100 trò chơi dân gian đưa vào trường học

Chia sẻ: Nguyễn Phi Hùng | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:52

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu 100 trò chơi dân gian đưa vào trường học sẽ giúp thầy cô có thêm nguồn tư liệu làm phong phú thêm bài giảng của mình, từ đó gây thêm hứng thú học tập cho học sinh. Để hiểu rõ hơn về những trò chơi cũng như luật chơi mời các bạn cùng tham khảo tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: 100 trò chơi dân gian đưa vào trường học

100 TRÒ CHƠI DÂN GIAN ĐƯA VÀO TRƯỜNG HỌC 1. Troø chôi: THAÛ CHOÙ * Caùch chôi: Moät baïnñoùngvai “chuùchoù” moätbaïnñoùngvai “ oângchuû” caùcbaïncoønl¹i ®ãng vai “thoûcon” caùc baïn cuøng haùt: “ve ve chuømchuøm, caù boùngnoåi löûa, ba con löûa cheápchoâi, baconvoi thöôïngñeá,ba con deáñi tìm, uø a uø òch” moät baïn laøm oâng chuû xoeø ngöõa baøn tay phaûi, caùc baïn taäp trung thaønhmoät voøng troøn beân xung quanhoâng chuû vaø laáy ngoùn tay traùi cuûa mình ñaëtvaøo loøngbaøntay cuûaoângchuûkhi nghecoù coù caâu“uø a uø òch” thì caùcbaïn seõruùttay ra oângchuûseõboáptaylaïi * Luaät chôi: khi baïn naøo bò oâng chuû naémngoùn tay, seõ ñoùng vai chuù choù, caùc baïncoønlaïi seõlaømthoû khi oâng chuû taû moät vaät naøo ñoù thì laäp töùc caùc chuù thoû seõ chaïy tôùi chaïmvaøotrongmoätkhoaûnthôøi giannaøoñoùvaøoângchuûseõthaûchoù khi thaáychuùchoùxuaáthieänthì ngaylaäptöùc thoûphaûi chaïi nhanhñeán choåvaätoângchuõtaûchaïmvaøo.vaø quayveàchaïmoângchuû.khi thaáychuùchoùthì caùcchuùthoû phaûi ñi veàôû tö theákhum,2tay cheùonhauñaëcleân loå tay.neâuñi veà ôû tö theákhummaø khoângcheùo tay thì bò chuù choù baéc hoaëcñöùngleân ñeå chaïy veàmaøbò chuùchoùñuïngseõbò ñoùngvay chuùchoùthaycho baïnlaømchuùchoù 2. Troø chôi: CÖÔÙP CÔØ * Duïng cuï: +Moät caùi khaênbaátkì töôïngtröngcho côø +Moät voøngtroøn +Vaïch xuaátphaùtcuûnglaø ñích cuûa2 ñoäi * Caùch chôi: 1
+ Quaûn troø chia taäp theå chôi thaønh hai ñoäi, coù soá löôïng baèngnhau moãi ñoäi coù töø 5-6 baïn, ñöùnghaøngngangôû vaïp xuaátphaùtcuûañoäi mình. Ñeámtheo soáthöùtöï 1,2,3,4,5…caùcbaïnphaûinhôùsoácuûamình. + Khi quaûn troø goïi tôùi soá naøo thì soá ñoù cuûa hai ñoäi nhanh choùng chaïy ñeánvoøngvaøcöôùpcôø. + Khi quaûntroøgoïi soánaøoveàthì soáñoùphaûiveà + Moät luùc quaûntroøcoù theågoïi hai baboánsoá * Luaät chôi: + Khi ñangcaèmcôø neáubò baïnvoãvaøongöôøi, thuacuoäc + Khi laáyñöôïc côø chaïy veàvaïchxuaátphaùtcuûañoäi mìnhkhoângbò ñoäi baïn voãvaøongöôøi, thaéngcuoäc + Khi coù nguy cô bò voã vaøo ngöôøi thì ñöôïc pheùp boû côø xuoáng ñaát ñeå chaùnhbò thua + Soá naøo voã soá ñoù khoângñöôïc voã vaøo soá khaùc. Neáu bò soá khaùc voã vaøokhoângthua + Soánaøobò thuaroài (“bò cheát”)quaûntroøkhoânggoïi soáñoùchôi nöõa + Ngöôøi chôi khoângñöôïc oâm,giöõ nhaucho baïncöôùpcôø + Ngöôøi chôi tìm caùch löøa ñoái phöôngñeå nhangcôø veà, löïa choïn saânbaûi phuøhôïp ñeåchaùnhnguycô, côø ra khoûi voøngtroøn,ñeåcôø laïi voøngtroønchæñöôïc cöôùpcôø trongvoøngtroøn + Khoaûngcaùchcôø ñeánhai ñoäi baèngnhau 3. Troø chôi: DUNG DAÊNG DUNG dÎ * Caùch chôi: +Ñòa ñieåm:trongnhaøngoaøisaân +Soálöôïng:töø5-10 emchôi 1 nhôùm + Höôùng dẫn:quaûn troø veõ saún caùc voøng troøn nhoû treân ñaát,soá löôïng voøngtroøních hônsoángöôøi chôi,chôi1. Khi chôi caùc baïn naémaùo taïo thaønhmoäthaøngñi quanhcaùcvuøngtroøn vaø cuøng ñoäc”dung daêng dung deø daéc treõ ñi chôi,ñi ñeán coång trôøi gaëp caäu gaëp môï,cho chaùu veà queâ, cho deâ ñi hoïc,cho coùc ôû nhaø cho gaø bôùi beáp,ngoài xeäp xuoángñaây” khi ñoïc heátchöû ñaây caùc baïn chôi nhanhchoùngtìm moätvoøng troøn vaø ngoài xeäpxuoáng.seõcoù moätbaïn khoângcoù voøngtroønñeångoài tieáptuïc xoaù voøng troøn vaø chôi nhö treân,laïi seõ coù 1 baïn khoângcoù,troø chôi tieáp tuïc khi chæ coøn2 ngöôøi * Luaät chôi 2
+Trong1 khoaûnthôøi gianbaïn naøokhoángcoù voøngthì bò thua +Hai baïn ngoàicuøng1 voøngbaïnnaøongoàixuoùngdöôùi laø thaéng 4. Troø chôi: CHI CHI CHAØNH CHAØNH * Caùch chôi vaø luaät chôi: Ngöôøi chôi coù theå töø 3 ngöôøi trôû leân. Choïn moät ngöôøi ñöùng ra tröôùc xoøe baøn tay ra caùc ngöôøi khaùc giô ngoùn troû ra ñaët vaøo long baøn tay vaøo. Ngöôøi xoøe baøn tay ñoïc thaät nhanh: Chi chi chaønh chaønh. Ba vöông nguõ ñeá. Caùi ñanh thoåi löûa. Chaáp cheá ñi tìm Con ngöïa cheát chöông. UØø aø uø aäp. Ñoïc ñeán chöõ “aäp” ngöôøi xoøe tay naém laïi, nhöõng ngöôøi khaùc coá gaéng ruùt tay ra thaät nhanh, ai ruùt khoâng kòp bò naém truùng thì vaøo theá choã ngöôøi xoøe tay vaø vöøa laøm vöøa ñoïc baøi ñoàng dao cho caùc baïn khaùc chôi. 5. Troø ch ôi: CHUØM NUÏM * Caùc h ch ôi va ø lua ä t ch ôi: Taát caû caùc baïn chôi phaûi naém tay laïi vaø xeáp choàng leân nhau. Tay ngöôøi naøy xen keõ tay ngöôøi kia khoâng ñöôïc ñeå hai tay cuûa mình gaàn nhau. Ngöôøi naøo ñeå tay ñaàu tieân chæ ñaët moät tay vaø cuõng ñöôïc xem laø ngöôøi bò ñaàu tieân , tay coøn laïi duøng ñeå chæ moãi töø trong baøi ñoàng dao töông öùng vôùi moät naém tay. Taát caû cuøng haùt : Chuøm nuïm chuøm neïo Tröùng gaø tröùng vòt Tay tí tay tieân Buø xe buø xít Ñoàng tieàn chieác ñuõa Con raén con rít Haït luùa ba boâng Noù rít tay naøy Aên troäm aên caép Ñeán töø cuoái cuøng “naøy” truùngtay ai thì ngöôøi ñoù phaûi ruùt naémtay ra hoaëc ngöôøi chæchaëtngangnaémtaycuûangöôøi ñoù.Luùc naøyngöôøi bò phaûichæthaycho ngöôøi ñaàu tieân vöøa haùt vöøa chæcaùc naémtay caùc baïn chôi. Cuoäc chôi cöù theá tieáptuïc ñeánheátcaùcnaémtaythì trì chôi keátthuùc. 6. Troø chôi:NHAÛY BAO BOÁ. 3
* Caùch chôi: Ngöôøi chôi chia laømhai ñoäi trôû leân thoângthöôøngthì töø hai ñeánba ñoäi, moãi ñoäi phaûi coù soá ngöôøi baèng nhau.Moãi ñoäi coù moät oâ haøng doïc ñeå nhaûyvaø coù hai laèn möùcmoätxuaátphaùtvaø moätmöùcñích. Moãi ñoäi seápthaønh moäthaøngdoïc. Ngöôøi ñöùngñaàuböôùc vaøo trong bao boá hai tay giöõ laáy mieängbao. Sau khi ngheleänh xuaátphaùtngöôøi ñöùngñaàumoãi ñoäi môùi nhaûy ñeánñích roài laïi quay trôûlaïi möùcxuaátphaùtñöabaocho ngöôøi thöù2. Khi naøongöôøithöùnhaát nhaûyveà ñeánñích thì ngöôøi thöù 2 tieáptheo môùi baétñaàunhaûy. Cöù nhö vaäy laàn löôït ñeán ngöôøi cuoái cuøng.Ñoäi naøoveàtröôùcñoäi ñoùthaéng * Luaät chôi: Ngöøôi chôi naøonhaûytröôùchieäuleänhxuaátphaùtlaø phaïmluaät,ngöôøi nhaûy chöañeánmöùcquy ñònhmaøquaylaïi cuõngphaïmluaät.Nhaûychöañeánñích maøboû baora cuõngphaïmluaätvaøcoù theåbò loaïi khoûi cuoäcchôi. 7. Troø chôi: ÑUÙC CAÂY DÖØA, CHÖØA CAÂY MOÛNG Baây giôø toâi nhôù vaø oân laïi nhöõng kyû nieäm hoài coøn nhoû, taát caû treõ em xoùmtoâi coù nhöõngtroø chôi daângian, khoângbieátphaùtxuaáttöø luùc naøo ôû Ninh Hoøa. Troø chôi sauñaâyraátvui, khi tuïmnaêmtuïmbaûyñöôïc roài thì chôi queânaên,queân laøm,chôi saymeânhötroø chôi "Ñuùccaâydöøa, chöøacaâymoûng". Baét ñaàu troø chôi naøy khoâng caàn bao nhieâu ngöôøi, coù bao nhieâu ngöôøi chôi cuõngñöôïc. Taát caû ngöôøi chôi ngoài xeáp haøng xuoáng theàmnhaø, hai chaân duoãi thaèngra phía tröôùc, ngöôøi ôû ñaàuhaøngñeámchuyeànxuoángñeánngöôøi ôû cuoái haøngvaø tieáp tuïc ngöôøi ôû cuoái haøng ñeámchuyeàn ñeán ngöôøi ôû ñaàu haøng. Vöøa ñeám vöøañoïc baøi ca daângiannhövaày: Ñuùc caây döøa chaàp chuøng muøng tôi chín chöøa caây moûng ñoû caây bình ñoûng (ñoùng) con thoû nhaûy qua caây bí ñao baø giaø öù öï caây naøo cao chuøm ruïm chuøm ròu (raï) caây naøo thaáp maø ra chaân naøy Khi ñoïc heátbaøi ca "maøra chaânnaøy", ôû cuoái caâutôùi chaânngöôøi naøoñoù, thì thuït chaân vaøo, ngöôøi naøo thuït heát hai chaân thì thaéng, coøn laïi ngöôøi sau cuøng ngöôøi naøo chöathuït caânvaøo thì thua. Khi ñoù nhöõngngöôøi thaéngcuoäcchuaånbò chaïy ñeångöôøi thuacuoäcröôït baét,baétñöôïc baátcöù ngöôøi naøoxaûbaønlaømlaïi. 4
8. Troø chôi: Taû CAÙY Nhieàu ngöôøi laøng Saùn Dìu ôû vuøng Thanh Lanh (Bình Xuyeân) xöa coù troø chôi "Taû caùy"(coùnghóalaø "Ñaùnhgaø"). Con gaølaømbaènggoãtieäntroønbaèngquaûboùngbaøn.Coù theåcoù töø 5 ñeán10 ngöôøi cuøngchôi, moãi ngöôøi caàmmoätcaùi gaäy daøi hôn moätmeùtbaèngtre hoaëc baènggoã. Ñaøo moätcaùi loã baèngcaùi baùtcon ôû giöõabaõi chôi ñeå"Con gaø" döôùi loã. Ngöôøi ñöùngcaùi caàmgaäyñaåy con gaø ra khoûi loã. Nhöõngngöôøi khaùcduøng gaäyhoái gaø vaøo loã. Ngöôøi ñöùngcaùi vöøaduønggaäyhoái vaø ñi vöøaphaûi ñeåyù ñôõ ñoøn keõo gaäy cuûa ngöôøi khaùc ñaäp tröôït vaøo chaânmình. Ngöôøi naøo ñöùng caùi gioûi giöõ caùi laâu nhaátkhoângcoù gaø loït xuoángñöôïc coi laø thaéngcuoäc. Khi ñeå "gaø" loït xuoáng loã thì ngöôøi "caùi" phaûi laøm "con" ñeå ngöôøi vöøa hoái gaø xuoángloã ñöôïc ñöùngcaùi 9. Troø chôi: THI THOÅI CÔM Trong dòp leã hoäi, moät soá laøng ôû mieàn Baéc vaø mieàn Trung Vieät N toå chöùc thoåi côm thi. Cuoäc thi thoåi côm ôûcoù töøng nhöõng nôi luaät leä, neùt ñaëc tröng rieâng nhö naáu côm treân thuyeàn, naáu côm troâng treõ, vöøa ñi vöøa naáu côm... Thi naáu côm ôû hoäi Thò Caám (Töø Lieâm - Haø Noäi) Cuoäc thi nhaèm dieãn laïi tích cuûa Phan Taây Nhaïc, vò töôùng thôøi vua Huøng thöù 18, ñaõ reøn luyeän cho quaân só thöïc haønh moät caùch thaønh thaïo, ñaëc bieät laø naáu ñöôïc côm aên trong ñieàu kieän * Theå leä cuoäc thi: nguyeân lieäu laø thoùc, saün cuûi, chöa coù löûa, chöa coù nöôùc. Caùc ñoäi phaûi laøm gaïo, taïo ra löûa, ñi laáy nöôùc veà naáucôm. Cuoäc thi coù baböôùc:thi laømgaïo; taïo löûa,laáynöôùcvaøthoåi côm. Moãi nhoùm10 ngöôøi (caû nam vaø nöõ), hoï töï xay thoùc, giaõ gaïo, daàn saøng, laáylöûa,laáynöôùcvaønaáucôm. Böôùc1, thi laømgaïo: sauhoài troángleänh,caùcñoäi ñoåthoùcvaøoxay, giaõ, daàn saøng.Giaùpnaøocoùñöôïc gaïo traéngtröôùcnhaátlaø thaéngcuoäc. Böôùc2, thi keùolöûavaølaáynöôùc:Laáy löûatöø hai thanhnöùagiaøcoï vaøonhau (khoù nhaát laø khaâu naøy), aùp buøi nhuøi rôm khoâ vaøo cho beùn löûa. Ngöôøi laáy nöôùc caùchñoù khoaûng1km, nöôùc chöùasaünvaøo 4 caùi be baèngñoàng,ñôïi ngöôøi ñeánlaáy mangveà. Giaùp naøo laáy ñöôïc löûa tröôùc vaø laáy nöôùc veà ñích tröôùc thì giaùpñoùthaéngcuoäc. Böôùc 3, naáucôm: giaùp naøo thoåi ñöôïc côm chín deõo, ngon vaø xong tröôùc thì thaéngcuoäc.Cômcuûagiaùpñoùñöôïc duøngñeåcuùngthaàn. 5
Thi naáucômôû hoäi laøngChuoâng (Haø Taây) Cuoäc thi cuûa nöõ: Ngöôøi döï thi thöïc hieän trong moät voøng troøn ñöôøng kính 1,5m. Quy öôùc laø vöøa thoåi côm vöøa phaûi giöõ moät ñöùa treõ chöøng 7 - 8 thaùng tuoåi (khoângphaûilaø conñeõcuûangöôøi döï thi) vaøcanhchöøngmoätcon coùckhoâng ñeånoù nhaûyra khoûi voøngtroøn. Löûa laáy töø buøi nhuøi rôm, nhoùmcuûi, ñaëtbeáp, troâng ñöùa treõ khoâng ñöôïc khoùc vaø con coùc. Thôøi gian laø chaùy heát moät neùn höông.Cômchín tröôùc,deõongonhônlaø ngöôøi thaéngcuoäc. Cuoäc thi cuûa nam: Beáp ñaët saün beân bôø moät caùi ao hay bôø ñaàm. Moãi ngöôøi döï thi moätbeáp. Sau hoài troángleänh, caùc chaøngtrai böôùc xuoángmoätcaùi thuyeànnan, bôi baèngtay sang bôø beân kia, aùp thuyeànvaøo bôø vaø thöïc hieän heát thaûycaùcvieäctreânthuyeànboàngbeành.Tay öôùtvaãnphaûi ñaùnhlöûa,thoåi naáuvaø giöõ thuyeànoån ñònh. Ai thoåi ñöôïc noài côm thôm deõo ngon, xong tröôùc laø ngöôøi thaéngcuoäc. Thi naáucômôû hoäi Töø Troïng(HoaøngHoùa- ThanhHoùa) Ngöôøi döï thi ngoài treân thuyeàn thuùng taïi moät ñaàm roäng, loäng gioù. Moãi ngöôøi moät thuyeàn,kieàng, rôm aåm, baõ mía töôi vaø trang bò khaùc gioáng nhau. Sau hieäuleänh, caùc thí sinh ñöa thuyeànrôøi bôø ra giöõa ñaàm.Thuyeànboàngbeành,gioù loäng, cuûi löûa laïi khoù chaùy, thaämtrí coù laàn bò möa phuøn gioù baéc. Keát thuùc cuoäcthi ai coù noài cômhoaëcchoõxoâi chín deõo,ngonlaø ngöôøi thaéngcuoäc. Thi naáucômôû hoäi HaønhThieän (NamÑònh) Cuoäc thi daønh cho nam. Moãi nhoùm hai ngöôøi, xeáp thaønh haøng ngang. Moät nguôøi buoäccaønhtre daøi, deõodoïc theosoánglöng ngoïn cao hôn ñaàu,nieâuñaátcoù saüngaïo vaø nöôùcñeånaáucômtreo treânngoïn caànveàphía tröôùc, ngöôøi kia lo cuûi löûavaøñunnaáu. Sau hieäu leänh, ngöôøi naáu phaûi taïo löûa töø hai thanhnöùa giaø, sau ñoù chaâmlöûa vaøocaâyñuoáchô döôùi ñaùynieâucôm.Caû hai ngöôøi ñeàucuøngphaûi böôùcñi quanh saânñình. Heáttuaànhöônglaø luùc keátthuùccuoäcthi. Nhoùmnaøocoù cômchín deõo, ngonlaø ngöôøi thaéngcuoäc. 10. Troø chôi: ÑAÙNH QUAY Ñaùnhquay laø troø chôi daønhcho con trai. Chôi thaønhnhoùmtöø 2 ngöôøi trôû leân, neáuñoângcoù theåchia thaønhnhieàunhoùm. Moät ngöôøi cuõng coù theåchôi quay, nhöng neáu chôi nhieàungöôøi vaø coù nhieàu ngöôøi ôû ngoaøi coå vuõ thì seõ soâi noåi vaøhaápdaãnhônnhieàu. 6
Ñoà chôi laø con quaybaènggoãhaysöønghình noùncuït, coù chaânbaèngsaét.Duøng moätsôïi daây, quaántöø döôùi leân treânroài caàmmoätñaàudaây thaû thaätmaïnh cho quaytít. Con quaycuûaai quaylaâunhaát,ngöôøi ñoùñöôïc. Coù theåduøngmoätcon quay khaùcboåvaøo con quayñangquaymaønoù vaãnquaythì ngöôøi chuûcuûacon quayñoù ñöôïc nhaát. 11. Troø chôi: CHÔI CHUYEÀN Troø chôi daønhcho con gaùi. Soá ngöôøi chôi 2-5 ngöôøi. Ñoà chôi goàmcoù 10 quenhoûvaø moätquaûtroønnaëng(quaûcaø, quaûboøngnhoû...), ngaøynay caùcem thöôøngchôi baèngquaûboùngtennis. Caàmquaûôû tay phaûi tung leân khoângtrungvaø nhaëttöøngque. Laëp laïi cho ñeán khi quaûrôi xuoángñaátlaø maátlöôït. Chôi töø baøn1 (laáymoätquemoätlaàntung)baøn 2 (laáyhai quemoätlaàn)cho ñeán10, vöøanhaëtquaûchuyeànvöøahaùtnhöõngcaâuthô phuø hôïp vôùi töøng baøn. Moät moát, moät mai, con trai, con heán,… Ñoâi toâi, ñoâi chò… Ba laù ña, ba laù ñeà v.v. Heát baønmöôøi thì chuyeànbaènghai tay: chuyeànmoät voøng, hai voøng hoaëcba voøng... vaø haùt: “Ñaàu quaï, quaù giang, sang soâng, troàng caây, aên quaû, nhaû hoät…” khoaûng10 laàn laø heátmoätbaøn chuyeàn,ñi lieàn maáy vaùnsauvaøtínhñieåmñöôïc thuatheovaùn. Khi ngöôøi chôi khoângnhanhtay hay nhanhmaétñeå baét ñöôïc boùng vaø que cuøngmoätluùc seõbò maátlöôït, löôït chôi seõchuyeånsangngöôøi beâncaïnh. Chôi chuyeànlaøm ngöôøi aámleân vaø raát vui. Thöôøng trong suoátmuøaheø hoaëc muøa thu, caùc coâ gaùi nhoû chôi chuyeànôû khaép moïi nôi, döôùi boùng caây hay ôû saânnhaø... 12. Troø chôi: THI DIEÀU SAÙO Dieàu saùo laø moättroø chôi phoå bieánôû Vieät Nam. Haøng naêmôû moätsoá vuøngcoù toå chöùccuoäcthi dieàusaùonhö tronghoäi ñeànHuøngôû thoânCoå Tích, LaâmThao, Phuù Thoï. Ñaây laø nhöõngchieácdieàuthaätlôùn, beàngangcoù khi ñeán moätsaûi röôõi tayvaøcoù mangmoäthoaëcnhieàuchieácsaùo. Khung dieàu laøm baèng caät tre, giaáy phaát vaøo dieàu baèng gaäy. Dieàu thaû baèngdaâymaâyhay daâytheùpnhoû.Saùodieàucoù 3 loaïi chínhphaântheotieángkeâu: saùo coàng, tieángkeâu vang nhö tieángcoàngthu quaân;saùo ñaåu, tieángkeâu than nhö tieánglôøi than;saùocoøi, tieángkeâuthetheùnhötieángcoøi. Thi dieàusaùo,Ban giaùmkhaûocoù theåchaámtheotieángsaùo,nhöngtröôùctieân baogiôø cuõngphaûi xemdieàucoù leânboång,daâydieàucaênghay voõng,nhaátlaø luùc ôû treânkhoângdieàucoù laéclö ñaûongangñaûodoïc haykhoâng. 7
13. Troø chôi: OÂ AÊN QUAN Veõ moät hình chöõ nhaät ñöôïc chia ñoâi theo chieàu daøi vaø ngaên thaønh 5 haøngdoïc caùchkhoaûngñeàunhau,ta coù ñöôïc 10 oâ vuoângnhoû.Hai ñaàuhình chöõ nhaät ñöôïc veõ thaønh 2 hình voøng cung, ñoù laø 2 oâ quan lôùn ñaëc tröng cho moãi beân,ñaëtvaøoñoù moätvieânsoûi lôùn coù hình theåvaø maøusaéckhaùcnhauñeådeã phaânbieäthai beân,moãioâ vuoângñöôïc ñaët5 vieânsoûi nhoû,moãi beâncoù 5 oâ. Hai ngöôøi hai beân, ngöôøi thöù nhaát ñi quan vôùi naémsoûi trong oâ vuoâng nhoû tuøy vaøo ngöôøi chôi choïn oâ, soûi ñöôïc raõi ñeàuchung quanhtöøng vieân moättrong nhöõngoâ vuoângcaûphaàncuûaoâ quanlôùn, khi ñeánhoønsoûi cuoái cuøngta vaãnbaét laáy oâ beâncaïnh vaø cöù theátieáptuïc ñi quan(boû nhöõngvieânsoûi nhoû vaøo töøng oâ lieân tuïc). Cho ñeánluùc naøo vieân soûi cuoái cuøng ñöôïc döøng caùch khoaûnglaø moätoâ troáng,nhö theálaø ta chaëpoâ troángbaétlaáy phaànsoûi trongoâ beâncaïnhñeå nhaëtra ngoaøi. Vaäy laø nhöõng vieân soûi ñoù ñaõ thuoäc veà ngöôøi chôi, vaø ngöôøi ñoái dieänmôùi ñöôïc baétñaàu. Ñeánlöôït ñoái phöôngñi quancuõngnhö ngöôøi ñaàutieân,caûhai thayphieânnhauñi quancho ñeánkhi naøonhaëtñöôïc phaànoâ quanlôùn vaø laáy ñöôïc heátphaàncuûañoái phöông.Nhö theángöôøi ñoái dieänñaõthuaheátquan. Heát quan taøn daân, thu quaânkeùo veà. Heát vaùn, baøy laïi nhö cuõ, ai thieáuphaûi vay cuûabeânkia. Tính thaéngthuatheonôï caùcvieânsoûi. Quan aên 10 vieân soûi.Caùch chôi oâ aên quan ñöôïc noùi leân raát ñôn giaûn nhöng ngöôøi chôi oâ aênquanñaõ gioûi thì vieäc tính toaùnraáttaøi tình maø ngöôøi ñoái dieän phaûithuacuoäcvì khoângcoønquan(soûi) beânphaànmìnhñeåtieáptuïc cuoäcchôi... 14. Troø chôi: MEØO ÑUOÅI CHUOÄT Troø chôi goàmtöø 7 ñeán10 ngöôøi. Taát caû ñöùngthaønhvoøngtroøn, tay naémtay, giô caoleânquañaàu.Roài baétñaàuhaùt. Meøo ñuoåichuoät Meøo chaïy ñaèngsau Môøi baïnra ñaây Theároài chuùchuoätlaïi ñoùngvai meøo Tay naémchaëttay Co caúngchaïy theo,baùcmeøohoùa Ñöùngthaønhvoøngroäng chuoät Chuoätluoànloã hoång Moät ngöôøi ñöôïc choïn laøm meøo vaø moät ngöôøi ñöôïc choïn laøm chuoät. Hai ngöôøi naøy ñöùng vaøo giöõa voøng troøn, quay löng vaøo nhau. Khi moïi ngöôøi haùt ñeáncaâucuoái thì chuoätbaétñaàuchaïy, meøophaûi chaïy ñaèngsau. Tuy nhieânmeøo phaûichaïy ñuùngchoãchuoätñaõchaïy. Meøo thaéngkhi meøobaétñöôïc chuoät.Roài hai ngöôøi ñoåi vai troømeøochuoätcho nhau.Troø chôi laïi ñöôïc tieáptuïc. 8
15. Troø chôi: ROÀNG RAÉN LEÂN MAÂY Moät ngöôøi ñöùngra laømthaàythuoác,nhöõngngöôøi coønlaïi saéphaøngmoät,tay ngöôøi sau naémvaït aùo ngöôøi tröôùchoaëcñaëttreânvai cuûangöôøi phía tröôùc. Sau ñoùtaátcaûbaétñaàuñi löôïn qualöôïn laïi nhöconraén,vöøañi vöøahaùt: Roàngraénleânmaây Coù caâyluùc laéc Hoûi thaêmthaàythuoác Coù nhaøhaykhoâng? Ngöôøi ñoùngvai thaàythuoáctraûlôøi: - Thaáythuoácñi chôi ! (hayñi chôï, ñi caâucaù, ñi vaéngnhaø...tuøyyù maøcheára). Ñoaønngöôøi laïi ñi vaøhaùttieápcho ñeánkhi thaàythuoáctraûlôøi: - Coù ! Vaø baétñaàuñoái thoaïi nhösau: Thaàythuoáchoûi: - Roàngraénñi ñaâu? Ngöôøi ñöùnglaømñaàucuûaroàngraéntraûlôøi: - Roàngraénñi laáythuoácñeåchöõa - Con leânmöôøi. beänhcho con. - Thuoáchayvaäy. - Con leânmaáy? Keá ñoù,thì thaàythuoácñoøi hoûi: - Con leânmoät +Xin khuùcñaàu. - Thuoácchaúnghay - Nhöõngxöôngcuøngxaåu. -Con leânhai. +Xin khuùcgiöõa. - Thuoácchaúnghay. - Nhöõngmaùucuøngme. ...................................................... +Xin khuùcñuoâi. Cöù theácho ñeánkhi: - Tha hoàmaøñuoåi. Luùc ñoù thaày thuoác phaûi tìm caùch laøm sao maø baét cho ñöôïc ngöôøi cuoái cuøngtronghaøng. Ngöôïc laïi thì ngöôøi ñöùng ñaàu phaûi dang tay chaïy, coá ngaêncaûn khoâng cho ngöôøi thaàythuoácbaétñöôïc caùi ñuoâi cuûamình, trongluùc ñoù caùi ñuoâi phaûi chaïy vaø tìm caùchneùtraùnhthaàythuoác.Neáuthaàythuoácbaétñöôïc ngöôøi cuoái cuøngthì ngöôøi ñoùphaûira thaylaømthaàythuoác. Neáuñangchôi daèngco giöõachöøng,maøroàngraénbò ñöùtngangthì taïmngöøng ñeånoái laïi vaøtieáptuïc troøchôi. 16. Troø chôi: NEÙM COØN 9
Vôùi ngöôøi Vieät coå xöa, troø chôi naøy thöôøngdaønhcho giôùi nöõ, con nhaø quyù phaùi, xöa kia laø caùc mî nöông, con gaùi Laïc haàu,Laïc töôùng.Ñoái vôùi caùc daântoäc Möôøng, Taøy, H’moâng, Thaùi... neùmcoøn laø troø tín ngöôõnghaápdaãn nhaátcuûatrai gaùi trongdòphoäi xuaân. Quaû "coøn" hình caàuto baèngnaémtay treõ nhoû, ñöôïc khaâubaèngnhieàumuùi vaûi maøu,beântrongnhoài thoùcvaø haït boâng(thoùcnuoâi soángcon ngöôøi, boângcho sôïi deätvaûi). Quaûcoøn coù caùc tua vaûi nhieàumaøutrangtrí vaø coù taùc duïng ñònh höôùng trong khi bay. Saân neùmcoøn laø baõi ñaát roäng, ôû giöõa choân moät caây tre (hoaëcvaàu) cao, treânñænhcoù “voøngcoøn” hình troøn (khungcoøn), khungcoøn moät maëtdaùngiaáyñoû (bieåutöôïngcho maëttrôøi), maëtkia daùngiaáyvaøng(bieåutöôïng cho maëttraêng).Caû maëtgiaáylaø bieåutöôïngcho söï trinh traéngcuûangöôøi con gaùi. Ngöôøi chôi ñöùngñoái maëtvôùi nhauquacaâycoøn,neùmquaûcoønloït quavoøngcoøn treânñænhcoätlaø thaéngcuoäc. Môû ñaàucuoäcchôi laø phaànnghi leã, thaàymodaânghai quaûcoønlaømleãgiöõa trôøi ñaát, caàu cho baûn laøng yeân vui, muøa maøng töôi toát, nhaø nhaø no aám. Sau phaàn nghi leã, thaày mo caàmhai quaû coøn ñaõ ñöôïc “ban pheùp” tung leân cho moïi ngöôøi tranhcöôùp,khai cuoäcchôi neùmcoønnaêmñoù. Caùc quaûcoønkhaùccuûacaùc gia ñìnhluùc naøymôùi ñöôïc tungleânnhönhöõngcon chimeùn. Tröôùc khi kheùphoäi, thaàymo raïch quaûcoøn thieâng (ñaõ ñöôïc banpheùp)laáy haït beântrong, tung leân ñeå moïi ngöôøi cuønghöùnglaáy vaänmay. Ngöôøi Taøy quan nieämhaït gioángnaøyseõmanglaïi muøamaøngboäi thu vaø maymaén,vì noù ñaõñöôïc truyeànhôi aámcuûanhöõngbaøntaynamnöõ (aâm- döông). Neùmcoøn laømcho ngöôøi trong cuoächaøo höùng,ngöôøi ñöùngngoaøi hoø reo coå vuõ khieánkhoângkhí cuoäcchôi raátsoâi noåi, haápdaãn.Neùmcoønlaø troøchôi khoâng nhöõngthu huùt namnöõ thanhnieânmaø nhieàungöôøi lôùn tuoåi cuõngraátthích. Troø vui naøy mangyù nghóaphoànthöïc, caàumonggiao hoaøaâm- döông,muøamaøngtöôi toát. 17. Troø chôi: THI THÔ Haøng naêm, ôû moät soá vuøng coù toå chöùc hoäi thi thô nhö ôû Hoa Lö (Ninh Bình) vaøYeân Ñoå (Haø Nam). Vuøng Hoa Lö, Ninh Bình, coù phongcaûnhneânthô, huøngvó. Haøngnaêmnhaân ngaøy hoäi ñeàn vua Ñinh, ñeå giöõ gìn neáp xöa vaø khuyeán khích daân chuùng treân ñöôøngvaênhoïc, daânlaøngmôûhoäi thi thô, khoângnhöõngrieângcho daânsôû taïi maø coøn cho taátcaû nhöõngai vaênhay chöõ toát, muoánñöôïc giaûi vaø muoánñöôïc tieáng taêmvôùi moïi ngöôøi. 10
Ñeàthô tuyøbantoåchöùclöïa choïn. Giaûi thöôûngthöôøngchæñöôïc maáyvuoâng nhieãuñieàu,goùi cheø,möôi quaûcau.Nhöõngngöôøi ñöôïc giaûi haõnhdieänveàthô hôn vì giaûi. Haøng naêmcoù 3 giaûi thöôûng cho cuoäc thi naøy, vì ban giaùm khaûo goàm caùc tay vaênhoïc noåi tieángtrong vuøng. Coù khi Ban toå chöùc môøi caû nhöõngbaäc ñaïi khoa coù danhchaámgiaûi. Ngaøy xöa, thöôøngvò tuaànphuû chuû tænhlaøm Chuû tòchHoäi ñoàngchaámthô. Haøng naêm laøng Yeân Ñoå (Haø Nam) toå chöùc cuoäc thi thô vaøo 24 thaùng Chaïp, nhaânphieânchôï Ñoàng. Buoåi saùng hoâmñoù, cuoâc thi vaên thô ñaõ ñöôïc caùc boâ laõo trong laøng toå chöùc taïi ngoâi ñình caïnh chôï. Vaên só khaépnôi ñeántuï taäpôû Töôûng Ñeàn ñeådöï cuoäc thi thô. Caùc vò khoa muïc laøng Yeân Ñoå vaø caùc laøng gaàn ñoù laøm giaùm khaûo.Thí sinh naøotruùnggiaûi thöôûngseõ ñöôïc hoanhoâvaø ñöôïc banthöôûngphaàn thöôûng raát haäu. Thaät laø cuoäc thi tao nhaõ vaø haøo höùng vôùi muïc ñích khuyeán khíchthí sinhduøi maøi kinh söû,tranhngoâiñoaïtgiaùpsaunaøy. Sau cuoäc thi, nhöõng ngöôøi truùng giaûi ñöôïc neámröôïu ôû Töôûng Ñeàn vôùi caùcboâlaõo tronglaøng. 18. Troø chôi: THI DÖA HAÁU Laøng Thoå Tang, Vónh Töôøng, Phuù Thoï, coù tuïc thi döa haáu. Vaøo khoaûng thöôïng tuaànthaùngba aâmlòch haøngnaêm,hoäi ñoàngkyø muïc hoïp vôùi caùc boâ laõo ñeåquyeátñònhngaøyhaùi döa,goïi laø ngaøyxuoángñoàng,thöôønglaø ngaøy25 thaùngba. Töø 5 giôø saùng ngaøy xuoáng ñoàng, troáng moõ vaø tuø vaø baùo hieäu khaép laøng.Nghetieánbaùohieäu,caùcgia ñình môùi ra ruoänghaùi döa.Neáuai töï haùi tröôùc seõ bò phaït raát naëng,neáulaø chuû ruoäng, laøng phaït tieàn, coøn neáulaø keõ troäm, laøng seõ cuøm ngay tröôùc saân ñình. Döa haùi xong caùc chuû ñieàn ñích thaân choïn nhöõngquaûdöagiaø, to ñenra trình laøng.Taïi ñaâyhoäi ñoànggiaùmkhaûoseõxeùtdöa theo caùc tieâu chuaån: gioáng toát, ñeïp maõ, giaø, ñaày ñaën, boå ra ñoû töôi vaøng laïi nhieàucaùt. Coù hai ñôït chaámthi döa: ñôït moät, choïn nhöõngquaûdöa ñeïp, döa giaø, ñaàyñaën,ñôït hai ñöaleâncaân.Döa ñöôïc xeápthaønhhaïngnhaátvaøhaïnghai. Döa haïng nhaát ñöôïc röûa saïch cuùng thaàn ôû ñình, teân chuû döa ñöôïc loan truyeàn cho daân laøng roõ. Daân laøng tin raèng, chuû ñieàn naøo coù döa ñöôïc choïn cuùngthaàn,ngoaøivinh döï ra, caûnaêmñoùseõlaømaênphaùtñaït. 19. Troø chôi: THI THAÛ CHIM Chim Boà caâuñöôïc laø bieåutöôïngcho hoaøbình- töï do neânthöôøngñöôïc goïi laø chimHoaø bình. Döïa vaøonhöõngñaëctính aáycuûachim. Töø laâu, oângchata ñaõ 11
saùngtaïo moätloái chôi daângian tao nhaõ: thi thaûchim boà caâu.Töông truyeàn,thuù chôi naøyxuaáthieäntöø thôøi Lyù. Boà caâu laø loaøi chim coù khaû naêng ñinh höôùng toát, duø xa nhaø cuõng tìm ñöôïc veàtoåaámtröøkhi gaëpgioù baõo,chuùngcoùtínhhôïp quaàncao,soángtheoñaøn, chungthuyûvaønghóatình. Haøng naêmcoù ñeánhaøngchuïc hoäi thi thaû chim caâu thöôøngñöôïc toå chöùc vaøo hai muøa: muøahaï (thaùng3-4 aâmlòch) vaø muøathu (thaùng7-8 aâmlòch). Khu vöïc trung taâmhoäi thi thuoäc Chaâu thoå soâng Hoàng keùo daøi töø 2 beân bôø soâng ÑuoángñeánmoätphaàntænhVónh Phuùc, Baéc Ninh (Ña Phuùc, Soùc Sôn, ÑoângAnh, Gia Laâm, Tieân Sôn, Yeân Phong). Hoäi thi coøn dieãnra ôû moätsoá nôi phía Taây Haø Noäi nhöTaâyTöïu, Ñan Phöôïng,Hoaøi Ñöùc. Töø xöa caùccuï ñaõñònhra tieâuchuaånthi thaûchimcaâubay raátnghieâmngaët. Caû ñaøn bay chaëtcheõ, cöï ly ñeàu,khoângtaùchrôøi ñaøn, voøng löôïn heïp vaø troøn, bay cao, truï höôùngthaúngñöùngleân. Khi maétthöôøngnhìn leân thaáy caû ñaøn thaáy caûñaønchuïmthaønhmoâtvoøngtroønnhoûkhoângthaáyvoã caùnhroài tìm höôùngbay veàtoå.Luùc ñoùñaønchimñöôïc vaøo"troângthöôïng"ñeåxeùtgiaûi. Vaäy maø caùi thuù chôi chim laønh maïnh thanh nhaõ luùc noâng nhaøn, hoäi heø ñình ñaùm,bieåutöôïngkhaùtvoïng cuûatöï do, ca ngôïi ñöùc tính cuûañoaønkeát,chung thuyûvaãncuoánhuùtnhieàungöôøi, nhieàunôi ôû moïi löùatuoåi. 20. Troø chôi: ÑAÙNH ROI MUÙA MOÏC Roi baèngtre voùt nhaünvaø deûo,ñaàubòt vaûi ñoû, coøn moäcñanbaèngtre sôn ñoû. Caùc ñaáuthuûñaáutay ñoâi vôùi nhau:vöøaduøngroi ñeåñaùnh,duøngmoäcñeå ñôõ, ai ñaùnh truùng ñòch thuû vaøo choã hieåm vaø ñaùnh truùng nhieàu thì thaéng, thöôøngñaùnhtruùngvaøovai vaøsöôønmôùi ñöôïc nhieàuñieåm. Caùc hoäi leã ôû mieànBaéc thöôøngñöôïc toå chöùcthi ñaáuvaøo nhöõngngaøyñaàu thaùnggieâng. 21. Troø chôi: NHUÙN ÑU Trong caùcngaøyhoäi, caùclaøngthoânthöôøngtroàngmoätvaøi caâyñu ôû giöõa thöûaruoänggaànñìnhñeåtrai gaùi leânñu vôùi nhau. Caây ñu ñöôïc troàngbôûi boán, saùu hay taùmcaây tre daøi vöõng chaécñeå chòu ñöïng ñöôïc söùc naëngcuûahai ngöôøi cuøngvôùi löïc ñaåyquaùntính. Hai caâytre laøm caànñu nhoûvöøataycaàm. Leân ñu coù theå laø moät hay hai ngöôøi. Caøng nhuùn maïnh, ñu caøng leân cao, caànñu ñöaleânvun vuùt,beânnoï sangbeânkia. Caànñu leânngangvôùi ngoïnñu laø hay nhaát,nhieàukhi ñu bayngangngoïnñu moätvoøng. 12
Nhieàunôi treogiaûi thöôûngôû ngangngoïn ñu ñeångöôøi ñu giaätgiaûi. Nhuùnñu cuõnglaø moätsinhhoaïtgiaoñaõi tình caûmcuûatrai gaùi. 22. Troø chôi: KEÙO CO Tuïc keùo co ôû moãi nôi coù nhöõng loái chôi khaùc nhau, nhöng bao giôø soá ngöôøi chôi cuõng chia laøm hai phe, moãi phe cuøng duøng söùc maïnh ñeå keùo cho ñöôïc beânkia ngaõveàphíamình. Coù khi caûhai beânñeàulaø nam,coù khi beânnam,beânnöõ. Trongtröôønghôïp beân nambeânnöõ, daânlaøngthöôøngchoïnnhöõngtrai gaùi chöavôï chöachoàng. Moät coät truï ñeåôû giöõa saânchôi, coù daâythöøngbuoäcdaøi hay daây song, daây tre hoaëccaây tre, thöôøngdaøi khoaûng20m caêngñeàura hai phía, hai beânxuùmnhau naém laáy daây thöøng ñeå keùo. Moät vò chöùc saéc hay boâ laõo caàm tròch ra hieäu leänh.Hai beânra söùc keùo, sao cho coättruï keùoveàbeânmình laø thaéng.Beânngoaøi daânlaøngcoåvuõ hai beânbaèngtieáng"doâta", "coáleân". Coù nôi ngöôøi ta laáy tay ngöôøi, söùc ngöôøi tröïc tieáp keùo co. Hai ngöôøi ñöùng ñaàuhai beânnaémlaáytaynhau,coøncaùcngöôøi sauoâmbuïngngöôøi tröôùcmaøkeùo. Ñang giöõa cuoäc, moätngöôøi beânnaøo bò ñöùt daây laø thua beânkia. Keùo co cuõng keùoba keo,beânnaøothaénglieànbakeolaø beânaáyñöôïc. 23. Troø chôi: ÑAÁU VAÄT Ñaáuvaätraátphoåbieánôû nhieàuhoäi xuaânmieànBaécvaø mieànTrung.Trong hoäi laøngMai Ñoäng(Haø Noäi) coù thi vaätôû ngaytröôùcbaõi ñình laøng. Caùc ñoâ vaätôû caùcnôi keùoveàdöï giaûi raátñoâng.Laøngtreo giaûi vaätgoàmnhaát,nhì, ba vaønhieàugiaûi khaùc. Trong luùc vaät, caùc ñoâ vaätcôûi traànvaø chæñoùngmoätcaùi khoá cho kín haï boä. Côûi traàncoát ñeå ñoâi beânkhoângtheånaémaùo, naémquaànnhaugaây lôïi theá cho mìnhñöôïc. Khoá caùcñoâvaätphaànnhieàubaèngluïa, nhieàumaøu.Tröôùckhi vaøo vaät,hai ñoâvaätleãvoïngvaøotrongñình. Cuoäc thi baétñaàu,caùc ñoâ vaätleân leã ñaøi. Sau moäthoài khuachaânmuùatay ñeå rình mieángnhau, hoï môùi xoângvaøo oâm laáy nhau. Hoï löøa nhau, duøng nhöõng mieáng ñeå vaät ngöûa ñòch thuû. Vôùi mieáng voõ naèmboø, coù tay ñoâ vaät naèmlì maëccho ñòchthuûñaåymình,roài baátthaànhoï nhoûmñöùngdaäyñeåphaûncoâng. Thöôøng thì giaûi ba ñöôïc vaät tröôùc, roài ñeán giaûi nhì vaø sau cuøng laø giaûi nhaát.Moãi moätgiaûi vaätxong, ngöôøi chuùnggiaûi ñöôïc laøng ñoátmöïng moätbaùnh phaùo. 24. Troø chôi: VAÄT CUØ 13
Troø vaät cuø: treân moät khoaûngsaân, thöôøng coù khoaûng14 thanh nieân trai traùngchia hai beâncôûi traàn,ñoùngkhoá, tìm caùchlöøa nhauñeåoâmcho ñöôïc quaû boùngbaèngcuû chuoái goït nhaünchaïy veàboû vaøochuoàng(loã nhoûñöôïc ñaøotheo hình vuoânghoaëctroøn,gaànnhö laø vöøakhít vôùi quaûcuø) ñoái phöôngthì laø thaéng cuoäc. Quaûcuø ñöôïc laømtöø goácchuoái, ñaëcbieätthích hôïp laø goácchuoái hoätloaïi lôùn, ñaøo leân laáy cuû. Duøng dao saéc ñeõo cuû chuoái thaønh hình troøn coù ñöôøng kính cöõ 30cm,troïnglöôïng5 - 7kglaø coù quaûcuø ñaûmbaûoyeâucaàu.Quaûcuø phaûi saïch nhöïa vaø coù ñoädeõocaànthieát,bôûi noù thöôøngxuyeânbò giaønhgiaät,quaêng neùmmaïnhdeãvôõ trongkhi chôi. Vì vaäy, quaûcuø saukhi löôïc ñeõoxong, ñöôïc luoäc qua nöôùc soâi, vôùt ra phôi naéngkhaùkyõ. Luùc naøy quaûcuø coù maøusaãmvaø raát deõo, khoângbò nöùt vôõ khi chôi. Saân chôi cuø thöôønglaø nhöõngsaâncaùt beânbôø soânghay trong laøng, chieàudaøi ñoä 50m, ngangñoä 25m. Coù ba hình thöùc chôi cuø: cuø goân, cuø ñaåy vaø cuû nöôùc. Caû ba loái chôi naøy ñeàucoù chung hình thöùc tính ñieåm vaø boá trí gioáng nhau, ôû hai ñaàu saân cuûa moãi beân laø hai chieác soït ñan baèngnantre, nöùacao 1,5m,ñöôøngkính 50cm(cuø goân,cuø nöôùc), hay ñaøomoäthoá saâuroäng50 x 50cm(cuø ñaåy). Beânnaøo giaønhvaø ñöa ñöôïc cuø vaøo soït (hay vaøo hoá) cuûañoái phöôngñöôïc moätñieåm.Ñeå ñöañöôïc quaûcuø vaøo ñích cuõngkhoâng phaûi deã daønggì bôûi phaûi giaønh giaät, tranh cöôùp quyeátlieät, beânnaøo cuõng tìm moïi caùchnhaèmcaûnphaùñoái phöôngñöacuø vaøo soït (hoá) cuûamình. Hoäi vaätcuø vì theáraátsoâi noåi, haøohöùng,cuoánhuùtmoïi ngöôøi. Moãi cuoäc chôi khoâng qui ñònh cuï theå, soá ngöôøi tham gia moãi beân cuõng khoânghaïn cheá.Coù khi hoäi vaätcuø leânñeánñænhñieåm,ñaønoângtrai traùngtrong laøng ñeàu haêng haùi vaøo cuoäc khoâng keå tuoåi taùc, luùc aáy thöôøng laø vaøo dòp Teát Nguyeânñaùn.Ngöôøi thamgia vaätcuø ñeàucôûi traànñoùngkhoá.Ñeà phaânbieät ngöôøi cuûa hai ñoäi, ban toå chöùc qui ñònh rnaøu saéc cuûa khoá hay daûi khaênmaøu vaán treânñaàu. Tuy töø xöa khoângcoù moät ñieàu luaät cuï theå, nhöng trong hoäi vaät cuø khoâng heà coù loái chôi thoâ baïo, aùc yù. Raát quyeátlieät nhöng cuõng raát trong saùng. Keát thuùc cuoäc chôi, ñoäi naøo coù soá laàn ñöa cuø vaøo ñích cuûañoái phöông nhieàuhôn laø ñoäi thaéng.Giaûi thöôûngchæmangtính töôïng tröng, danh döï. ÔÛ hoäi cuø, ngöôøi caùc laøng xemvaø coå vuõ raátñoâng,hoø reo, ñaùnhtroángchieângcuoàng nhieätcoåvuõ cho ñoäi nhaøvaøtaùnthöôûngnhöõngñöôøngchaïy cuø ngoaïnmuïc... 14
25. Troø chôi: BÒT MAÉT BAÉT DEÂ Treõ con töø 6 ñeán 15 tuoåi hay chôi troø bòt maét baét deâ. Moät ngöôøi xung phong ñeå moïi ngöôøi bòt maét laïi baèng moät chieác khaên ñeå khoâng nhìn thaáy, nhöõngngöôøi coønlaïi ñöùngthaønhvoøngtroønquanhngöôøi bò bòtmaét. Moïi ngöôøi chaïy xung quanhngöôøi bò bòt maétñeánkhi naøo ngöôøi ñoù hoâ “baét ñaàu”hoaëc“ñöùnglaïi” thì taátcaûmoïi ngöôøi phaûi ñöùnglaïi, khoângñöôïc di chuyeån nöõa. Luùc naøy ngöôøi bò bòt maétbaét ñaàu laàn ñi xung quanh ñeå baét ñöôïc ai ñoù, moïi ngöôøi thì coátraùnhñeåkhoângbò baétvaø taïo ra nhieàutieángñoängñeåñaùnhlaïc höôùng.Ñeán khi ai ñoù bò baétvaø ngöôøi bò bòt maétñoaùnñuùngteânthì ngöôøi ñoù seõphaûira “baétdeâ”,neáuñoaùnsai laïi bò bòtmaétlaïi vaølaømtieáp. Coù ai ñoùmuoánra chôi cuøngthì phaûivaøolaømluoân,ngöôøi ñangbò bòtmaétluùc naøyñöôïc ra ngoaøihoaëclaø phaûioaúntuøtì xemai thaéng. 26. Troø chôi: KEÙO CÖA LÖØA XEÕ Hai ngöôøi ngoàiñoái dieännhau,caàmchaëttaynhau.Vöøa haùtvöøakeùotayvaø ñaåyquañaåytroângnhöñangcöamoätkhuùcgoãôû giöõahai ngöôøi. Moãi laàn haùt moät töø thì laïi ñaåy hoaëckeùo veà moät laàn. Baøi haùt coù theå laø: Keùo cöa löøa xeõ Keùo cöa löøa xeõ OÂng thôï naøo khoûe Laøm ít aên nhieàu Veà aên côm vua Naèm ñaâu nguû ñaáy OÂng thôï naøo thua Noù laáy maát cuûa Veà buù tí meï Laáy gì maø keùo Hoaëc: 27. Troø chôi: CÖÔÙP CAÀU Troø tungcaàu,cöôùpcaàulaø moättroø chôi mangtính nghi leã (hoaëcphongtuïc) mang tính baét buoäc ôû nhieàu leã hoäi. Tuyø töøng ñòa phöông coù quy ñònh, caùch chôi hayteângoïi khaùcnhau. Ñaây cuõng laø moät hoaït ñoäng tín ngöôõng trong nghi thöùc caàu muøa cuûa cö daânnoângnghieäp,tín ngöôõngsuøngbaùi giôùi töï nhieân. Quaûcaàubaènggoã troøn, coù khi laø quaûböôûi hay quaûdöøa(ñoái vôùi nhöõng ñòaphöôngcoù tuïc cöôùpcaàunöôùc). Tuyø ñòaphöôngcoù caàuto hay nhoû.Tröôùckhi ñöacaàura cöôùpphaûiquanghi leãtrìnhThaùnh. 15
Sau khi thöïc hieänxong caùc nghi thöùc teá leã, quaûcaàuñöôïc tung ra saânñình. Hai nhoùm thanh nieân ñaïi dieän cho hai nhoùm coäng ñoàng, taát caû ñeàu mình traàn ñoùng khoá khaùc maøu. Cuoäc tranh cöôùp dieãn ra raát quyeátlieät. Beân ngoaøi troáng thuùclieân hoài, tieánghoø reo coå vuõ naùonhieätcaû saânñình. Nhieàungöôøi bò tröôït chaân ngaõ, ngöôøi thì nhanh nheïn baät leân ñoùn baét roài chuyeàn ngay cho ngöôøi khaùc...cuoäcchôi raátsoâi ñoäng. Moät beâncuôùp caàuñeå neùmvaøo moätcaùi hoá ñaøo saün beânhöôùngñoâng, nhoùmbeânkia cöôùp caàuñeå neùmvaøo hoá höôùngtaây. Beân naøo cöôùp ñöôïc caàu vaø neùmvaøo hoá cuûa beânkia nhieàulaàn laø beânthaéngcuoäc. Cuõng coù nôi caàu ñöôïc neùmvaøo moäthoá ôû giöõa saânñình hay neùmvaøo moätcaùi gioû khoângñaùy treo treâncaây, beânnaøoneùmvaøo gioû cuûabeânkia tröôùcthì beânñoù thaéngcuoäc. Coù nôi quy öôùc beân naøo neùmvaøo gioû cuûa beân mình tröôùc thì beân ñoù thaéng cuoäc. 28. Troø chôi: KEÙO CHÖÕ Troø chôi keùo chöõ phaùttrieånôû vuøng Hoa Lö, Tam Ñieäp (Ninh Bình). Moät ñoäi keùo chöõ coù 32 con trai döôùi 15 tuoåi maëcquaànxanh, aùo traéngcoù neïp ñoû, chaânquaánxaø caïp, tay caàmgaäydaøi 1,2mcuoángiaáy maøuvaø ôû treânñaàugaäy coùguøsaëcsôõ. Taát caû ñöôïc chia laøm hai daãy, moãi daãy coù moät ngöôøi caàmñaàu (toång côø tieàn)vaø moätngöôøi ñöùngcuoái (toångcôø haäu).Toångcôø phaûi choïn nhöõngngöôøi coù maëtmuõi khoâi ngoâ,maëcquaàntraéng,aùo the ñaàuñoäi khaênxeáp, thaétlöng ba muùi, taycaàmcôø thaànvuoâng. Vaøo cuoäckeùochöõ,theotieángtroángcuûangöôøi tieåucaûnh,hai caùnhquaândaøn ra döôùi söï höôùngdaãncuûacaùctoångcôø ñeåxeápthaønhcaùcchöõ khaùcnhau.Caùc toång côø vöøa daãnquaânvöøa muùahaùt, laøm cho khoângkhí raát soâi noåi vaø naùo nhieät.Ñoäi quaântheotoångcôø chaïy theohình xoaùyoác vôùi nhöõngñoängtaùcphöùc taïp, laàn löôït caùc chöõ ñöôïc hieän ra (chöõ Haùn hoaëc Noâm) "Thaùi bình", "Thieân phuùc","Xuaânhoaøkhaûlaïc", "Quoácthaùidaânan"... 29. Troø chôi: ÑUA THUYEÀN Töø xa xöa ôû Vieät Nam ñaõ coù ñua thuyeàn.Ñua thuyeànôû nhieàunôi khoâng phaûi laø troø thi taøi maølaø haønhvi thöïc hieänmoätnghi leã vôùi thuyûthaàn,xuaát phaùttöø tuïc caàunöôùccuûacö daânnoângnghieäp- tín ngöôõngphoànthöïc. Coù nôi cuoäc thi chæcoù hai thuyeàn(Ñaøo Xaù - Phuù Thoï), moät chaûi “ñöïc” manghình chimôû muõi thuyeàn,chaûi kia laø “caùi” manghình caù. Hai bieåutöôïngñoái 16
öùng giao hoaø aâm- döông (chim treâncao, döông - caù döôùi nöôùc, aâm); khoâ - öôùt (thuyeànvaø nöôùc); thuyeàntroâi, maùi cheøo khuaáy nöôùc nhaèm“ñaùnh thöùc thuyû thaàn”vaø cuoäcñua aáy chæthöïc hieänvaøo ban ñeâm,ñeándaïng saùngthì keát thuùc. Cuoäc ñua thuyeàncuûa cö daân mieàn bieån thì laïi mang yù nghóa caàu ngö. Coù ñòa phöôngtoåchöùcñuathuyeànñeåtöôûngnieämcaùcanhhuønggioûi veàthuûychieán... Ngaøy nay, ñua thuyeànlaø moätnoäi dungquantroïng trong chöôngtrình cuûaraát nhieàu leã hoäi töø Baéc chí Nam, nhaát laø caùc ñòa phöông coù soâng hoà hoaëc gaàn bieån.Cuoäcñuathuyeànhieännayôû nhieàuñòaphöôngkhoângñônthuaànlaø moäthoaït ñoängtín ngöôõngnhö böoåi ban ñaàumaø ñaõ trôû thaønh söï kieän theåthao haápdaãn coù quy moâ lôùn, thu huùt nhieàu ñoái töôïng thamgia. Ñua thuyeànñaõ coù theâmsöù meänhcuûacuoäcthi taøi vaøbieåudöôngsöùcmaïnhtaäptheå. 30. Troø chôi: CHÔI HOÙP Chôi hoùp laø moättrong nhöõngtroø chôi trong daângian Ninh Hoøa maøtoâi xin ghi laïi ñeå coáng hieán quyù baïn ñoàng höông ít nhieàu ñaõ coù moät thôøi traûi qua trong thôøi nieânthieáutaïi queâhöôngmeányeâu. Ñeå baétñaàutroø chôi, tuøy theocaùchchia baétcaëphoaëcchôi leõ töøngngöôøi, bao nhieâungöôøi chôi cuõngñöôïc, aênthuahoaëcbaèngtieàn,hoaëchình, hoaëcbòch thuoác laù…v..v…, tuøytheoñieàukieänvaøgiaokeøosaüncoù. Caùch chôi: Veõ moäthình chöõ nhaät,daøi roängtuøy thích khoângcaànkích thöôùc. Chuùngta caànmoätcuïc gaïch theõnguyeânvaø nöûacuïc gaïch theõkhaùcñöôïc keâsaùtvaø naèm giöõa laèn möùc cuûa caïnh (hay moät ñaàu) cuûa hình chöõ nhaät. Hai cuïc gaïch naøy ñöôïc caáutruùc sao cho nöûacuïc gaïch döïng ñöùng(ñieåmtöïa) vaø cuïc gaïch nguyeân veïn ñöôïc gaùtleânñaàutöïa cuûanöûacuïc gaïchkia. Nhö vaäy,chuùngta coù ñuoâi cuûa cuïc gaïch nguyeânchaïm maëtñaát, ñaàuñöa leân trôøi, chính giöõa töïa treânñaàucuûa “nöûacuïc gaïch” kia taïo thaønhmoätmaëtdoácñeåkhôûi ñoängvaänchuyeåntroøn cuûa ñoàngtieàncaéc(hoøn chì). Ñeán ñaây, chuùngta coù maùi xuoâi (maëtdoác) gioánghình cuûamoätñoønbaãy. Tieáptuïc thieátbò, chuùngta gaïch moätñöôøngthaúngkeåtöø ñöôønggiao tuyeán cuûamaëtdoác (cuûacuïc gaïch nguyeân)vaø maëtñaát(maùi xuoâi) daøi khoaûng5 taác vaø cöù caùch 1 taác gaïch 1 laèn möùc ngang daønh cho nhöõng ngöôøi bò hoùp mang ñoàngtieàncaéc(hoønchì) leânñaëtôû möùcngangñoù:“coùtheåbò hoùp1,2,3..v..v..” Tröôùckhi chôi, ngöôøi chôi thi tranhñuañeåñi saucuøngbaèngcaùchduøngñoàng baïc caéc hoaëc vieân ngoùi beå ñöôïc ñaäp vaø maøi troøn ñeán khi coù dieän tích (kích thöôùc) baèng(hay vöøa) ñoàngtieànmaøngöôøi chôi goïi laø hoøn chì duøngñeåthi ñua 17
tranh giaønh phaànthaéng. Ngöôøi chôi caàmhoøn chì thaúngñöùng khaûy (khôûi ñoäng chaïy troøn) maïnhnheï tuøy yù xuoángdoácxuoâi cuûacuïc gaïch, sao cho hoøn chì chaïy vaø ngaõdöønggaànmöùccaøngtoát,caùnmöùcthì caøngtoáthôn. Nhö vaäy,ngöôøi chôi coùtheåtranhgiaønhñi saucuøngnhöngñöøngñeåhoønchì laênra khoûi möùcthì thua. Thi xongngöôøi chôi ñi theothöùtöï, nghóalaø ngöôøi naøokhaûyhoøn chì chaïy ra ngoaøi möùcñi tröôùc,xa möùcñi keávaø gaànmöùcñi saucuøng... Ngöôøi thuacuoäcthì ñöôïc ñi ñaàu tieân, khaûy hoøn chì xuoáng vieân gaïch (maët xuoâi) ñeå cho noù laên xuoángmöùcdöôùi; phieânngöôøi keátieápcoágaéngkhaûyhoøn chì, chaïy xa hôn ngöôøi ñi tröôùcthì toát,cöù nhö theáchuùngta thayphieânlaànlöôït ñi, coágaéngñi xa hôn maáy ngöôøi tröôùc,ñöøngñeåhoøn chì chaïy ra khoûi möùcphíatröôùcgoïi laø hoùp,coù khi bò hoùp2,3,4..v…v… Khi chôi ngöôøi chôi baétboàvaø tìm caùchcöùuboà. Khi hoønchì cuûabaïn khaûy thuaphe khaùc, ta coù quyeànxeâ dòch vieângaïch xeùo qua goùc naøy hoaëcgoùc khaùc vôùi muïc ñích laø ñeå khaûy hoøn chì khoângtheo ñöôøng thaúngchính dieän (tröïc chæ song song vôùi hai caïnh beâncuûahình chöõ nhaät) maø chaïy xeùo goùc hôn baïn mình, thuangöôøi baétbaïn mình,nhö vaäygoïi laø "xæatieàn". Ngöôøi thaéngcuoäcthi ñi saucuøng,xemxeùtkyõ caùchbaétnhöõnghoønchì cuûa ngöôøi ñi tröôùc,neáukhaûyxa hôn ñeåbaétñöôïc thì toátvaø ñöôïc ñi saucuøngbaønkeá tieáp,baèngkhoângthì khaûynheï hoønchì ñeåbaétnhöõngngöôøi bò hoùp,xongcöù thöù töï ngöôøi naøogaànmöùcñaàudöôùi thì choángöôøi thuamìnhôû phíatreân. * Luaät chôi: Ngöôøi thaéngcuoäc caàmhoøn chì leân treân tay roài gaïch laèn möùc ngay taâm hoønchì naèm(töùclaø vò trí cuûahoønchì naêmtröôùckhi ñöôïc löôïm leântay). Ngöôøi thaéngcuoäccoù hai chaânñöùngngaylaènmöùcgaïchlaømñieåmvôùi tay caàmhoøn chì coá gaéngchoásao cho hoøn chì cuûamình truùnghoøn chì cuûangöôøi thua.Neáutruùng choátieápngöôøi keá,neáuchoátraätkhoângñöôïc quyeànchoánöõamaønhöôøngngöôøi chôi keá tieápñeåchoánhöõngngöôøi thua. Neáu truùngkhaùnhieàu,nhöõngngöôøi thua chung tieàn, hoaëcchunghình, hoaëcchungbòch thuoáclaù..., tuøy theo giao keøo tröôùc khi chôi. Xong baønnaøy chuùngta tieáptuïc chôi baønkhaùcvaø ñi theothöù töï khoûi caàn thi laïi, ngöôøi thaéngcuoäcñi saucuøng. Chuùc quyù baïn coù nhöõng giaây phuùt thoaûi maùi nghieàn ngaãmtroø chôi hoùp naøy..... 31. Troø chôi: ÑAÙNH TROÛNG 18
Ñaùnh troûnglaø moätmoânchôi raátlaø daângian ôû Ninh Hoøa cuûalöùa tuoài treõ thô daønhrieângcho caùccoâcaäucoù ganbaãm. Troø chôi khoâng leä thuoäc vaøo soá ngöôøi, chia thaønhhai nhoùm, caây troûng ñeå ñaùnhthöôøngthöôøngchuùngtoâi choïn moättronghai loaïi caâyôû queânhaøchoãnaøo cuõng coù "caây dong hoaëc caây goøn", vì hai loaïi caây naøy khi khoâ raát nheï, chaët laømhai khuùc,caâycaàmñaùnhdaøi khoaûng5 hoaëc6 taácgoïi laø caâyñaäpñaàumaøo, caâyngaén2 taácgoïi laø caâyñaàumaøo. Khi coù saünhai duïngcuï treân,chuùngtoâi ñaøomoätloã daøi hôn 2 taác,chieàusaâu khoângtính mieãnsao ñeåñaàumaøonaèmgoïn vaøo loã laø ñöôïc roài, gaïch phía tröôùc loã moät ñöôøng möùc khoaûngcaùch 6 hoaëc 7 thöôùc. Saùp vaøo traän hai nhoùmbaét ñaàukhaéctính ñieåm,beânnaøo khaécñieåmnhieàuthì ñi tröôùc. Caùch chôi baétñaàu, nhoùmthuara ñöùngphíatröôùclaènmöùc,nhoùmaênôû trongvaø baétñaàuchôi. Tröôùc khi chôi hai beân giao keøo ñaùnh ñöôïc bao nhieâu ñieåm thì thaéng. Thöôøng thì chôi ñaùnhtreân100ñieåmmôùi thaéng. 1/ Phaàn dích ñaàu troûng: ñaët ñaàu troûng ngaénnaèmngang treânmieängloã vaø laáy caây daøi dích sao cho ñaàu troûng ngaén bay ra khoûi möùc, ñöøng ñeå cho beân ñoái phöông chaän laïi hay baét ñöôïc ñaàu troûng laø ngöôøi ñoù cheát, dích ñaàu troûng bay cuõng laø moät ngheäthuaät, maét nhìn lieác ñoái phöông ñöùng choã naøo troáng hoaëc phaûi dích xa hay cao ñeåñaàutroûngbay cao, khi beânñoái phöôngbaétkhoângñöôïc thì ngöôøi dích ñaët caây troûng daøi naèmngangtreân loã, ñeå cho ñoái phöông löôïm ñaàu troûng ngaénnaèmôû ñaâu thì töø choã ñoù choá vaøo, neáu truùng caây troûng daøi thì ngöôøi ñoùcheát" cöù nhövaäyneáucheáttieáptuïc thì thaytheángöôøi khaùcñi". 2/ Phaànne ñaàutroûngnhoû: Ñeán phaànne ñaàutroûng,ngöôøi aên thöôøngñöùngsaùt möùc, tay caàmtroûng daøi ñeå ñaàu troûng ngaénnaèmngang döïa vaøo cuøm tay, baét ñaàuhaátñaàutroûngngaéntöngleânroài khaéc, lieácmaétnhìn nhöõngngöôøi thuañöùng haøng möùc beân ngoaøi ñaùnh ñaàu troûng ngaén thaät maïnh ra ngoaøi ñeå beân thua ñöøngbaétñöôïc. Khi ñaàutroûngrôùt xuoángñaát, beânthualöôïm vaø choávaøo ñöøng cho ngöôøi beân truùng ñoùn ñaùnh ñöôïc ñaàu troûng ngaénbay ra ngoaøi, thì baét ñaàu tính ñöôïc ñieåmroài . Phaàntính ñieåmôû ñaâytính vaøo phaànkhaécôû treân,khaécbao nhieàucaùi tính baonhieâuñieåm. 3/ Chaëtñaàumaøo:Ñaëtñaàumaøonaèmxuoâi xuoángloã saoñeåmoätñaàuchoûngleân, khi chaëtñaàu maøo ñaàu troûng ngaénbay leân, ñoùn ñaàu troûng ngaénrôi xuoángroài khaéc bao nhieâu caùi thì tính bao nhieâu ñieåm, neân ñaùnh ra ngoaøi möùc ñeå sao cho ñoái phöôngñaùnhbaétkhoângñöôïc thì môùi tínhñieåm. 4/ PhaànAÂm u: Beânnaøoñaùnhthaéngtröôùcñieåmñaõ giao keøo thì aâmu beânthua, tuøy theo chôi ñeåbaétcaëpngöôøi aên, ngöôøi thuaaâmu, beânaên baétñaàukhaécbao 19
nhieâucaùi thì nhaûy bao nhieâuböôùc khi aâmu, ngöôøi aên moättay caàmcaây troûng daøi döïavaøocuømtaytöngleânroài nethaätmaïnhcho ñaàutroûngngaénbayñi thaätxa, roài rôi xuoángñaátngöôøi thua löôïm ñaàutroûng ngaéncaàmtreântay, ngöôøi aên baét ñaàunhaûybaétñaàutöø vò trí ñaàutroûngngaénrôùtxuoáng,nhaûybaonhieâuböôùc,töø ñieåmkhaécbaonhieâucaùi ôû treân.Khi nhaûyxongroài ñaëtcaâytroûngdaøi xuoángñeå cho ngöôøi thua choá, neáuchoá truùng caây troûng daøi, thì ngöôøi thua u moät hôi daøi veà loã, ngöôøi aên chaïy theo sau caàmcaây troûngdaøi ñôïi khi ngöôøi thuataéthôi ñeå ñaùnhngöôøi thua, roài tieáptuïc caëpkhaùcaâmu. Xong heátroài hai nhoùmchôi khaéc laïi, tieáptuïc chôi tieáp. 32. Troø chôi: NHAÛY CHOÀNG CAO Nhieàuhayít ngöôøi chôi cuõngñöôïc, chialaømhai phe. Ngöôøi caàmñaàutrongtoaùnchôi goïi laø meï, ngöôøi laømmeï chôi hay vaø cao lôùn nhaáttrongtoaùn,ngöôøi meï ñi tröôùchoaëcnhaûyñaàutieân. Baétñaàuchôi, hai beânbaotieángxuømbeânnaøothaéngñi tröôùc. Caùchchôi nhösau: Beân thua hai ngöôøi ngoài ñoái dieän nhau, moät ngöôøi ngay moät caúng ra phía tröôùc,baønchaânthaúngñöùnggoùtchaânchaïmñaátlaø canhmoät Beânaênnhaûyquacanhmoät,ngöôøi laømmeï nhaûyquatröôùcvaø ñoïc “ñi canh moät”, taát caû tuïi con nhaûytheo vaø laäp laïi caâu“ñi canh moät” vaø voøng nhaûyveà cuõngvaäy, ngöôøi caàmñaàucuõngnhaûytröôùcvaø ñoïc "veàcanhmoät"tuïi con cuõng nhaûyquasauvaø laømtheoñöôïc heátroài cöù nhö theábeânthuachoàngcaúngleâncanh 2, ngoài ñoái dieän gaùc caúngleân haøngtieáptuïc leân canh 3 vaø canh 4, cöù nhö theá maønhaûyqua nhaûylaïi trongluùc mieängñoïc ñi heátcanhnaøy ñeáncanhkia. Nhöõng canh cao nhö canh tö, tuøy theo luaätleä chôi giao keøo tröôùc, nhöõngñöùanhoû khoâng nhaûyñöôïc cao, thì nhaûyquachoãthaápthì soáng,coøn neáukhoângcho nhaûyquachoå thaápnhaûyñuïngchaânthì cheátngoàiñoùchôøheátbaønchôi tieáp. Moät löôït nhaûyquanhaûylaïi xongroài canhboán,thì tôùi canhbuùp. Khi laøm canh tö, hai ñöùa ngoài laøm choàng nhöõng baøn chaân leân nhau goùt chaânchaïm ñaàu ngoùn chaânthaønhmoät thaùp cao thaúngñöùng tôùi löôït canh buùp, canhnôû, canhtaøn,saucuønglaø tôùi canhgöôm,nhöõngcanhtreânchoàngleâncao cuûa ngoùnchaântreânheát,giao keøo chôi chæñöôïc ñeåcoå tay chaïmngoùnchaâncaùi laøm baøntay buùp, nôû, taøn, göôm(nhieàubaïn cuõngma giaùo khi nhaûyqua khoângñeå yù luù tay leân cho ñuïng ngöôøi meï laø cheát caû ñaùm). Nhöõng ngöôøi con nhaûy qua khoângñöôïc, coù quyeànnhaûyquachoåthaápneáubeânkia ñoàngyù. 20