"Trời" và "Ông Trời" trong ca dao miền Trung

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 16 (41) - Thaùng 5/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> “God” or and “Mr. Sun” in folksongs in the Central Viet Nam<br /> <br /> S. Ngu n h im Ng n<br /> rường Đại họ S i G n<br /> <br /> Ph.D. Nguyen Thi Kim Ngan<br /> Sai Gon University<br /> <br /> <br /> <br /> Hình tượng rời trong a dao miền rung h n nh m t tư du thời ưa ề t nhi n h n nh m t<br /> i m a n h a nh n th n h a t m linh a on người. Nghi n u ề “ rời” “ ng rời”<br /> trong a dao miền rung g h n l m r iều .<br /> <br /> <br /> Abstract<br /> I on God in the folksongs in the Central Viet Nam has refle ted the eo le’s thought on the nature in<br /> ancient times, and a characteristic of cultural awareness and culture spirituality. The research on the<br /> “God” and “Mr. Sun” in the folksongs in the Central Viet Nam makes a ontribution to the larifi ation<br /> of the matter.<br /> Keywords: u u e sp u y u u w e ess M . Su f ks s<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> rong tiếng Việt “ rời” n ượ C im trời ễ đế ô<br /> phát âm là “Giời”. rời l thi n nhi n Nuô ễ kể ô á ày.<br /> qua s s ng tạo a người nghệ sĩ d n gian (Ca dao Nam rung – CDNTB)<br /> trời ượ nh n h ho lú người ta Gơ y sương trời<br /> gọi l ông rời (ho Giời). rong qu Rử s sạ ữ ịp .<br /> trình nghi n u thi n nhi n trong a dao (CDNTB)<br /> miền rung húng tôi nh n th trời Nhưng hổ biến hơn trời l những<br /> m t trí r t biệt (1). hiện tượng t nhi n ở trong không gian<br /> rời trong a dao miền rung trướ những t ở tr n không như m t trời m t<br /> tr ng m gi him m tối sương sao:<br /> hết l ế ớ ự ê l to n b nh t<br /> C ặ<br /> thi n nhi n tồn tại ung quanh on người.<br /> K ô y ặ mặt trời ọ ê .<br /> Núi sông mưa lụt bi n khơi… ều<br /> (CDTTH)<br /> d u n a trời. hí dụ: G ổ ạ bầu trời<br /> A ô x Huế à Và p đ ò uộ ạ e đã<br /> Sô Hươ ú N ự cản trời đẹp thay. đ ấu ồ k p ...<br /> (Ca dao h a thi n - Huế – CDTTH) (CDTTH)<br /> <br /> 56<br />  Đê k uy p ả p ấ ọ y Đ biệt trong a dao miền rung<br /> rời x n b ể ặ á à p ả . song song ới trời như hình nh a m t<br /> (CDTTH) thế giới hữu hình ha ô hình n<br /> rời một vầng đêm à ô ạ ư ộ đấ s êu ê qu ền u :<br /> Mượ ều ỏ bạ bê sô . rời mư ướ bụ ướ b<br /> ( ho t ng a dao Nghệ - KTCDXN) Ướ y ướ á ướ e .<br /> N ê ấy ộ trời s o (CDNTB)<br /> N xuố ấy ộ á rời mư trời gi đù đù<br /> N ô à ẹ ô C ô Sù đ á p u.<br /> (KTCDXN) (CDNTB)<br /> Vì y ê ú ề trời Lạy trời nổi gi Đông<br /> Vì ơ ổ ư ớ . u buồ xuô bõ ô đ ề.<br /> (KTCDXN) (KTCDXN)<br /> n ạnh i nghĩa l thế giới t nhi n rời làm bão lụt mênh mông<br /> trong nổi b t l nh tr n không trời Sô k ô ồ ạ á ê đồ ò .<br /> n ượ sử dụng hỉ hai thế giới kh . (KTCDXN)<br /> ấ l nh n thế l hính u rời lụt ì ú ả à<br /> sống h i on người: H Qu ở V à ớ ô.<br /> rên trời ễ ấy (KTCDXN)<br /> Bế đồ đ ệu đồ à à . Như trong những lời ca dao<br /> (CDNTB) trên, không h i l nh t t nhi n<br /> “ ê ” ở hính l tr n ời bình thường m l m t ai m t “nhân<br /> trong i sống n . ” n o kh n ng h nh ng<br /> trời l i ti n m t i sống s mạnh to lớn si u nhi n th l m<br /> kh ở t n tr n ao tr n hín t ng m ô mưa (“trời mưa”) l m gi (“trời gi ”)<br /> nh không ai biết l u hỉ biết l ở th l m lụt (“trời lụt”) l m “b o lụt m nh<br /> tr n ao r t a r t ao: mông”. Nh n t trong d n gian<br /> Hai ba ông Táo về trời trong a dao thường ượ gọi l<br /> Dự êu ướ õ ơ suố uầ . ho :<br /> (CDTTH) A ê ắ ớ ông rời<br /> R đ ừ ặp bạ ề u ày bớ á ồ ù đô .<br /> Cũ bằ quả đà ê trên trời. (KTCDXN)<br /> (KTCDXN) N ê ê ồ ộ<br /> đ u dám bắc tận trời N ê ê ú ú ừ x<br /> Lướ đ u á bủ ữ ơ á ầ . Ông rời k k é đ ạ uyê ử ừ g.<br /> (KTCDXN) (CDTTH)<br /> G đư y ả về trời ạy ông rời ớ đ ế đừ đu<br /> R u ở ạ ịu đ đắ y. Để ắ ư ế .<br /> (CDNTB) (CDNTB)<br /> Muố lên trời k ô õ Ca dao miền rung 4309 lời t<br /> Muố xuố đấ đấ k ô đà . hỉ thi n nhi n trong 598 lời<br /> (CDNTB) t . rong 598 lời a dao t này<br /> <br /> 57<br />  ến g n m t nửa số lời (267 lời) m Lọ ò e ế u<br /> trong hữ không h i dùng hỉ Ơn rời ơ P ừ đà x ế b .<br /> hiện tượng t nhi n m hỉ m t (KTCDXN)<br /> ng si u nhi n tr tiế ha gi n tiế li n N ờ rời ạ kế s đô<br /> quan ến ô . Lú k đủ ư .<br /> rong a dao miền rung /ô (KTCDXN)<br /> hiện ra ới ệ ạ khác nhau. N ờ rời ộ ộ ( ) đô<br /> M tm t l ng si u nhi n to n n ng H ạ ụ xuố ằ ù ỏ y.<br /> l người sinh ra t t nh oạt t t l m (KTCDXN)<br /> ơn l m hú ũng g ra không biết bao L ề ớ á x nh<br /> nhi u b t ông tai họa: e u ọ ửs n ờ rời.<br /> rời sin bể uồ (CDTTH)<br /> C bạ buồ ỗ . rời thương ai thì người ượ rời<br /> (CDNTB) ghét ai thì người h i hu l số trời<br /> e ư quạ trời sin dù ui ha buồn muốn ha không ũng l<br /> Đ u ê á í ỏ ì bạ ư ? do bắ , đày:<br /> (CDTTH) Mư s đấ bệ ễ ày<br /> rời sinh á ự ầ đ y ư ợ rời đày đ đêm.<br /> Bá ì ỏ đượ ìk ô x . (CDTTH)<br /> (KTCDXN) Mư s ướ á ụ ày<br /> t những gì tồn tại những gì A đã ợ rời đày ươ .<br /> ra t hu ện nắng mưa ượ mùa ha m t (CDTTH)<br /> mùa u nhau th nh ợ th nh hồng ha Vì uyê ê p ả ụy ì<br /> h i a nhau không l ượ nhau - t t Vì ông rời đã lỡ bắt ì ươ u.<br /> ều l “ý rời” do rời qu ết nh sẵn: (CDNTB)<br /> ơ k ô ổ độ k ô à m lại rời l ngu n nh n a t t<br /> Ông rời đã địn á à p ả e . rời muốn l m gì ượ n ho gì<br /> (CDTTH) ượ n rời g ra mọi hu ện tr n ời:<br /> Lươ uyê trời địn đấ kề rời làm ộ ặ Đô<br /> Lò e k k ắ ộ bề ươ . C ồ ô đ ướ ổ k ô ở ề<br /> rời làm ê ớ ớ ê<br /> (CDTTH)<br /> Bạ ế đ à ề k ô<br /> Đượ u à sự bởi trời rời làm ợ ử ồ<br /> C ớ ấy s ả à y . Đ y đ ạ uố ô đê ày<br /> (KTCDXN) May sao may khéo là may<br /> ề xư đã ặ ế ặ ày ày p ưu.<br /> A ốx e đ ữ (KTCDXN)<br /> Nếu ẳ p ả ý trời ũ k x . Với s mạnh qu ền u như<br /> (CDNTB) không ai th hống lại ượ ý rời m t<br /> Những gì ượ t mùa m ng no khi rời qu ết thì không gì u n ượ :<br /> ến sinh on ẻ i u nhau sống C ỉ sợ trời ại à ư<br /> ới nhau trọn ời ũng ều l Cò ư ư ạ ỉ ưp ấ ồ.<br /> ơ i: (CDTTH)<br /> <br /> 58<br />  Củ trời ạ ấy đ ớ đ y ạ bế đ u<br /> G ươ ắ à đượ . Vái rời bớ s b đừ .<br /> (CDTTH) (CDTNB)<br /> rong ho n nh on người hỉ Vái rời đặ uô ò<br /> biết trông o rời mong rời ban hướ ữ ẹ ò s ù à .<br /> l nh giú on người ượ n ma : (CDTNB)<br /> rông trời ộ ư s Lạy rời p ù ộ ấu<br /> Để à uộ à đượ u . Ă ớ b ế đ b ế đù .<br /> (KTCDXN) (KTCDXN)<br /> rông trời cho chóng đế Lạy rời ễ số u<br /> R đư ặp bạ à b u. A kêu bằ bằ u ũ ừ.<br /> (KTCDXN) (CDTTH)<br /> Cũng khi người ta k u rời tr h Người ta ầu ạy ì dù biết<br /> rời: trời ở a ở t n u u nhưng ẫn tin l<br /> rác rời đạ ạ k ô ư “ ắ ” rời sẽ h ng gi m rời<br /> Lú ư đã í ú ô k ô đò . không hụ người h n ử ông minh:<br /> (KTCDXN) Đ ô đã quê<br /> H à ướ ắ ư ư Đ ộ sá ông rời đán ngay.<br /> C à x ếp á ư (CDTTH)<br /> (chân) kêu trời. N ữ ư á k ô<br /> (CDNTB) Xin rời qu xuố ữ sô Bồ Đề.<br /> Em trác ông rời ộ ộ ư (KTCDXN)<br /> Mì ươ u buổ ướ p ư A à ố<br /> ế . Thì rời đán c ết y k à đồ .<br /> (CDTTH) (CDTTH)<br /> s rời ở ông cân A à ở bạ ì c ông rời<br /> Kẻ k ô ế ư ầ k ô . Trước răng sau rứa, mình lập đạo đời với nhau.<br /> (CDNTB) (CDTTH)<br /> Nhưng th i hổ biến nh t tiếng n i E à ở ò<br /> h ạo nh t ẫn l k u u an lạ rời rời tru đấ ệ k ô ấy à .<br /> in rời giú ỡ hù h u ớt: (CDNTB)<br /> Lạy rời ổ ọ Đô A à ở bạ c rời<br /> Xuô buồ u ồ ô ô. Lò e k k ẳ ộ ư xư .<br /> (KTCDXN) (CDTTH)<br /> N à e à uộ ữ đồ rời x n c p ụ i đâu<br /> Bắ á ướ ọ ò y ọ ầy ọ bạ s àu ể ê .<br /> Nử ày ư bụ b y. (KTCDXN)<br /> A bư u ướ ắp y vái rời. Vì không n n lú n o ũng tr h<br /> (CDTTH) ông rời hu ện gì ũng ổ ho rời:<br /> Lạy rời ạy rời ơi A x e á đừ á ô<br /> Trông cho trong lộng ngoài khơi được mùa. á ư à x ắ ịp .<br /> (KTCDXN) (CDNTB)<br /> <br /> 59<br />  Con người trong a dao miền rung ua t t th i h ng ử a<br /> thường nhìn rời như m t ng thi ng on người ới rời ng rời ượ th hiện<br /> li ng soi ét nếu mình l m iều gì sai qua những u a dao miền rung ượ<br /> tr i thì sẽ h i hổ thẹn ới rời: dẫn ra tr n húng ta th rời hiện ra<br /> Là ư p ụ bạ s ê như m t ng to n n ng khi thì gọi l<br /> ô xuố ẹ đấ ô ê t ẹn rời. h t khi thì gọi l ụt. hông h i ngẫu<br /> (CDNTB) nhi n m trong a dao miền rung thỉnh<br /> V mang t i ới rời: tho ng bắt g những u ở rời<br /> H uyệ ướ s h t rời ụt (3) ng ạnh nhau:<br /> Đ bỏ đ y k ô ộ ấy đ y bỏ đ tội Nhà anh ước P ật, n ờ rời<br /> trời ai mang. Bố ẹ s đẻ đượ ư e .<br /> (CDTTH) (CDNTB)<br /> Xươ ũ à ư C ắp y á ạy Bụt Giời<br /> C à à đạp ếp tội trời chàng mang. G đô p ẳ ặ đạ đ e u.<br /> (KTCDXN) (KTCDXN)<br /> Đã à ấ ì ô Lọ ò e ế u<br /> Đè bò ắ tội trời ai mang. Ơn rời, ơn P ật ừ đà x ế b .<br /> (CDNTB) (KTCDXN)<br /> Cũng khi on người biết mình Ở rời không hiện ra như m t u<br /> t i nhưng ẫn làm: l si u nhi n m như m t Đ h nh<br /> Mẹ bồ bế bế bồ h n tượng trưng ho những gì tốt ẹ<br /> ội trời ì ịu ồ ì ơ . nh n t giống như ông ụt b h t. V<br /> (KTCDXN) nếu h t l ạo ( ạo h t) thì rời ũng l<br /> C ẹ bú ớ u ạo – “đạ ”:<br /> ội trời đà ịu k ô yêu bằ ồ . ươ u ọ đạo trời<br /> (CDNTB) Dù à k ô ếu ằ ơ ũ đà .<br /> L mở không nghĩa l hống lại (CDTTH)<br /> rời m l h u t i ới rời nghĩa l ẫn Lấy u ọ đạo trời<br /> oi rời như ng ao thi ng li ng nắm Đổ ù ê Mụ ớ x u.<br /> giữ những huẩn m ạo qu ền (CDTTH)<br /> h n ét u l tốt u l u ul t i e u ọ đạo trời<br /> u l không. rướ C h mạng th ng m Dẫu à k ô ếu ả ơ à ằ .<br /> n m 1945 GS. Ngu n V n Hu n (CDNTB)<br /> nh n ét: “ đố ớ ư quê r n l diện mạo th nh t a<br /> Vệ N à uồ ố ọ sự số à ọ rời ông rời như ng si u nhi n to n<br /> ẽ ô bằ . Đấy k ô p ả à ộ ị n ng. Nhưng trong a dao miền rung<br /> ầ ừu ượ àk ô ể ểu. N ư rời n m t diện mạo nữa:<br /> xe ô ư ộ ư u ủ Bạ ề ò ớ<br /> á u . ộ ều đì ô đ ều ề ớ bạ n ư trăng n ớ trời.<br /> k ể ấ ả uộ số ê à ướ (CDTTH)<br /> đấ . ừ p ạ kẻ xấu à b ưở C uyê ỡi rời<br /> ư ố ” (2). C à àk ô ặp ếp k á ể<br /> <br /> 60<br />  k ô ặp u. rời ò kẻ k ô ư<br /> (CDTTH) Huố p ếp ở ừ ò .<br /> L ề ạ ố sơ (CDTTH)<br /> C à àx ếp n ư trăng x trời. M t h ng ử bình ẳng như<br /> (CDTTH) kh a th i an lạ u in em rời<br /> Mừ à ữ như ng thi ng li ng không ai hạm ến<br /> G ớ à bạ ướ với trời giải th qu ết nh t t . h m hí ì quan<br /> khuây. niệm rời ũng như người n n ôi khi<br /> (KTCDXN) người ta ối ới rời r t th n m t th m hí<br /> Ng lên trời, trời buồn trời bực s m sỡ:<br /> N ề sô A Cựu ắ đụ ư . ô ư<br /> (CDTTH) K ô ì ố ô ả ị ô .<br /> Mẹ à b ể là trời (KTCDXN)<br /> P đ u á ã ẹ . N ồ buồ uyệ á ê<br /> (CDNTB) Mộ bầy k ế ử ê k ê ô .<br /> Ở trời không n l hình nh a (CDTTH)<br /> m t ng tối ao qu ền n ng m hỉ như Chỉ tr n ơ sở m t quan niệm tính<br /> on người tôn kính thì như mẹ ha g n h t“ ả ê ” như người ta mới<br /> gũi thì như người u trời ũng biết buồn th d m những th i b t kính b t<br /> b ũng nhớ nhung qu ến lu ến th hụ tùng th m hí hống lại rời:<br /> hia sẻ buồn ui ới người. Hình nh trời ở Mộ ò ỉ quyế ấy<br /> không n ẻ linh thi ng a ời m O b y bướ ượ xu qu ặ .<br /> bình thường g n ới u ời hơn: (KTCDXN)<br /> Hô y ặp e đ y ế ế ươ<br /> rời uyên đấ bả ò s y ấy ò . Ô é ô k ổ ô ươ à àu.<br /> (KTCDXN) (KTCDXN)<br /> rời không nh không qu ết (“Lươ E à ỡ p ụ uyê<br /> uyê đị đấ kề”) m hỉ khu n b o. Nú xô đổ x à .<br /> rời an d o những iệ r t ời thường: (KTCDXN)<br /> ư ì ặ ư Hai diện mạo a rời ông rời trong<br /> ô k ô ơ trời đư ô ề. a dao miền rung ũng hính l hai diện<br /> (CDTTH) mạo a thi n nhi n h n nh hai m t<br /> th m hí những hu ện t m h o: trong nh n th h ng ử a on<br /> Ông tra ( à) à độ người ối ới t nhi n. hế giới t nhi n<br /> Muố đ e á à trời ông c o. al i nhìn th al i không nhìn<br /> (KTCDXN) th al i hi u ượ al i không<br /> ính h t “ ư ” tính h t ời th gi i thí h ượ al i th hinh<br /> thường a trời hiện ra biệt r nét trong hụ ượ al i không th khu t hụ .<br /> th i a người ta ối ới trời: Gi mưa b o lụt l th t l i th<br /> P ả ê đặ ông trời nhìn th nhưng n t u ến ai g<br /> Hỏ xe uyê ợ đổ ề đ u. ra b o lụt l iều bí ẩn. Người bình d n<br /> (CDNTB) miền rung ưa không quen tư du tr u<br /> <br /> 61<br /> tượng. t h i ượ qu ề on người + hạ h hương Ngô uang Hi n (1994) Ca<br /> ời sống on người. Những gì si u nhi n N u Bộ N b hoa họ h i<br /> si u hình ượ g lại gọi hung l th n H N i.<br /> (th n gi th n mưa th n s m...). Nhưng (2) Ngu n V n Hu n (1995), “H t ối a<br /> nam nữ thanh ni n” trong N ê u<br /> th n ũng như người ũng i lại u ghét<br /> Vệ N 2 t N b hoa họ h i H N i<br /> như người. rời bao trùm l n t t rời<br /> t 1 tr.111.<br /> bao gồm h u hết th n n n rời ũng l (3) Trong V ọ t 1 N b Đại<br /> người hỉ iều không h i l người họ trung họ hu n nghiệ H N i 1972<br /> sống ở thế gian m ở tr n trời. Vì rời tr.197 GS. Đinh Gia h nh ho rằng: “Hai tên<br /> ũng như giới t nhi n a a a g n gọi kh nhau l ụt h t h n nh hai n<br /> a ng sợ a không ng sợ a ường du nh a ạo h t m t ằng thì tr<br /> thi ng li ng a quen thu . ua hình tiế t Ấn Đ sang ( ụt l hi n m thẳng t<br /> tượng rời a dao miền rung h n nh Ấn Đ uddha); m t ằng thì thông qua rung<br /> m t tư du thời ưa ề t nhi n h n nh uố ( h t hù ồ l m H n Việt a t<br /> m t i m a n h a nh n th ngữ rung uố ). ụt lại l t ngữ d n gian<br /> n h t thì l t ngữ b họ ”.<br /> n h a t m linh a on người ùng t<br /> này - m t ùng t th h th ối ới<br /> on người ồng thời ũng h ng kiến s 1. Ninh Viết Giao ( h bi n) (1996) Kho tàng<br /> th h th ý hí ki n ường a on người x N ệ 02 t N b Nghệ An Vinh.<br /> ng trướ t nhi n. 2. Nguy n V n Hu n (1995) “H t ối c a nam<br /> nữ thanh ni n” trong Nghiên c u V ệt<br /> * Chú thích Nam, 02 t p, Nxb Khoa học xã h i, Hà N i.<br /> (1) Hiện na nhiều quan niệm ề ranh giới 3. Đinh Gia h nh (1972) V ọc dân gian,<br /> giữa ba miền ắ rung Nam. Chúng tôi quan t 1 N b Đại học và trung học chuyên<br /> niệm miền rung l t Nghệ An trở o ến nghiệp, Hà N i.<br /> hết ình hu n. Dưới l những uốn s h 4. riều Ngu n (2005) C ừ ê -<br /> bi n soạn a dao ượ húng tôi sử dụng l m Huế H i Li n hiệ n họ nghệ thu t h a<br /> tư liệu thống k h n tí h: Thiên - Huế u t b n.<br /> + Ninh Viết Giao ( h bi n) (1996) Kho tàng 5. hạ h hương Ngô uang Hi n (1994) Ca dao<br /> ca dao x N ệ N b Nghệ An Vinh 02 t . N u Bộ N b hoa họ h i H N i.<br /> + riều Ngu n (2005) C ừ ê - 6. Huệ hi n (2004), N ữ ế ố qu ử<br /> Huế H i Li n hiệ n họ nghệ thu t h a à sấ N b rẻ h nh hố Hồ Chí Minh.<br /> Thiên - Huế u t b n.<br /> <br /> <br /> <br /> Ng nh n bài: 22/4/2016 i nt ong: 15/5/2016 Du ệt ng: 20/5/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 62<br />