Bài giảng Lý thuyết tài chính tiền tệ: Chương 5 - ThS. Trần Thùy Linh

Ch−¬ng V mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ l(cid:22)i suÊt

• Néi dung chÝnh:

– HÖ thèng l¹i c¸c lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n vµ ph−¬ng

ph¸p ®o l−êng

– Quan hÖ gi÷a l·i suÊt vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m«

– C¸c vÊn ®Ò vÒ l·i suÊt vµ chÝnh s¸ch l·i suÊt ë

1

ViÖt Nam

5.1 Kh¸i niÖm vµ vai trß cña l·i suÊt

5.1.1 Kh¸i niÖm

• L(cid:4)i suÊt lµ gi¸ c¶ cña tÝn dông (gi¸ c¶ cña quan hÖ vay

m−în hoÆc cho thuª nh÷ng dÞch vô vÒ vèn d−íi h×nh

thøc tiÒn tÖ hoÆc c¸c d¹ng tµi s¶n kh¸c)

• L(cid:4)i suÊt lµ tû lÖ % sè tiÒn l(cid:4)i trªn sè tiÒn vèn

2

5.1.2 Vai trß cña l(cid:21)i suÊt

• ë tÇm kinh tÕ vi m«, l(cid:4)i suÊt lµ c¬ së ®Ó c¸c c¸ nh©n vµ

doanh nghiÖp ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh tÕ

• ë tÇm kinh tÕ vÜ m«, l(cid:4)i suÊt lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt

kinh tÕ nh¹y bÐn vµ hiÖu qu¶

• L(cid:4)i suÊt lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt luång vèn ®i vµo hay ®i ra ®èi víi mét quèc gia, t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ (cid:1) t¸c ®éng ®Õn ®Çu t−, c¸n c©n thanh to¸n vµ quan hÖ th−¬ng m¹i

quèc tÕ

3

5.2 C¸c l·i suÊt c¬ b¶n vµ ph−¬ng ph¸p ®o l−êng

5.2.1 L(cid:21)i suÊt ®¬n

• L(cid:4)i suÊt ®¬n ®−îc ¸p dông cho c¸c kho¶n tÝn dông ®−îc thùc

hiÖn d−íi h×nh thøc cho vay ®¬n.

• Ng−êi vay tiÒn sÏ tr¶ mét lÇn cho ng−êi cho vay vµo ngµy ®Õn

h¹n tr¶ nî c¶ vèn vµ mét kho¶n tiÒn l(cid:4)i

• L(cid:4)i suÊt ®¬n=sè tiÒn l(cid:4)i/tæng sè vèn vay

• L(cid:4)i suÊt ®¬n th−êng ¸p dông cho c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n

ng¾n h¹n mét n¨m hay thêi h¹n cho vay trïng khÝt víi chu kú

4

tÝnh l(cid:4)i

5.2 C¸c l·i suÊt c¬ b¶n vµ ph−¬ng ph¸p ®o l−êng

5.2.2 L(cid:21)i suÊt kÐp

• Víi c¸c kho¶n tÝn dông dµi h¬n 1 n¨m trong khi chu kú tÝnh l(cid:4)i th−êng lµ 1 n¨m hay ng¾n h¬n(cid:1) kh«ng ¸p dông l(cid:4)i ®¬n

• VÝ dô vÒ l(cid:4)i suÊt kÐp:

– Mét mãn cho vay 100 USD l(cid:4)i suÊt 10%/n¨m thêi h¹n 3 n¨m

Sè tiÒn cã ®−îc sau n¨m 1 lµ 110 USD

Sè tiÒn cã ®−îc sau n¨m 2 lµ 121 USD

Sè tiÒn cã ®−îc sau n¨m 3 lµ 133,1 USD

5

5.2.3 L(cid:21)i suÊt hoµn vèn

• L·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt lµm c©n b»ng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn thanh to¸n nhËn ®−îc tõ mét kho¶n tÝn dông víi gi¸ trÞ h«m nay cña kho¶n tÝn dông ®ã

• Mét sè vÝ dô vÒ l·i suÊt hoµn vèn:

– Tr−êng hîp kho¶n cho vay ®¬n: mét ng−êi cho vay 100USD thêi h¹n

mét n¨m, l·i suÊt 10%/n¨m

Gi¸ trÞ h«m nay cña kho¶n cho vay: PV=100USD

TiÒn thanh to¸n sau 1 n¨m: FV=110USD Gäi i lµ l·i suÊt hoµn vèn(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) i ph¶i tho¶ m·n ®¼ng thøc sau:

=

PV

FV +

1(

i

)

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) i=10%(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) víi kho¶n Cho vay ®¬n: l·i suÊt hoµn vèn=l·i suÊt ®¬n

6

5.2.3 L(cid:21)i suÊt hoµn vèn

• Mét sè vÝ dô vÒ l(cid:4)i suÊt hoµn vèn:

– Tr−êng hîp thêi h¹n tÝn dông lµ n n¨m, kho¶n tÝn dông tr¶ 1 lÇn vµo cuèi n¨m thø n. L(cid:4)i suÊt hoµn vèn (i) ph¶i

tho¶ m(cid:4)n:

=

PV

n

FV n + ) i

1(

7

5.2.3 L(cid:21)i suÊt hoµn vèn

• Mét sè vÝ dô vÒ l(cid:4)i suÊt hoµn vèn:

– Tr−êng hîp kho¶n tÝn dông tr¶ tõng phÇn cè ®Þnh vµo thêi

®iÓm cuèi mçi n¨m trong suèt thêi kú tÝn dông

– Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña kho¶n thanh to¸n b»ng tæng gi¸ trÞ hiÖn

t¹i cña sè tiÒn tr¶ hµng n¨m

Gäi kho¶n thanh to¸n cè ®Þnh cuèi mçi n¨m lµ FP

+

+

=

+ ..........

PV

L(cid:4)i suÊt hoµn vèn tho¶ m(cid:4)n: FP + 2 )1( i

FP + )1( i

FP + n )1( i

8

5.2.3 L(cid:21)i suÊt hoµn vèn

• Mét sè vÝ dô vÒ l(cid:4)i suÊt hoµn vèn:

– Tr−êng hîp ng−êi së h÷u tr¸i phiÕu Coupon sÏ ®−îc thanh

to¸n tiÒn l(cid:4)i cè ®Þnh hµng n¨m vµ ®Õn n¨m cuèi cung sÏ nhËn

nèt sè coupon cuèi cïng vµ toµn bé sè tiÒn vèn.

– Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tr¸i phiÕu lµ tæng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña c¸c

kho¶n thanh to¸n coupon céng víi gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn vèn

ban ®Çu

Gäi kho¶n thanh to¸n coupon lµ C

+

+

+

= PV

+ ..........

2

n

n

C + )1( i

C + )1( i

C + )1( i

F + )1( i

9

L(cid:4)i suÊt hoµn vèn tho¶ m(cid:4)n:

5.3 Mét sè ph©n biÖt vÒ l·i suÊt

5.3.1 L(cid:21)i suÊt thùc vµ l(cid:21)i suÊt danh nghÜa

• L(cid:4)i suÊt danh nghÜa lµ l(cid:4)i suÊt mµ ng©n hµng th«ng b¸o cho

kh¸ch hµng

• L(cid:4)i suÊt thùc tÕ lµ l(cid:4)i suÊt danh nghÜa sau khi ®(cid:4) lo¹i trõ ¶nh

h−ëng cña l¹m ph¸t

• Th«ng th−êng l(cid:4)i suÊt thùc vµ l(cid:4)i suÊt danh nghÜa cã mèi liªn hÖ

víi nhau qua c«ng thøc:

r=i-π

Trong ®ã r lµ l(cid:4)i suÊt thùc, i lµ l(cid:4)i suÊt danh nghÜa vµ π lµ tû lÖ l¹m

10

ph¸t

5.3 Mét sè ph©n biÖt vÒ l·i suÊt

5.3.2 L(cid:21)i suÊt vµ tû suÊt lîi tøc

• L(cid:4)i suÊt lµ tû lÖ % cña sè tiÒn l(cid:4)i trªn sè tiÒn vèn cho vay

• Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ % cña sè thu nhËp cña ng−êi cã vèn

trªn tæng sè vèn mµ ng−êi ®ã ®(cid:4) ®−a vµo sö dông (®Çu t−

hoÆc cho vay)

11

• Tû suÊt lîi tøc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b»ng víi l(cid:4)i suÊt

5.3 Mét sè ph©n biÖt vÒ l·i suÊt

5.3.3 L(cid:21)i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng

• L·i suÊt tiÒn göi: l·i suÊt NHTM tr¶ cho ng−êi göi

tiÒn trªn sè tiÒn ë tµi kho¶n tiÒn göi.

• L·i suÊt cho vay: cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau tuú theo

tÝnh chÊt vµ thêi h¹n cña mãn vay.

• L·i suÊt liªn NH lµ l·i suÊt mµ c¸c NH cho nhau

vay nh»m gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn ng¾n h¹n. VÝ dô:

LIBOR, PIBOR, SIBOR

12

5.4 CÊu tróc kú h¹n vµ cÊu tróc rñi ro cña l·i suÊt

• CÊu tróc thêi h¹n cña l(cid:4)i suÊt: Mét kho¶n vay cã thêi

h¹n cµng dµi th× l(cid:4)i suÊt cµng cao

• CÊu tróc rñi ro cña l(cid:4)i suÊt: Møc ®é rñi ro cña kho¶n

vay cµng cao, l(cid:4)i suÊt cña mãn vay ®ã cµng cao

13

5.5 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi l·i suÊt

5.5.1 Cung cÇu cña thÞ tr−êng vèn vay - L(cid:4)i suÊt lµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng vèn vay (cid:1) sù thay ®æi cña cung vµ cÇu vÒ vèn vay dÉn tíi sù thay ®æi

l(cid:4)i suÊt

- ChÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng vµo cung cÇu trªn thÞ

tr−êng vèn vay ®Ó thay ®æi l(cid:4)i suÊt

- Duy tr× sù æn ®Þnh cña thÞ tr−êng vèn lµ c¬ së ®Ó ®¶m

b¶o sù æn ®Þnh cña l(cid:4)i suÊt

14

5.5 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi l·i suÊt

5.5.2 ¶nh h−ëng cña l¹m ph¸t kú väng - L¹m ph¸t kú väng t¨ng (cid:1) l(cid:4)i suÊt cã xu h−íng t¨ng v× 2

lý do:

- §Ó duy tr× l(cid:4)i suÊt thùc kh«ng ®æi - L¹m ph¸t t¨ng (cid:1) nhu cÇu tÝch tr÷ hµng ho¸ hoÆc c¸c tµi s¶n nh− vµng vµ ngo¹i tÖ m¹nh t¨ng(cid:1) cung vÒ quü cho vay gi¶m (cid:1) l(cid:4)i suÊt t¨ng

(cid:1) KiÓm so¸t l¹m ph¸t ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh cña l(cid:4)i suÊt

15

5.5 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi l·i suÊt

5.5.3 Béi chi ng©n s¸ch

- Nhu cÇu bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch (cid:1) t¨ng nhu cÇu

vèn vay (cid:1) l(cid:4)i suÊt t¨ng

- Ng©n s¸ch béi chi(cid:1) chÝnh phñ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó bï ®¾p th©m hôt (cid:1) l−îng cung tr¸i phiÕu t¨ng (cid:1) gi¸ tr¸i phiÕu gi¶m(cid:1) l(cid:4)i suÊt t¨ng

16

5.5 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi l·i suÊt

5.5.4 ThuÕ • Khi thuÕ t¨ng (cid:1) thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp tÝn dông gi¶m(cid:1) ®Ó thu nhËp sau thuÕ kh«ng thay ®æi (cid:1) l(cid:4)i suÊt t¨ng

5.5.5 Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng x(cid:21) héi

- Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng tµi chÝnh

- Sù ®a d¹ng cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh

- T×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ

17

- C¸c biÕn ®éng vÒ tµi chÝnh quèc tÕ

5.6 L·i suÊt ë ViÖt Nam: con ®−êng tù do ho¸ l·i suÊt

5.6.1 Giai ®o¹n tr−íc 1988:

• HÖ thèng NH mét cÊp vµ lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch

cña Nhµ n−íc: thu chi NSNN vµ rãt vèn cho DNN

5.6.2 Giai ®o¹n 1988-2000

• NHNN ban hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt kh¸c biÖt ®èi víi c¸c

– L·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cña c¸c NHTM quèc doanh ®Òu do

chñ thÓ kh¸c nhau

NHNN quy ®Þnh. C¸c NHTM duy tr× møc l·i suÊt kh¸c nhau ®èi

víi c¸c khu vùc kinh tÕ

– Nhµ n−íc trî cÊp vÒ l·i suÊt: l·i suÊt cho vay< l·i suÊt tiÒn göi

– L·i suÊt huy ®éng vèn tõ c«ng chóng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ bao

18

gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ngoµi quèc doanh kh«ng chÞu sù rµng buéc nµo (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) khñng ho¶ng tÝn dông n¨m 1990

• Ph¹m vi huy ®éng vèn cña c¸c TCTD bÞ giíi h¹n so víi tr−íc

• NHNN g¾n l·i suÊt danh nghÜa víi chØ sè gi¸ ®Ó ®¶m b¶o l·i suÊt

5.6.3 Giai ®o¹n 1990-1996

thùc >0 tõ n¨m 1992

• L·i suÊt cho vay > l·i suÊt tiÒn göi

• Sù ph©n biÖt l·i suÊt cho vay theo khu vùc kinh tÕ bÞ lo¹i bá • L·i suÊt cho vay dµi h¹n < l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) c¸c NH

kh«ng cã ®éng c¬ cho vay dµi h¹n

• NHNN duy tr× l·i suÊt trÇn cho vay

• NHNN cho phÐp NHTM tù do ®Þnh møc l·i suÊt tiÒn göi nh−ng møc chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a ®−îc

phÐp lµ 0,35%/th¸ng

19

5.6.3 Giai ®o¹n 1997-1999

• Xo¸ bá chªn lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi trong kho¶ng 0.35%/th¸ng

• Do ¶nh h−ëng cña khñng ho¶ng c¸c DN gÆp khã kh¨n(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) DNNN cã thÓ vay vèn mµ kh«ng cÇn tµi s¶n thÕ chÊp kÕt hîp víi gi¶m l·i suÊt

cho vay

• TÝn dông néi ®Þa t¨ng m¹nh nh»m gióp DNNN duy tr× s¶n xuÊt vµ viÖc lµm vµ thùc hiÖn chÝnh

s¸ch kÝch cÇu ®Çu t−

20

5.6.3 Giai ®o¹n 2000-20002: tù do ho¸ l(cid:21)i suÊt

• Thay thÕ c¬ chÕ biªn ®é l·i suÊt cho vay b»ng c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi cho vay b»ng ®ång

ViÖt Nam vµ c¬ chÕ l·i suÊt thÞ tr−êng cã qu¶n lý ®èi

víi cho vay b»ng ngo¹i tÖ

• TrÇn l·i suÊt: C¸c NH ®−îc tÝnh l·i suÊt cho vay v−ît qu¸ l·i suÊt c¬ b¶n +0.3%/th¸ng ®èi víi vèn ng¾n

h¹n vµ 0.5%/th¸ng ®èi víi vèn trung, dµi h¹n

• 11/2001 trÇn l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ ®−îc xo¸ bá

21

5.6.3 Giai ®o¹n 2002- nay

• 3/2003 h×nh thµnh khung l·i suÊt ®èi víi l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn ®−îc ®iÒu chØnh dÇn thµnh l·i suÊt

trÇn cßn l·i suÊt chiÕt khÊu lµm l·i suÊt sµn cña thÞ

tr−êng liªn ng©n hµng

• L·i suÊt thÞ tr−êng më ®−îc ®iÒu hµnh linh ho¹t trong

khung l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt chiÕt khÊu

• Ban hµnh quy chÕ ho¸n ®æi l·i suÊt

• Thùc hiÖn thÝ ®iÓm giao dÞch quyÒn chän ngo¹i tÖ

22