“Nghi án” dùng máy ảnh của
Johannes Vermeer
Ngọc Trà st và dịch
Gọi những bức tranh của danh họa Vermeer người Hà Lan “như
ảnh chụp” là đã bỏ lỡ những dòng cảm xúc ào ạt chảy dưới bề mặt
trong veo của chúng.
Bức The Lacemaker (Người thêu đăng- ten) của Johannes Vermeer trau
chuốt trong từng chi tiết. Ảnh: Réunion des Musées Nationaux/Gérard
Blot
Liệu danh họa Hà Lan của thế kỉ 17, Johannes Vermeer, có sử dụng
chiếc máy ảnh hộp (camera obscura) – một dụng cụ cổ lỗ, đơn sơ, với
cái ống kính bé tí để tập trung ánh sáng và sau đó phản chiếu lại hình
ảnh trong căn phòng tối – để giúp ông tạo ra những bức tranh đầy mê
hoặc về cuộc sống của thành phố Delft yên bình, hay không?
Chắc chắn là có. Chúng ta có thể thấy điều đó qua những điểm nhấn
nhỏ li ti, những bố cục và những khoảng đổ bóng như thật trong tranh
của ông; chúng rất giống ảnh chụp. Hẳn ông đã sử dụng một chiếc máy
ảnh hộp chứ không phải là ông “suy nghĩ như một cái máy ảnh”. Thế
nhưng, liệu kỹ thuật chụp ảnh “tiên tiến” này có giải thích được sức
mạnh của những bức tranh Vermeer vẽ? Không hẳn.
Bức Officer and Laughing Girl (Viên sĩ quan và cô gái đang cười)
Đúng là Vermeer chỉ được đề cao (một cách hoàn toàn thỏa đáng) sau
khi nhiếp ảnh hiện đại ra đời. Những năm sau cái chết của Vermeer,
ông bị phớt lờ và lãng quên, bị xếp vào hàng những họa sĩ tầm thường
của trường phái hiện thực, bị khinh rẻ một cách bất công bởi các nhà
phê bình thế kỉ 18, những người tin rằng tranh lịch sử mới là dòng hội
họa tối thượng.
Đến thế kỉ 19 ở Pháp – thời đại của máy ảnh – khi các họa sĩ tại Paris
một lần nữa quay về với những tác phẩm bình thường và tự nhiên, thì
các nhà phê bình cuối cùng mới vinh danh tài năng của Vermeer. Đột
nhiên ông trở nên vô cùng “đương đại”, bức “Cảnh quan của Delft”
(View of Delft) là một phép màu thị giác.
Trong bức View of Delft; cả một thành phố được vẽ dưới bầu trời rộng
lớn, phía bên kia cảng sông; chính các nét cọ đã xây nên từng viên gạch
của thành phố này. Lòng trắc ẩn như núp trong mỗi tia sáng. Đây chính
là thế giới của Johannes Vermeer. Bạn có thể nói tác phẩm trông “như
ảnh chụp” nếu muốn, nhưng chỉ khi ai đó phát minh ra được một chiếc
máy ảnh biết tự truyền đạt cảm xúc cái đã.
Bức View of Delft (Cảnh quan của Delft)
“Ngôi sao” Vermeer tiếp tục tỏa sáng đến ngày nay. Bảo tàng
Fitzwilliam ở Cambridge đã làm được một việc phi thường: mượn kiệt
tác Người thêu đăng-ten từ tay bảo tàng Louvre cho buổi trưng bày sắp
tới của mình, có tên Những người đàn bà của Vermeer: Bí mật và Sự
im lặng (Vermeer’s Women: Secrets and Silence). Thế nhưng, chủ đề
của cuộc trưng bày cho thấy rằng ít ai liên hệ sự hấp dẫn của Vermeer
với sự ra đời của chiếc máy ảnh.
Chiếc máy ảnh hộp (camera obscura) thời đó.