Ảnh hưởng của Blockchain đến hoạt động kiểm toán trong tương lai

Chia sẻ: Sở Trí Tu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đưa ra những đề xuất từ phía nhà nước, doanh nghiệp, đơn vị đào tạo và công ty kiểm toán nhằm phát huy những tác động tích cực của công nghệ blockchain trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ảnh hưởng của Blockchain đến hoạt động kiểm toán trong tương lai

Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" ẢNH HƯỞNG CỦA BLOCKCHAIN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN TRONG TƯƠNG LAI ThS. Phan Thị Thanh Loan1, Phạm Thị Phương Nhung, Trương Sĩ Dân Viện Kế toán - Kiểm toán, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Tóm tắt Trong làn sóng Cách mạng công nghiệp 4.0, Blockchain được xem là một công nghệ “chìa khóa” đang và sẽ hứa hẹn tạo ra các lợi ích hết sức to lớn có tác động mạnh mẽ tới kinh tế thế giới cũng như tới kinh tế Việt Nam. Kế toán - kiểm toán cũng là một trong những lĩnh vực sẽ chịu tác động lớn từ công nghệ này. Kết quả khảo sát đối với các kiểm toán viên của công ty TNHH kiểm toán và tư vấn tài chính quốc tế (IFC) - chi nhánh Thanh Hóa cho thấy blockchain có ảnh hưởng đến công tác kiểm toán trong tương lai. Từ đó, nhóm tác giả đưa ra những đề xuất từ phía nhà nước, doanh nghiệp, đơn vị đào tạo và công ty kiểm toán nhằm phát huy những tác động tích cực của công nghệ blockchain trong thời gian tới. Từ khóa: Blockchain, kiểm toán 1. Giới thiệu Cách mạng công nghiệp 4.0 (còn được gọi với cái tên cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư) là một trong những chủ đề được nhắc đến rất nhiều trong những năm gần đây. Nó được coi là một cuộc cách mạng hợp nhất về mặt công nghệ, xóa bỏ ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số và sinh học, đem lại sự kết hợp giữa hệ thống ảo và thực thể. Cuộc cách mạng này sẽ hứa hẹn mang tới nhiều cơ hội phát triển và hội nhập, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức cho các nước đang phát triển. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương, đường lối chính sách, pháp luật và chủ động triển khai để kịp thời thích ứng với sự phát triển như vũ bão của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 này. Ngày 4/5/2017, Thủ tướng Chính phủ đã có Chỉ thị số 16/CT-TTg về “Tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0” hướng đến các giải pháp: “thúc đẩy phát triển, tạo sự bứt phá về hạ tầng, ứng dụng và nhân lực công nghệ thông tin - truyền thông; tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhanh chóng hấp thụ và phát triển được các công nghệ sản xuất mới; xây dựng chiến lược 1 Email của tác giả chính: thanhloanneu@gmail.com 261
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" chuyển đổi số, nền quản trị thông minh, ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh, đô thị thông minh; tập trung thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia; và thay đổi mạnh mẽ các chính sách, nội dung, phương pháp giáo dục và dạy nghề nhằm tạo ra nguồn nhân lực có khả năng tiếp nhận các xu thế công nghệ sản xuất mới” (Chính phủ, 2017). Ngân hàng là một trong những lĩnh vực tiếp cận sớm đối với công nghệ số. Trong đó, tiền điện tử đã thực sự tạo ra một cuộc cách mạng với nhiều thành công - không chỉ là ở giá trị giao dịch hay cơ hội kiếm tiền ngắn hạn mà ở chính công nghệ nền tảng sau nó - blockchain. Với khả năng chia sẻ thông tin dữ liệu minh bạch theo thời gian thực, tiết kiệm không gian lưu trữ và bảo mật cao, công nghệ blockchain mở ra là một xu hướng ứng dụng tiềm năng cho nhiều ngành nghề, lĩnh vực, đặc biệt sẽ có tác động mạnh mẽ đến hoạt động kế toán - kiểm toán. Nếu như trong hoạt động kế toán thông thường, một nhân viên kế toán cần phải ghi bút toán kép thì blockchain chỉ cần một bút toán có thể cung cấp thông tin cho tất cả các bên mà không lo về tính xác thực. Hồ sơ kế toán sẽ không thể sửa chữa, thay đổi một khi đã được lưu vào blockchain, ngay cả khi chủ sở hữu hệ thống kế toán yêu cầu (David, 2017). Bằng khả năng ghi chép lại các giao dịch theo thời gian thực, blockchain hứa hẹn có thể kết thúc các phương pháp kế toán truyền thống bao gồm lập hóa đơn, xây dựng hợp đồng, ghi chép thanh toán. Khi công nghệ blockchain được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực tài chính, sẽ tạo ra nguy cơ thu hẹp dịch vụ kiểm toán truyền thống (Đoàn Thị Hồng Thịnh và Nguyễn Thị Huyền, 2018). Công nghệ blockchain sẽ giúp nâng cao hiệu năng của ngành tài chính, kế toán, thông tin cũng được bảo mật hơn. Chính vì thế, hiện nay, 4 tổ chức kiểm toán hàng đầu thế giới bao gồm PwC, Deloitte, Ernst & Young và KPMG đều đã thành lập ban nghiên cứu về blockchain và những ứng dụng của công nghệ này trong ngành kế toán, kiểm toán (David, 2017). Tại Việt Nam, blockchain vẫn chưa chính thức thay thế việc làm trong ngành kế toán kiểm toán, nhưng không quá sớm để chúng ta nghiên cứu về công nghệ này. Bài viết nghiên cứu cơ sở lý thuyết về công nghệ blockchain và xem xét ảnh hưởng của công nghệ này tới hành vi của kiểm toán viên trong tương lai. Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu đưa ra các khuyến nghị nhằm nâng cao các tác động tích cực mà công nghệ blockchain mang lại cho hoạt động kiểm toán. 262
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" 2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu 2.1. Khái niệm về công nghệ blockchain Theo khía cạnh kỹ thuật, blockchain là một cơ sở dữ liệu phân cấp lưu trữ thông tin trong các khối thông tin được liên kết với nhau bằng mã hóa và mở rộng theo thời gian. Mỗi khối thông tin đều chứa thông tin về thời gian khởi tạo và được liên kết tới khối trước đó, kèm một mã thời gian và dữ liệu giao dịch. Blockchain được thiết kế để chống lại việc thay đổi của dữ liệu: một khi dữ liệu đã được mạng lưới chấp nhận thì sẽ không có cách nào thay đổi được nó. Theo khía cạnh kế toán - kiểm toán, blockchain là một công nghệ cho phép truyền tải dữ liệu một cách an toàn dựa vào hệ thống mã hóa vô cùng phức tạp, tương tự như cuốn sổ cái kế toán hoạt động trong lĩnh vực kỹ thuật số. Các bên tham gia chỉ cần xây dựng một mạng sổ cái chia sẻ tất cả thông tin giao dịch, khi một thành viên cập nhật thông tin thì tất cả các thành viên còn lại được phép xem, đọc... Blockchain đầu tiên được phát minh và thiết kế bởi Satoshi Nakamoto vào năm 2008 và được hiện thực hóa vào năm sau đó như là một phần cốt lõi của Bitcoin, khi công nghệ blockchain đóng vai trò như là một cuốn sổ cái cho tất cả các giao dịch. Qua việc sử dụng mạng lưới ngang hàng và một hệ thống dữ liệu phân cấp, Bitcoin blockchain được quản lý tự động. Việc phát minh ra blockchain cho Bitcoin đã làm cho nó trở thành loại tiền tệ kỹ thuật số đầu tiên giải quyết được vấn đề double spending (chi tiêu gian lận khi 1 lượng tiền được dùng 2 lần). Công nghệ này của Bitcoin đã trở thành nguồn cảm hứng cho một loạt các ứng dụng khác. 2.2. Đặc điểm của công nghệ blockchain Blockchain sở hữu tính năng vô cùng đặc biệt là việc truyền tải dữ liệu không đòi hỏi một trung gian để xác nhận thông tin. Theo David (2017), đặc điểm của công nghệ blockchain được hiểu theo một số khía cạnh như sau: Thứ nhất là tính phổ biến. blockchain có thể cung cấp những bút toán giống hệt nhau cho mọi người. Không phân biệt tính chất thông tin hay đối tượng nhận thông tin là ai, blockchain phổ biến tất cả thông tin được cập nhật cho tất cả những ai tham gia vào mạng lưới. Thứ hai là tính cố định. Nhờ cấu trúc chuỗi khối, blockchain chống lại mọi sự thay đổi thông tin một khi đã được cập nhật vào hệ thống. blockchain không ký bút toán cho một giao dịch độc lập mà giao dịch sau xác nhận cho giao dịch trước. Do đó tính phân quyền của blockchain là rất cao. 263
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" Thứ ba là tính lập trình. Một số blockchain tiêu biểu như blockchain ethereum có thể lập trình để trở thành hợp đồng thông minh cho các giao dịch cụ thể mà không cần có sự tham gia của con người. 2.3. Những ảnh hưởng của công nghệ blockchain tới kiểm toán Trong ngắn hạn Ø Trong những năm tới, kiểm toán sẽ có những thay đổi mang xu hướng tích cực gắn liền với công nghệ. Để nâng cao chất lượng kiểm toán, các công cụ mới và phần mềm tinh vi đang tiếp tục được phát triển để phân tích dữ liệu khách hàng và thông tin theo những cách thức mới với mức độ chuyên nghiệp và khách quan. Bằng việc tinh giản các quy trình và loại bỏ các tác vụ trùng lặp, blockchain có thể giúp kiểm toán viên tạo ra cách thực hiện kiểm toán hiệu quả và an toàn hơn, đồng thời có khả năng cung cấp dữ liệu chất lượng tốt hơn. Công nghệ blockchain sẽ tạo ra một hệ thống được kiểm chứng và không thay đổi được, mô hình kiểm toán hiện tại có thể được thay đổi từ căn bản. Các nhà quản lý và kiểm toán viên sẽ lập trình các giao thức điều khiển cụ thể cho từng hợp đồng thông minh, từ đó có thể giám sát các hồ sơ kế toán hoặc quy trình kinh doanh (Jun, 2017). Kiểm toán viên có thể sử dụng blockchain để tập trung vào các khu vực phức tạp, có thể kiểm tra 100% số liệu kiểm kê, chứ không phải là các mẫu thử nghiệm (Accounting Today, 6/2017). Với blockchain, dữ liệu được tạo ra với tốc độ nhanh chóng, công việc của kiểm toán viên sẽ tập trung nhiều hơn vào công nghệ đòi hỏi sự truy cập khác nhau vào các hệ thống khách hàng. Joel Shamon, nhà lãnh đạo kiểm toán quốc gia tại Top Five Firm RSM, Hoa Kỳ đã chia sẻ: “Thay vì làm việc với nhân viên kế toán của khách hàng, kiểm toán viên sẽ làm việc nhiều hơn với bộ phận IT để truy cập thông tin và kiểm tra thông qua các chu kỳ giao dịch, hoặc là kiểm toán viên phải duy trì hiểu biết về dữ liệu và phân tích, có kỹ năng dịch các mẫu dữ liệu thành các bằng chứng kiểm toán có liên quan để nâng cao hiệu quả và chất lượng kiểm toán (Accounting today, 6/2017). Mặt khác, kiểm toán viên sẽ thấy sự gia tăng số liệu ước tính của ban giám đốc, đặc biệt đối với ba tiêu chuẩn kế toán sắp tới về doanh thu, cho thuê và khoản dự phòng tổn thất cho khoản vay. Đây là những thay đổi đáng kể giúp di chuyển việc ghi lại thông tin tài khoản của báo cáo tài chính từ lịch sử hoặc theo giao dịch dựa trên ước tính. Mặt khác, blockchain có khả năng làm thay đổi bản chất của bằng chứng kiểm toán đối với các giao dịch lớn bao gồm các báo cáo tài chính. Công nghệ blockchain có thể 264
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" cho phép kiểm toán viên tự động xác minh các giao dịch thông qua kiểm tra các bản ghi kỹ thuật số chứ không phải là hóa đơn, giải ngân và các hồ sơ thương mại khác được sử dụng ngày nay (Accounting today, 6/2017). Sử dụng công nghệ để đánh giá số lượng lớn giao dịch thường xuyên sẽ cho phép kiểm toán viên và khách hàng của họ tập trung nỗ lực vào các giao dịch bất thường đáng kể và các ước tính chính, các phán đoán ảnh hưởng đến báo cáo tài chính. Khi các khía cạnh khác của blockchain được chấp nhận, các kiểm toán viên sẽ phải tập trung vào tính an toàn và độ tin cậy của blockchain. Vì vậy, mặc dù blockchain được thiết kế để tự động tạo các luồng giao dịch và kích hoạt các sự kiện, các kiểm toán viên sẽ không thể chỉ dựa vào blockchain để bắt đầu một giao dịch trừ khi họ có thể chứng minh rằng blockchain đó là an toàn và hoạt động theo thiết kế (Accounting today, 9/2017). Trong dài hạn Ø Trong dài hạn, các chuyên gia kinh tế nhận thấy có sự thay đổi trong cách các công ty phát triển với nhiều công nghệ ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động của khách hàng. Nhiều khả năng kiểm toán sẽ là kỹ thuật số và liên tục, thay vì chỉ vài tháng trong năm. Kiểm toán thực hiện thông qua các giao dịch, và sẽ tăng việc sử dụng các công cụ dự đoán, trí thông minh nhân tạo để xác định các xu hướng và bất thường. Công cụ này sẽ tăng cường kiểm soát gian lận và quản lý rủi ro, cũng như loại bỏ một số phần kiểm tra kỹ lưỡng bằng tay. “Các robot sẽ không thay thế kiểm toán viên do mức phán xét yêu cầu trong quá trình kiểm toán nhưng kiểm toán viên sẽ cần phải mở rộng các bộ kỹ năng để có thể tận dụng các lợi ích mà các công nghệ này có thể cung cấp” (Accounting today, 6/2017). Việc các kiểm toán viên sử dụng blockchain để khai thác dữ liệu độc lập, theo dõi thời gian thực, báo cáo ngoại lệ và các chứng cứ không thể sửa đổi sẽ là một sự xuất hiện thường xuyên. blockchain có thể thay đổi cách lưu giữ hồ sơ các giao dịch kế toán. Hệ thống kế toán truyền thống sẽ chuyển sang viết các giao dịch vào một sổ cái mở, dữ liệu giao dịch được xác minh và không phải là dữ liệu giả mạo. Điều này có thể làm giảm thời gian và nguồn lực của kiểm toán viên về một số bước cơ học hơn trong quá trình kiểm toán và cho phép tập trung nhiều hơn vào những lĩnh vực đòi hỏi những phán đoán quan trọng như dự phòng, ước tính,... Mặc dù công nghệ sẽ đóng một vai trò ngày càng quan trọng khi kiểm toán nhưng yếu tố con người sẽ không bao giờ biến mất. Tài sản lớn nhất của một công ty kiểm toán là con người, và điều đó sẽ không thay đổi. 265
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" 2.4. Phương pháp nghiên cứu Để phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu về ảnh hưởng của công nghệ blockchain đến hành vi của kiểm toán viên, nhóm tác giả phỏng vấn các chuyên gia và tiến hành khảo sát 33 thành viên của công ty TNHH kiểm toán và tư vấn quốc tế IFC - chi nhánh Thanh Hóa. Bảng hỏi được xây dựng một cách logic, dựa theo nội dung của đề tài về quy trình và công tác kiểm toán. Các câu hỏi được kế thừa từ nghiên cứu của Jun Dai (2017) và có tham khảo ý kiến chuyên gia. Thuộc nhóm Non - Big4 nhưng Công ty TNHH kiểm toán và tư vấn tài chính quốc tế (IFC) là một trong những công ty kiểm toán uy tín, có quy mô lớn, là thành viên đầy đủ và duy nhất tại Việt Nam của AGN International. Hiện nay, công ty có trên 100 nhân viên chuyên nghiệp làm việc tại Hà Nội, các chi nhánh và văn phòng đại diện tại nhiều tỉnh thành của Việt Nam như TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Đà Nẵng. Chi nhánh Thanh Hóa được lựa chọn trong nghiên cứu này bởi đây là một trong những địa phương tích cực hưởng ứng trong việc ứng dụng các công nghệ kỹ thuật hiện đại. UBND tỉnh vừa có Công văn số 13947/UBND-CNTT ngày 15/11/2017 về việc giao xây dựng báo cáo tình hình triển khai Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Thanh Hóa sẽ xây dựng chiến lược chuyển đổi số, nền quản trị thông minh, ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh, đô thị thông minh; rà soát, lựa chọn phát triển sản phẩm chủ lực, sản phẩm cạnh tranh chiến lược của quốc gia bám sát các công nghệ sản xuất mới, tích hợp những công nghệ mới để tập trung đầu tư phát triển (UBND, 2017). Từ thực trạng này, tỉnh Thanh Hóa có nhiều tiềm năng để nghiên cứu và áp dụng công nghệ blockchain. 3. Kết quả và thảo luận Nhóm nghiên cứu đã tiến hành phỏng vấn một số chuyên gia và khảo sát với 33/33 nhân sự tại công ty TNHH kiểm toán và tư vấn quốc tế IFC - chi nhánh Thanh Hóa. Trong đó, số lượng kiểm toán viên là 11/33 (33,3%), trợ lý kiểm toán viên là 14/33 (42,4%), kế toán là 2/33 (6,1%), nhân viên văn phòng 6/33 (18,2%). 100% nhân sự của công ty sử dụng mô hình kiểm toán truyền thống trong công việc của mình. • Ảnh hưởng của blockchain đến cuộc kiểm toán - Ảnh hưởng của blockchain đến quy trình kiểm toán Trong tổng số 33 nhân sự, có 9 người tán thành rằng blockchain sẽ làm thay đổi quy trình kiểm toán (27,3%), 13 người cho ý kiến phân vân (39,4%), còn lại 11 người 266
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" không tán thành (33,3%). Đối với các trường hợp đưa ra câu trả lời đồng ý, họ cho rằng blockchain sẽ làm cho quy trình kiểm toán đơn giản hơn chứ không phải phức tạp qua 3 bước như mô hình truyền thống đang có, giảm thiểu các thủ tục cho các kiểm toán viên khi tiến hành kiểm toán, từ đó giảm thiểu rủi ro kiểm toán. - Ảnh hưởng của blockchain đến số lượng kiểm toán viên trong mỗi cuộc kiểm toán Kết quả khảo sát cho thấy có 10 người (30,3%) cho rằng blockchain sẽ làm giảm bớt số lượng kiểm toán viên trong mỗi cuộc kiểm toán do mô hình kiểm toán tự động mà blockchain cung cấp. Mặt khác, có 12 người (36,4%) phân vân về vấn đề này và 33,3% còn lại không cho rằng số lượng kiểm toán viên sẽ giảm đi trong mỗi cuộc kiểm toán. - Ảnh hưởng của blockchain tới thời gian cho mỗi cuộc kiểm toán Đối với mô hình kiểm toán truyền thống, thời gian của các cuộc kiểm toán thường là giai đoạn gần kết thúc năm tài chính. Các kiểm toán viên sẽ phải làm việc nhiều hơn từ tháng 1 đến tháng 3 hàng năm để cho ra ý kiến kiểm toán. Nhưng khi sử dụng blockchain, thời gian kiểm toán sẽ là thời gian thực, khi khách hàng hoàn thành báo cáo cũng là thời điểm công việc của kiểm toán viên hoàn thành. Như vậy, thay vì phải tập trung công việc vào một khoảng thời gian nhất định thì sử dụng blockchain có thể giúp kiểm toán viên giảm bớt sự căng thẳng và san đều khối lượng công việc trong một năm, từ đó, chất lượng công việc sẽ cải thiện hơn. Theo kết quả khảo sát, có 12 ý kiến (36,3%) tán thành có sự thay đổi về thời gian cho mỗi cuộc kiểm toán; 42,4% phân vân và 21,3% không tán thành. - Ảnh hưởng của blockchain đến bằng chứng kiểm toán Bằng chứng kiểm toán không chỉ là cơ sở pháp lý cho kết luận kiểm toán mà còn tạo niềm tin cho những người quan tâm. Bằng chứng trung thực sẽ có sức thuyết phục cao, giúp kiểm toán viên giảm bớt số lượng bằng chứng cần thu thập. Theo kết quả khảo sát, hơn 1/3 số người được hỏi đồng ý blockchain và hợp đồng thông minh sẽ giúp cho bằng chứng kiểm toán trung thực hơn, 14/33 lựa chọn phân vân (42,4%) và 6/33 không đồng ý. - Ảnh hưởng của blockchain tới việc so sánh, đối chiếu tài liệu Blockchain có thể khiến cho công việc so sánh, đối chiếu các khoản mục kế toán dễ dàng hơn so với mạng lưới thông tin dữ liệu được liên kết với nhau. Có 13/33 (39,4%) ý kiến đồng ý, 6/33 ý kiến không tán thành và số còn lại còn phân vân về sự ảnh hưởng này. 267
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" - Ảnh hưởng của blockchain tới xác minh tài liệu Xác minh tài liệu là một kỹ thuật kiểm toán được sử dụng phổ biến trong quá trình thu thập bằng chứng kiểm toán. Công việc này đôi khi có sự liên quan đến bên thứ 3 và sẽ tốn nhiều thời gian của kiểm toán viên, cần kết hợp với chọn mẫu kiểm toán. Khi ứng dụng blockchain thì sẽ không phải tốn thời gian quá nhiều cho việc xác minh này nữa. Theo khảo sát, có 11/33 ý kiến đồng ý (33,3%), 7/33 ý kiến không đồng ý (21,2%) và số còn lại 45,5% còn phân vân. - Ảnh hưởng của blockchain đến công việc đánh giá và giám sát Khi sử dụng blockchain, hầu hết các công việc mà kiểm toán viên làm với mô hình truyền thống đều được tự động hóa. Thay vào đó, kiểm toán sẽ đẩy mạnh hoạt động đánh giá, giám sát hệ thống và hợp đồng thông minh vận hành. Kết quả khảo sát cho thấy phần lớn mọi người đồng ý với ý kiến này: 16/33 ý kiến đồng ý, 2/33 không đồng ý và 15/33 phân vân. - Ảnh hưởng của blockchain trong việc phát hiện sai phạm trọng yếu Về nguyên tắc kiểm toán là không bỏ sót bất kỳ sai phạm trọng yếu nào. Vi phạm nguyên tắc này cũng có nghĩa là tạo ra rủi ro kiểm toán. Với mô hình kiểm toán thông thường, việc phát hiện sai phạm và đánh giá trọng yếu hầu như dựa vào kinh nghiệm là chủ yếu. Với mô hình kiểm toán tự động và hợp đồng thông minh, độ phức tạp và đảm bảo của các dữ liệu còn cao hơn mô hình truyền thống, thì các kiểm toán viên sẽ khó phát hiện ra sai phạm trọng yếu hơn. Kết quả khảo sát như sau: 17/33 có ý kiến tán thành (51,5%), 13/33 phân vân (39,4%), còn lại là 3/33 lựa chọn không tán thành (9,1%). - Ảnh hưởng của blockchain và việc bảo mật dữ liệu kiểm toán Vấn đề rủi ro an ninh mạng ngày càng phức tạp, trong khi đó các dữ liệu trong hệ thống blockchain đều ở trên mạng, mặc dù không tập trung nhưng vẫn có thể bị phá hoại. Hầu hết các kiểm toán viên đều đồng tình với vấn đề này. Họ đều cảm thấy lo ngại dữ liệu có thể sẽ bị đánh cắp hoặc phá hoại bởi một vấn đề an ninh mạng nào đó. Cụ thể như sau: 16/33 ý kiến đồng ý blockchain liên quan nhiều đến rủi ro bảo mật dữ liệu kiểm toán, 3/33 ý kiến không đồng ý và 14/33 phân vân. - Ảnh hưởng của blockchain đến yêu cầu về chất lượng kiểm toán viên Trong tương lai có thể các kiểm toán viên sẽ làm việc với phần lớn là các chuyên gia IT hoặc chính bản thân họ phải nắm vững kỹ năng dịch mẫu dữ liệu để phân tích và đưa ra ý kiến kiểm toán. Do đó, điều này đòi hỏi trình độ chuyên môn của kiểm toán 268
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" viên không chỉ về kiến thức kế toán, kiểm toán mà cả các kỹ năng, kỹ thuật sử dụng blockchain. Các kiểm toán viên khi được khảo sát cũng phần nào nhận ra được vấn đề này, kết quả khảo sát cho thấy có rất nhiều ý kiến đồng ý là để sử dụng blockchain các kiểm toán viên cần phải được đào tạo kỹ năng, kỹ thuật sử dụng. Với 16/33 ý kiến tán thành (48,5%), 13/33 phân vân (39,4%) và còn lại là 4/33 ý kiến không tán thành chiếm tỉ lệ 12,1%. • Lựa chọn sử dụng blockchain trong kiểm toán tại Việt Nam - Nguồn lực tài chính của các tổ chức kiểm toán tại Việt Nam Muốn áp dụng được công nghệ blockchain không phải giống như mua một ứng dụng về cài đặt vào hệ thống máy tính, mà nó là cả một quá trình lắp đặt, học hỏi, sử dụng và phát triển nhân rộng. Do đó cần sử dụng rất nhiều nguồn lực tài chính. Đây có thể cũng là một vấn đề khó khăn đối với các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam. Từ kết quả khảo sát thu được 15/33 ý kiến đồng ý nguồn lực tài chính của các tổ chức tại Việt Nam còn hạn hẹp để đào tạo và sử dụng công nghệ blockchain (45,5%), 3/33 ý kiến không đồng ý (9,1%), còn lại là phân vân chiếm tỉ lệ 45,4%. - Vấn đề thời gian để áp dụng công nghệ blockchain Để có thể chuyển đổi từ mô hình kiểm toán truyền thống sang mô hình kiểm toán tự động mà blockchain có thể cung cấp đòi hỏi rất nhiều thời gian. Từng khâu nghiên cứu cách thức hoạt động, nghiên cứu thị trường, đào tạo sử dụng, thí điểm áp dụng và chuyển đổi hoàn toàn đều cần rất nhiều thời gian, trong khi đó sự phát triển của công nghệ thì ngày càng nhanh chóng. Trong tổng số 33 người được khảo sát thì có tới 19 người đồng ý rằng việc sử dụng công nghệ blockchain và hợp đồng thông minh cần rất nhiều thời gian để thay đổi, cụ thể là 19/33 đồng ý (57,6%), 10/33 người cho ý kiến phân vân (30,3%), 4/33 không đồng ý (12,1%). - Nhu cầu sử dụng công nghệ blockchain của các tổ chức ở Việt Nam Có 16/33 người cho ý kiến tán thành các tổ chức ở Việt Nam không có nhu cầu sử dụng hệ thống blockchain và hợp đồng thông minh (48,5%), 12/33 phân vân (36,4%) và 5/33 không tán thành (15,2%). Tỉ lệ ý kiến tán thành về vấn đề này còn khá lớn là do tâm lý các tổ chức còn e dè về việc sử dụng một công nghệ mới, việc khai phá tư duy, chuyển mình ứng dụng công nghệ mới là không dễ và cần nhiều thời gian để thích ứng. Cộng đồng blockchain tại Việt Nam cũng còn nhỏ lẻ nên những kiến thức, kỹ thuật, kinh nghiệm sẽ không cao. 269
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" Tuy nhiên, khi được hỏi về việc lựa chọn sử dụng blockchain cho hoạt động kiểm toán của đơn vị, các kiểm toán viên nói riêng và nhân sự tại công ty TNHH kiểm toán và tư vấn quốc tế IFC - chi nhánh Thanh Hóa nói chung đều có xu hướng sẽ lựa chọn việc áp dụng hệ thống blockchain và hợp đồng thông minh vào công việc kiểm toán trong tương lai, 32/33 ý kiến đồng ý. Điều này phần nào cho thấy sự hưởng ứng tích cực về công nghệ mới này. Ø Thực tế qua khảo sát, nhóm tác giả nhận thấy tỷ lệ các ý kiến đồng ý rằng công nghệ blockchain có ảnh hưởng đến các nội dung kiểm toán như quy trình, thời gian kiểm toán, số lượng kiểm toán viên,... khá cao, dao động trong khoảng 27 - 50%. Tuy nhiên trong hầu hết các câu trả lời của các kiểm toán viên nói chung cũng như nhân sự trong công ty TNHH kiểm toán và tư vấn quốc tế IFC - chi nhánh Thanh Hóa nói riêng, ý kiến “phân vân” vẫn chiếm tỷ lệ cao. Dường như sự hiểu biết và đánh giá về công nghệ blockchain cũng như sự ảnh hưởng của nó tới chính công việc của kiểm toán viên còn hạn chế, một số khi được tiến hành khảo sát thì mới bắt đầu biết đến công nghệ blockchain. 4. Kiến nghị Tuy blockchain đã được ứng dụng trong một số ngành tại Việt Nam nhưng hiện nay việc nghiên cứu và ứng dụng công nghệ này trong lĩnh vực kế toán kiểm toán vẫn còn rất hạn chế. Đặc biệt, hầu hết các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam đều chưa thiết lập bộ phận nghiên cứu về công nghệ này và ứng dụng của nó. Dựa trên kết quả nghiên cứu ở trên, nhóm tác giả nhận thấy blockchain khi áp dụng có những ảnh hưởng nhất định đến cuộc kiểm toán, tuy nhiên vẫn còn những hạn chế khi muốn ứng dụng công nghệ này vào thực tế. Do đó, tác giả đề xuất một số giải nhằm nâng cao những tác động tích cực mà công nghệ này mang lại cho hoạt động kiểm toán. Đối với kiểm toán viên Ø Con người là yếu tố quan trọng của công tác kiểm toán. Khi sử dụng blockchain, có rất nhiều các yếu tố liên quan đến cuộc kiểm toán thay đổi, do đó bản thân từ phía các kiểm toán viên cần nhận thức rõ ảnh hưởng này. Các kiểm toán viên cần học hỏi thường xuyên, nắm bắt xu hướng để không bị lạc hậu, không ngừng nâng cao các kỹ năng (đặc biệt là công nghệ thông tin), bởi tương lai sẽ xuất hiện nhiều vai trò mới như “công tác kiểm tra dữ liệu”, “kiểm toán sổ cái phân tán (blockchain)”. Sau này các kiểm toán viên sẽ không chỉ là kiểm toán viên thông thường nữa mà có thể sẽ là người kiểm soát hệ thống blockchain và ra quyết định cuối cùng cho báo cáo kiểm toán, hay trở thành nhà tư vấn chiến lược. 270
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" Ø Đối với công ty TNHH kiểm toán và tư vấn quốc tế IFC - chi nhánh Thanh Hóa nói riêng và doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam nói chung Thực tế cho thấy phần lớn nhân sự tại chi nhánh công ty IFC đều chưa có hiểu biết rõ ràng về blockchain nên cả ban lãnh đạo công ty cũng như chi nhánh và các kiểm toán viên chủ động tìm hiểu, có kế hoạch đào tạo cũng như cập nhật kiến thức về công nghệ mới và tiến tới có thể xây dựng phòng ban nghiên cứu về công nghệ blockchain. Ban lãnh đạo công ty cũng như chi nhánh cần xây dựng kế hoạch phát triển dài hạn phù hợp khi áp dụng công nghệ mới vào quy trình kiểm toán hiện nay. Hiện nay, có một ứng dụng giúp cho các kiểm toán viên có thể làm việc dễ dàng hơn với blockchain đó là IDdriven. Nasdaq, 2018 cho rằng IDdriven sẽ định hướng các việc cần phải làm qua 2 câu hỏi: làm thế nào mà công nghệ blockchain có thể cải tiến, tự động hóa và phân cấp quá trình kiểm tra kiểm toán và làm thế nào để tiếp tục cải thiện các dịch vụ quản lý truy cập và nhận dạng. Dựa vào tính chất không thể thay đổi của cách mạng blockchain, IDdriven đang cố gắng tạo ra một dịch vụ khiến cho không một cá nhân hay tổ chức nào, kể cả giám đốc, nhân viên xử lý thông tin cao cấp và thậm chí cả kiểm toán viên có thể xáo trộn các quy trình và kết quả kiểm toán. Điều này có thể tạo nên một cuộc cách mạng hoá với quá trình kiểm toán. Đồng thời, IDdriven hướng tới việc giúp các kiểm toán viên dễ dàng thực hiện nhiệm vụ của họ bằng cách tích hợp công nghệ blockchain vào các quy trình kinh doanh mà không cần kiểm toán viên phải đến trụ sở hoặc liên hệ thường xuyên với công ty. Công nghệ này cho phép kiểm toán viên phát hiện các hành động gian lận và các vấn đề tuân thủ khác trước và/hoặc trong khi chúng xảy ra, thay vì vài tháng sau như vẫn thường xảy ra trong thực tiễn hiện nay. Các ứng dụng của công nghệ blockchain mà IDdriven nhìn ra trong quá trình này có thể giúp tự động hoá một phần công việc của kiểm toán viên, tăng khả năng báo cáo thời gian thực, và nếu cần thiết, ngừng mọi hoạt động sai trái. Công nghệ mới đầy thú vị này sẽ giúp cả kiểm toán viên và doanh nghiệp gần nhau hơn bao giờ hết, nhằm loại bỏ các vấn đề gian lận, tham nhũng và tuân thủ. Để công nghệ blockchain này được ứng dụng và phát huy hiệu quả hoạt động kiểm toán tương lai, thì bên cạnh những nỗ lực từ phía kiểm toán viên và công ty kiểm toán, những hỗ trợ từ phía nhà nước cũng như cơ sở đào tạo là rất quan trọng và cần thiết giúp cho hoạt động kế toán, kiểm toán có được động lực và môi trường phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh cách mạng công nghệ hiện nay. Do đó, nhóm nghiên cứu đề xuất một số ý kiến đối với phía nhà nước và cơ sở đào tạo như sau: 271
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" - Đối với nhà nước Hiện nay, hệ thống pháp lý của Việt Nam chưa có một văn bản nào hướng dẫn hay quy định về việc sử dụng blockchain. Do đó, việc hoàn thiện các văn bản pháp lý quy định và hướng dẫn cho các doanh nghiệp, các kiểm toán viên phải làm và được phép làm những gì để thích ứng với xu hướng thị trường thay đổi liên tục như hiện nay là rất cần thiết. Chính phủ hiện đã giao cho Ban Kinh tế Trung ương xây dựng đề án liên quan đến blockchain, và mời các chuyên gia kinh tế có kinh nghiệm ở nước ngoài về nước đào tạo cho các cán bộ. Đây là một tín hiệu tích cực và Chính phủ nên tiếp tục đẩy mạnh tiến độ của chính sách này, đảm bảo đạt được kết quả đáng mong muốn. Sau khi hoàn thiện thể chế pháp lý liên quan đến blockchain, về lâu dài, Chính phủ cần xây dựng mạng lưới liên kết doanh nghiệp với doanh nghiệp, doanh nghiệp với hải quan,... để kiểm toán hoàn thiện và thuận tiện hơn khi khai thác dữ liệu khách hàng. - Đối với các trường đào tạo và sinh viên Về phía nhà trường, cần thường xuyên tổ chức ra các buổi hội thảo, các diễn đàn để sinh viên có thể trao đổi, lắng nghe về sự phát triển của công nghệ và những tác động của nó đến nền kinh tế. Qua đó giúp cho sinh viên có sự chuẩn bị tốt khi ra trường. Về phía sinh viên, cần chủ động tìm hiểu, nghiên cứu về công việc tương lai của mình, tham gia vào các diễn đàn, hội thảo để cập nhật, bàn luận về blockchain. 5. Kết luận Sau quá trình nghiên cứu, nhóm tác giả chỉ ra những ảnh hưởng của công nghệ blockchain tới kiểm toán như quy trình kiểm toán, số lượng kiểm toán viên trong mỗi cuộc kiểm toán, thời gian kiểm toán, tính trung thực của bằng chứng kiểm toán, việc đối chiếu số liệu, giản lược việc xác minh tài liệu, đẩy mạnh việc giám sát hệ thống. Đồng thời, việc lựa chọn ứng dụng công nghệ này tại Việt Nam còn gặp phải một số hạn chế về nguồn lực tài chính, thời gian và nhu cầu áp dụng. Từ đó, nhóm tác giả đã đưa ra một số kiến nghị để nâng cao sự hiểu biết và sự ảnh hưởng của công nghệ blockchain tới hoạt động kiểm toán tại chi nhánh Thanh Hóa của công ty IFC nói riêng và cho hoạt động kiểm toán Việt Nam nói chung. Hạn chế của nghiên cứu là mới khảo sát được tại chi nhánh Thanh Hóa của công ty IFC mà chưa thực hiện được với nhiều công ty kiểm toán Việt Nam hơn. Nhóm tác giả hy vọng bài nghiên cứu này sẽ có ý nghĩa cho việc phát triển các nghiên cứu sâu hơn về công nghệ blockchain và những ảnh hưởng tới kiểm toán trong tương lai. 272
Kỷ yếu HộI THảO KHOA HọC QUốC GIA "CÁCH MạNG CÔNG NGHIệP 4.0 VÀ NHữNG ĐổI MớI TRONG LĨNH VựC TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG" TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chính phủ, 2017, Chỉ thị 16/CT-TTg về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, ngày 4/5/2017. 2. UBND tỉnh Thanh Hóa, 2017, Công văn số 1394/UBND-CNTT về việc giao xây dựng báo cáo tình hình triển khai Chỉ thị số 16 của Thủ tướng Chính phủ, ngày 15/11/2017. 3. Đoàn Thị Hồng Thịnh & Nguyễn Thị Huyền, 2018, Phát triển lĩnh vực kế toán - kiểm toán trước cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, Tạp chí Tài chính. Kỳ 1- 2018, số 3 tr.73-76. 4. David Lyford-Smith, Tham luận tại hội thảo “Blockchain và thuế số hoá - Những tác động đến ngành kinh doanh”, Viện Kế toán Công chứng Anh và xứ Wales (ICAEW), 14/11/2017. 5. Accounting today, 9/2017, Are auditor ready for blockchain, United States, New York, pages 34-35. 6. Accounting today, 6/2017, Scoping out the audit of the future, United States, New York, pages 52-53. 7. Jun Dai, 2017, Three eassay on audit technology: audit 4.0, blockchain and audit app, Doctor of Philosophy, Graduate School - Newark Rutgers, The State University of New Jersey. 8. Nasdaq OMX’s New Release Distribution Chanel, Jan 2018, IDdriven: blockchain will change the audit process, New York. Ngày gửi bài: 20/5/2018 Ngày gửi lại bài: 31/5/2018 Ngày duyệt đăng: 02/06/2018 273