt động người khác (viết hoặc dưới một hình thức sáng tác, sáng tạo khác”10. khác) mà không trích dẫn nguồn hoặc không 2. Vi phạm liêm chính học thuật: Các biểu được cho phép trích dẫn nguồn13. Trung hiện phổ biến tâm quốc tế về liêm chính học thuật (the Do liêm chính học thuật là khái niệm International Center for Academic Integrity rộng, tương đối trừu tượng, nên những vi -ICAI) cũng định nghĩa đạo văn là những phạm có thể diễn ra dưới nhiều dạng thức. hành động sử dụng từ, ý tưởng hay tác phẩm Mặc dù vậy, để bảo đảm liêm chính học của người khác mà không trích dẫn nguồn thuật, một số chính phủ và trường đại học đã nhằm có được những lợi ích mà không nhất thiết lập các tiêu chuẩn để xác định những thiết phải là tiền bạc14. Bộ quy tắc về liêm hành vi vi phạm. Ví dụ, Văn phòng Chính chính học thuật của Đại học Maryland (Hoa sách về Công nghệ và Khoa học của Hoa Kỳ) quy định đạo văn là việc “cố ý hoặc làm Kỳ xác định những hành vi không trung như vô tình sử dụng các từ hoặc ý tưởng của thực trong hoạt động nghiên cứu bao gồm: người khác như là của riêng mình trong bất làm giả, làm sai lệch tài liệu, dữ liệu và đạo kỳ khóa học hoặc bài tập nào”15. văn11; Hội đồng Nghiên cứu Vương quốc Ở Việt Nam, Trường Đại học Hoa Sen Anh (Research Councils UK) - một trong định nghĩa đạo văn là “việc sử dụng từ ngữ những cơ quan quản lý và xét duyệt tài trợ hay ý tưởng của người khác như thể là của chính thức cho nghiên cứu khoa học của mình trong hoạt động học thuật”, trong đó nước này - xác định thêm một số hành vi bao gồm: dẫn giải, trình bày, sao chép, dịch khác cũng được coi là vi phạm liêm chính đoạn văn hay ý tưởng của người khác mà học thuật, đó là: gian dối, vi phạm nghĩa không trích dẫn phù hợp; sử dụng toàn bộ vụ phải cẩn trọng, và xử lý các cáo buộc vi hay một phần bài viết của người khác, kể phạm một cách thiếu thích đáng12. cả các bài có tính chất thương mại mua bán Dưới đây là những dạng vi phạm phổ trên thị trường, trên mạng; sử dụng tác phẩm biến nhất được nêu trong bộ quy tắc về liêm nghệ thuật, thiết kế, biểu đồ, dữ liệu của chính học thuật của nhiều trường đại học người khác mà không rõ nguồn”16. Ngoài ra, trên thế giới. quy chế của Trường Đại học Hoa Sen còn 10 Đại học Hoa sen, Quy định về liêm chính học thuật (ban hành theo Quyết định số 1741/QĐ-BGH, ngày 28/10/2013 của Hiệu trưởng Trường Đại học Hoa Sen). Điều 2, khoản 2. 11 Melissa S.Anderson et al, tlđd, tr. 218. 12 Research Councils UK, RCUK Policy and Guidelines on Governance of Good Research Conduct (2013). Xem tạihttp://www.rcuk.ac.uk/RCUK-prod/assets/documents/reviews/grc/ RCUKPolicyandGuidelinesonGovernanceofGoodResearchPracticeFebruary2013.pdf, truy cập ngày 2/12/2017. 13 Research Councils UK, RCUK Policy and Guidelines on Governance of Good Research Conduct, tlđd. 14 International Center for Academic Integrity, tại http://www.academicintegrity.org/icai/home.php, truy cập ngày 2/12/2017. 15 University of Maryland, Code of Academic Integrity, Điều 1, tại https://www.president.umd.edu/sites/president.umd. edu/files/documents/policies/III-100A.pdf, truy cập ngày 2/12/2017. 16 Đại học Hoa sen, Quy định về liêm chính học thuật, tlđd, Điều 4, khoản 1. Số 6(358) T3/2018 5
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT đi xa hơn khi quy định đạo văn bao gồm cả Theo Bộ quy tắc về liêm chính học thuật của hành động “tự đạo văn”, tức là “dùng hơn Đại học Maryland, hành vi này được hiểu 30% nội dung một bài viết của chính mình thông qua các biểu hiện của người học như: nộp cho hơn một môn học hoặc dùng một bài “gian dối, lừa gạt, không trung thực trong tập nhóm làm bài của cá nhân”17. Cách tiếp học tập, hoặc sử dụng hay cố gắng sử dụng cận này phù hợp với quy định của Trường các tài liệu, thông tin hoặc trợ giúp học tập Đại học Oxford (Anh), trong đó xem việc bất hợp pháp trong học tập, để cố gắng đạt thuê hoặc nhờ người khác thực hiện công được điểm số một cách không công bằng”20. trình nghiên cứu hộ mình và cả việc không Tương tự, Bộ quy tắc về liêm chính học ghi nhận sự giúp đỡ của người khác trong thuật của Đại học Vermont (Hoa Kỳ) cũng quá trình thực hiện nghiên cứu cũng bị coi cho rằng, gian dối tức là hành động của sinh là đạo văn18. viên “cố gắng để đạt được lợi thế học tập Nói tóm lại, về bản chất, đạo văn là một cách không công bằng” qua những hành hành động không trung thực trong học thuật, động như: “tự nhận sản phẩm khoa học của song cũng được biểu hiện dưới nhiều dạng người khác là của mình..., sử dụng một bài thức. Thủ phạm của hành động đạo văn tập để nộp cho hơn một khoá học…, cố tình thông thường là người học (sinh viên, học sử dụng, phổ biến những thông tin mà mình viên) song cũng bao gồm cả người nghiên biết hoặc phải biết là không chính xác bằng cách lừa dối, giả mạo hoặc thay đổi bất kỳ cứu (nhà nghiên cứu, giảng viên). tài liệu hoặc hồ sơ nào có liên quan...”21. Đạo văn là hành vi phi liêm chính Ở Việt Nam, quy định về liêm chính học thuật nổi bật nhất, vì thế bị phê phán, học thuật của Trường Đại học Hoa Sen định chỉ trích nhiều nhất. Tuy nhiên, không nên nghĩa gian lận trong học thuật là “hành vi sử xem đạo văn đơn giản chỉ là việc sử dụng tri dụng hoặc chuẩn bị sử dụng các hình thức thức, tác phẩm của người khác, bởi lẽ trong gian dối, ngụy tạo, và/hoặc thể hiện, trình nghiên cứu khoa học, việc tham khảo, sử bày, khai báo không đúng sự thật về hoạt dụng tri thức, tác phẩm của người khác để động học thuật của mình”. Các hành vi cụ kế thừa, tiếp nối và phát triển kiến thức là thể được coi là gian lận bao gồm: “Sử dụng việc tất yếu. Vấn đề ở đây chỉ là khi sử dụng sách, tài liệu, ghi chú, những thiết bị điện tử thành quả nghiên cứu của người khác cần hay bất kỳ nguồn trợ giúp nào khác; trao đổi, phải trích dẫn, ghi nhận một cách trung thực nói chuyện trong thời gian làm bài thi/kiểm và đầy đủ19. tra hay những hoạt động học thuật khác mà Thứ hai: Gian lận (cheating) không được phép; làm chung với người Gian lận cũng là một hành vi vi phạm khác bài tập giao về nhà, bài báo cáo, lập liêm chính học thuật mang tính phổ biến. trình hay bất kỳ một hoạt động học tập được 17 Đại học Hoa sen, Quy định về liêm chính học thuật, tlđd, Điều 4, khoản 1. 18 University of Oxford, Academic Good Practice – A Practical Guide 6, tạihttp://www.ox.ac.uk/sites/files/oxford/field/field_document/Academic%20good%20practice%20a%20practical%20 guide.pdf, truy cập ngày 2/12/2017. 19 Trần Kiên - Vũ Công Giao, “Trung thực trong nghiên cứu khoa học”, đăng trong cuốn Phương pháp nghiên cứu viết luận văn, luận án ngành luật, sđd. 20 University of Maryland, Code of Academic Integrity, Điều 1. 21 University of Vermont, Code of Academic Integrity, tr. 2-3, tại https://www.uvm.edu/policies/student/acadintegrity.pdf, truy cập ngày 3/12/2017. 6 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT giao nào mà không có sự cho phép của giảng cụ thể như: “sử dụng thông tin bịa đặt trong viên; có hành vi lấy cắp đề thi hay đáp án thí nghiệm, nghiên cứu, báo cáo thực tập trước khi kỳ thi diễn ra; có hành vi giả mạo hay các hoạt động học thuật khác; trích dẫn hồ sơ, sử dụng các hồ sơ không hợp pháp”22. không đúng người sử dụng (ví dụ, trích dẫn Như vậy, qua các định nghĩa trên, có thông tin từ một bài điểm sách nhưng trình thể thấy thủ phạm của hành vi gian lận trong bày như thể là thông tin lấy từ sách gốc)”26. học thuật là người học (học sinh, sinh viên, Như vậy, qua các định nghĩa trên, có học viên). Tuy nhiên, xét tính chất của vấn thể thấy, hành vi bịa đặt trong học thuật có đề, có thể khẳng định là những đối tượng thể là người học (học sinh, sinh viên, học khác trong môi trường học thuật, cụ thể như viên) và cả người làm công tác nghiên cứu. giảng viên, người làm công tác nghiên cứu, Trên thực tế, hành vi này đã từng được và thậm chí là những cán bộ quản lý giáo thực hiện bởi những nhà nghiên cứu có uy dục, cũng có hành vi gian lận, mặc dù không tín, ví dụ như vụ bịa đặt trong nghiên cứu phổ biến bằng người học. tế bào gốc của một nhà khoa học nổi tiếng Thứ ba: Bịa đặt (fabrication) Hàn Quốc là tiến sĩ Hwang Woo-suk vào Hành động này được xem là “cố ý năm 200527. làm giả một cách trái phép hoặc bịa ra bất Ngoài ba hành vi phổ biến nêu trên, kỳ thông tin hoặc trích dẫn nào trong bất kỳ một số hành vi khác cũng có thể bị xem là khóa học hay bài tập nào”23; “Bịa ra hoặc vi phạm liêm chính học thuật. Những hành làm giả dữ liệu thực nghiệm, quan sát, phỏng vi này có thể phản ánh một khía cạnh riêng vấn, khảo sát thống kê, và các thông tin khác biệt, hoặc là một khía cạnh cụ thể trong ba để hoàn thành bài tập”24; “Làm giả, bóp méo hành vi mang tính bao trùm đã nêu. Cụ thể hoặc bịa ra bất kỳ thông tin hoặc trích dẫn như sau: nào trong nghiên cứu khoa học. Ví dụ, bao - Hỗ trợ hành vi không trung thực gồm, nhưng không giới hạn, ở việc bịa ra trong học thuật (facilitating academic một nguồn tài liệu, cố ý nhầm lẫn, giả mạo dishonesty): Hành động này có biểu hiện các con số hoặc các dữ liệu khác”25. là: “Cố ý hoặc làm như không biết để giúp Ở Việt Nam, quy định về liêm chính đỡ hoặc cố gắng giúp đỡ một người khác học thuật của Trường Đại học Hoa Sen định vi phạm các tiêu chuẩn của liêm chính học nghĩa bịa đặt trong học thuật là “hành vi cố thuật”28, hoặc “cố ý giúp đỡ hoặc chuẩn bị ý làm sai lệch hoặc bịa ra bất kỳ thông tin giúp đỡ người khác thực hiện một hành vi hay trích dẫn nào trong bất kỳ hoạt động học vi phạm liêm chính học thuật”, trong đó bao thuật nào”, bao gồm ít nhất là các biểu hiện gồm: “Thi hộ hoặc thuê người khác thi hộ; 22 Đại học Hoa Sen, Quy định về liêm chính học thuật, tlđd, Điều 4, khoản 2. 23 University of Maryland, Code of Academic Integrity, Điều 1. 24 University of Vermont, Code of Academic Integrity, tr. 2. 25 American University, Academic Integrity Code, Mục II khoản 6, tại https://www.american.edu/academics/integrity/code.cfm, truy cập ngày 3/12/2017. 26 Đại học Hoa Sen, Quy định về liêm chính học thuật, tlđd, Điều 4, khoản 4. 27 Giáo sư Hàn Quốc "giả" nghiên cứu tế bào gốc, Tienphong Online, 17/12/2005, tại https://www.tienphong.vn/cong-nghe-khoa-hoc/giao-su-han-quocnbspgia-nghien-cuu-te-bao-goc-32138.tpo, truy cập ngày 3/12/2017. 28 University of Maryland, Code of Academic Integrity, Điều 1. Số 6(358) T3/2018 7
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT làm báo cáo hoặc báo cáo hộ người khác; cao cả. Nếu đánh mất sự liêm chính, cộng cho người khác sao chép bài làm của mình đồng học thuật sẽ không thể hoàn thành vai trong kỳ thi hay trong kiểm tra hoặc trong trò kiến tạo, truyền bá tri thức cũng như các hoạt động học thuật khác”29. những giá trị tinh thần tốt đẹp. Hơn thế, - Thông đồng (Collusion): Biểu hiện khi đánh mất sự liêm chính, cộng đồng học của hành động này là: “Hai hoặc ba sinh viên thuật không chỉ đánh mất vị trí, vai trò của cùng nhau làm một bài tập hoặc bài luận mà mình mà còn gây tác động tiêu cực đến sự không có sự cho phép của giáo viên”30. Đây phát triển của xã hội. Sự tha hoá, suy thoái thực chất là một hành động gian lận tập thể của cộng đồng học thuật là một trong những trong học thuật. biểu hiện rõ ràng, nổi bật về sự tha hoá, suy thoái của một xã hội. - Hối lộ hay đe dọa (Bribes, Threats): Biểu hiện của hành động này là việc hối lộ Tuy nhiên, cần thấy rằng, cộng đồng hoặc đe dọa người khác để có điểm hoặc có học thuật cũng là tập hợp của những con nhận xét tốt về kết quả học tập hay kết quả người, vì vậy khó tránh khỏi những hạn chế, hoạt động chuyên môn31. khiếm khuyết của con người, mà ở đây là sự giả dối, thiếu trung thực. Thực tế cho thấy, 3. Sự cần thiết và các biện pháp bảo đảm những hành vi thiếu liêm chính đã xảy ra liêm chính học thuật ngay từ khi hình thành cộng đồng học thuật, Bảo đảm sự liêm chính được xem là tồn tại song hành cùng đời sống học thuật yếu tố sống còn của đời sống học thuật. cho đến ngày nay và sẽ còn tiếp tục xảy ra, Một trường đại học ở Hoa Kỳ nhận định: bất kể các biện pháp ngăn chặn và sự chỉ “Liêm chính học thuật là trái tim của đời trích, phê phán. Những nghiên cứu về lĩnh sống trí tuệ” (Academic integrity stands at vực này cho thấy hành vi thiếu liêm chính the heart of intellectual life)32, còn theo một học thuật diễn ra ở khắp nơi trên thế giới, cả học giả thì “Tính trung thực là nền tảng căn ở những nước phát triển và đang phát triển, bản của niềm tin công chúng vào toàn bộ hệ chỉ khác nhau về mức độ. Ví dụ, cuộc khảo thống nghiên cứu học thuật, ...là cơ sở để sát do cố giáo sư Donald McCabevà ICAI tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu, cũng như để thực hiện trong vòng 12 năm (từ 2002-2015) sử dụng các kết quả nghiên cứu trong việc ở hàng trăm trường trung học phổ thông ra quyết định”33. (high school) và trường đại học của Hoa Kỳ Trong thực tế, niềm tin của xã hội vào - một quốc gia phát triển bậc nhất thế giới - sự trung thực, ngay thẳng trong hoạt động cho thấy, có 68% số sinh viên đại học, 43% nghiên cứu, giảng dạy, học tập quyết định sự học viên cao học, nghiên cứu sinh; 95% học tồn tại và phát triển của cộng đồng học thuật sinh trung học phổ thông được khảo sát thừa - một cộng đồng có mục đích không chỉ tìm nhận đã từng có hành vi gian lận trong học kiếm tri thức mà cả những giá trị tinh thần tập34. Trước đó, công trình nghiên cứu quy 29 Đại học Hoa Sen, Quy định về liêm chính học thuật, tlđd, Điều 4, khoản 4. 30 Stony Brook University, Academic Integrity: Policies and Procedures, http://www.stonybrook.edu/commcms/academ- ic_integrity/index.html, truy cập ngày 3/12/2017. 31 American University, Academic Integrity Code, tlđd, Mục II khoản 8. 32 American University, Academic Integrity Code, tlđd. Mục II khoản 6. 33 Michael B. Paulsen (ed), Higher Education: Handbook of Theory and Research, Vol 28, Springer 2013, tr.217. 34 Nguồn: ICAI, Statistic, tại http://www.academicintegrity.org/icai/integrity-3.php, truy cập ngày 3/12/2017. 8 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT mô và chuyên sâu đầu tiên về vấn đề này của cộng đồng học thuật trên thế giới những do cố giáo sư Donald McCabe cùng đồng năm gần đây. sự thực hiện và công bố năm 2001 cũng Trước tình thế nêu trên, nhiều trường kết luận rằng tình trạng gian lận học thuật đại học trên thế giới đã tìm cách “tự cứu ở Mỹ diễn ra một cách phổ biến và một số mình” bằng việc xây dựng, củng cố bộ quy dạng thức gian lận đã gia tăng một cách đột tắc liêm chính học thuật nhằm hạn chế và xoá ngột (dramatically) trong vòng 30 năm gần bỏ những hành vi gian lận, thiếu trung thực đây35. Nghiên cứu này cũng chỉ ra một số trong giảng dạy, nghiên cứu và học tập, qua nguyên nhân của tình trạng này, trong đó đó giữ gìn niềm tin của xã hội. Đây có thể students’perceptions of peers’ behavior (tạm coi là biện pháp phổ biến và hiệu quả nhất dịch “thái độ chấp nhận điều xấu của bạn để đối phó với tình trạng suy giảm về liêm học”) là nguyên nhân chủ yếu36. chính học thuật hiện nay. Tuy có tên gọi và Tuy nhiên, cần thấy rằng, còn có nhiều nội dung ít nhiều khác nhau, các bộ quy tắc nguyên nhân khác góp phần vào sự suy giảm về liêm chính học thuật của các trường đại của liêm chính học thuật trên thế giới trong học trên thế giới đều có những điểm chung những thập kỷ gần đây, trong đó bao gồm: là: đều khẳng định sự cần thiết, tầm quan (1) Sự phát triển của Internet làm cho việc trọng của liêm chính học thuật; đều xác định tìm kiếm, chia sẻ và sao chép các tài liệu những hành vi bị xem là vi phạm liêm chính nghiên cứu trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết học thuật bị cấm; đều đề cập đến những biện trong lịch sử học thuật; (2) Sự bùng nổ của pháp xử lý vi phạm liêm chính học thuật. giáo dục bậc cao khiến cho các trường đại học được mở ra khắp nơi, đào tạo số lượng Để tăng cường năng lực bảo đảm sinh viên lớn, dẫn tới việc phải sử dụng cả liêm chính học thuật, một số trường đại học nguồn giảng viên có năng lực chuyên môn trên thế giới đã tham gia các mạng lưới các và liêm chính kém, cũng như làm quá tải hệ cơ sở học thuật quan tâm đến vấn đề này. thống quản trị đại học; (3) Sự bùng nổ và Mạng lưới do Trung tâm quốc tế về Liêm tính chất thương mại hoá, cạnh tranh ngày chính học thuật (the International Center càng cao của ngành xuất bản, trong đó có for Academic Integrity - ICAI, thuộc Đại xuất bản học thuật (tạp chí, sách chuyên học Clemson University, Hoa Kỳ) chủ trì khảo…) dẫn đến sự cắt giảm các tiêu chuẩn là một ví dụ điển hình. Những mạng lưới và quy trình rà soát, kiểm tra tính liêm chính này thường tổ chức các hội nghị, hội thảo của các công trình nghiên cứu được đăng tải; hàng năm và theo chuyên đề để thảo luận, (4) Sự tôn sùng thái quá, dẫn tới sự chiều chia sẻ thông tin và kinh nghiệm về các vấn chuộng, thờ ơ với những cố tật của giới học đề và giải pháp bảo đảm liêm chính học thuật trong một số xã hội… Tất cả những thuật37, đồng thời xây dựng những hướng yếu tố này đều có tác động trực tiếp hoặc dẫn chung cho các trường thành viên trong gián tiếp đến sự suy giảm tính liêm chính lĩnh vực này38. 35 Nguồn: Donald McCabe và đồng sự, Cheating in Academic Institutions: A Decade of Research, tlđd. 36 Nguồn: Donald McCabe và đồng sự, Cheating in Academic Institutions: A Decade of Research, tlđd. 37 Ví dụ, xem danh mục các hội thảo do ICAI tổ chức gần đây tại http://www.academicintegrity.org/icai/events-1.php, truy cập ngày 3/12/2017. 38 Ví dụ, xem hướng dẫn chung do ICAI xây dựng tại http://www.academicintegrity.org/icai/resources-1.php, truy cập ngày 3/12/2017. Số 6(358) T3/2018 9
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT Ở góc độ nhà nước, mặc dù liêm chính (3) Phương pháp nghiên cứu: Nhà học thuật thường được xem là thuộc phạm khoa học phải sử dụng phương pháp nghiên trù đạo đức, là vấn đề riêng của cộng đồng cứu hợp lý, dựa trên các kết luận có chứng học thuật, mà cụ thể là các trường đại học, cứ khoa học, và báo cáo về những phát hiện nên chủ yếu được điều chỉnh bằng quy chế và giải thích một cách đầy đủ, khách quan. của nhà trường, song các nhà nước cũng có (4) Hồ sơ nghiên cứu: Nhà khoa học những trách nhiệm nhất định. Vì vậy, Chính có nghĩa vụ lưu đầy đủ, chi tiết, rõ ràng, và phủ của một số nước, mà cụ thể là cơ quan chính xác các kết quả mà họ đạt được trong chủ quản về giáo dục cũng thắt chặt các quy quá trình nghiên cứu để những người khác định chung, mang tính chất nguyên tắc về có thể thẩm định hay lặp lại công việc đã bảo đảm liêm chính học thuật trong giáo thực hiện. dục, bằng cách lồng vào các văn bản pháp (5) Phát hiện của nghiên cứu: Nhà luật chuyên ngành về giáo dục, hoặc tách khoa học phải chia sẻ công khai và kịp ra thành những văn bản hướng dẫn riêng. thời dữ liệu và phát hiện ngay sau khi họ Thêm vào đó, ở một số quốc gia, Nhà nước có cơ hội để thiết lập quyền ưu tiên và còn can thiệp vào vấn đề này bằng cách ban quyền sở hữu. hành những quy định cấm và xử lý những (6) Quyền tác giả: Nhà khoa học có hành vi thương mại hoá, bao gồm cung cấp trách nhiệm về đóng góp trong mọi công bố, dịch vụ viết luận văn, luận án, bài tập cho tài trợ, ứng dụng, báo cáo và kết quả nghiên sinh viên, học viên. Mặc dù vậy, những nỗ cứu liên quan khác. Danh sách tác giả là lực đó chưa mang tính phổ biến. những người đáp ứng được các tiêu chí về Ở góc độ quốc tế, trong Hội nghị thế quyền tác giả phải được bao gồm đầy đủ. giới lần thứ hai về Liêm chính trong hoạt (7) Lời cảm ơn của các công bố: Nhà động nghiên cứu (the 2nd World Conference khoa học có trách nhiệm ghi nhận đóng góp on Research Integrity)39, 340 đại biểu từ của các cá nhân hay tổ chức (bao gồm người 51 quốc gia đã thông qua Tuyên ngôn chấp bút, nguồn tài trợ, nhà tài trợ, và những Singapore, trong đó nêu ra bốn nguyên tắc người liên quan khác) trong các công bố của (trung thực trong mọi khía cạnh của nghiên họ nhưng chưa đáp ứng đầy đủ tiêu chí làm cứu; có trách nhiệm khi tiến hành nghiên tác giả. cứu; công bằng và chuyên nghiệp khi làm (8) Chuyên gia đánh giá: Nhà khoa việc (nghiên cứu) với người khác; và, quản học cần cung cấp các đánh giá một cách lý/bảo vệ tốt việc nghiên cứu khi nhân danh công bằng, kịp thời và nghiêm ngặt, và đảm người khác) và 14 yêu cầu đối với người bảo tính bí mật khi bình duyệt công việc của nghiên cứu khoa học, bao gồm40: người khác. (1) Tính trung thực: Nhà khoa học có (9) Xung đột lợi ích: Nhà khoa học trách nhiệm về tính tin cậy trong nghiên cứu. nên công khai các xung đột về tài chính hay (2) Tuân thủ các quy định: Nhà khoa các vấn đề liên quan có thể ảnh hưởng độ tin học phải nhận thức và tuân thủ các quy định cậy trong các đề xuất nghiên cứu, công trình và chính sách liên quan đến nghiên cứu. khoa học và trên các phương tiện truyền 39 Nguồn: http://www.researchintegrity.org/ truy cập ngày 3/12/2017. 40 Tuyên bố Singapore về tính trung thực trong nghiên cứu khoa học, bản dịch của Do Tien Dzung, tại http://www.singa- porestatement.org/translations.html, truy cập ngày 3/12/2017. 10 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT thông đại chúng cũng như trong tất cả các quan nhằm xây dựng môi trường làm việc hoạt động bình duyệt. đảm bảo tính trung thực trong nghiên cứu. (10) Truyền thông công cộng: Nhà (14) Trách nhiệm với xã hội: Các nhà khoa học nên hạn chế bình luận về chuyên khoa học và tổ chức nghiên cứu cần có đạo môn trong lĩnh vực của mình khi tham gia đức trách nhiệm để đem lại lợi ích nhiều vào các cuộc thảo luận công khai về các ứng nhất cho xã hội trước những rủi ro vốn có dụng và tầm quan trọng trong các phát hiện trong công việc của họ. nghiên cứu, ý kiến chuyên môn và nhận định Ở góc độ kỹ thuật, các nhà xuất bản dựa trên cảm nhận cá nhân. và tạp chí quốc tế lớn đều đặt ra các quy tắc (11) Báo cáo về nghiên cứu thiếu và quy trình thẩm định nghiêm ngặt, nhiều trách nhiệm: Nhà khoa học phải báo cáo cấp, không chỉ để đánh giá chất lượng chuyên cho cơ quan thẩm quyền khi có nghi ngờ môn mà cả tính liêm chính học thuật của các về hành vi sai trái trong nghiên cứu, bao công trình nghiên cứu mà họ dự định đăng gồm giả mạo, đạo văn và thực hiện nghiên tải. Bên cạnh đó, một số nhà xuất bản và cứu thiếu tinh thần trách nhiệm khác làm trường đại học lớn của các nước phát triển giảm sự tin cậy trong nghiên cứu, chẳng đã đề ra những nguyên tắc trích dẫn mà tác hạn như bất cẩn, liệt kê sai danh sách tác giả và học viên, giảng viên phải tuân thủ khi giả, không báo cáo dữ liệu mâu thuẫn, xuất bản, công bố kết quả nghiên cứu. Một số hoặc việc sử dụng các phương pháp phân bộ quy tắc đó đã trở thành chuẩn mực chung tích sai lệch. cho giới học thuật ở các nước khác trên thế (12) Đối phó với việc thực hiện nghiên giới, ví dụ như Bộ quy tắc của Khoa Luật Đại cứu thiếu trách nhiệm: Các viện nghiên cứu học Oxford (The Oxford University Standard cũng như các tạp chí, các tổ chức và các cơ for Citation of Legal Authorities,41, Bộ quy quan thực hiện nghiên cứu cần phải có các tắc chung của các Tạp chí thuộc bốn trường thủ tục để đối phó với những cáo buộc về đại học uy tín bậc nhất của Mỹ là Harvard, hành vi sai trái và thiếu trách nhiệm trong Columbia, Yale và Pennsylvania (The Blue công tác nghiên cứu, đồng thời bảo vệ Book: A Uniform System of Citation)42, hoặc những người đứng ra tố cáo các hành vi như Bộ quy tắc của Tạp chí Luật trường Đại học vậy. Một khi hành vi sai trái hoặc việc thực Chicago (The University of Chicago Manual hiện nghiên cứu thiếu trách nhiệm được xác of Legal Citation)43. nhận, các biện pháp thích hợp phải được Trong khi đó, một số tổ chức quốc tế thực thi kịp thời, kể cả việc sửa chữa các hồ đã xây dựng những phần mềm giúp phát sơ nghiên cứu. hiện gian lận học thuật (chủ yếu là đạo văn). (13) Môi trường nghiên cứu: Tổ chức Đây là những công cụ khá hiệu quả và hữu nghiên cứu phải tạo ra và duy trì môi trường ích không chỉ cho các cơ sở học thuật, các đề cao tính trung thực thông qua giáo dục, nhà xuất bản, các tạp chí khoa học, mà còn chính sách cụ thể, và các chuẩn mực khách cho những nhà nghiên cứu, học sinh, sinh 41 Faculty of Law, University of Oxford, The Oxford University Standard for Citation of Legal Authorities, 4th edn, Hart 2012, xem tại truy cập ngày 3/12/2017 . 42 Thông tin chi tiết về bộ nguyên tắc này có thể tìm thấy ở website chính thức https://www.legalbluebook.com/default. aspx, truy cập ngày 3/12/2017 . 43 The University of Chicago, The University of Chicago Manual of Legal Citation (2012), xem tại truy cập ngày 3/12/2017. Số 6(358) T3/2018 11
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT viên và công chúng trong việc giám sát có thể chạy trên nhiều ứng dụng và nền tảng việc tuân thủ các tiêu chuẩn liêm chính học công nghệ thông tin, và có thể giúp phát thuật. Tiêu biểu trong số này có Turnitin44, hiện khá hiệu quả những sự trùng lặp (dấu Plagiarisma45, PlagTracker46, CopyLeaks47, hiệu của đạo văn) trong các tài liệu học thuật Plagium48, Quetext49. Mặc dù cấu trúc và cần kiểm tra. Dưới đây là bảng so sánh ưu, cách sử dụng ít nhiều khác nhau, song nhìn nhược điểm của các công cụ này đăng trên chung các phần mềm này đều dễ sử dụng, trang Vietnam Journal of Science50: Công cụ Ưu Nhược • Xử lý văn bản nhanh (không giới hạn từ). • Giao diện dễ sử dụng. PlagTracker • Không hỗ trợ tiếng Việt. • Đưa báo cáo chi tiết về bài viết • Có dịch vụ hỗ trợ viết để tránh đạo văn: thu phí • Xử lý kể cả nội dung của toàn • Phải đăng ký tài khoản. bộ trang web. CopyLeaks • Sẽ sớm công bố phiên bản • Hỗ trợ nhiều dạng tệp ở bất kỳ trả tiền. ngôn ngữ nào. • Chỉ báo đạo văn nếu phát hiện chính xác tuyệt đối • Cho phép tải ứng dụng về 100% câu. miễn phí với máy hệ Windows • Công cụ hỗ trợ viết lại có Plagiarisma để kiểm tra đạo văn. thể vô tình tiếp tay cho • Hỗ trợ hơn 190 ngôn ngữ, việc đạo văn. trong đó có tiếng Việt • Kể cả đã có tài khoản cũng chỉ được kiểm tra 3 bài/ ngày. • Bản miễn phí hạn chế tính • Dễ sử dụng. năng (ví dụ: chỉ tải tập tin Plagium • Xử lý đến 5.000 từ/ lần. lên được để kiểm tra khi đã trả tiền). • Giao diện dễ sử dụng. • Chỉ kiểm tra từng đoạn Quetext • Không giới hạn tính năng. được. 44 Nguồn: http://turnitin.com/ truy cập ngày 3/12/2017. 45 Nguồn: http://plagiarisma.net/vn/ truy cập ngày 3/12/2017. 46 Nguồn: http://www.plagtracker.com/ truy cập ngày 3/12/2017. 47 Nguồn: https://copyleaks.com/ truy cập ngày 3/12/2017 48 Nguồn: http://www.plagium.com/ truy cập ngày 3/12/2017. 49 Nguồn: https://www.quetext.com/ truy cập ngày 3/12/2017. 50 Nguồn: http://www.vjsonline.org/career/plagtracker- truy cập ngày 3/12/2017. 12 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT 4. Liêm chính học thuật ở Việt Nam: Thực không quá lộ liễu. Hành động tạo dựng, bóp trạng và những yêu cầu đặt ra méo số liệu, dữ liệu đầu vào cũng có thể thấy Giống như các quốc gia khác trên thế trong nhiều công trình nghiên cứu lớn, nhỏ. giới, Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục phải Tình trạng thiếu liêm chính học thuật đối mặt với những vi phạm liêm chính học đang tàn phá niềm tin của xã hội vào hệ thuật. Mặc dù chưa có nghiên cứu chuyên thống giáo dục nói chung, vào giới khoa học sâu, toàn diện nào về vấn đề này được thực nói riêng. Uy tín của các nhà khoa học bị suy hiện ở nước ta, song từ những biểu hiện giảm, giá trị của bằng cấp bị hạ thấp. Thiếu trong thực tiễn, có thể nhận định rằng liêm liêm chính học thuật cũng là một nguyên chính học thuật ở Việt Nam còn ở mức thấp nhân dẫn đến chất lượng và khả năng ứng so với nhiều nước trên thế giới. Điều này dụng của các công trình nghiên cứu khoa không chỉ thể hiện qua những cáo buộc về học, đặc biệt là khoa học xã hội, rất thấp - đạo văn khá phổ biến trên Internet, mà còn gây nên sự lãng phí lớn về tài sản và ngân qua sự hiện diện công khai của những “chợ sách trong bối cảnh nguồn lực cho nghiên luận văn”51, “chợ luận án”52, “chợ giáo án”53 cứu khoa học ở nước ta còn thiếu thốn. Cuối trên không gian mạng. cùng, tình trạng này còn dẫn đến việc các Một số cuộc khảo sát ở quy mô nhỏ nhà khoa học Việt Nam khó khăn trong việc cho thấy mức độ gian lận trong học tập của hội nhập vào đời sống học thuật quốc tế - sinh viên đại học ở Việt Nam rất cao. Ví dụ, vốn đòi hỏi các tiêu chuẩn liêm chính học khảo sát gần đây của Trường Đại học Duy thuật rất cao. Tân (Đà Nẵng) với sinh viên mới nhập học Xét tổng quát, tình trạng thiếu liêm (sử dụng câu hỏi: “Bạn từng sao chép nguyên chính học thuật ở Việt Nam cũng bắt nguồn bản bài viết của các tác giả trên mạng, sách từ những nguyên nhân phổ biến trên thế giới tham khảo, giáo trình… mà không trích dẫn mà đã nêu ở phần trên. Tuy nhiên, ngoại trừ chưa?”) cho thấy kết quả chỉ có 16% số sinh yếu tố Internet, các nguyên nhân còn lại đều viên được hỏi trả lời chưa54. Khảo sát của có phần “trầm trọng” hơn so với nhiều nước Trường Đại học Hoa Sen thực hiện trên 681 khác. Bên cạnh đó, còn có một số nguyên bài luận môn học của sinh viên các ngành nhân đặc thù khác mà có thể nêu dưới đây: Nhân lực, Du lịch, Tài chính, Kế toán, Kinh - Liêm chính học thuật chưa được doanh và Marketing cho thấy: “Mức độ pháp điển hoá và phổ biến đầy đủ: Hầu như tương đồng của các bài luận này trung bình các chủ thể có trách nhiệm chính trong vấn là 29% - một tỷ lệ cao so với thế giới”55. đề này ở nước ta đều chưa nhận thấy tầm Đối với giới nghiên cứu nước ta, tình quan trọng và có những nỗ lực hiệu quả để trạng thiếu liêm chính cũng diễn ra rất phổ thúc đẩy liêm chính học thuật. Nhà nước, mà biến, một cách vô tình hoặc hữu ý. Việc sao cụ thể là Bộ Giáo dục và Đào tạo - cơ quan chép trong các công trình nghiên cứu, kể chủ quản trong lĩnh vực này - chưa ban hành cả các đề tài cấp độ cao (cấp nhà nước, cấp văn bản pháp luật nào cụ thể về liêm chính bộ…) trở thành “chấp nhận được” miễn là học thuật. Vấn đề liêm chính học thuật mới 51 Nguồn:http://choluanvan.vn/, http://luanvanviet.com/, http://thuvienluanvan.org/, http://timluanvan.org/, http://tailuan- van.com/, https://tinhte.vn/threads/kho-luan-van-luan-an-do-an-tot-nghiep-tieu-luan-tham-khao-de-doc.823537/ 52 https://tinhte.vn/threads/kho-luan-van-luan-an-do-an-tot-nghiep-tieu-luan-tham-khao-de-doc.823537 truy cập ngày 3/12/2017. 53 Nguồn: http://giaoanviet.com/ truy cập ngày 3/12/2017. 54 Nguồn: Các trường đại học "bắt tay" chống đạo văn, tại http://news.hoasen.edu.vn/tin-hoa-sen/cac-truong-dai-hoc-bat- tay-chong-dao-van-3904.html truy cập ngày 3/12/2017 55 Nguồn: Các trường đại học "bắt tay" chống đạo văn, tlđd. Số 6(358) T3/2018 13
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT chỉ được đề cập một cách sơ sài trong 1, 2 dẫn đến hậu quả là hầu hết sinh viên, học điều khoản của các quy chế đào tạo thạc sĩ56, viên, nghiên cứu sinh và giảng viên đại học, tiến sĩ57 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tình nghiên cứu viên ở các cơ sở nghiên cứu trạng tương tự cũng xảy ra ở các trường đại của Việt Nam hiện nay chưa hiểu biết đầy học. Khảo sát những tài liệu công bố trên đủ và chính xác các yêu cầu và nguyên tắc trang web của các trường đại học cho thấy, của liêm chính học thuật, kể cả những yêu hầu hết mới chỉ đề cập đến liêm chính học cầu cơ bản như việc trích dẫn nguồn tài liệu thuật trong một vài điều khoản của quy chế tham khảo. Việc thiếu các quy định cụ thể đào tạo của trường - mà cơ bản là nhắc lại về liêm chính học thuật cũng gây khó khăn quy chế chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo. cho việc ngăn ngừa, xử lý sai phạm. Đây có Trong thực tế, mới chỉ có một số trường đại thể xem là một trong những nguyên nhân học, tiêu biểu như Trường Đại học Hoa Sen, quan trọng nhất dẫn tới tình trạng gian lận đã ban hành bộ quy tắc riêng về liêm chính và thiếu trung thực phổ biến trong đời sống học thuật, trong đó không chỉ bao gồm các học thuật ở nước ta hiện nay60. quy tắc về trích dẫn mà cả những quy tắc - Liêm chính học thuật chưa được chú để ngăn ngừa những hình thức vi phạm liêm ý đúng mức trong kiểm định, đánh giá sản chính học thuật khác58. Một số trường khác phẩm học thuật: Mặc dù đã được đề cập và chỉ ban hành hướng dẫn về việc trích dẫn, ví gần đây đã được chú ý hơn, song các vấn dụ như Đại học Quốc gia Hà Nội59. đề về tính trung thực trong trích dẫn tài Ở các trường đại học, việc phổ biến liệu tham khảo, tính tin cậy của số liệu, dữ các quy tắc về liêm chính học thuật thường liệu đầu vào… cơ bản vẫn chỉ được xem là được lồng ghép vào môn phương pháp những yếu tố phụ, thường chỉ được nhìn nghiên cứu khoa học. Môn này thường chỉ nhận, đánh giá một cách hình thức, sơ sài bắt buộc giảng dạy ở các cấp thạc sĩ và tiến bởi các hội đồng chấm khoá luận, luận văn, sĩ, không được giảng ở cấp cử nhân. Việc luận án, cũng như các hội đồng nghiệm thu giảng dạy môn này thường mang tính hình các công trình nghiên cứu khoa học, kể cả thức, nặng về lý thuyết, ít bài tập thực hành. các công trình nghiên cứu ở cấp độ cao nhất. Những hạn chế, bất cập trong việc Nhiều công trình nghiên cứu có sự tài trợ pháp điển hoá và giảng dạy như đã nêu trên nước ngoài hoặc lấy nguồn từ ngân sách nhà 56 Ví dụ, Khoản 2 Điều 26 Quy chế đào tạo trình độ thạc sĩ ban hành kèm theo Thông tư số 15/2014/TT-BGDĐT ngày 15/5/2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định: “Luận văn phải tuân thủ các quy định hiện hành của pháp luật sở hữu trí tuệ. Việc sử dụng hoặc trích dẫn kết quả nghiên cứu của người khác hoặc của đồng tác giả phải được dẫn nguồn đầy đủ, rõ ràng tại vị trí trích dẫn và tại danh mục tài liệu tham khảo. Kết quả nghiên cứu trong luận văn phải là kết quả lao động của chính tác giả, chưa được người khác công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào”. 57 Ví dụ, Khoản 2 Điều 15 Quy chế đào tạo trình độ tiến sĩ Ban hành kèm theo Thông tư số 08/2017/TT-BGDĐT ngày 04/4/2017 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định luận án tiến sĩ phải: “Tuân thủ pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, cụ thể: a) Trích dẫn đầy đủ và chỉ rõ nguồn tham khảo các kết quả nghiên cứu của các tác giả khác (nếu có); b) Trong trường hợp luận án sử dụng nội dung công trình khoa học của tập thể mà nghiên cứu sinh là đồng tác giả thì phải có văn bản đồng ý của các đồng tác giả khác cho phép nghiên cứu sinh được sử dụng kết quả của nhóm nghiên cứu; c) Tuân thủ các quy định khác của pháp luật sở hữu trí tuệ”. 58 Nguồn: http://thuvien.hoasen.edu.vn/ho-tro/huong-dan/chuyen-de-phong-tranh-dao-van, truy cập ngày 3/12/2017. 59 Đại học Quốc gia Hà Nội, Hướng dẫn số 2383/HD-ĐHQGHN ngày 27/7/2017 về việc thực hiện việc trích dẫn trong các ấn phẩm khoa học tại Đại học Quốc gia Hà Nội, xem tại http://ueb.vnu.edu.vn/newsdetail/VB_HD/19387/huong-dan-thuc-hien-viec-trich-dan-trong-cac-van-ban- khoa-hoc-tai-%C4%91hqghn.htm?p=2#.WiPN3bT1VE4, truy cập ngày 3/12/2017. 60 Ví dụ, trong nghiên cứu nêu trên của Trường Đại học Duy Tân, khi hỏi các sinh viên về lý do không ghi trích dẫn khi sao chép nội dung từ bài viết của tác giả khác, 36% cho rằng mình không biết phương pháp trích dẫn, 12% không nhớ tác giả là ai, 21% vì áp lực tiến độ, 15% cho rằng: “Không thể viết hay hơn nên phải trích dẫn”, 9% không quan tâm đến việc trích dẫn... Nguồn: Các trường đại học "bắt tay" chống đạo văn, tlđd. 14 Số 6(358) T3/2018
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT nước với kinh phí lớn và rất lớn nhưng việc Trường Đại học Hoa Sen, Trường Đại học nghiệm thu cũng lỏng lẻo, gần như bỏ qua Nguyễn Tất Thành, Trường Đại học Kinh việc kiểm tra các tiêu chuẩn về liêm chính tế thuộc Đại học Huế), Trường Đại học Tôn học thuật. Trong khi đó, các nhà xuất bản Đức Thắng61... Một số trường thậm chí còn và tạp chí chuyên ngành cũng còn coi nhẹ dự kiến tự xây dựng phần mềm riêng của việc xem xét, đánh giá tính trung thực và mình cho việc này, ví dụ như Trường Đại tin cậy của các trích dẫn và số liệu, dữ liệu học Tôn Đức Thắng62... Đặc biệt, đã có sự đầu vào. Bối cảnh đó đã tạo điều kiện cho liên kết giữa các trường đại học trong việc những công trình vi phạm các tiêu chuẩn thúc đẩy liêm chính học thuật. Lần đầu tiên, liêm chính học thuật thoát khỏi “lưới lọc”, gần 20 trường đại học đã ngồi cùng nhau để làm trầm trọng thêm thực trạng và tiềm ẩn xây dựng một mạng lưới hành động vì liêm gây ra những kiện tụng, tố cáo về “đạo văn”, chính học thuật trong Hội nghị “Liêm chính “đạo tài liệu” ầm ĩ về sau. học thuật” do Trường Đại học Hoa Sen và Tổ chức Hướng tới Minh bạch phối hợp tổ chức Tình trạng kiểm định, đánh giá tính vào ngày 29/5/2015 tại TP. Hồ Chí Minh63. liêm chính của sản phẩm học thuật thiếu Trong Hội nghị này, đại diện các trường đại chặt chẽ là do nhiều nguyên nhân, trong đó học tham gia đã thảo luận về việc thiết lập bao gồm sự thiếu hiểu biết của người thẩm và sử dụng một phần mềm chống đạo văn định; sự nể nang, tính đơn giản, đại khái, có liên trường64. Mặc dù vậy, các trường đại phần tùy tiện trong cách làm việc của một số học tham gia mạng lưới này còn rất ít, và thành viên trong giới học thuật, và cả tình đặc biệt còn thiếu vắng những trường đại trạng tham nhũng trong kiểm định, đánh giá học công lập chủ chốt, có truyền thống và sản phẩm học thuật, đặc biệt là trong việc số lượng người học và cán bộ giảng dạy, nghiệm thu các đề tài nghiên cứu. Thêm vào nghiên cứu lớn, ví dụ như các Đại học Quốc đó, bao trùm lên tất cả là việc thiếu các quy gia, Trường Đại học Bách khoa ở Hà Nội và định pháp lý và quy tắc đạo đức nghề nghiệp TP. Hồ Chí Minh. ràng buộc nghĩa vụ, trách nhiệm của những Để đáp ứng những yêu cầu cấp thiết người tham gia thẩm định, đánh giá, nghiệm mà quá trình toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế thu các sản phẩm nghiên cứu. Thực tế hiện đang đặt ra với hoạt động giáo dục, đào tạo nay cho thấy, một công trình nghiên cứu sau và nghiên cứu khoa học của nước ta, Nhà khi đã được nghiệm thu bị phát hiện đạo văn nước và các trường đại học, viện nghiên cứu hay đạo tài liệu thì những người tham gia cần quan tâm hơn nữa đến việc bảo đảm liêm chấm, nghiệm thu công trình cũng không chính học tập. Sự quan tâm này cần được thể phải chịu trách nhiệm gì. hiện thành các hành động cụ thể, trong đó Điểm sáng là trong thời gian gần đây, bao gồm việc hoàn thiện các văn bản pháp là ngày càng có nhiều trường đại học bắt đầu luật có liên quan, bổ sung các văn bản pháp áp dụng các phần mềm phổ biến (nêu trên) luật mới, đặc biệt là các quy chế/bộ quy tắc để chống đạo văn, ví dụ như Trường Đại toàn diện, đầy đủ về liêm chính học thuật. học Hàng hải, Trường Đại học Kinh tế TP. Cần thống nhất và cụ thể hoá các tiêu chuẩn; Hồ Chí Minh, Trường Đại học Lạc Hồng, nghiêm cấm và trừng phạt việc mua bán trái 61 Tuoitre Online, Trường đại học ráo riết chống đạo văn, 13/10/2017, tại https://tuoitre.vn/truong-dai-hoc-rao-riet-chong- dao-van-20171013085442991.htm, truy cập ngày 3/12/2017. 62 Tuoitre Online, Trường đại học ráo riết chống đạo văn, tài liệu trên 63 Hội nghị lần thứ hai tổ chức tại Trường Đại học Hàng hải (Hải Phòng) ngày 09/09/2016. 64 Thanhnien Online, Sẽ có phần mềm chống đạo văn liên trường, 30/05/2015,https://thanhnien.vn/giao-duc/se-co-phan- mem-chong-dao-van-lien-truong-568156.html, truy cập ngày 3/12/2017. Số 6(358) T3/2018 15
NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT phép luận văn, luận án và các sản phẩm học chính học thuật, phòng ngừa những sai sót thuật; thắt chặt các quy định về kiểm định, của bản thân và người khác. Thêm vào đó, đánh giá, nghiệm thu các sản phẩm học cần khuyến khích các nghiên cứu, trao đổi về thuật, kết hợp với việc tăng cường phổ biến, liêm chính học thuật, bao gồm việc xây dựng giáo dục để bảo đảm tất cả các chủ thể có liên các mạng lưới liên kết giữa các trường đại quan hiểu rõ, có ý thức tôn trọng và biết cách học và viện nghiên cứu trong và ngoài nước áp dụng các nguyên tắc và tiêu chuẩn về liêm quan tâm đến vấn đề này TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ann Nichols-Casebolts, Research Integrity and Responsible Conduct of Research, Oxford University Press, 2012. 2. American University, Academic Integrity Code, Mục II khoản 6, tại https://www.american.edu/academics/ integrity/code.cfm. 3. Bộ Giáo dục-Đào tạo, Quy chế đào tạo trình độ thạc sĩ, ban hành kèm theo Thông tư số: 15/2014/TT- BGDĐT ngày 15 tháng 5 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. 4. Bộ Giáo dục-Đào tạo, Quy chế đào tạo trình độ tiến sĩ, ban hành kèm theo Thông tư số 08/2017/TT- BGDĐT ngày 04 tháng 4 năm 2017 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo 5. Các trường đại học "bắt tay" chống đạo văn, tại http://news.hoasen.edu.vn/tin-hoa-sen/cac-truong-dai- hoc-bat-tay-chong-dao-van-3904.html 6. Donald L. McCabe, Linda Klebe, Kenneth D. Butterfield (2001), “Cheating in Academic Institutions: A Decade of Research”, ETHICS & BEHAVIOR, 11(3), 219–232. 7. ĐHQG Hà Nội, Hướng dẫn số 2383/HD-ĐHQGHN ngày 27 tháng 7 năm 2017 về việc thực hiện việc trích dẫn trong các ấn phẩm khoa học tại Đại học Quốc gia Hà Nội, xem tại http://ueb.vnu.edu.vn/newsdetail/ VB_HD/19387/huong-dan-thuc-hien-viec-trich-dan-trong-cac-van-ban-khoa-hoc-tai-%C4%91hqghn. htm?p=2#.WiPN3bT1VE4 8. Đại học Hoa sen, Quy định về liêm chính học thuật (ban hành theo Quyết định số 1741/QĐ-BGH, ngày 28/10/2013 của Hiệu trưởng trường Đại học Hoa sen). 9. Melissa S.Anderson et al, ‘Research Integrity and Misconduct in the Academic Profession’, trong Michael B. Paulsen (ed), Higher Education: Handbook of Theory and Research (Vol 28, Springer 2013), tr. 217. 10. Trần Kiên-Vũ Công Giao, “Trung thực trong nghiên cứu khoa học”, đăng trong cuốn Phương pháp nghiên cứu viết luận văn, luận án ngành luật, NXB ĐHQG Hà Nội, 2015. 11. Research Councils UK, RCUK Policy and Guidelines on Governance of Good Research Conduct (2013), http://www.rcuk.ac.uk/RCUK-prod/assets/documents/reviews/grc/ RCUKPolicyandGuidelinesonGovernanceofGoodResearchPracticeFebruary2013.pdf. 12. Stony Brook University, Academic Integrity: Policies and Procedures, http://www.stonybrook.edu/ commcms/academic_integrity/index.html 13. Tienphong Online, Giáo sư Hàn Quốc "giả" nghiên cứu tế bào gốc, , 17/12/2005, tại https://www. tienphong.vn/cong-nghe-khoa-hoc/giao-su-han-quocnbspgia-nghien-cuu-te-bao-goc-32138.tpo. 14. Tuoitre Online, Trường đại học ráo riết chống đạo văn, 13/10/2017, tại https://tuoitre.vn/truong-dai-hoc- rao-riet-chong-dao-van-20171013085442991.htm 15. Thanhnien Online, Sẽ có phần mềm chống đạo văn liên trường, 30/05/2015, https://thanhnien.vn/giao- duc/se-co-phan-mem-chong-dao-van-lien-truong-568156.html 16. Tuyên bố Singapore về tính trung thực trong nghiên cứu khoa học, bản dịch của Do Tien Dzung, tại http:// www.singaporestatement.org/translations.html. 17. University of Maryland, Code of Academic Integrity, tại https://www.president.umd.edu/sites/president. umd.edu/files/documents/policies/III-100A.pdf 18. University of Oxford, Academic Good Practice – A Practical Guide 6, tại http://www.ox.ac.uk/sites/files/ oxford/field/field_document/Academic%20good%20practice%20a%20practical%20guide.pdf 19. University of Vermont, Code of Academic Integrity, tại https://www.uvm.edu/policies/student/ acadintegrity.pdf 20. University of Oxford, The Oxford University Standard for Citation of Legal Authorities, 4th edn, Hart 2012, http://www.law.ox.ac.uk/published/OSCOLA_4th_edn_Hart_2012.pdf. 21. University of Chicago, The University of Chicago Manual of Legal Citation (2012), https://lawreview. uchicago.edu/sites/lawreview.uchicago.edu/files/uploads/79%20Maroonbook_0.pdf> 16 Số 6(358) T3/2018