Alpha‐fetoprotein: Vai trò trong chẩn đoán ung thư tế bào gan nguyên phát và tiên lượng sớm 1 tháng sau can thiệp thuyên tắc hóa chất qua động mạch (TACE)

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ALPHA‐FETOPROTEIN: VAI TRÒ TRONG CHẨN ĐOÁN UNG THƯ  <br /> TẾ BÀO GAN NGUYÊN PHÁT VÀ TIÊN LƯỢNG SỚM 1 THÁNG SAU <br /> CAN THIỆP THUYÊN TẮC HÓA CHẤT QUA ĐỘNG MẠCH (TACE) <br /> Lê Ngọc Hùng*, Trần Thị Thu Thảo** <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Cơ  sở:  Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá vai trò của AFP trong chẩn đoán UTTBGNP và tiên lượng <br /> sớm 1 tháng sau can thiệp TACE. <br /> Phương pháp: Thiết kế nghiên cứu kiểu quan sát, tiền cứu thực hiện trên 397 bệnh nhân UTTBGNP được <br /> chỉ định với can thiệp TACE. Mô tả giá trị AFP và phân tích mối tương quan giữa AFP với các yếu tố nhân <br /> trắc, lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân. Khảo sát sự thay đổi của AFP sau 1 tháng sau TACE và đánh giá <br /> giá trị tiên lượng của nồng độ AFP và độ đáp ứng AFP (% giảm AFP so với trước can thiệp). <br /> Kết quả: Bệnh nhân nam chiếm đa số 81,6%, tỉ số nam/nữ 4.4, HBsAg (+) 61,5%, xơ gan Child‐Pugh B <br /> 5,8%, 68,8% có khối u  5 cm), p = 0,005. <br /> Kết  luận:  AFP là một chỉ điểm sinh học quan trọng cho chẩn đoán UTTBG và có vai trò mới trong tiên <br /> lượng đáp ứng điều trị với biên số mức độ giảm (%) sau can thiệp với điểm cắt là 50%. <br /> Từ khóa: AFP, ung thư tế bào gan nguyên phát, TACE, mức độ giảm AFP (%), độ nhạy, độ đặc hiệu  <br /> <br /> ABSTRACT <br /> ALPHA‐FETO PROTEIN: ROLE IN DIAGNOSIS OF HEPATOCELLULAR CARCINOMA AND EARLY <br /> PROGNOSIS AT ONE MONTH AFTER TRANSARTERIAL CHEMOEMBOLIZATION (TACE) <br /> Le Ngoc Hung, Tran Thi Thu Thao <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 2 ‐ 2013: 107 ‐ 115 <br /> Objectives:  The aim of study was to assess the role of AFP in diagnosis of hepatocellular carcinoma and <br /> early prognosis 1 month after TACE intervention. <br /> Methods: An observational, prospective study was carried on 397 patients with HCC indicated with TACE <br /> intervention. Describe value of AFP and analyze the correlation between AFP and demographics, clinical aspects <br /> and  laboratory  findings  of  patients.  Study  the  change  of  AFP  at  one  month  after  TACE  and  evaluate  the <br /> prognostic value of AFP and AFP response (defined as the percentage of reduction of AFP compared to baseline). <br /> Results:  Male  patients  accounted  as  majority  with  81.6%,  male/female  ratio  of  4.4,  HBsAg  (+)  61.5%, <br /> Child‐Pugh B cirrhosis 5.8%, tumor size  5 cm), p = 0.005. <br /> Conclusions:  AFP was an important biomarker for diagnosis of HCC and had a new role in prognosis of <br /> treatment response with parameter as the percentage of reduction (%) after intervention with cut‐off as 50%. <br /> Key  words:  AFP,  hepatocellular  carcinoma,  TACE,  percentage  of  AFP  reduction  (%),  sensitivity, <br /> specificity. <br /> báo cáo. Sử dụng thông số độ giảm (%) của AFP <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> sau  điều  trị  can  thiệp  1  tháng  được  áp  dụng <br /> Ung  thư  tế  bào  gan  là  bệnh  ung  thư  đứng <br /> trong so sánh đáp ứng điều trị của TACE giữa 2 <br /> hàng 5th ở phái nam và hàng 8th ở nữ, và gây ra <br /> nhóm UTTBG khu trú và lan tỏa của Lopez RR, <br /> khoảng 500.00 trường hợp tử vong mỗi năm trên <br /> 2008(14). Tiêu chuẩn giảm nồng độ AFP > 20% so <br /> toàn thế giới(9). UTTBG chiếm 90% tất cả các ung <br /> với trước can thiệp được định nghĩa có đáp ứng <br /> thư gan. Tần suất thô ở Châu Âu là 8,29/100.000, <br /> điều  trị(4),  hoặc  mức  giảm  cao  hơn  >  50%  trong <br /> Châu Á và Châu Phi phía dưới Sahara nơi có tần <br /> nghiên  cứu  khác(18).  Vai  trò  mới  của  mức  độ <br /> suất  cao  viêm  gan  thì  tần  suất  có  thể  đến  120 <br /> giảm  AFP  được  đề  cử  là  một  dấu  ấn  sinh  học <br /> trường  hợp/100.000(9).  Ở  Việt  Nam,  UTTBG  là <br /> trong theo dõi đáp ứng điều trị UTTBG cùng với <br /> nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 3 sau <br /> các dấu ấn sinh học khác như VEGFRs (vascular <br /> ung thư phổi và ung thư dạ dày(25). Bệnh xảy ra <br /> growth  factor  receptor),  PDGFR  (platelet <br /> với  tỉ  số  4‐8  lần  ở  phái  nam  so  với  nữ  và  liên <br /> derived  growth  factor  receptors)(26).  Do  đó, <br /> quan  đến  bệnh  lý  tổn  thương  gan  mạn  tính <br /> chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích <br /> (viêm  gan  B,  viêm  gan  C,  xơ  gan  do  rượu)(2). <br /> khảo sát giá trị AFP trong chẩn đoán UTTBG và <br /> Phẫu thuật là phương pháp điều trị triệt để cho <br /> giá  trị  đáp  ứng  1  tháng  sau  điều  trị  TACE  trên <br /> bệnh  nhân  UTTBG,  tuy  nhiên  bị  hạn  chế  do <br /> bệnh nhân UTTBG. <br /> bệnh nhân quá chỉ định phẫu thuật hoặc từ chối <br /> ĐỐI TƯỢNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> phẫu  thuật.  Các  phương  pháp  điều  trị  không <br /> phẫu  thuật  được  áp  dụng  bao  gồm  thuyên  tắc <br /> Bệnh  nhân  được  chẩn  đoán  xác  định  là <br /> hóa  dầu  qua  động  mạch,  tiêm  ethanol  qua  da, <br /> UTTBG và điều trị bằng phương pháp TACE tại <br /> phá hủy u gan bằng sóng cao tần, hoặc kết hợp <br /> bệnh  viện  Chợ  Rẫy  được  mời  tham  gia  nghiên <br /> với  nhau.  Tại  bệnh  viện  Chợ  Rẫy,  TACE  được <br /> cứu. Thời gian nghiên cứu từ  tháng 9/2009 đến <br /> thực hiện từ tháng 7/1999, phương pháp này có <br /> tháng 8/2010. Bệnh nhân phải có cả 3 tiêu chuẩn <br /> thể tiến hành nhiều đợt cho bệnh nhân tùy vào <br /> sau: i)‐ được xác định là ung thư tế bào gan với <br /> tình  trạng  đáp  ứng  của  bệnh  nhân  sau  mỗi  lần <br /> bằng  chứng  mô  bệnh  học  qua  sinh  thiết  gan <br /> TACE. Chính vì vậy, việc đánh giá đáp ứng sau <br /> hoặc  test  lipiodol  (+),  hoặc  đặc  điểm  điển  hình <br /> mỗi đợt TACE là rất quan trọng. <br /> CT scan và tăng AFP ≥ 400ng/ml, hoặc đặc điểm <br /> điển  hình  CT  Scan  (hoặc  MRI)  và  AFP   20 ng/ml. <br /> Trong khoảng 10 năm gần đây một vai trò mới <br /> của  AFP  trong  theo  dõi,  đánh  giá  hiệu  quả  các <br /> biện pháp can thiệp đã được ghi nhận trong vài <br /> <br /> 108<br /> <br /> Bệnh nhân được loại khỏi nghiên cứu nếu i)‐ <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013 <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> mắc  các  bệnh  ung  thư  khác  ngoài  gan,  ii)‐  quá <br /> chỉ  định  TACE:  di  căn  ngoài  gan,  huyết  khối <br /> thân tĩnh mạch cửa hay huyết khối 2 nhánh, xơ <br /> gan Child – Pugh C, suy thận. <br /> Phương pháp nghiên cứu tiền cứu, mô tả cắt <br /> dọc,  mẫu  chọn  theo  thuận  lợi  dựa  trên  các  tiêu <br /> chuẩn  nêu  trên.  Cỡ  mẫu  được  tính  dựa  theo <br /> nghiên cứu của Lopez RR, 2008, tỉ lệ bệnh nhân <br /> có  đáp  ứng  giảm  25%  AFP  vào  thời  điểm  1 <br /> tháng sau  TACE,  với  độ  sai  biệt  5%,  độ  tin  cậy <br /> 95%. Số trường hợp được tính toán là 380 bệnh <br /> nhân, với dự kiến 5% bị thất thoát trong nghiên <br /> cứu,  số  trường  hợp  cần  khảo  sát  là  400  bệnh <br /> nhân UTTBG có can thiệp TACE. <br /> Bệnh  nhân  được  khám  lâm  sàng,  làm  xét <br /> nghiệm  cận  lâm  sàng  và  được  hội  chẩn  gồm <br /> khoa X quang, khoa U Gan  quyết  định  điều  trị <br /> bằng phương pháp TACE. Hiệu quả diệt khối u <br /> được  đánh  giá  theo  tiêu  chuẩn  WHO  kết  hợp <br /> với khả năng hấp thu thuốc của khối u. Nghiên <br /> cứu kết thúc tại thời điểm bệnh nhân tái khám 1 <br /> tháng sau TACE. Bệnh nhân được tái khám lâm <br /> sàng  và  thực  hiện  các  cận  lâm  sàng  gồm:  CT <br /> Scan  bụng,  Doppler  mạch  máu  gan,  X  quang <br /> phổi; CT Scan ngực nếu nghi ngờ di căn phổi, xạ <br /> hình  xương  nếu  nghi  ngờ  di  căn  xương;  xét <br /> nghiệm  gồm:  AFP,  AST,  ALT,  albumin/máu, <br /> đông  máu  toàn  bộ,  bilirubin/máu,  BUN, <br /> creatinin. <br /> Đánh giá đáp ứng của khối u sau TACE dựa <br /> theo tiêu chuẩn WHO kết hợp với khả năng hấp <br /> thu  thuốc  của  khối  u  (CT  Scan  sau  TACE)(3). <br /> Chia  làm  4  mức  độ  đáp  ứng:  i)‐đáp  ứng  hoàn <br /> toàn:  biến  mất  hoàn  toàn  tất  cả  các  khối  u;  ii)‐ <br /> đáp ứng một phần: giảm ≥ 50% kích thước khối <br /> u  so  với  trước  điều  trị,  hoặc  khả  năng  ngấm <br /> thuốc  của  khối  u  ≥  70%;  iii)‐  bệnh  không  thay <br /> đổi:  kích  thước  khối  u  giảm