intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Bài 5: Tổng quan về mạng máy tính

Chia sẻ: Nguyễn Tất Thắng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

415
lượt xem
193
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu giảng dạy tin học căn bản dành cho giáo viên giảng dạy môn công nghệ thông tin làm giáo án giảng dạy tham khảo. Sau khi trình bày và hướng dẫn để học viên nắm bắt được các khái niệm về phần cứng, hệ điều hành và có thể quản lý được các file, thư mục cũng như sử dụng một số tiện ích.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Bài 5: Tổng quan về mạng máy tính

  1. Baøi 5 Toång quan veà maïng maùy tính Noäi dung Caùc khaùi nieäm cô baûn veà maïng .........................................3 Söû duïng taøi nguyeân maïng trong Windows .......................10 Söû duïng caùc dòch vuï maïng ...............................................16 Baøi taäp .............................................................................25 Toång quan veà maïng maùy tính Trung Taâm Tin Hoïc
  2. 5-2 Giôùi thieäu Sau khi trình baøy vaø höôùng daãn ñeå hoïc vieân naém baét ñöôïc caùc khaùi nieäm veà phaàn cöùng, heä ñieàu haønh vaø coù theå quaûn lyù ñöôïc caùc file, thö muïc cuõng nhö söû duïng moät soá tieän ích. Phaàn cuoái cuøng trong chöông trình tin hoïc cô baûn seõ trình baøy caùc kieán thöùc veà kieán truùc maïng maùy tính, caùch quaûn lyù vaø söû duïng taøi nguyeân maïng trong Windows vaø caùch söû duïng nhöõng dòch vuï maïng phoå bieán. Lyù thuyeát Lyù thuyeát 6 Tieát - Trình baøy ñöôïc lyù do caàn phaûi coù maïng maùy tính - Hieåu ñöôïc chöùc naêng cuûa moät soá loaïi server nhö FTP, Web, Mail server - Lieät keâ ñöôïc caùc thieát bò maïng phoå bieán vaø chöùc naêng cuûa chuùng - Moâ taû caùc ñoà hình maïng cô baûn - Lieät keâ caùc taàng trong moâ hình OSI vaø hieåu ñöôïc khaùi nieäm veà protocol - Lieät keâ caùc quyeàn truy caäp thö muïc chia seû trong Windows 98 Thöïc haønh Thöïc haønh 10 Tieát - Caáu hình ñöôïc HÑH Windows 98 ñeå chia seû taøi nguyeân - Quaûn lyù vaø chia seû ñöôïc caùc thö muïc vaø maùy in trong Windows 98 - Söû duïng ñöôïc caùc dòch vuï maïng phoå bieán FTP, Internet - Caáu hình chöông trình quaûn lyù e-mail vaø söû duïng dòch vuï e-mail Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  3. 5-3 Caùc khaùi nieäm cô baûn veà maïng Noäi dung Giôùi thieäu veà maïng maùy tính Trình baøy khaùi nieäm veà caùc Caùc thieát bò maïng phoå bieán thaønh phaàn trong kieán truùc Caùc ñoà hình maïng maùy tính maïng maùy tính Caùc chuaån veà maïng maùy tính Caùc giao thöùc phoå bieán Söû duïng maùy tính moät caùch ñoäc laäp khoâng hieäu quaû vì khoâng phoái hôïp ñöôïc khaû naêng cuûa nhieàu ngöôøi cuõng nhö chia seõ ñöôïc döõ lieäu vaø taøi nguyeân cuûa nhieàu maùy tính vôùi nhau. Giôùi thieäu veà maïng maùy tính Moät maïng laø moät heä thoáng keát noái caùc ñoái töôïng hay con ngöôøi vôùi nhau. Maïng coù ôû khaép nôi quanh ta hay trong baûn thaân moät con ngöôøi. “Mạng” thể hiện moái quan heä, lieân keát giöõa caùc ñoái töôïng trong moät heä thoáng. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  4. 5-4 Sau khi maùy PC ra ñôøi vaø ñöôïc söû duïng roäng raõi trong xaõ hoäi, ngaøy caøng coù nhieàu thoâng tin vaø döõ lieäu ñöôïc löu tröõ treân maùy tính. Maïng maùy tính phaùt trieån ñeå ñaùp öùng nhu caàu chia seû thoâng tin baèng maùy tính cuûa con ngöôøi. Nhu caàu chia seû thoâng tin ñaàu tieân laø chia seû caùc file döõ lieäu cuûa maùy tính naøy vôùi maùy tính khaùc. Trong moâi tröôøng khoâng coù maïng, ngöôøi duøng seõ söû duïng ñóa meàm ñeå cheùp file giöõa hai maùy tính. Moâi tröôøng khoâng coù maïng Moâi tröôøng maïng Taïi sao phaûi coù maïng maùy tính? Vôùi söùc maïnh cuûa caùc PC ngaøy nay, caâu hoûi thöôøng gaëp laø taïi sao laïi phaûi coù maïng maùy tính? Ñoâi khi chuùng ta laøm vieäc vôùi maùy tính vaø söû duïng nhöõng tieän ích do maïng ñem laïi maø khoâng hay bieát. Caâu traû lôøi: Maïng laøm taêng hieäu quaû coâng vieäc vaø giaûm chi phí söû duïng. Moât heä thoáng maïng maùy tính luoân höôùng tôùi: Chia seû thoâng tin (hay döõ lieäu) giöõa caùc maùy tính Chia seû caùc phaàm cöùng vaø phaàn meàm giöõa caùc maùy tính Taäp trung vieäc quaûn lyù, baûo veä caùc maùy tính trong maïng veà moät moái Cuï theå hôn, caùc maùy tính trong moät maïng coù theå chia seû: Caùc taøi lieäu (coâng vaên, baùo bieåu, baûng tính,…), e-mail,… Maùy in, maùy fax, CD-ROM, oå cöùng,… Phaàn meàm quaûn lyù döï aùn, quaûn lyù nhaân söï, phaàn meàm ñaøm thoaïi qua maïng,… Hai heä thoáng maïng chính: LAN vaø WAN Caùc heä thoáng maïng maùy tính coù theå phaân chia laøm hai loaïi chính döïa treân quy moâ hay phaïm vi hoaït ñoäng: LAN – Local Area Network LAN, hay coøn goïi laø Maïng cuïc boä, laø heä thoáng maïng hoaït ñoäng trong phaïm vi nhoû nhö moät toaø nhaø, tröôøng hoïc,… vôùi soá maùy toái ña khoaûng vaøi traêm. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  5. 5-5 WAN – Wide Area Network WAN, hay coøn goïi laø Maïng dieän roäng, laø heä thoáng maïng hoaït ñoäng trong phaïm vi roäng lôùn nhö moät tænh/thaønh phoá, quoác gia, treân moät luïc ñòa hay toaøn theá giôùi. LAN laø ñôn vò cô baûn trong caùc heä thoáng maïng WAN Maïng LAN Maïng WAN Caáu truùc cuûa moät heä thoáng maïng Trong moät heä thoáng maïng, caùc maùy tính ñöôïc toå chöùc vaø phaân caáp nhö theá naøo? Chuùng chia seû thoâng tin vaø thieát bò ra sao? Noùi chung, caùc maïng ñeàu coù caùc thaønh phaàn toå chöùc vaù chöùc naêng chung gioáng nhau bao goàm: Server: Maùy tính, cung caáp taøi nguyeân cho ngöôøi duøng trong maïng Client: Maùy tính, söû duïng taøi nguyeân cung caáp bôûi server Media: Thieát bò phaàn cöùng nhö caùp maïng, card maïng ñeå noái caùc maùy tính vaø thieát bò thaønh maïng. Döõ lieäu chia seû: caùc file ñöôïc chia seõ treân maïng. Thieát bò chia seû: maùy in, oå cöùng,… Taøi nguyeân: Khaùi nieäm noùi chung veà caùc döõ lieäu, phaàn cöùng hay dòch vuï ñöôïc chia seû trong maïng. Coù hai caùch ñeå toå chöùc vaø phaân chia chöùc naêng/nhieäm vuï cho caùc maùy tính tham gia vaøo maïng: Peer to Peer Maïng ngang haøng, caùc maùy tính trong maïng coù vai troø vaø nhieäm vuï nhö nhau. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  6. 5-6 Client/Server Maïng theo moâ hình khaùch/chuû, moät soá maùy trong maïng chæ söû duïng vaø chia seû taøi nguyeân, moät soá maùy khaùc ñoùng vai troø quaûn lyù caùc maùy kia vaø kieåm soaùt vieäc chia seû, söû duïng taøi nguyeân treân maïng. Vieäc toå chöùc caùc maùy tính trong maïng theo moâ hình Peer to Peer hay Client/Server phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö trong baûng so saùnh sau Peer to Peer Client/Server Duøng trong nhoùm laøm vieäc nhoû, 10 ngöôøi Toå chöùc coù quy moâ trung bình, lôùn hôn Quy moâ trôû xuoáng 10 ngöôøi Thaáp. Ngöôøi duøng töï quaûn lyù taøi nguyeân Cao. Söû duïng caùc heä ñieàu haønh vaø phaàn Baûo maät meàm quaûn lyù Muïc tieâu Khoâng coù nhu caàu naøo ñaëc bieät cho moät Nhu caàu chia seõ taøi nguyeân cao, nhanh söû duïng loaïi taøi nguyeân choùng, oån ñònh, an toaøn Khaû naêng Khoâng yeâu caàu quaûn lyù Caàn coù ngöôøi quaûn lyù chuyeân traùch quaûn lyù Toác ñoä trao Trung bình Cao ñoåi döõ lieäu Moïi ñoái töôïng, khoâng caàn höôùng daãn Ngöôøi duøng phaûi ñöôïc huaán luyeän Ngöôøi duøng nhieàu Thaáp Cao. Caàn coù caùc maùy tính maïnh duøng Chi phí laøm server, caøi HÑH server. Caùc thieát bò maïng phoå bieán Ngaøy nay, caùc heä thoáng maïng coù theå xaây döïng treân kieán truùc maïng khoâng daây hay maïng coù söû duïng daây vaø caùc thieát bò keát noái. Daây noái, ñaàu noái vaø truyeàn tín hieäu Coù ba loaïi daây noái ñöôïc duøng laø: caùp ñoàng truïc, caùp caëp xoaén vaø caùp quang. Caùp ñoàng truïc – Coaxial cable Goàm hai loaïi: Thicknet vaø Thinnet. Khaû naêng truyeàn döõ lieäu cuûa thicknet xa gaáp khoaûng 2,5 laàn thinnet. Caùc ñoàng truïc duøng ñaàu noái BNC Caùp caëp xoaén – Twisted Pair Goàm hai loaïi chính: coù boïc (STP) vaø khoâng boïc (UTP). Loaïi caùp naøy duøng raát phoå bieán trong maïng ñieän thoaïi vaø maïng maùy tính, chia laøm 5 loaïi (category). Maïng maùy tính duøng caùp thuoäc loaïi soá 3 vaø 5 (thöôøng ghi laø CAT 3 vaø CAT 5) Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  7. 5-7 Caùp caëp xoaén duøng ñaàu noái RJ45 gioáng ñaàu noái ñieän thoaïi (RJ11) nhöng nhoû hôn. Caùc quang – Fiber Optic Caùp quang truyeàn tín hieäu baèng soùng aùnh saùng khaùc vôùi hai loaïi treân duøng soùng ñieänt töø. Ñaét tieàn nhöng truyeàn tín hieäu toát hôn hai loaïi treân. Khoâng bò aûnh höôûng bôûi nhieãu ñieän töø vaø tieáng oàn. Döõ lieäu trao ñoåi treân maïng maùy tính tröôùc khi ñöôïc göûi treân daây caùp ñaõ ñöôïc maõ hoaù qua nhieàu caáp ñoä vaø chia laøm hai tín hieäu: 0 – 1. Card maïng – Network Interface Card (NIC) Thieát bò giöõ vai troø keát noái caùc maùy tính vaø moät soá thieát bò khaùc vaøo maïng, chòu traùch nhieäm maõ hoaù vaø chuyeån ñoåi döõ lieäu tröôùc khi truyeàn vaø sau khi nhaän treân ñöôøng maïng. Döõ lieäu coù theå truyeàn baèng soùng ñieän töø hay soùng voâ tuyeán. Cho duø duøng caùch truyeàn naøo, khoaûng caùch truyeàn tín hieäu laø coù giôùi haïn. Ñeå truyeàn döõ lieäu ñi xa, caàn coù thieát bò khuyeách ñaïi tín hieäu: Repeater: Nhaän tín hieäu ôû moät coång, khuyeách ñaïi tín hieän vaø chuyeån qua coång beân kia. Caùc maïng ñöôïc xaây döïng söû duïng nhieàu ñoà hình (caùch noái caùc thieát bò vaø maùy tính). Nhöõng thieát bò giuùp thieát laäp maïng tuaân theo ñoà hình thieát keá laø: Hub: Keát noái nhieàu maùy tính veà moät ñieåm keát noái duy nhaát. Hub laø moät daïng Repeater coù nhieàu coång Bridge: Duøng keát noái giöõa hai ñoaïn maïng thaønh moät maïng lôùn. Switch: töông töï nhö Bridge nhöng coù nhieàu coång. Router: thieát bò ñònh tuyeán duøng trong maïng dieän roäng, giuùp tìm ñöôøng ñi toát nhaát (ngaén nhaát vaø an toaøn nhaát) cho döõ lieäu. Modem: thieát bò giuùp maùy tính keát noái vaøo maïng qua ñöôøng ñieän thoaïi. Caùc ñoà hình maïng Ñoà hình maïng laø sô ñoà cuûa caùc thieát bò vaø maùy tính keát noái vaøo maïng treân lyù thuyeát, khoâng phaûi sô ñoà ñi daây vaø ñaët thieát bò trong thöïc teá vôùi caùc chi tieát nhaø cöûa, phoøng oác, taàng laàu,... Ñoà hình maïng cho bieát thieát bò hay maùy tính seõ ñöôïc keát noái vaøo maïng nhö theá naøo. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  8. 5-8 Trong hình veõ, caùc ñieåm maøu xanh laø caùc thieát bò maïng hoaëc maùy tính, ñöôøng maøu ñoû laø caùch noái daây giöõa caùc thieát bò. Bus – topology: Ñoà hình maïng thaúng Moät caùp chính duøng ñeå noái caùc thieát bò vaøo maïng. Neáu moät thieát bò hö hoûng, maïng seõ ngöøng hoaït ñoäng Ring – topology: Ñoà hình maïng voøng Moät caùp chính duøng ñeå noái caùc thieát bò vaøo maïng, thieát bò ñaàu tieân vaø cuoái cuøng ñöôïc noái vôùi nhau. Neáu moät thieát bò hö hoûng, maïng phaûi ngöng hoaït ñoäng. Moâ hình maïng voøng môû roäng FDDI duøng hai voøng daây chính ñeå haïn cheá yeáu ñieåm naøy. Star – topology: Ñoà hình maïng sao Caùc thieát bò ñöôïc noái vaøo moät ñieåm keát noái trung taâm cuûa maïng, thöôøng laø hub hay switch. Neáu moät thieát bò hö hoûng, maïng vaãn hoaït ñoäng bình thöôøng. Extended Star – topology: Ñoà hình maïng sao môû roäng Hierachical – topology: Ñoà hình maïng phaân caáp Mesh – topology: Ñoà hình maïng phoái hôïp Caùc giao thöùc maïng Ñòa chæ cuûa caùc thieát bò treân maïng Caùc maùy tính vaø thieát bò treân maïng goïi chung laø Host. Khi tham gia vaøo maïng, ñeå phaân bieät giöõa host naøy vôùi host khaùc, maïng söï duïng moät khaùi nieäm goïi laø ñòa chæ. Moãi host ñeàu ñöôïc noái vaøo maùy tính thoâng qua moät card maïng. Treân moãi card maïng coù moät ñòa chæ goïi laø ñòa chæ MAC (Media Access Control). Ñòa chæ naøy do nhaø saûn xuaát gaùn cho moãi card maïng cuûa mình. Caùc maïng söû duïng kieán truùc TCP/IP duøng moät loaïi ñòa chæ khaùc cho host raát phoå bieán coù teân laø ñòa chæ IP. Caùc giao thöùc maïng Giao thöùc (protocol) laø nhöõng quy taéc vaø thuû tuïc ñöôïc ñöa ra ñeå thöïc hieän moät coâng vieäc naøo ñoù. Protocol coù raát nhieàu trong cuoäc soáng nhö trong giao thoâng laø luaät giao thoâng chaúng haïn. Trong maïng maùy tính, protocol ñöôïc söû duïng ñeå quy ñònh caùch hai maùy tính trao ñoåi thoâng tin vôùi nhau. Ví duï Ví duï moät protocol söû duïng giöõa hai maùy A, B ñeå trao ñoåi döõ lieäu: Maùy A göûi lôøi chaøo cho B: Toâi muoán göûi döõ lieäu cho anh? Maùy B: Ñöôïc Maùy A: Baét ñaàu göûi ñöôïc chöa? Maùy B: Roài Maùy A chia döõ lieäu thaønh töøng goùi nhoû ñeå göûi cho B, moãi khi A guûi moát goùi döõ lieäu cho B, B seõ göûi moät thoâng baùo cho bieát ñaõ nhaän ñöôïc chöa, neáu chöa A seõ göûi laïi goùi ñoù tröôùc khi göûi goùi môùi. Laëp laïi cho tôùi khi döõ lieäu ñöôïc göûi heát. Maùy A: Ñaõ göûi xong, keát thuùc Maùy B: Keát thuùc Trong ví duï naøy, phaàn in ñöùng laø thuû tuïc hay caùc nghi thöùc maø hai maùy A, B söû duïng töø khi baét ñaàu tôùi khi keát thuùc vieäc trao ñoåi döõ lieäu. Phaàn in nghieâng laø quy taéc maø A, B söû duïng ñeå Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  9. 5-9 vieäc trao ñoåi döõ lieäu ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng, döõ lieäu ñöôïc göûi töø A ñeán B khoâng coù maát maùt hay sai soùt gì. Caùc protocol laøm vieäc theá naøo? Ñeå coù theå chuyeån töø maùy naøy sang maùy kia, döõ lieäu phaûi ñi qua nhieàu taàng khaùc nhau trong moâ hình maïng OSI. ÔÛ moãi taàng, phaàn meàm hoaëc phaàn cöùng gaén vôùi maùy tính seõ phaûi thöïc hieän moät soá coâng vieäc ñeå chuyeån ñoåi döõ lieäu. Nhöõng coâng vieäc naøy tuaân theo moät trình töï vaø caùc quy taéc nhaát ñònh hay noùi caùch khaùc, tuaân theo nhöõng protocol nhaát ñònh. Caùc protocol quy ñònh thöù töï caùc coâng vieäc thöïc hieän, ôû maùy göûi caùc coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän theo trình töï naøo thì ôû maùy nhaän, caùc coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän theo thöù töï ngöôïc laïi. Maùy göûi Trong quaù trình chuyeå xuoáng caùc taàng döôùi, döõ lieäu cuûa öùng duïng muoán göûi ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng phaàn nhoû hôn (goïi laø goùi tin) Thoâng tin ñòa chæ ñöôïc gaùn cho caùc goùi tin ñeå maùy nhaän trong maïng coù theå nhaän ra ñöôïc goùi tin thuoäc veà mình vaø xaùc ñònh thöù töï cuûa caùc goùi tin Döõ lieäu ñöôïc chuyeån xuoáng caùp maïng thoâng qua card maïng Maùy nhaän Card maïng ñoïc thoâng tin ñòa chæ trong caùc goùi tin maø noù nhaän ñöôïc, neáu tìm thaáy ñòa chæ cuûa maùy mình, card maïng nhaän laáy goùi tin vaø chuyeån cho maùy tính xöû lyù Döõ lieäu ñöôïc taùch daàn ra khoûi goùi tin trong quaù trình chuyeån leân caùc lôùp treân Döõ lieäu trong caùc goùi tin ñöôïc keát hôïp trôû laïi thaønh döõ lieäu maø öùng duïng chaïy treân maùy coù theå ñoïc ñöôïc. Phaân chia caùc loaïi protocol Caùc nhaø cung caáp giaûi phaùp maïng haøng ñaàu vaø nhöõng toå chöùc chuaån quoác teâ xaây döïng raát nhieàu boä protocol khaùc nhau cho vieäc truyeàn thoâng giöõa caùc maùy tính treân maïng. Caùc boä protocol (protocol stack) noåi tieáng bao goàm: Novell Netware AppleTalk TCP/IP Caùc protocol trong nhöõng boä protocol ñöôïc xaây döïng coù theå chia laøm ba loaïi: Application protocol, Transport protocol vaø Network protocol. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  10. 5-10 Söû duïng taøi nguyeân maïng trong Windows Noäi dung Höôùng daãn cho hoïc vieân caùch Quaûn lyù vaø chia seû caùc thö muïc quaûn lyù vaø chia seû taïi nguyeân Quaûn lyù vaø chia seû maùy in maïng söû duïng Windows 98 Daãn nhaäp Windows laø heä ñieàu haønh phoå bieán nhaát treân theá giôùi, hieän nay, ña soá caùc heä thoáng Windows ñeàu söû duïng Windows 2000, XP professional vaø keát noái vaøo heä thoáng maïng Windows 2000 Server hay Novell Netware. Việc quản lyù vaø chia seû taøi nguyeân maïng trong Windows 2000 caàn nhieàu kieán thöùc lieân quan tôùi Active Directory, Domain, User, Group, NTFS Permistion,… Trong phaïm vi moân hoïc tin hoïc cô baûn vaø thôøi gian giôùi haïn, chöông trình hoïc chæ giôùi thieäu cho hoïc vieân caùch quaûn lyù vaø chia seû taøi nguyeân treân Winodws 98. Caáu hình heä thoáng ñeå chia seû taøi nguyeân Heä thoáng söû duïng HÑH Windows 98 coù theå ñaêng nhaäp vaøo caùc maïng Windows NT, 2000 hay maïng Novell Netware. Ñeå tham gia vaøo heä thoáng maïng, maùy tính caøi ñaët Windows 98 cuûa ngöôøi duøng phaûi caøi ñaët: Client for Microsoft Network: duøng ñeå ñaêng nhaäp vaøo maïng Windows NT, 2000 Trong hoäp thoaïi Network Properties, choïn muïc Install | Client | Client for Microsoft Network Client Service for Netware: duøng ñeå ñaêng nhaäp vaøo maïng Novell Netware Trong hoäp thoaïi Network Properties, choïn muïc Install | Client | Client Service for Netware Khi caøi ñaët trìnhd ñieàu khieån card maïng, HÑH seõ töï ñoäng caøi ñaët giao thöùc TCP/IP vaø NetBEUI. Neáu heä thoáng chöa ñöôïc caøi ñaët caùc giao thöùc naøy thì ngöôøi duøng phaûi töï caøi ñaët. Ñeå caøi ñaët giao thöùc TCP/IP vaø NetBEUI Trong hoäp thoaïi Network Properties, choïn muïc Install | Protocol, tìm vaø choïn caøi ñaët hai giao thöùc TCP/IP vaø NetBEUI Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  11. 5-11 Khi muoán tham gia vaøo heä thoáng maïng cuûa Novell Netware, heä thoáng phaûi caøi ñaët giao thöùc IPX/SPX. Caøi ñaët giao thöùc naøy töông töï nhö caùch caøi ñaët TCP/IP vaø NetBEUI. (Daønh cho Windows 2000, XP) Cuoái cuøng, ñeå coù theå chia seõ file vaø maùy in cho caùc maùy tính khaùc treân maïng, heä thoáng caàn phaûi caøi ñaët dòch vuï chia seõ file vaø maùy in. Ñeå caøi ñaët dòch vuï chia seû file vaø maùy in Trong hoäp thoaïi Network Properties, choïn muïc Install | Service, choïn File and Printer Sharing for Microsoft Network hay File and Printer Sharing for Novel Netware. (Daønh cho Windows 98) Ñeå söû duïng dòch vuï chia seû file vaø maùy in, choïn nuùt File and Printer Sharing vaø ñaùnh daáu caùc muïc choïn trong hoäp thoaïi File and Printer Sharing môû ra sau ñoù. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  12. 5-12 Quaûn lyù vaø chia seû caùc thö muïc Khaùi nieäm veà thö muïc chia seû (Shared folder) Thö muïc chia seû ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp cho ngöôøi duøng treân maïng (Network user) khaû naêng söû duïng caùc taøi nguyeân file treân maïng khoâng coù saün trong maùy tính cuûa hoï. Khi moät thö muïc ñöôïc ngöôøi quaûn lyù noù chia seû cho moïi ngöôøi, ngöôøi duøng treân maïng coù theå truy caäp vaø söû duïng caùc file vaø thö muïc con tuyø theo quyeàn söû duïng maø hoï ñöôïc caáp. Chia seû thö muïc trong Windows 98 Windows 98 söû duïng quyeàn truy caäp ñöôïc chæ ñònh trong hoäp thoaïi Share folder ñeå quaûn lyù vieäc söû duïng thö muïc chia seû cuûa ngöôøi duøng treân maïng. Ñeå chia seû moät thö muïc, trong Windows Explorer, nhaép chuoät phaûi treân thö muïc ñoù vaø choïn chöùc naêng Sharing töø menu ngöõ caûnh. Trong tab sharing, choïn optionbox Shared As ñeå chia seû thö muïc vaø ñaët teân maø ngöôøi duøng treân maïng seû nhìn thaáy cho thö muïc trong textbox Share name. Muïc Access type xaùc ñònh quyeàn hay caùc thao taùc ngöôøi duøng ñöôïc pheùp thöïc hieän treân thö muïc chia seû. Read-Only chæ cho ngöôøi duøng duyeät vaø cheùp caùc file trong thö muïc ñoù Full môû roäng hôn Read-Only cho pheùp ngöôøi duøng toaøn quyeàn thao taùc vôùi thö muïc chia seû nhö moät thö muïc treân maùy tính cuïc boä cuûa mình. Depends on Password söû duïng password maø ngöôøi duøng nhaäp vaøo ñeå xaùc ñònh Access type laø Read-Only hay Full Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  13. 5-13 Nhaäp Password vaøo caùc textbox töông öùng vôùi hình thöùc chia seû ñaõ löïa choïn. Caùc thö muïc chia seû ñöôïc nhaän dieän qua hình baøn tay treân bieåu töôïng thö muïc Söû duïng caùc thö muïc ñöôïc chia seû treân maïng Khi caùc thö muïc ñöôïc chia seû, ngöôøi duøng coù theå duyeät vaø söû duïng nhöõng thö muïc ñoù nhö nhöõng thö muïc treân maùy tính cuïc boä cuûa mình. Khi laøm vieäc vôùi caùc thö muïc treân heä thoáng maïng caàn chuù yù caùc ñoái töôïng sau: Heä thoáng maïng Caùc nhoùm laøm vieäc (Domain vaø Workgroup) Caùc thö muïc chia seû vaø quyeàn söû duïng AÙnh xaï moät thö muïc chia seû thaønh moät oå ñóa maïng Vieäc aùnh xaï moät thö muïc chia seû thaønh moät oå ñóa maïng giuùp ngöôøi duøng laøm vieäc vôùi thö muïc ñoù deã daøng hôn. Khi ñaõ ñöôïc aùnh xaï, HÑH coi oå ñóa naøy nhö moät oå ñóa cuïc boä, ngöôøi duøng coù theå thao taùc tröïc tieáp vôùi thö muïc maø khoâng caàn ñi qua nhieàu böôùc duyeät caây thö muïc ñeå tìm ra thö muïc chia seû muoán laøm vieäc. Ñeå thöïc hieän aùnh xaï oå ñóa Choïn chöùc naêng Map Network Drive töø menu ngöõ caûnh khi nhaép chuoät phaûi treân thö muïc muoán chia seû. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  14. 5-14 Trong hoäp thoaïi Map Network Drive, choïn teân oå ñóa seõ söû duïng. Ñeå HÑH töï ñoäng aùnh xaï oå ñóa khi ngöôøi duøng ñaêng nhaäp laïi vaøo heä thoáng, choïn checkbox Reconnect at logon. Quaûn lyù vaø chia seû maùy in Ñeå chia seû maùy in gaén vôùi maùy tính cuûa mình, caùc böôùc thöïc hieän cuõng töông töï nhö chia seû thö muïc nhöng ñöôïc tieán haønh trong cöûa soå Printer. Môû cöûa soå Printer Choïn muïc Properties trong menu ngöõ caûnh khi nhaép chuoät phaûi treân maùy in muoán chia seû ñeå môû hoäp thoaïi Properties. Trong hoäp thoaïi naøy, choïn tab Sharing ñeå chia seû maùy in Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  15. 5-15 Ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng ñeå quaûn lyù vaø chia seû taøi nguyeân Ñeå coù theå quaûn lyù vaø chia seû taøi nguyeân treân heä thoáng maïng Microsoft Windows (NT, 2000 Server), ngöôøi duøng phaûi ñaêng nhaäp (logon) vaøo heä thoáng. Ñaây laø moät baét buoäc cuûa caùc HÑH Windows 2000, XP nhöng laø tuøy choïn cuûa Windows 98 vaø WinMe. Khi moät ngöôøi duøng ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng, thoâng tin veà user maø ngöôøi duøng söû duïng seõ ñöôïc duøng khi caùc maùy tính treân maïng kieåm tra quyeàn truy caäp vaø söû duïng moät taøi nguyeân naøo ñoù maø maùy tính ñoù chia seû. Trong caùc HÑH Windows 2000, XP neáu user khoâng ñöôïc pheùp truy caäp taøi nguyeân, ngöôøi duøng ñöôïc pheùp nhaäp user khaùc Trong Windows 98 vaø WinMe thoâng tin user duøng ñeå kieåm tra quyeàn truy caäp luoân ngaàm ñònh laø user ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng. Khi söû duïng Windows 98 ñeå truy caäp caùc thö muïc chia seû treân maïng: Neáu thö muïc naèm treân moät maùy duøng Windows 98 Ñaêng nhaäp vôùi user baát kyø vì chæ caàn nhaäp password ñeå truy caäp thö muïc Neáu thö muïc naèm treân moät maùy duøng Windows 2000, XP trong moät workgroup Phaûi ñaëng nhaäp vôùi user laø moät user cuïc boä treân maùy tính chöùa thö muïc chia seû Neáu thö muïc naèm treân moät maùy duøng Windows 2000, XP trong moät domain Ñaêng nhaäp vôùi user laø moät user cuïc boä treân maùy tính chöùa thö muïc chia seû, hoaëc Ñaêng nhaäp vaøo domain vôùi user laø moät domain user. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  16. 5-16 Söû duïng caùc dòch vuï maïng Noäi dung Cung caáp caùc kieán thöïc cô baûn Söû duïng dòch vuï FTP cho hoïc vieân ñeå söû duïng caùc Söû duïng Web dòch vuï maïng phoå bieán treân Söû duïng Email Internet Beân caïnh caùc chöùc naêng chia seû file vaø thieát bò phaàn cöùng trong LAN, ngöôøi duøng coøn coù theå söû duïng nhieàu dòch vuï maïng phoå bieán khaùc trong caùc maïng WAN hay Internet. Söû duïng dòch vuï chuyeån file – FTP FTP – File Transfer Protocol laø moät protocol ôû möùc öùng duïng quy ñònh caùch truyeàn vaø nhaän file giöõa hai maùy tính ôû xa. Dòch vuï söû duïng protocol naøy cung caáp cho ngöôøi duøng khaû naêng truy caäp vaøo caùc maùy tính ôû xa ñeå sao cheùp, taïo môùi hay xoaù caùc file vaø thö muïc goïi laø FTP Service. Ñeå cung caáp FTP Service cho ngöôøi duøng, caùc file vaø thö muïc maø ngöôøi duøng ñöôïc pheùp truy caäp vaøo phaûi ñöôïc ñaët treân moät maùy tính cung caáp FTP Service, maùy tính naøy goïi laø FTP Server. Coù nhieàu coâng cuï ñeå giuùp ngöôøi duøng söû duïng FTP Service. Coâng cuï giao dieän ñoà hoaï thaân thieän, deã söû duïng vaø coù saün trong heä ñieàu haønh Windows laø Internet Explorer. Caùc phieân baûn Internet Explorer töø 4.0 trôû ñi cho pheùp ngöôøi duïng söû duïng FTP Service thao taùc vôùi caùc file vaø thö muïc ôû xa gioáng nhö laøm vieäc trong cöûa soå My Computer. Duøng Internet Explorer ñeå söû duïng FTP Service Ñeå truy caäp vaøo FTP Server, goõ ñòa chæ cuûa FTP Server vaøo oâ ñòa chæ (Address). Ví duï: ftp://ftp.csc.hcmuns.edu.vn. Ñòa chæ goõ vaøo baét ñaàu baèng ftp:// cho bieát ngöôøi duøng muoán söû duïng giao thöùc FTP ñeå söû duïng dòch vuï chuyeån file. Theo sau laø ñòa chæ cuûa FTP Server. FTP Server seõ kieåm soaùt vieäc truy caäp baèng caùch yeâu caàu ngöôøi duøng cho bieát thoâng tin user User anonymous - Ngöôøi duøng voâ danh: neáu FTP Server cho pheùp, ngöôøi duøng maëc ñònh coù theå truy caäp vaøo server maø khoâng cung caáp thoâng tin user. Tuy nhieân, ñaêng nhaäp baèng user anonymouss thöôøng khoâng coù quyeàn sao cheùp, taïo, huyû file vaø thö muïc. Söû duïng user ñöôïc caáp: Ngöôøi duøng nhaäp vaøo username vaø password ñeå ñaêng nhaäp vaøo server tröôùc khi söû duïng. Sau khi ñaêng nhaäp thaønh coâng, Internet Explorer seû hieån thò caùc file vaø thö muïc ñeå ngöôøi duøng laøm vieäc. Caùc thao taùc sao cheù, taïo môùi, xoaù file vaø thö muïc ñöôïc truy caäp qua menu ngöõ caûnh cuûa Internet Explorer. Ghi chuù Ñeå chuyeån töø cheá ñoä ngöôøi duøng voâ danh sang cheá ñoä truy caäp coù user, söû duïng chöùc naêng Login As… trong menu ngöõ caûnh cuûa Internet Explorer. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  17. 5-17 Söû duïng dòch vuï Web Internet laø moät heä thoáng maïng dieän roäng (WAN) traûi roäng khaép toaøn caàu ñöôïc phaùt trieån döïa treân maïng APANET cuûa boä quoác phoøng Myõ. Ñaàu tieân, heä thoáng APANET ñöôïc xaây döïng ñeå chia seû taøi lieäu, thoâng tin trong boä quoác phoøng vaø söû duïng boä giao thöùc (protocol stack) noåi tieáng, raát phoå bieán hieän nay laø TCP/IP. Caùc khaùi nieäm phoå bieán Internet baét ñaàu nôû roä vaøo ñaàu thaäp kyû 90 vaø phoå bieán treân theá giôùi sau khi ngoân ngöõ duøng ñeå xaây döïng caùc taøi lieäu chia seû coù teân laø ngoân ngöõ HTML (HyperText Markup Language) ra ñôøi. Vôùi HTML, moät taøi lieäu khoâng chæ chöùa noäi dung maø caû caùc lieân keát ñeán nhöõng taøi lieäu khaùc coù caùc thoâng tin lieân quan. Ngöôøi duøng chæ caàn nhaép chuoät vaøo moái lieân keát ñeå xem noäi dung cuûa taøi lieäu lieân quan. Vôùi caùch laøm vieäc nhö vaäy, HTML cung caáp cho ngöôøi duøng moät kho taøng thoâng tin khoång loà ñöôïc lieân keát vôùi nhau. Vieäc caùc taøi lieäu lieân keát vôùi nhau khieán cho dòch vuï maø Internet cung caáp ngöôøi duøng ñeå chia seû caùc taøi lieäu coù teân goïi laø Web service. Ñeå cung caáp dòch vuï Web, caùc taøi lieäu ñöôïc xaây döïng baèng ngoân ngöõ HTML, coøn goïi laø HTML document vaø coù phaàn teân file môû roäng laø .htm hoaëc .html, phaûi ñaët treân moät maùy tính chaïy öùng duïng cung caáp Web Service goïi laø Web Server. Nhöõng taøi lieäu ñöôïc xaây döïng baèng ngoân ngöõ HTML goïi laø nhöõng trang web (web page). Ngöôøi duøng seõ truy caäp vaøo Web Server ñeå ñoïc caùc trang web söû duïng moät phaàn meàm goò laø Web Browser. Caùc Web Browser phoå bieán laø: Internet Explorer (IE), Netscape Navigator, Opera,… Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  18. 5-18 Web Browser seõ laøm vieäc vôùi Web Server söû duïng giao thöùc HTTP. HTTP giuùp Web Server göûi thoâng tin veà trang web maø ngöôøi duøng muoán nhaän ñöôïc tôùi Web Server vaø giuùp Web Server chuyeån trang web ñoù veà cho Web Browser. Ñeå truy caäp tôùi moät trang web treân moät web server, ngöôøi duøng caàn cung caáp ñòa chæ cuûa Web Server vaø vò trí cuûa trang web treân Web Server theo daïng: http://ñòa_chæ_Web_Server/Ñòa_chæ_taøi_lieäu Phaàn ñòa chæ Web Server vaø ñòa chæ trang web theo sau http:// goïi laø moät URL (Universal Resource Locator). Moät URL luoân laø duy nhaát treân Internet vaø xaùc ñònh moät taøi nguyeân maø ngöôøi duøng muoán truy caäp. Caùc trang web treân moät Web Server ñöôïc caáu truùc vaø toå chöùc thaønh moät Website. Trong moät Website thoâng thöôøng seõ coù moät trang web maëc ñònh maø ngöôøi duøng seõ nhaän ñöôïc khi truy caäp vaøo Website neáu khoâng chæ roõ trang web muoán xem. Trang naøy goïi laø trang chuû (home page) cuûa Website. Ñòa chæ maø ngöôøi duøng cung caáp cho Web Browser khoâng chæ roõ ra trang web muoán truy caáp goïi laø ñòa chæ Website: http://Ñòa_chæ_Web_Server . Trang chuû thöôøng ñöôïc thieát keá ñeå chöùa caùc moái lieân keát (Link) ñeán caùc trang web khaùc, giuùp ngöôøi duøng khoâng phaûi maát thôøi gian goõ ñòa chæ cuûa trang web mình muoán xem maø chæ caàn nhaép chuoät treân caùc lieân keát. Caùc lieân keát coù theå chæ tôùi moät trang web naèm trong cuøng moät Website hay trang web naèm ôû moät Website treân moät Web Server khaùc. Phaân loaïi caùc Website Moãi Web Server ñöôïc keát noái vaøo Internet (laø heä thoáng maïng WAN söû duïng boä giao thöùc TCP/IP) phaûi coù moät ñòa chæ IP. Caùc ñòa chæ IP söû duïng trong Internet (coøn goïi laø ñòa chæ IP thöïc) naøy do moät toå chöùc quoác teá quaûn lyù thoáng nhaát sao cho khoâng coù hai Web Server naøo coù chung moät ñòa chæ IP. Do vieäc cung caáp ñòa chæ Website baèng caùch goõ ñòa chæ IP quaù khoù nhôù moät teân Website (Domain name) ñöôïc söû duïng thay theá cho ñòa chæ IP cuûa Website ñoù. Vì caùc ñòa chæ IP laø duy nhaát treân Internet, Domain name cuõng phaûi laø duy nhaát treân Internet. Moät Domain name ñöôïc chia laøm nhieàu caáp, caáp cao nhaát (Top level) duøng ñeå phaân loaïi caùc Website. Caáp cao nhaát cuûa moät domain name thöôøng laø: gov: Website cuûa caùc toå chöùc chính phuû com: Website cuûa caùc toå chöùc thöông maïi edu: Website cuûa caùc toå chöùc giaùo duïc org: Website cuûa caùc toå chöùc phi thöông maïi vn, au, us,…: Website cuûa moät quoác gia (Vieät nam, UÙc, Myõ,…) Caáp thöù hai cuûa domain name ñöôïc quaûn lyù bôûi caùc toå chöùc quoác teá, ñaûm baûo moät domain name laø duy nhaát treân Internet. Caùc toå chöùc muoán söû duïng domain name phaûi ñaêng kyù. Moät soá teân ôû caáp hai cuûa domain name noåi tieáng laø: Yahoo, Google, Altavista, Microsoft,… Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  19. 5-19 Söû duïng Internet Explorer ñeå truy caäp Web Internet Explorer (vieát taét laø IE) laø moät Web Browser coù saün trong HÑH Windows vaø ñöôïc thöôøng ñöôïc Microsoft naâng caáp trong moãi phieân baûn Windows môùi. Khi HÑH môùi caøi ñaët vaø IE môùi thi haønh laàn ñaàu tieân, moät moät thoaïi hieän ra yeâu caàu ngöôøi duøng ñaët caáu hình ban ñaàu ñeå IE bieát caùch keát noái vôùi Internet. Coù hai caùch keát noái thoâng thöôøng: Keát noái töø maïng LAN Maùy tính ñang keát noái vaø maïng LAN vaø trong LAN coù moät maùy tính ñaïi dieän, keát noái vaøo Internet goïi laø Proxy Server. Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi duøng phaûi cung caáp ñòa chæ IP cuûa proxy server trong maïng vaø moät port coù giaù trò thöôøng laø 8080. Keát noái thoâng qua modem vaø ñöôøng ñieän thoaïi Maùy tính ñöôïc keát noái vôùi moät thieát bò goïi laø modem vaø modem ñöôïc gaén vôùi moät daây ñieän thoaïi ñeå quay soá tôùi moät Server cuûa moät nhaø cung caáp dòch vuï Internet (Internet Service Provider – ISP). Server cuûa ISP cung caáp dòch vuï truy caäp töø xa (Remote Access Service – RAS) qua ñöôïng ñieän thoaïi (Dail-up). Ngöôøi duøng phaûi söû duïng coâng cuï Dail-up Networking ñeå taïo ra moät moái keát noái tôøi server cuûa ISP. Trong moái keát noái ñöôïc taïo, ngöôøi duøng cung caáp thoâng tin veà soá ñieän thoaïi vaø user ñeå keát noái vôùi server. Caùc thoâng tin caáu hình cho IE coù theå thay ñoåi baát kyø luùc naøo baèng caùch choïn muïc Tools | Internet Options treân thanh menu cuûa IE. Vôùi hoäp thoaïi Internet Options, ngöôøi duøng coù theå: Caøi ñaët ñòa chæ cuûa moät Website hay trang web mình thöôøng truy caäp laø trang web maëc ñònh seõ môû khi môùi khôûi ñoäng IE Caøi ñaët caùc thoâng tin keát noái vôùi Internet cho IE Caøi ñaët caùc chöông trình IE seõ söû duïng ñeå soaïn thaûo trang web, göûi mail, nhaén tin, …(tab Programs) Quy ñònh caùch IE seõ laøm vieäc vôùi caùc trang Web (tab Advanced) Caùc thao taùc thöôøng duøng khi söû duïng IE ñeå duyeät Web Truy caäp tôùi moät Website hay moät trang Web Nhaäp ñòa chæ tröïc tieáp treân oâ Address hoaëc nhaép chuoät vaøo moät lieân keát coù trong trang web ñang hieån thò. Môû moät cöûa soå IE khaùc cho moät lieân keát (giöõ Shift khi nhaép chuoät) Thay ñoåi kích thöôùc font chöõ hieån thò trang Web Thay ñoåi boä maõ hoaù ñeå hieån thò tieáng Vieät Löu moät hình aûnh coù trong trang web Download moät file Löu moät trang web veà oå cöùng Söû duïng muïc History Söû duïng vaø quaûn lyù danh muïc Favourites Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
  20. 5-20 Ghi chuù Xem caùc trang web tieáng Vieät trong IE Tröôùc ñaây, caùc trang web tieáng Vieät söû duïng caùc font Vieät Nam nhö font ABC, font VNI,… caùc font naøy chæ duøng ñeå in aán laø chính vaø hieån thò treân maøn hình khoâng ñeïp. Ngöôøi duøng laïi baét buoäc phaûi coù font trong heä thoáng. Hieän nay ña soá caùc trang web tieáng Vieät söû duïng font Unicode vaø ñöôïc maõ hoaù theo daïng Unicode UTF–8. Maëc ñònh ngöôøi duøng coù theå ñoïc ñöôïc trang web tieáng Vieät moät caùch bình thöôøng. Söû duïng dòch vuï E-Mail Vôùi söï phaùt trieån cuûa Internet, e-mail trôû thaønh moät trong nhöõng dòch vuï phoå bieán nhaát. Thoáng keâ cho bieát trong moät naêm, caû theá giôùi göûi tôùi haøng tæ böùc thö tín ñieän töû. E-mail laø dòch vuï giuùp ngöôøi duøng göûi vaø nhaän caùc böùc thö ñieän töû thoâng qua Internet thay vì vieäc phaûi vieát treân giaáy vaø göûi qua heä thoáng böu ñieän. Öu ñieåm cuûa vieäc söû duïng e-mail: Moät e-mail coù theå göûi töø quoác gia naøy ñeán quoác gia khaùc chæ trong vaøi phuùt vaø ñaûm baûo tôùi ñöôïc ngöôøi nhaän neáu ngöôøi göûi ñaõ ñeà ñuùng ñieän chæ Moät e-mail coù theå göûi cho bao nhieâu ngöôøi ôû bao nhieâu vò trí khaùc nhau cuõng ñöôïc Reû tieàn Caùc file taøi lieäu coù theû ñöôïc göûi keøm theo e-mail thay vì phaûi in aán vaø göûi qua böu ñieän hay göûi fax. Coù theå göûi keøm theo e-mail caùc file aâm thanh vaø file video. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc - Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2