Ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo đến kết quả lãnh đạo trong các trường trung học phổ thông ở tỉnh Bắc Ninh

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Educational Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 9, pp. 172-180<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0163<br /> <br /> ẢNH HƯỞNG CỦA TỐ CHẤT CÁ NHÂN NHÀ LÃNH ĐẠO ĐẾN KẾT QUẢ<br /> LÃNH ĐẠO TRONG CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> Ở TỈNH BẮC NINH<br /> Đỗ Văn Đoạt<br /> Khoa Quản lí Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Bài báo đề cập đến ảnh hưởng của tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo đến kết quả<br /> lãnh đạo trong các trường trung học phổ thông của tỉnh Bắc Ninh. Phương pháp điều tra<br /> bằng bảng hỏi đã được sử dụng để thu thập dữ liệu và xử lí thông tin nghiên cứu bằng phần<br /> mềm SPSS. Phép phân tích hồi quy tuyến tính được sử dụng, với biến độc lập là 6 nhóm tố<br /> chất cá nhân với 13 tố chất cụ thể (FX1: Tự cao tự đại – Ngạo mạn – Tư tưởng thống trị;<br /> FX2: Tính nhân bản – Sự công bằng; FX3: Chủ động – Khả năng xoay chuyển tình thế;<br /> FX4: Cảm tính – Tư duy quân bình; FX5: Kỉ luật – Cầu toàn; FX6: Ham hiểu biết – Ham<br /> học hỏi) và biến phụ thuộc gồm 2 biến thể hiện kết quả lãnh đạo: FY1: Kết quả lãnh đạo<br /> nhân viên (Sự thỏa mãn, cam kết gắn bó, sức khỏe); FY2: Kết quả lãnh đạo chung (Năng<br /> lực tổ chức, tư tưởng đổi mới). Kết quả phân tích cho thấy: FY1 chịu ảnh hưởng tiêu cực<br /> từ các biến FX1, FX4 và ảnh hưởng tích cực của FX3 và FX5; FX6 có ảnh hưởng tích cực<br /> đến FY2; trong đó, FX2 có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất tới cả hai biến thể hiện<br /> kết quả lãnh đạo (FY1 và FY2). Kết quả nghiên cứu ban đầu tạo tiền đề ứng dụng vai trò<br /> của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo vào công tác quản lí, lãnh đạo và vào những chính sách<br /> đánh giá và bổ nhiệm cán bộ trong các trường học.<br /> Từ khóa: Tố chất cá nhân nhà lãnh đạo, kết quả lãnh đạo, trường trung học phổ thông.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Tiếp cận dưới góc độ các giá trị tinh thần và hành vi cụ thể, Reave (2005) đã xem xét mối<br /> quan hệ giữa các yếu tố này và hiệu quả lãnh đạo.Trong đó những tố chất cá nhân bao gồm sự<br /> chính trực, sự trung thực và tính nhân bản; các hành vi hay kỹ năng lãnh đạo như tôn trọng người<br /> khác, đối xử công bằng, biết quan tâm chia sẻ, biết lắng nghe, ghi nhận kết quả làm việc của nhân<br /> viên, đức tin có mối quan hệ chặt chẽ với kết quả và hiệu quả lãnh đạo. Để đo lường kết quả lãnh<br /> đạo, Reave tập trung vào kết quả lãnh đạo đối với cá nhân bao gồm các yếu tố như: sự nhận thức,<br /> động lực làm việc, sự thỏa mãn trong công việc, sự gắn bó, đạo đức nghề nghiệp của nhân viên<br /> dưới quyền (dẫn theo [13]).<br /> Noel Balliett Thunn (2009) nghiên cứu về ảnh hưởng của 6 nhóm gồm 24 tố chất cá nhân<br /> theo cách phân loại của Peterson và Seligman (2004) bao gồm sự hiểu biết, lòng can đảm, tính<br /> Ngày nhận bài: 11/4/2017. Ngày nhận đăng: 12/8/2017<br /> Liên hệ: Đỗ Văn Đoạt, e-mail: dvdoat@gmail.com<br /> <br /> 172<br /> <br /> Ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo đến kết quả lãnh đạo trong các trường trung học...<br /> <br /> nhân bản, sự vượt trội, sự kiềm chế và sự công bằng. Để đo lường kết quả hoạt động lãnh đạo,<br /> Thunn sử dụng 3 nhóm tiêu chí bao gồm: Hành vi cá nhân (sự thỏa mãn trong công việc, niềm tin,<br /> sự tận tâm), cam kết gắn bó và sức khỏe. Thunn cũng phát triển bảng hỏi gồm 26 câu và đã chứng<br /> minh được độ tin cậy của thang đo này (Character Strength in Leadership Survey - CSL) khi so<br /> sánh kết quả thu được với các thang đo khác đã được thừa nhận trước đó như Lí thuyết cấp trên<br /> - cấp dưới (LMX), Bảng hỏi đa nhân tố về lãnh đạo (Multi-Factor leadership questionnaire) (dẫn<br /> theo [7, 8], 11, 15]).<br /> Strohhecker, GroBler (2013) dựa vào mô hình PPIK (Process - Personality - Interest Knowledge) cũng nghiên cứu sự ảnh hưởng của 4 tố chất bao gồm Sự thông minh - Tư duy theo<br /> quá trình, Kiến thức, Nhân cách và Sự say mê (Intelligence-as-Process, Intelligence-as-Knowledge,<br /> Personality, Interest - PPIK) lên kết quả hoạt động quản trị sản xuất cụ thể là quản trị vật tư, nguyên<br /> vật liệu, kho tàng (Inventory Management Performance - IMP). Kết quả nghiên cứu chỉ ra sự thông<br /> minh có liên hệ chặt chẽ nhất tới kết quả hoạt động trong khi các yếu tố khác có mối quan hệ yếu<br /> hơn nhưng tương đối rõ ràng [14].<br /> Ở Việt Nam, các nghiên cứu về tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo nói chung, về tố chất cá<br /> nhân của nhà lãnh đạo trường học và tác động của nó tới kết quả lãnh đạo nói riêng còn mờ nhạt,<br /> thậm chí không có. Các nghiên cứu này theo một số hướng cơ bản như sau: Hướng thứ nhất là<br /> các nghiên cứu mang tính chính trị tư tưởng, vận dụng quan điểm Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí<br /> Minh về yêu cầu đạo đức phong cách lãnh đạo, phong cách làm việc, lề lối làm việc... của người<br /> cán bộ Đảng viên, của người lãnh đạo,của người quản lí. Theo đó, người lãnh đạo, người quản lí<br /> phải thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện mình để hạn chế khuyết điểm, tăng cường các ưu điểm tập<br /> trung ở 5 đức tính (Trần Nguyễn Tuyên, 2015) [3]: Nhân (Thật thà, hết lòng thương yêu đồng bào<br /> đồng chí, sẵn sàng chịu khổ, hi sinh...); Nghĩa (Ngay thẳng, không lo toan lợi ích cá nhân ngoài<br /> lợi ích của Đảng, của dân tộc; thấy việc phải nói - phải làm, cố gắng hoàn thành nhiệm vụ...); Trí<br /> (Không bị việc tư túi làm mù quáng, làm việc có lợi, tránh việc có hại cho Đảng, cho dân...); Dũng<br /> (Dũng cảm, không quản khó khăn, có gan sửa chữa khuyết điểm...); Liêm (Không tham địa vị, tiền<br /> tài; không háo danh...). Một số nghiên cứu khác vẫn tập trung vào người lãnh đạo, quản lí trong<br /> cơ quan Nhà nước nhưng nhìn dưới góc độ tâm lí học về nhân cách người lãnh đạo (Nguyễn Bá<br /> Dương, 2004; Lê Hữu Xanh, 2006; Vũ Anh Tuấn, 2009), nhân cách người làm quan (Lương Xuân<br /> Hà, 2007)... [2], [6], [1]. Với quan điểm này, nhân cách người lãnh đạo được nhìn dưới lăng kính<br /> Đức - Tài. Với cách nhìn tổng hợp hơn, theo Vũ Anh Tuấn (2009) [5], nhân cách người lãnh đạo quản lí “Đó là tổng hòa những phẩm chất tâm lí của một nhà chính trị, nhà tổ chức, am hiểu chuyên<br /> môn, đồng thời là một nhà giáo dục biểu hiện qua năng lực, phẩm chất và phong cách trong các<br /> hoạt động lãnh đạo, quản lí”. Hướng nghiên cứu này nhìn nhận một cách cụ thể hơn, dưới góc độ<br /> tâm lí học, xã hội học nhưng còn nặng về đánh giá cảm tính, lí thuyết. Trong đó đáng chú ý phải<br /> kể đến nghiên cứu của Trần Thị Bích Trà (2006) [4] khi đã chỉ ra 23 phẩm chất tâm lí (tương tự<br /> như tố chất cá nhân) cần thiết trong nhân cách người lãnh đạo nói chung và người lãnh đạo trong<br /> giai đoạn hiện nay (từng phẩm chất đều có giá trị trung bình > 2.44). 23 phẩm chất này chia làm 3<br /> nhóm gồm “phẩm chất về đạo đức”, “phẩm chất về năng lực” và “phẩm chất tâm lí đặc thù”; trong<br /> đó “phẩm chất về đạo đức” được đánh giá là cần thiết hơn hai nhóm còn lại.<br /> Như vậy, các lí thuyết về lãnh đạo nói chung được hình thành và kiểm chứng nhiều ở các<br /> nước phương Tây, có nền kinh tế phát triển và lịch sử phát triển khoa học quản trị lâu đời. Lí thuyết<br /> này cũng cần được chứng minh tính phù hợp hoặc cần biến đổi phù hợp với văn hóa, truyền thống<br /> kinh doanh, trình độ phát triển kinh tế, trình độ quản trị... ở các nước phương Đông, mà Bắc Ninh<br /> của Việt Nam được chọn là bối cảnh nghiên cứu. Trên thực tế, các nghiên cứu bài bản về lãnh đạo<br /> đã thực hiện và công bố ở Việt Nam còn khá hiếm hoi, mới chỉ được thực hiện từ các góc nhìn<br /> 173<br /> <br /> Đỗ Văn Đoạt<br /> <br /> mang tính rời rạc, từ cách tiếp cận mang tính truyền thống, chưa xét đến yếu tố bối cảnh chi phối<br /> mà mới chỉ quan tâm đến kinh nghiệm và thực tiễn quản lí. Trên cơ sở đó, thông qua nghiên cứu<br /> thống kê, tác giả tiến hành nghiên cứu ảnh hưởng tố chất của nhà lãnh đạo trường học bậc trung<br /> học phổ thông đến hiệu quả lãnh đạo. Các tiêu chí đã được sử dụng để nghiên cứu ảnh hưởng của<br /> các tố chất cá nhân tới kết quả lãnh đạo và được thống kê trong nghiên cứu này ở mục 2.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Tác giả tiến hành điều tra tại các trường trung học phổ thông của tỉnh Bắc Ninh bằng phương<br /> pháp anket. Số phiếu sau sàng lọc đủ điều kiện để nhập và phân tích dữ liệu là 406 phiếu trong số<br /> 430 phiếu thu về trên tổng số 600 phiếu phát ra. Phương pháp toán thống kê được sử dụng để xử lí<br /> dữ liệu điều tra. Các thang đo tố chất cá nhân và kết quả lãnh đạo được kiểm tra độ tin cậy bằng<br /> hệ số Cronbach Alpha và hệ số tương quan biến tổng, sau đó đưa vào phân tích nhân tố khám phá<br /> (EFA), phân tích hồi quy và kiểm định giả thuyết thống kê.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Mô hình nghiên cứu<br /> <br /> Sơ đồ 1. Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của tố chất đến kết quả lãnh đạo [2, 4, 10, 12-16]<br /> Cụ thể, chúng tôi xem xét mối quan hệ giữa các biến độc lập (FX) và các biến phụ thuộc<br /> (FY) thông qua hai mô hình hồi quy tuyến tính và đặt ra các giả thuyết kiểm định như sau :<br /> 174<br /> <br /> Ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo đến kết quả lãnh đạo trong các trường trung học...<br /> <br /> Mô hình giả định thứ nhất: Đánh giá ảnh hưởng của tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo bao<br /> gồm (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị, (FX2) Tính nhân bản - Sự công bằng,<br /> (FX3) Chủ động - Khả năng xoay chuyển tình thế, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ<br /> luật - Cầu toàn và (FX6) Ham hiểu biết - Ham học hỏi đến (FY1) Kết quả lãnh đạo nhân viên (bao<br /> gồm sự thỏa mãn trong công việc, cam kết gắn bó với tổ chức, sức khỏe tâm lí và sự thoải mái<br /> tinh thần).Phương trình hồi quy là: FY1 = α+ β1(FX1) + β2 (FX2) + β3 (FX3) + β4 (FX4) + β5<br /> (FX5)+ β6 (FX6)<br /> Mô hình giả định thứ hai: Đánh giá ảnh hưởng của tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo bao<br /> gồm (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị, (FX2) Tính nhân bản - Sự công bằng,<br /> (FX3) Chủ động - Khả năng xoay chuyển tình thế, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ<br /> luật - Cầu toàn và (FX6) Ham hiểu biết - Ham học hỏi đến (FY2) Kết quả lãnh đạo chung (bao<br /> gồm năng lực tổ chức hoạt động - Tư tưởng đổi mới).Phương trình hồi quy là: FY2 =α + β1 (FX1)<br /> + β2 (FX2) + β3 (FX3) + β4 (FX4) + β5 (FX5 )+ β6 (FX6).<br /> Với các giả thuyết đặt ra để kiểm định là:<br /> H1. FX1 và FX4 có ảnh hưởng tiêu cực đến FY1 và FY2.<br /> H2. FX2, FX3, FX5 và FX6 có ảnh hưởng tiêu cực đến FY1 và FY2.<br /> Mỗi giả thuyết H1 và H2 có những giả thuyết nhỏ cần kiểm định như ở mục 2.2. Để chứng<br /> minh giả thuyết H1 cần chứng minh các giả thuyết từ H1.1 đến H1.4. Để chứng minh giả thuyết<br /> H2 cần chứng minh các giả thuyết từ H2.1 đến H1.8.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Kết quả kiểm định mô hình<br /> <br /> Sử dụng phần mềm phân tích dữ liệu SPSS for Windows 22.0 để xây dựng mô hình đánh<br /> giá ảnh hưởng của các biến tố chất cá nhân nhà lãnh đạo bao gồm FX1, FX2, FX3, FX4, FX5 và<br /> FX6 tới biến hiệu quả lãnh đạo bao gồm FY1 và FY2.<br /> <br /> 2.3.1. Kết quả phân tích mô hình thứ nhất<br /> đây.<br /> <br /> Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính mô hình thứ nhất được trình bày trong bảng 1 dưới<br /> <br /> Để đánh giá độ phù hợp của mô hình hồi quy đối với tập dữ liệu, chúng tôi đã sử dụng hệ<br /> số R2 điều chỉnh (Adjusted R Square). Sử dụng R2 điều chỉnh là vì R2 có khuynh hướng lạc quan<br /> hơn khi ước lượng mứcđộ phù hợp củamô hìnhđốivớidữliệutrong trường hợp có hơn một biến giải<br /> thích trong mô hình. Mô hình thường không phù hợp với dữ liệu thực tế như giá trị R2 thể hiện.<br /> Kết quả cho thấy hệ số R2 điều chỉnh bằng 0.117 nghĩa là mô hình hồi quy tuyến tính đã xây dựng<br /> phù hợp với tập dữ liệu ở mức 11.7%.<br /> Để đánh giá độ phù hợp của mô hình hồi quy tuyến tính tổng thể, chúng tôi sử dụng kiểm<br /> định F trong bảng phân tích phương sai (Anova). Kết quả phân tích cho thấy giá trị Sig. của kiểm<br /> định F rất nhỏ (=0.000a ) có nghĩa là có cơ sở để bác bỏ Ho cho rằng các hệ số hồi quy bằng 0.<br /> Như vậy mô hình hồi quy tuyến tính đã xây dựng phù hợp với tổng thể.<br /> Phương trình hồi quy sau khi phân tích có kết quả là:FY1= - 0.068(FX1)<br /> + 0.305(FX2 ) + 0.073(FX3 ) + 0.076(FX4) + 0.1(FX5)+ 0.07(FX6)<br /> Điều này có nghĩa là với mức ý nghĩa 5% cả 6 nhóm tố chất đều có ảnh hưởng đến Kết quả<br /> lãnh đạo nhân viên. Nghĩa là đều có ảnh hưởng đến Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn<br /> bó - Sức khỏe. Trong đó sự ảnh hưởng của nhóm nhân tố: (FX2) Tính nhân bản - Sự công bằng,<br /> (FX3) Chủ động - Khả năng xoay chuyển tình thế, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ<br /> 175<br /> <br /> Đỗ Văn Đoạt<br /> <br /> Bảng 1. Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính mô hình thứ nhất<br /> <br /> luật - Cầu toàn và (FX6) Ham hiểu biết - Ham học hỏi là tích cực, (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn<br /> - Tư tưởng thống trị là tiêu cực.<br /> Cụ thể: Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn bó - Sức khỏe bằng [- 0.068 (Tự cao<br /> tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị) + 0.305 (Tính nhân bản - Sự công bằng) + 0.073 (Sự chủ<br /> động - Khả năng xoay chuyển tình thế) + 0.076 (Cảm tính - Tư duy quân bình) + 0.1 (Kỉ luật - Cầu<br /> toàn) + 0.07 (Ham hiểu biết - Ham học hỏi)]. Điều này cũng có nghĩa là:<br /> Trong trường hợp (FX2) Tính nhân bản - Sự công bằng, (FX3) Chủ động - Khả năng xoay<br /> chuyển tình thế, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ luật - Cầu toàn và (FX6) Ham hiểu<br /> biết - Ham học hỏi không thay đổi, nếu Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị (FX1) tăng<br /> lên 1 đơn vị thì Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn bó - Sức khỏe (FY1) giảm đi 0.068.<br /> Trong trường hợp (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị, (FX3) Chủ động Khả năng xoay chuyển tình thế, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ luật - Cầu toàn và<br /> (FX6) Ham hiểu biết - Ham học hỏi không đổi nếu (FX2) Tính nhân bản - Sự công bằng tăng lên<br /> 1 đơn vị thì Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn bó - Sức khỏe tâm lí và sự thoải mái tinh<br /> thần của nhân viên (FY1) tăng lên 0.305.<br /> Trong trường hợp (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị, (FX2) Tính nhân<br /> bản - Sự công bằng, (FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình, (FX5) Kỉ luật - Cầu toàn và (FX6) Ham<br /> hiểu biết - Ham học hỏi không đổi nếu (FX3) Chủ động - Khả năng xoay chuyển tình thế tăng lên<br /> 1 đơn vị thì Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn bó - Sức khỏe tâm lí và sự thoải mái tinh<br /> thần của nhân viên (FY1) tăng lên 0.073.<br /> Trong trường hợp (FX1) Tự cao tự đại - Ngạo mạn - Tư tưởng thống trị, (FX2) Tính nhân<br /> bản - Sự công bằng, (FX3) Chủ động - Khả năng xoay chuyển tình thế, (FX5) Kỉ luật - Cầu toàn và<br /> (FX6) Ham hiểu biết - Ham học hỏi không thay đổi nếu FX4) Cảm tính - Tư duy quân bình tăng<br /> lên 1 đơn vị thì Sự thỏa mãn trong công việc - Cam kết gắn bó - Sức khỏe tâm lí và sự thoải mái<br /> tinh thần của nhân viên (FY1) tăng lên 0.076. Điều này ngược với dự đoán ban đầu về tác động<br /> 176<br /> <br />