Bài giảng Bài 21: Thuốc sát khuẩn - Thuốc tẩy uế

Chia sẻ: Daovan Thang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Bài 21: Thuốc sát khuẩn - Thuốc tẩy uế với mục tiêu giúp sinh viên có khả năng phát biểu được định nghĩa thuốc sát khuẩn, chất tẩy uế. Tiêu chuẩn của một thuốc sát khuẩn lý tưởng; trình bày được cơ chế tác dụng của các thuốc sát khuẩn thông thường;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Bài 21: Thuốc sát khuẩn - Thuốc tẩy uế

dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa Bµi 21: Thuèc s¸t khuÈn - thuèc tÈy uÕ Môc tiªu häc tËp: Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: 1. Ph¸t biÓu ®îc ®Þnh nghÜa thuèc s¸t khuÈn, chÊt tÈy uÕ. Tiªu chuÈn cña mét thuèc s¸t khuÈn lý tëng. 2. Tr×nh bµy ®îc c¬ chÕ t¸c dông cña c¸c thuèc s¸ t khuÈn th«ng thêng 3. Nªu ®îc t¸c dông, t¸c dông ngo¹i ý (hoÆc ®éc tÝnh) vµ ¸p dông trªn l©m sµng cña c¸c thuèc s¸t khuÈn th«ng thêng 1. §¹i c¬ng 1.1. §Þnh nghÜa - Thuèc s¸t khuÈn, thuèc khö trïng (antiseptics) lµ thuèc cã t¸c dông øc chÕ sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn c¶ in vitro vµ in vivo khi b«i trªn bÒ mÆt cña m« sèng (living tissue) trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp. - Thuèc tÈy uÕ, chÊt tÈy uÕ (disinfectants) lµ thuèc cã t¸c dông diÖt khuÈn trªn dông cô, ®å ®¹c, m«i trêng. 1.2. §Æc ®iÓm - Kh¸c víi kh¸ng sinh hoÆc c¸c hãa trÞ liÖu dïng ®êng toµn th©n, c¸c thuèc nµy Ýt hoÆc kh«ng cã ®éc tÝnh ®Æc hiÖu. - T¸c dông kh¸ng khuÈn phô thuéc nhiÒu vµo nång ®é, nhiÖt ®é vµ thêi gian tiÕp xóc: nång ®é rÊt thÊp cã thÓ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn, nång ®é c ao h¬n cã thÓ øc chÕ vµ nång ®é rÊt cao cã thÓ diÖt khuÈn. - §Ó lµm v« khuÈn, cã thÓ dïng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c: + NhiÖt ®é + Dung dÞch kh«ng chÞu nhiÖt, cã thÓ läc qua mµng cã lç d = 0,22 micron, hoÆc chiÕu tia cùc tÝm cã bíc sãng 254nm víi liÒu kho¶ng 20 0.000 microwatt-sec/cm 2, hoÆc chiÕu tia , hoÆc “tiÖt trïng” l¹nh (cho qua khÝ ethylen oxyd hoÆc ng©m trong dung dÞch glutaraldelhyd, rîu formaldehyd) 1.3. C¸c thuèc s¸t khuÈn lý tëng cÇn ®¹t ®îc c¸c tiªu chuÈn sau - T¸c dông ë nång ®é lo·ng - Kh«ng ®éc víi m« hoÆc lµm háng dông cô - æn ®Þnh - Kh«ng lµm mÊt mµu hoÆc kh«ng nhuém mµu
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa - Kh«ng mïi - T¸c dông nhanh ngay c¶ khi cã mÆt protein l¹, dÞch dØ viªm - RÎ HiÖn cha cã chÊt nµo ®¹t ®îc! 1.4. Ph©n lo¹i theo c¬ chÕ t¸c dông - oxy hãa: H 2O2, phøc hîp cã clo, KMnO 4 - Alkyl ho¸: Ethylenoxyd, Formaldehyd, Glutaraldehyd - Lµm biÕn chÊt protein: cån, phøc hîp phenol, iod, kim lo¹i nÆng - ChÊt diÖn ho¹t: c¸c phøc hîp amino bËc 4 - Ion ho¸ cation: chÊt nhuém - ChÊt g©y tæn th¬ng mµng: clorhexidin 1.5. Nguyªn t¾c dïng thuèc s¸t khuÈn 1.5.1. ë da lµnh - Röa s¹ch chÊt nhên - B«i thuèc s¸t khuÈn 1.5.2. Trªn vÕt th¬ng - §o pH ë chç cÇn b«i. X¸c ®Þnh vi khuÈn (nÕu cÇn) - Lµm s¹ch vªt th¬ng - Röa b»ng níc diÖt khuÈn - B«i thuèc tuú theo pH vªt th¬ng 2. C¸c thuèc s¸t khuÈn th«ng thêng 2.1. Cån Thêng dïng cån ethylic (C 2H5OH) vµ isopropyl (isopropanol) [CH 3CH(OH)CH 3] 60 - 70%. T¸c dông gi¶m khi ®é cån 90%. C¬ chÕ: g©y biÕn chÊt protein T¸c dông: diÖt khuÈn, nÊm bÖnh, siªu vi. Kh«ng t¸c dông trªn bµo tö. Dïng riªng hoÆc phèi hîp víi t¸c nh©n diÖt khuÈn kh¸c. ë nång ®é thÊp cån cã thÓ ®îc sö dông nh c¸c c¬ chÊt cho mét sè vi khuÈn, nhng ë nång ®é cao c¸c ph¶n øng khö hydro sÏ bÞ øc chÕ. 2.2. Nhãm halogen 2.2.1. Iod
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa - C¬ chÕ: Iod lµm kÕt tña protein vµ oxy hãa c¸c enzim chñ yÕu theo nhiÒu c¬ chÕ: ph¶n øng víi c¸c nhãm NH, SH, phenol, c¸c carbon cña c¸c acid bÐo kh«ng b·o hoµ, lµm ng¨n c¶n t¹o mµng vi khuÈn. - Iod cã t¸c dông diÖt khuÈn nhanh trªn nhiÒu vi khuÈn, virus vµ nÊm bÖnh. Dung dÞch 1: 20.000 cã t¸c dông diÖt khuÈn trong 1 phót, diÖt bµo tö trong 15 phót vµ t¬ng ®èi Ýt ®éc víi m«. - ChÕ phÈm vµ c¸ch dïng: Iod ®îc dïng nh thuèc s¸t khuÈn vµ tÈy uÕ. + Cån iod: cã iod 2% + kali iodid 2,4% (®Ó lµm iod dÔ tan) + cån 44 -50%. Nhîc ®iÓm lµ h¬i kÝch øng da, sãt vµ nhuém mµu da. + Povidon - iod, lµ “chÊt dÉn iod” (iodophore), chÕ t¹o b»ng c¸ch t¹o phøc iod víi polyvinyl pyrolidon. Iod sÏ ®îc gi¶i phãng tõ tõ. HiÖn ®îc dïng nhiÒu v× v÷ng bÒn h¬n cån iod ë nhiÖt ®é m«i trêng, Ýt kÝch øng m«, Ýt ¨n mßn ki m lo¹i. Tuy nhiªn gi¸ thµnh ®¾t. Víi vÕt th¬ng më, do ®éc víi nguyªn bµo sîi (fibroblast) nªn cã thÓ lµm chËm lµnh. ChÕ phÈm: - Betadin - Povidin 2.2.2. Clo - T¸c dông vµ c¬ chÕ: clo nguyªn tè ph¶n øng víi níc t¹o thµnh acid hypoclor¬ (HOCl). C¬ chÕ diÖt khuÈn cßn cha râ. + Cã thÓ HOCl gi¶i phãng oxy míi sinh ra ®Ó oxy hãa c¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña nguyªn sinh chÊt: 2 HOCl = H 2O + Cl2 + O + HoÆc, Cl kÕt hîp víi protein cña mµng tÕ bµo ®Ó t¹o thµnh phøc hîp N - Clo lµm gi¸n ®o¹n chuyÓn hãa mµng tÕ bµo. + HoÆc, oxy hãa nhãm - H cña mét sè enzym lµm bÊt ho¹t kh«ng håi phôc. T¸c dông ë pH trung tÝnh hoÆc acid nhÑ (tèi u lµ 5) ë nång ®é 0,25 ppm (phÇn triÖu) Clo cã t¸c dông diÖt khuÈn trªn nhiÒu chñng, trõ vi khuÈn lao cã søc ®Ò kh¸ng 500 lÇn m¹nh h¬n. Clo kh«ng cßn ®îc dïng nh mét thuèc s¸t khuÈn v× cã t¸c dông kÝch øng vµ bÞ mÊt ho¹t tÝnh bëi c¸c chÊt h÷u c¬ do chóng dÔ kÕt hîp víi c¸c chÊt h÷u c¬. Tuy nhiªn, nã cßn ®îc dïng nhiÒu lµm thuèc tÈy uÕ vµ khö trïng níc v× rÎ. - C¸c chÕ phÈm: . Cloramin: lµ c¸c dÉn xuÊt Cl  N cña sulfonamid, dÉn xuÊt guanidin, phøc hîp N dÞ vßng, chøa 25 - 29% Clo. T¸c dông kÐo dµi, Ýt kÝch øng m«, nhng yÕu.
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa Thêng dïng Cloramin T (Na -p-toluen sulfon cloramid), dung dÞch 1 -2% ®Ó röa vÕt th¬ng. . Halazon (acid p-dicloro sulfamidobenzoic): viªn 4mg ®ñ s¸t khuÈn cho 1 lÝt níc, uèng ®îc sau 30 phót. 3. C¸c chÊt oxy hãa Thêng dïng peroxyd hydro (H 2O2, níc oxy giµ), thuèc tÝm (KMnO 4). Do cã t¸c dông oxy hãa, t¹o gèc tù do, nªn c¸c thuèc nµy lµm tæn h¹i mµng vi khuÈn, ADN vµ mét sè thµnh phÇn chñ yÕu kh¸c cña tÕ bµo. Níc oxy giµ 3- 6% cã t¸c dông diÖt khuÈn vµ virus, nång ®é cao h¬n (10 - 25%) diÖt ®îc bµo tö. Khi tiÕp xóc víi m« sÏ gi¶i phãng oxy ph©n tö. Kh«ng thÊm vµo m« nªn chØ dïng ®Ó sóc miÖng vµ röa c¸c vÕt th¬ng, c ¸c bé phËn gi¶. Catalase lµm bÊt ho¹t thuèc. Níc oxy giµ ®éc víi nguyªn bµo sîi nªn cã thÓ lµm chËm liÒn sÑo vÕt th¬ng. Kh«ng ®îc dïng H 2O2 díi ¸p lùc ®Ó röa c¸c vÕt th¬ng s©u cã r¸ch n¸t v× cã thÓ t¹o h¬i ë díi da. - Thuèc tÝm: víi nång ®é 1:10.000, cã t¸c dông diÖt nhiÒu lo¹i vi khuÈn trong 1 giê. Nång ®é cao h¬n dÔ kÝch øng da. Thêng dïng röa c¸c vÕt th¬ng ngoµi da cã rØ níc. 4. C¸c kim lo¹i nÆng Mäi kim lo¹i nÆng ®Òu cã t¸c dông diÖt khuÈn. Thêng dïng lµ Hg, Ag. 4.1. Thuû ng©n - T¸c dông vµ c¬ chÕ: ion Hg ++ lµm kÕt tña protein vµ øc chÕ c¸c enzym mang gèc SH. V× vËy c¸c vi khuÈn bÞ øc chÕ bëi Hg, cã thÓ ho¹t ®éng trë l¹i khi tiÕp xóc víi c¸c phøc hîp cã nhãm SH. Thuû ng©n h÷u c¬ cã t¸c dông k×m khuÈn vµ yÕu h¬n cån, kÐm ®éc h¬n Hg v« c¬. - ChÕ phÈm: Thuèc ®á (mercurochrom) dung dÞch 2%, chØ dïng b«i ngoµi da. Kh«ng nªn b«i diÖn réng ë vïng ®· mÊt da. Kh«ng ®îc uèng, cã thÓ g©y ®éc cho èng thËn. Dïng thËn träng ë trÎ s¬ sinh. 4.2. B¹c - T¸c dông vµ c¬ chÕ: B¹c ion kÕt tña protein vµ ng¨n c¶n c¸c ho¹t ®éng chuyÓn hãa c¬ b¶n cña tÕ bµo vi khuÈn. C¸c dung dÞch muèi b¹c v« c¬ cã t¸c dông s¸t khuÈn. - C¸c chÕ phÈm: . B¹c nitrat dung dÞch 1% dïng nhá m¾t cho trÎ míi ®Î, chèng ®îc bÖnh lËu cÇu g©y viªm m¾t. HiÖn ®ang thay thÕ b»ng pomat kh¸ng sinh.
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa . B¹c - Sulfadiazin 1% díi d¹ng kem b«i ch÷a báng, lµm gi¶i phãng tõ tõ c¶ b¹c vµ sulfadiazin, cã t¸c dông diÖt khuÈn tèt vµ lµm gi¶m ®au. B«i diÖn réng vµ kÐo dµi, ®«i khi cã thÓ g©y gi¶m b¹ch cÇu. . C¸c chÕ phÈm b¹c díi d¹ng keo (collargol, protargol, arg yrol) cã t¸c dông k×m khuÈn tèt, Ýt g©y th¬ng tæn cho m«. ChÕ phÈm chøa 20% b¹c dïng s¸t khuÈn niªm m¹c. Thuèc bÞ huû bëi ¸nh s¸ng nªn ph¶i ®Ó trong lä mÇu. Mäi chÕ phÈm b¹c dïng l©u g©y chøng nhiÔm b¹c (argyrism). 5. Xµ phßng Xµ phßng lµ chÊt diÖn ho¹t l o¹i anion, thêng lµ c¸c muèi Na hoÆc K cña mét sè acid bÐo. V× NaOH vµ KOH lµ c¸c base m¹nh trong khi phÇn lín acid bÐo l¹i lµ c¸c acid yÕu, v× vËy c¸c xµ phßng khi tan trong níc ®Òu lµ c¸c base m¹nh (pH 8.0 - 10.0), dÔ kÝch øng da (pH cña da = 5,5 - 6,5). Mét sè xµ phßng ®îc s¶n xuÊt víi pH = 7. C¸c xµ phßng lo¹i bá trªn bÒ mÆt da c¸c chÊt bÈn, c¸c chÊt xuÊt tiÕt, biÓu m« trãc vÈy vµ mäi vi khuÈn chøa trong ®ã. §Ó lµm t¨ng t¸c dông s¸t khuÈn cña xµ phßng, mét sè chÊt diÖt khuÈn ®· ®îc cho thªm vµo nh hexaclorophan, phenol, carbanilid, lµ nh÷ng chÊt sÏ tr×nh bµy ë díi. 6. C¸c hîp chÊt chøa phenol Phenol ®îc Lister dïng ®Çu tiªn tõ n¨m 1867 ®Ó tiÖt khuÈn. Do lµm biÕn chÊt protein vµ kÝch øng da nªn ®éc, chØ dïng ®Ó tÈy uÕ. Ngµy nay dïng c¸c chÊt thay t hÕ. 6.1. Hexaclorophen Lµ chÊt k×m khuÈn m¹nh. Xµ phßng vµ chÊt tÈy uÕ chøa 3% hexaclorophen cã t¸c dông k×m khuÈn m¹nh vµ l©u bÒn v× gi÷ l¹i ë líp sõng cña da. Nhng dïng nhiÒu lÇn cã thÓ bÞ nhiÔm ®éc, nhÊt lµ ë trÎ nhá. 6.2. Carbanilid vµ Salicylanilid HiÖn dïng thay thÕ hexaclorophen trong “xµ phßng s¸t khuÈn”. Dïng thêng xuyªn xµ phßng nµy cã thÓ lµm gi¶m mïi cña c¬ thÓ do ng¨n ngõa ®îc sù ph©n huû cña vi khuÈn víi c¸c chÊt h÷u c¬ cho trong må h«i. C¸c lo¹i xµ phßng nµy cã thÓ g©y dÞ øng hoÆc mÉn c¶m víi ¸nh s¸ng. 6.3. Clohexidin Lµ dÉn xuÊt cña biguanid, cã t¸c dông lµm ph¸ ví mµng bµo t¬ng cña vi khuÈn, ®Æc biÖt lµ chñng gram (+). Dïng trong “xµ phßng s¸t khuÈn”, níc sóc miÖng. Dung dÞch 4% dïng röa vÕt th¬ng. Thuèc cã thÓ ®îc gi÷ l¹i l©u ë da n ªn t¸c dông k×m khuÈn kÐo dµi. Tuy nhiªn Ýt ®éc víi ngêi v× kh«ng kÝch øng vµ kh«ng hÊp thu qua da vµ niªm m¹c lµnh. C©u hái tù lîng gi¸
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa 1. Ph¸t biÓu ®Þnh nghÜa vÒ thuèc kh¸ng sinh, thuèc s¸t khuÈn vµ thuèc tÈy uÕ. 2. KÓ c¶ tiªu chuÈn cña mét thuèc s¸t khuÈn lý tëng vµ nguyªn t¾c dïng thuèc s¸t khuÈn 3. Tr×nh bµy c¬ chÕ t¸c dông vµ ph©n tÝch u nhîc ®iÓm cña c¸c thuèc s¸t khuÈn: cån, iod, clo. Tr×nh bµy c¬ chÕ t¸c dông, ¸p dông vµ ph©n tÝch u nhîc ®iÓm cña H 2O2, KMnO 4, Ag, xµ phßng.