Ảnh hưởng của công tác chọn lọc giống đến sinh trưởng của đàn bò H'Mông tại huyện Đồng Văn tỉnh Hà Giang

Trần Huê Viên và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 115(01): 123 - 130<br /> <br /> ẢNH HƢỞNG CỦA CÔNG TÁC CHỌN LỌC GIỐNG ĐẾN SINH TRƢỞNG<br /> CỦA ĐÀN BÕ H'MÔNG TẠI HUYỆN ĐỒNG VĂN TỈNH HÀ GIANG<br /> Trần Huê Viên1*, Nguyễn Hƣng Quang1,<br /> Phạm Duy Hiền2, Nguyễn Hữu Cƣờng2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Nông Lâm - ĐH Thái Nguyên,<br /> Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Hà Giang, 3Bộ Khoa học Công nghệ<br /> <br /> 2<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu gồm 3 nội dung chính. i) đánh giá khả năng sinh trƣởng của đàn bò H’Mông đang<br /> nuôi tại 150 hộ thuộc huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. ii) đánh giá sức sinh trƣởng của đàn bê<br /> sinh ra từ các cá thể bố mẹ tốt đƣợc lựa chọn trong đàn. iii) Từ kết quả theo dõi của thế hệ con cái,<br /> tổng quát (GLM) và phƣơng trình hồi quy.<br /> Kết quả các nội dung nghiên cứu cho thấy bò H'Mông có tầm vóc khá lớn, khối lƣợng bò đực<br /> trƣởng thành đạt 363 kg/con, bò cái là 298 kg/con. Bò có tuổi đẻ lứa đầu trên 2,5 năm, khoảng<br /> cách giữa hai lứa đẻ 16 tháng. Việc chọn lọc bò đực khối lƣợng lớn phối với bò cái khối lƣợng lớn<br /> đã nâng cao khối lƣợng sơ sinh và tốc độ sinh trƣởng của bê. Khối lƣợng bê của lô ghép đôi giao<br /> phối giữa đực to với cái to luôn cao hơn khối lƣợng bê của nhóm đối chứng ở cả ở cả từ sơ sinh<br /> đến 6 tháng (20,3 và 81,1 kg/con so với 18,7 và 75,1 kg/con) (P≤ 0,05). Phƣơng trình hồi quy giữa<br /> khối lƣợng bò bố, mẹ với khối lƣợng sơ sinh, khối lƣợng 3; 6 tháng tuổi của bê có hệ số xác định<br /> R2 nằm trong khoảng 0,37 - 0,59 với độ tin cậy P≤ 0,001.<br /> Từ khóa: Bò H’Mông, Hà Giang, Tốc độ sinh trưởng, Chọn lọc; Phương trình hồi quy<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Bò H'Mông nuôi tại Hà Giang là gia súc nuôi<br /> phổ biến của đồng bào H’Mông có nhiều đặc<br /> điểm ƣu việt [19]. Nó xuất phát với nguồn<br /> gốc là bò vàng vùng cao đƣợc ngƣời H’Mông<br /> chọn lọc, thuần dƣỡng từ lâu đời. Vì vậy, nó<br /> đƣợc gọi là bò H’Mông. Bò đã thích ứng với<br /> điều kiện sống trên vùng cao núi đá, khí hậu<br /> lạnh và khan hiếm thức ăn, nƣớc uống. Bò<br /> đƣợc nuôi nhiều ở các tỉnh miền núi phía bắc<br /> nhƣ Hà Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng [5].<br /> Bò H'Mông là loại bò quý thuộc dòng bò U<br /> (Boss indicus) có tính thuần thục, chịu đƣợc<br /> kham khổ, có sức chống chịu bệnh tật và khả<br /> năng sinh trƣởng cao. Khối lƣợng trung bình<br /> con đực thƣờng đạt 382 - 388 kg, con cái là<br /> 250 - 270 kg [5]; [6]. Cá biệt có cá thể bò<br /> H’Mông nuôi tại Hà Quảng - Cao Bằng đạt<br /> 625 kg [16]. Bò có tỉ lệ thịt xẻ khá cao,<br /> 52,12%, tỉ lệ thịt tinh đạt 40,33% [6]. Khả<br /> năng cho thịt bò của bò H’Mông khá tốt, tỷ lệ<br /> *<br /> <br /> Tel: 0912 130444, Email: tranhuevien@gmail.com<br /> <br /> thịt xẻ chiếm >41%; tỷ lệ thịt tinh chiếm >32%,<br /> trong đó tỷ lệ thịt loại 1 chiếm tới 45% [14].<br /> Trong những năm qua, khi sự giao lƣu kinh tế<br /> xã hội, giao thông phát triển thuận tiện rộng<br /> khắp ở mọi vùng miền trong cả nƣớc cũng<br /> nhƣ Hà Giang nói riêng thì nhiều giống vật<br /> nuôi mới trong đó có bò đã xâm nhập và trao<br /> đổi nguồn gen với bò H'Mông. Việc trao đổi<br /> phát sinh này dẫn tới xu hƣớng bò H’Mông bị<br /> lai tạp. Mặt khác, tập quán chăn nuôi thả rông<br /> thành đàn, tự do giao phối, vấn đề cận huyết<br /> kéo dài do không luân chuyển đực giống, bò<br /> thuộc của dân nên họ thƣờng bán đi những bò<br /> to để đƣợc nhiều tiền, giữ lại bò bé, dẫn đến<br /> khối lƣợng cơ thể bị giảm dần, đây là những<br /> nguyên nhân dẫn đến chất lƣợng đàn bò bị<br /> suy giảm. Về công tác quản lý: chƣa có sự<br /> vào cuộc của cơ quan chuyên môn để hình<br /> thành hệ thống chọn lọc, quản lý giao phối và<br /> nhân giống nhằm gìn giữ những đặc tính ƣu<br /> việt của phẩm giống và phát huy tiềm năng di<br /> truyền của chúng. Vì vậy, việc nghiên cứu các<br /> 123<br /> <br /> Trần Huê Viên và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> biện pháp kỹ thuật nhằm bảo tồn và phát triển<br /> giống bò này dựa vào chọn lọc những bò đực<br /> có tầm vóc to làm giống để nâng cao sức sản<br /> xuất của đàn con sinh ra góp phần tăng hiệu<br /> quả chăn nuôi bò H'Mông.<br /> NỘI DUNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tƣợng, địa điểm và thời gian<br /> - Đối tƣợng nghiên cứu: Bò, bê H'Mông nuôi<br /> trong nông hộ tại huyện Đồng Văn - tỉnh Hà<br /> Giang.<br /> - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 10/2011 đến<br /> tháng 8/2013.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: Huyện Đồng Văn,<br /> tỉnh Hà Giang.<br /> Nội dung nghiên cứu<br /> - Đánh giá khả năng sinh trƣởng và một số<br /> chỉ số cấu tạo cơ thể của đàn bò H’Mông hiện<br /> tại của huyện.<br /> - Theo dõi sức sinh trƣởng của đàn bê sinh ra<br /> trong thí nghiệm theo dõi.<br /> - Đánh giá ảnh hƣởng của công tác chọn lọc<br /> giống đến đời sau.<br /> Phƣơng pháp theo dõi và thu thập số liệu<br /> - Tổ chức đánh giá khả năng sinh trƣởng của<br /> đàn bò H'Mông theo tiêu chuẩn khảo sát,<br /> đánh giá chất lƣợng đàn bò Vàng Việt Nam<br /> đã đƣợc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông<br /> thôn ban hành.<br /> - Tuyển chọn đàn bò thí nghiệm: Trên cơ sở<br /> số liệu đánh giá đàn bò H'Mông trong huyện,<br /> tiến hành chọn lọc phân loại đàn bò làm các<br /> nhóm để phục vụ nghiên cứu dựa trên khối<br /> lƣợng bò, ngoại hình đối với bò đực giống;<br /> Khối lƣợng, tuổi đẻ lứa đầu và khoảng cách<br /> lứa đẻ đối với bò cái sinh sản.<br /> - Theo dõi khả năng sinh trƣởng của đàn bê<br /> sinh ra ở các mốc tuổi sơ sinh, 3 và 6 tháng<br /> tuổi bằng cân bàn và cân điện tử.<br /> - Đánh giá sự tƣơng quan giữa khối lƣợng bò<br /> bố và bò mẹ với khối lƣợng bê sinh ra bằng<br /> cách sử dụng phƣơng trình hồi quy.<br /> Các chỉ tiêu theo dõi<br /> - Các chỉ tiêu của đàn bò bố mẹ: Sức sinh<br /> trƣởng của đàn bò; sức sinh sản của đàn bò;<br /> 124<br /> <br /> 115(01): 123 - 130<br /> <br /> khối lƣợng đàn bò đực, cái; kích thƣớc các<br /> chiều đo cơ thể gồm (VN, DTC, CV).<br /> - Các chỉ tiêu của bê con: Khối lƣợng bê ở<br /> các mốc tuổi sơ sinh, 3 và 6 tháng tuổi; sSinh<br /> trƣởng tích lũy; sinh trƣởng tuyệt đối; sinh<br /> trƣởng tƣơng đối.<br /> Phƣơng pháp xử lý số liệu<br /> <br /> tuyến tính tổng quát (GLM) và phƣơng trình<br /> hồi quy đƣợc xác định bằng chƣơng trình<br /> thống kê sinh học Minitab version 14.0.<br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> Một số chỉ tiêu chất lượng đàn bò địa phương<br /> Kết quả khảo sát, đánh giá chất lƣợng 352 bò<br /> (250 bò cái và 102 bò đực) trong tổng số 150<br /> hộ nuôi bò về tầm vóc, khả năng sinh trƣởng,<br /> sinh sản đƣợc trình bày các bảng dƣới đây.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy bò có khối<br /> lƣợng cơ thể thấp hơn so với các giống bò<br /> Zebu nhập ngoại. Kết quả này tƣơng đƣơng<br /> với nghiên cứu của Đào Lan Nhi (2012) [5],<br /> bò H'Mông có khối lƣợng sơ sinh con đực 17<br /> - 18 kg và con cái 14 - 16 kg. Lúc 2 năm tuổi<br /> con đực đạt khối lƣợng 233 - 275 kg và con<br /> cái đạt 216 - 225 kg. Nguyễn Đàm Thuyên<br /> (2012) [14], cho biết lúc 2 năm tuổi con đực<br /> đạt khối lƣợng 321 kg và con cái đạt 267 kg,<br /> cao hơn kết quả điều tra này. Nguyễn Thị<br /> Thoa (2011) [13] khảo sát giống bò H’Mông<br /> tại Pắc Nặm, Ba Bể và Chợ Đồn của tỉnh Bắc<br /> Kạn cho thấy bò cái trƣởng thành có khối<br /> lƣợng 222 - 226 kg, bò đực ở độ tuổi từ 24<br /> đến 48 tháng tuổi có khối lƣợng bình quân là<br /> 258 - 277 kg, bò đực ở độ tuổi trên 48 tháng<br /> tuổi có khối lƣợng bình quân là 310 - 371 kg.<br /> Qua kích thƣớc 3 chiều đo chính là: Cao vây,<br /> vòng ngực, dài thân chéo ta thấy từ 6 đến >60<br /> tháng tuổi, vòng ngực luôn luôn lớn hơn các<br /> chiều đo cao vây và dài thân chéo. Tốc độ<br /> phát triển của các chiều đo là khác nhau, và<br /> càng lớn tốc độ càng giảm dần đúng nhƣ quy<br /> luật của tăng khối lƣợng và quy luật phát triển<br /> theo giai đoạn của gia súc.<br /> <br /> Trần Huê Viên và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 115(01): 123 - 130<br /> <br /> Bảng 1. Khối lượng cơ thể bò H'Mông ở các tháng tuổi (kg/con)<br /> Tuổi<br /> (tháng)<br /> 6<br /> 12<br /> 18<br /> 24<br /> 36<br /> 48<br /> ≥ 60<br /> <br /> n<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 24<br /> 23<br /> <br /> Bò đực<br /> X ± SD<br /> 78,3 ± 7,2<br /> 132,3 ± 11,6<br /> 189,5 ± 15,0<br /> 244,7 ± 16,5<br /> 301,4 ± 20,3<br /> 337,8 ± 22,3<br /> 363,5 ± 23,8<br /> <br /> n<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 14<br /> 32<br /> 104<br /> <br /> Bò cái<br /> X ± SD<br /> 75,3 ± 8,1<br /> 129,2 ± 10,7<br /> 181,5 ± 14,6<br /> 218,7 ± 17,4<br /> 255,4 ± 21,8<br /> 279,6 ± 23,2<br /> 298,5 ± 26,1<br /> <br /> Bảng 2. Kích thước các chiều đo của bò H'Mông qua các tháng tuổi<br /> Tháng<br /> tuổi bò<br /> 6<br /> 12<br /> 18<br /> 24<br /> 36<br /> 48<br /> 60<br /> <br /> n<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 24<br /> 23<br /> <br /> Bò đực ( X ± SD )<br /> CV (cm)<br /> VN (cm)<br /> 82,5±1,1<br /> 102,4±0,7<br /> 93,8±1,3<br /> 120,2±0,9<br /> 101,2±1,1<br /> 133,7±0,9<br /> 105,8±1,8<br /> 147,9±1,3<br /> 111,9±1,9<br /> 158,5±1,4<br /> 114,3±2,1<br /> 165,5±1,7<br /> 122,2±2,0<br /> 181,5±1,8<br /> <br /> DTC (cm)<br /> 82,5±0,9<br /> 93,6±1,2<br /> 102,3±1,1<br /> 108,9±1,4<br /> 113,2±1,9<br /> 118,6±1,7<br /> 128,9±2,1<br /> <br /> Bò cái ( X ± SD )<br /> CV (cm)<br /> VN (cm)<br /> 81,3±1,1<br /> 101,9±0,8<br /> 91,4±1,3<br /> 119,1±1,0<br /> 100,2±1,4<br /> 131,2±1,1<br /> 107,4±1,6<br /> 143,2±1,3<br /> 112,2±1,7<br /> 152,0±1,4<br /> 113,9±1,9<br /> 159,2±1,6<br /> 118,2±1,7<br /> 175,4±1,9<br /> <br /> n<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 12<br /> 14<br /> 32<br /> 104<br /> <br /> DTC (cm)<br /> 81,9±1,0<br /> 89,5±0,9<br /> 102,2±1,2<br /> 108,1±1,3<br /> 113,7±1,3<br /> 118,4±1,7<br /> 126,9±1,7<br /> <br /> Bảng 3. Tuổi đẻ lứa đầu và khoảng cách hai lứa đẻ của bò H’Mông<br /> Chỉ tiêu khảo sát<br /> <br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> <br /> Tuổi đẻ lứa đầu<br /> Số bò đẻ lứa đầu dƣới 31 tháng<br /> Tỷ lệ bò đẻ lứa đầu dƣới 31 tháng<br /> Khoảng cách lứa đẻ<br /> Số bò có KCLĐ dƣới 15 tháng<br /> Tỷ lệ có KCLĐ dƣới 15 tháng<br /> <br /> Số bò khảo<br /> sát (con)<br /> 60<br /> 18<br /> 60<br /> 20<br /> <br /> Kết quả khảo sát<br /> ĐVT<br /> X ± SD<br /> Tháng<br /> 32,70 ± 3,10<br /> Tháng<br /> 28,80 ± 0,90<br /> %<br /> 30,00<br /> Tháng<br /> 16,10 ± 1,30<br /> Tháng<br /> 14,6 ± 0,60<br /> %<br /> 33,30<br /> <br /> Số liệu trình bày tại bảng trên cho thấy: Đa số bò cái ở đây có tuổi đẻ lứa đầu trên 31 tháng tuổi,<br /> chỉ có 30,0% đẻ dƣới 31 tháng. Bò có khoảng cách 2 lứa đẻ trên 15 tháng (chỉ có 33,3% có<br /> khoảng cách lứa đẻ dƣới 15 tháng). Tuổi bắt đầu phối giống của bò H'Mông từ 20 - 22 tháng tuổi,<br /> tƣơng đƣơng số liệu của nghiên cứu này [6]. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh sản trên bò<br /> H'Mông ở Đồng Văn cho thấy tuổi đẻ lứa đầu 33,4 tháng; khoảng cách lứa đẻ 17,2 tháng [18].<br /> Khi so sánh với bò Brahman nuôi tại Thành Phố Hồ Chí Minh thì thấy tuổi đẻ lứa đầu là 38,3<br /> tháng (biến động từ 35 đến 49,5 tháng) là dài hơn so với bò H’Mông [17].<br /> Khối lượng, kích thước cơ thể đàn bê sinh ra<br /> Bảng 4. Khối lượng cơ thể bê qua các tháng tuổi (kg)<br /> Lô<br /> n<br /> 12<br /> Đực<br /> Sơ sinh<br /> Cái<br /> 12<br /> 3 tháng<br /> 12<br /> Đực<br /> Cái<br /> 12<br /> 6 tháng<br /> 12<br /> Đực<br /> Cái<br /> 12<br /> * Ghi chú: Trong cùng một hàng nếu các số trung<br /> khác nhau có ý nghĩa thống kê (P