Bài tiểu luận: Đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông

Chia sẻ: Nu Tamtran | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

859
lượt xem 68
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhằm giúp các bạn có thêm tài liệu học tập và nghiên cứu, mời các bạn cùng tham khảo nội dug bài tiểu luận "Đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông" dưới đây. Nội dung bài tiểu luận cung cấp cho các bạn những đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông như: Nhà nước hình thành sớm ven lưu vực các con sông lớn, hoạt động kinh tế, quan hệ xã hội và chính trị,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài tiểu luận: Đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TPHCM KHOA LỊCH SỬ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC TIỂU LUẬN Đề tài: ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC QUỐC GIA CỔ ĐẠI PHƯƠNG ĐÔNG GV hướng dẫn: Thầy Nguyễn Văn Sơn Tiểu luận môn : Lịch sử thế giới cổ trung đại Tên sinh viên : Trần Thị Thanh Tâm Mã số : K40.608.080 Lớp : QTH_1B Niên khóa : 20142015 1
TPHCM tháng 122014 2
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TPHCM KHOA LỊCH SỬ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC TIỂU LUẬN Đề tài: ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC QUỐC GIA CỔ ĐẠI PHƯƠNG ĐÔNG GV hướng dẫn: Thầy Nguyễn Văn Sơn Tiểu luận môn : Lịch sử thế giới cổ trung đaị Tên sinh viên : Trần Thị Thanh Tâm Mã số : K40.608.080 Lớp : QTH_1B 3
MỤC LỤC 1. Mở đầu................................................................................................................4 2. Những đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông 2.1. Nha n ̀ ươc hinh thanh s ́ ̀ ̀ ớm ven lưu vực cac con sông l ́ ớn........................5 ..................................................................................................................................... ̣ ̣ 2.2. Hoat đông kinh tế .......................................................................................8 ..................................................................................................................................... ̣ ̃ ̣ ̀ 2.3. Quan hê xa hôi va chính tr ị......................................................................11 ̀ ựu rực rỡ vê văn hoa 2.4. Thanh t ̀ ...................................................................17 ́ 3. Kết luận...............................................................................................................19 ̀ ̣ ̉ .................................................................................................. 20 Tai liêu tham khao 4
1. Mở đầu Ngay từ khi có xã hội loài người, phương Đông từng là khu vực sinh tồn của bầy người nguyên thủy. Rồi theo sự phát triển của lịch sử ở đây dần dần xuất hiện công xã thị tộc bộ lạc và sau đó là nhà nước. Phương Đông được coi là cái nôi của nền văn minh nhân loại, nơi mà lần đầu tiên con người sáng tạo ra chữ viết, văn học nghệ thuật và nhiều tri thức khoa học khác. Xét về vùng lãnh thổ phương Đông ngày nay được hiểu là khu vực bao phủ toàn bộ Châu Á và phần Đông Bắc châu Phi. Nói đến phương Đông cổ đại ta nghĩ ngay đến “tặng phẩm sông Nile” Ai Cập, hay quốc gia nằm giữ hai dòng sông Lưỡng hà, ngoài ra còn có Trung Quốc, Ấn Độ. Mỗi quốc gia hình thành trên những vùng đất khác nhau, tôn giáo khác nhau, họ nói ngôn ngữ và sử dụng chữ viết riêng biệt, những di sản văn hóa nghệ thuật kiến trúc khác nhau mang ban săc riêng c ̉ ́ ủa từng quốc gia. Vậy hãy tìm hiểu xem họ có những đặc điểm chung nào? Lượt đồ các quốc gia cổ đại phương Đông (ghi chú: các quốc gia có màu vàng và màu cam) 5
2. Những đặc điểm chung của các quốc gia cổ đại phương Đông. 2.1. Nha n ̀ ươc hinh thanh s ́ ̀ ̀ ơm ven l ́ ưu vực cac con sông l ́ ớn: Đầu thiên niên kỉ thứ III TCN những quốc gia cổ đại phương Đông đầu tiên đã hình thành ở lưu vực các dòng sông lớn. Cụ thể: _Ai Cập (sông Nile) : nằm ở Đông Bắc châu Phi, là một vùng thung lũng hẹp và dài nằm dọc theo lưu vực sông Nile. Phía tây giáp sa mạc Libya, phía đông là Hồng Hải, phía bắc là biển Địa Trung Hải, phía nam giáp sa mạc Nubia và Ethiopia. Địa hình chia ra hai khu vực rõ rệt là vùng Thượng Ai Cập( dãi thung lũng dài và hẹp có nhiều núi đá) ở phía Nam và Hạ Ai Cập( vùng đồng bằng châu thổ sông Nile màu mỡ và rộng lớn) ở phía Bắc. Sông Nile là một trong những con sông lớn nhất thế giới, dài khoảng 6500km, phần chảy qua Ai Cập là 700km với bảy nhánh đổ ra Địa Trung Hải có hai nhánh chính quan trọng là sông Nile Trắng và sông Nile Xanh. Sông Nile Trắng bắt nguồn từ hồ Victoria nằm giữa Ugana, Kenya, Tanzania. Sông Nile Xanh bắt nguồn từ hồ Tana trên vùng cao nguyên Ethiopia. Dòng Nile Xanh chảy ngược khoảng 1400km tới Khartoum thì gặp Nile trắng hợp nhất thành sông Nile. Phẩn lớn nguồn nước sông Nile được cung cấp từ hồ Ethiopia( khoảng 8085%) nhờ nguồn nước dồi dào đã tạo nên vùng thung lũng trù phú của “lục địa đen”. Hằng năm, nước lũ sông Nile dân lên từ tháng 6 đến tháng 10, khiến cho phù sa từ thượng nguồn tuông xuống gia tăng màu mỡ cho vùng đồng bằng châu thổ, rất thuận lợi cho việc trồng trọt. Sử gia Hy Lạp cổ đại Herodot từng viết: “ Ai Cập là tặng phẩm của sông Nile”. Ngụ ý nói về vai trò to lớn của sông Nile đối với sự phát triển kinh tế văn hóa của người Ai Cập. Một sự thật đáng buồn rằng sông Nile là dòng sông ô nhiễm nhất vào thời đó do tục ướp xác người chết. Những người thợ ướp xác rửa xác và nội tạng trên sông Nile. (Nguồn ảnh: http://www.abay.vn/Images/up ) Hình thành nhà nước: Do yêu cầu trị thủy sông Nile các liên minh công xã được hình thành gọi là “Nom”, do những cuộc tranh chấp đất đai và thôn tính lẫn nhau, dần dần vào giữa thiên niên kỉ IV TCN các Nôm miền Bắc thống nhất thành vương quốc Hạ Ai Cập với trung tâm ở Bokđót(Đamanhur), các Nôm miền Nam thành vương quốc Thượng Ai Cập với trung tâm ở Nebut(Ombos). Bằng con đường chiến tranh thôn tính Menes đã thống nhất Thượng Ai Cập 6
và Hạ Ai Cập thành nhà nước Ai Cập thống nhất. Tuy còn nhiều nét sơ khai, nhà nước Ai cập hình thành mang đặc điểm của một nhà nước chuyên chế phương Đông. _Lưỡng Hà( sông Tigris và Euphrates): là vùng thung lũng giữa hai con sông Tigris và Euphrates, phía Tây giáp sa mạc Syria, phía Đông giáp Ba Tư, phía Nam là vịnh Pecxich. Sông Tigris: là con sông phía Đông thuộc hai con sông lớn phân định nền văn minh Lưỡng Hà cùng với sông Euphrates dài khoảng 2000km, bắt nguồn từ dãi núi Taurus phía Đông Thổ Nhĩ Kì và chảy theo hướng Đông Nam đến khi nhập vào Euphrates gần Al Qurna ở phía Nam Iraq. Hai con sông này cùng tạo ra đường thủy Shatt alArab chảy vào Vịnh Ba Tư. Thành phố cảng Basra nằm ở tuyến đường thủy Shatta alArab. Trong thời kì cổ đại, ở hai bên và gần sông Tigris đã mọc lên rất nhiều thành phố lớn thời bấy giờ như Nineveh, Ctesiphon và Seleucia. Bản đồ sông Tigris và Euphrates.Hiện nay vùng đất này là “điểm nóng xung đột quân sự mới tại Trung Đông” [ trích VOV5hệ phát thanh đối ngoại, 17/4/2014].(nguồn ảnh: http://m.f29.img.vnecdn.net/2014/10/09/dap238621412839952.jpg) Sông Euphrates: dài khoảng 2.781 km. Nó được tạo thành bởi hai nhánh chính: Nhánh Kara Su và Nhánh Murat. Hai nhánh Kara Su và Murat chảy song song về hướng tây tới khi gặp nhau ở gần thành phố Keban. Từ điểm này, hai dòng chảy tạo thành sông Euphrates. Dòng chảy phía trên hòa vào Euphrates qua những rặng đá và những hẻm núi dốc đứng, về phía đông nam qua Syria, và xuyên qua Iraq. Sông Khabur và sông Balikh, đều khởi nguồn từ Thổ Nhĩ Kỳ, hòa vào Euphrates ở phía tây Syria. Sông Euphrates sau đó chảy qua đồng bằng Syria. Khoảng 885 km kênh đào nối sông Euphrates với sông Tigres là đường đi quan trọng cho tàu thuyền trong vùng. Hình thành nhà nước: vào đầu thiên niên kỉ thứ III TCN trên vùng đồng bằng phía Nam Lưỡng Hà đã hình thành nhiều quốc gia thành thị. Những thành thị ấy kết hợp với vùng đất đai phụ cận xung quanh trở thành những quốc gia thành thị độc lập buổi ban đẩu: Ur, Eridu, Lagate, Kit, Uruk, chủ nhân của nhữngg quốc gia thành thị cổ ấy là người Sumer. Mỗi thành thị là một quốc gia độc lập dưới sự cai quản của Patesi( chức vị cao nhất trong thành bang). _ Ấn Độ(sông Ấn và Sông Hằng) : là một bán đảo hình tam giác, nằm ở Nam Á, án ngữ phía bắc là dãy núi cao nhất thế giới Himalaya, hai mặt còn lại giáp biển, nằm giữa đường biển từ Tây sang Đông ( Hồng Hải và Vịnh Ba Tư sang Biển Đông và Thái Bình Dương). Sông Ấn Độ : gọi tắt là sông Ấn (Shindh darya) còn được gọi là Shindu(tiếng Phạn), Shinthos( tiếng Hy Lạp), là con sông chính của Pakistan (phần chảy qua Pakistan 93%, Ấn Độ 5%, Trung Quốc 2%). Chiều dài sông Ấn tùy theo cách đo đạc dao động từ 29003200km. Trước năm 1947 khi xảy ra Ấn Hồi phân chia thành hai quốc gia Ấn Độ và Pakistan thì sông Ấn là con sông lớn thứ nhì của xứ Ấn Độ ở vùng Nam Á. Địa danh Ấn Độ cũng xuất phát từ con sông này. Sông Ấn bắt nguồn từ Tây Tạng chảy từ dãy núi Himalaya theo hướng đông nam lên tây bắc qua Kashmir trước khi rẽ về 7
hướng nam chếch nam tây nam sau khi vào địa phận Pakistan. Vùng tây bắc Ấn Độlưu vực của sông Ấn, khí hậu khô nóng xê dịch ít nhiều lên trên (trong khoảng vĩ độ 2530 o) tạo nên sa mạc Thar, rất hiếm mưa và chịu tác động của sa mạc cát bay dữ dội, hằng năm phủ một lớp dày trên bờ trung lưu sông Ấn. Sông Hằng: dài khoảng 2580km, diện tích mặt nước 9.050.000km 2 chảy từ vùng núi tuyết Himalaya chảy suốt không ngừng qua hàng ngàn vùng núi hẻo lánh sau đó đổ ra vịnh Bengal. Sông có hai đầu nguồn: sông Jalegienunda vả Pagileti, thượng nguồn hai con sông này nước chảy xiết rất mãnh liệt. Thủy trình của sông Hằng lúc xuyên qua núi cao lúc ngập chìm vào rừng thẳm, nhìu nhánh sông dọc hai bên cùng đổ vào sông Hằng nên lượng nước sông rất lớn. Vùng đông bắc lưu vực sông Hằng chịu tác động của gió mùa, có mưa nên cây cối tốt tươi. Sông Hăng con la dong sông ̀ ̀ ̀ ̀ thiêng liêng trong long nh ̀ ưng tin đô Phât Giao. ̃ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ̀ ươc: khoang 2000 năm TCN , công xa nguyên thuy tan ra, Ân Đô b Hinh thanh nha n ́ ̉ ̃ ̉ ̃ ́ ̣ ước vao xa ̀ ̃ ̣ ́ ̀ ươc, v hôi co giai câp nha n ́ ́ ơi s ́ ự tôn tai cua nhiêu quôc gia, trong đo v ̀ ̣ ̉ ̀ ́ ́ ương quôc Magađa đong vai tro ́ ́ ̀ ̉ ̣ ở miên băc Ân vao th chu đao ̀ ́ ́ ̀ ời ki thê ki th ̀ ́ ̉ ứ VI TCN. _Trung Quốc ( sông Hoàng Hà và Trường Giang): là một trong bốn trung tâm văn minh lớn của phương Đông cổ đại, lãnh thổ trải dài từ trung đến phía đông châu Á, lãnh thổ Trung Quốc vừa rộng, vừa có địa hình đa dạng và khá phức tạp: cao ở phía tây, thấp dần về phía Đông . Miền tây đất cao, nhiều núi, khí hậu khô hanh, miền đông đất thấp hơn gần biển nên khí hậu tương đối ôn hòa. Trung Quốc có khoảng 5000 con sông lớn nhỏ thuận theo hướng nghiêng của địa hình chảy về hướng đông. Hai con sông lớn nhất là Hoàng Hà và Trường Giang. Sông Hoàng Hà: nghia la “sông mau vang” la con sông l ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ớn thứ hai cua Trung Quôc sau sông ̉ ́ Trương Giang có chi ̀ ều dài 5464km băt nguôn t ́ ̀ ừ day nui Côn Lôn ̃ ́ ở phia tây băc tinh Thanh Hai trên ́ ́ ̉ ̉ ̣ ̉ cao nguyên Thanh Tang, sông chay theo h ương nam uôn con vê h ́ ́ ̀ ướng đông nam va sau đo lai chay ̀ ́ ̣ ̉ theo hương nam đên thanh phô Lan Châu . Nhiêu lân đôi h ́ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̉ ướng chay va cuôi cung đô ra biên Bôt Hai. ̉ ̀ ́ ̀ ̉ ̉ ̣ ̉ Nươc sông Hoang Ha co mau vang b ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ởi do lượng phu sa ma no mang theo, nguôn phu sa dôi dao tr ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ở ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ thanh tai nguyên quan trong đem lai hanh phuc cho ng ́ ươi dân vung binh nguyên Hoa Băc. Theo lich ̀ ̀ ̀ ́ ̣ sử hang ngan năm cua Trung Quôc,Hoàng Hà v ̀ ̀ ̉ ́ ừa đem lại lợi ích vừa đem lại tai họa cho người dân, vì thế nó còn được coi là "Niềm kiêu hãnh của Trung Quốc" (pinyin: Zhōngguó de Jiāoào) và "Nỗi buồn của Trung Quốc" (pinyin:Zhōngguó de Tòng). Các ghi chép chỉ ra rằng, từ năm 602 đến ngày nay, con sông này đã ít nhất 5 lần đổi dòng và các con đê bao bọc đã vỡ không dưới 1.500 lần. Lần thay đổi dòng năm 1194 đã phá vỡ hệ thống tưới tiêu của sông Hoài trong gần 700 năm sau. Phù sa Hoàng Hà đã ngăn chặn dòng chảy của sông Hoài và làm hàng ngàn người mất nhà ở. Mỗi lần đổi dòng nó khi thì đổ ra Hoàng Hải, khi thì ra vịnh Bột Hải. Hoàng Hà có dòng chảy như ngày nay từ năm 1897 sau lần đổi dòng cuối cùng năm 1855.Trong suốt thế kỷ 20, Hoàng Hà mang ra biển khoảng 0,9x10⁹ tấn trầm tích/năm.Hàng thế kỷ của việc bồi đắp và sự bao bọc của các con đê đã 8
làm con sông này chảy ở độ cao lớn hơn so với đất nông nghiệp hai bên bờ, làm cho việc ngập lụt trở nên nguy hiểm hơn. Sông Trương Giang: con goi la sông D ̀ ̀ ̣ ̀ ương Tử, là con sông dài nhất châu Á và đứng thứ ba trên thế giới sau sông Nin ở Châu Phi, sông Amazon ở Nam Mỹ. Sông Trương Giang dài kho ̀ ảng 6.385 km, bắt nguồn từ vùng cao nguyên tỉnh Thanh Hải, chảy về hướng nam, dọc theo ranh giới cao nguyên Tây Tạng vào địa phận tỉnh Vân Nam, sau đó rẽ sang hướng đông bắc vào tỉnh Tứ Xuyên, qua các tỉnh Hồ Bắc, Giang Tây, An Huy và Giang Tô rồi đổ ra biển ở giữa Hoàng Hải và Nam Hải.Thông thường sông này được coi như điểm phân chia giữa hai miền Hoa Bắc và Hoa Nam Trung Quốc. Trường Giang chảy qua nhiều hệ sinh thái đa dạng và bản thân nó cũng là nơi sinh sống cho nhiều loài đặc hữu và loài nguy cấp như Cá sấu Trung Quốc và Cá tầm Dương Tử. Sông Dương Tử góp phần quan trọng trong việc hình thành các nguồn gốc văn hóa miền nam Trung Quốc. Hoạt động của con người đã được phát hiện ở khu vực Tam Hiệp cách đây 27.000 năm.Từ xa xưa con sông nay đa la tuyên giao thông huyêt mach trong lanh thô Trung Quôc nôi liên ̀ ̃ ̀ ́ ́ ̣ ̃ ̉ ́ ́ ̀ phương băc va ph ́ ̀ ương nam va co y nghia kinh tê đăc biêt quan trong. ̀ ́ ́ ̃ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ ương Giang t Hoang Ha va Tr ̀ ̀ ừ xưa đa gây ra nhiêu lu lut nh ̃ ̀ ̃ ̣ ưng khi lu rut đi đa đê lai môt ̃ ́ ̃ ̉ ̣ ̣ lượng phu sa l ̀ ơn, bôi đăp cho đât đai thêm mau m ́ ̀ ́ ́ ̀ ỡ thuân l ̣ ợi cho trông trot, phat triên nông nghiêp. ̀ ̣ ́ ̉ ̣ Lưu vực hai dong sông nay đa phat sinh môt nên văn minh l ̀ ̀ ̃ ́ ̣ ̀ ớn nhât, co anh h ́ ́̉ ưởng sâu rông trong lich ̣ ̣ sử loai ng ̀ ươi va con tiêp tuc phat triên đên ngay nay. ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ́ ̀ Hinh thanh nha n ̀ ̀ ̀ ươc: khoang 3000 năm TCN, công xa nguyên thuy tan ra, Trung quôc b ́ ̉ ̃ ̉ ̃ ́ ước ̀ ơi ki dân chu quân s vao th ̀ ̀ ̉ ự, thơi ki qua đô t ̀ ̀ ́ ̣ ừ xa hôi nguyên thuy lên xa hôi co giai câp v ̃ ̣ ̉ ̃ ̣ ́ ́ ới thu linh ̉ ̃ ́ ̣ ̣ ược cac thanh viên hôi đông bâu c liên minh cac bô lac đ ́ ̀ ̣ ̀ ̀ ử môt cach dân chu, theo truyên thuyêt ̣ ́ ̉ ̀ ́ ở lưu vực sông Hoang Ha co nhiêu thu linh bô lac nôi tiêp nhau đo la Hoang Đê, Thiêu Hiêu, Chuyên Huc, ̀ ̀ ́ ̀ ̉ ̃ ̣ ̣ ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ́ ường Nghiêu, Ngu Thuân, Ha Vu. Năm 2140 TCN, nha Ha ra đ Đê Côc, Đê Chi, Đ ́ ́ ́ ̣ ̃ ̀ ̣ ời, người sang lâp ́ ̣ ̀ ̣ ̀ ̉ ̉ ̃ ̀ ̀ ̣ ̀ ̉ triêu Ha la Khai con cua Vu, la triêu đai đâu tiên cua Trung Quôc. ́ *Nươc ta cung hinh thanh nên văn minh lua n ́ ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ước trên lưu vực sông Hông, sông Ma* ̀ ̃ 2.2 Hoat đông kinh tê: chu yêu la nông nghiêp v ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ới cơ sở kinh tê la thôn xa ́ ̀ ̃ (công xa nông thôn) ̃ Nguyên nhân: hinh thanh trên l ̀ ̀ ưu vực cac con sông l ́ ớn do đo co điêu kiên t ́ ́ ̀ ̣ ự nhiên thuân l ̣ ợi đo la ́ ̀ đông băng rông l ̀ ̀ ̣ ơn, kha băng phăng, nguôn n ́ ́ ̀ ̉ ̀ ước dôi dao, khi hâu âm ap, đât đai mau m ̀ ̀ ́ ̣ ́ ́ ́ ̀ ỡ thuân l ̣ ợi ̣ ̣ cho trông trot,… Ngoai ra môt trong nh ̀ ̀ ưng điêu kiên thuân l ̃ ̀ ̣ ̣ ợi khac cua ph ́ ̉ ương Đông đo la c ́ ̀ ư dân đã sơm b ́ ươc vao th ́ ̀ ời đai kim khi, s ̣ ́ ự xuât hiên cua công cu lao đông băng kim loai đa lam biên đôi to ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ ̣ ̃ ̀ ́ ̉ lơn xa hôi loai ng ́ ̃ ̣ ̀ ươi. Cu thê, c ̀ ̣ ̉ ư dân phương Đông đa b ̃ ước vao th ̀ ơi đai đô đông rât s ̀ ̣ ̀ ̀ ́ ớm vao khoang ̀ ̉ ̉ ứ IV TCN thơi điêm ma cac quôc gia cô đai hinh thanh, vao khoang 4000 năm tr thiên niên ki th ̀ ̉ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ̀ ̉ ước đây cư dân Tây A va Ai Câp đa biêt s ́ ̀ ̣ ̃ ́ ử dung đông đo. ̣ ̀ ̉ Thời đại đồ đồng tại tiểu lục địa Ấn Độ đã bắt đầu khoảng năm 3300 TCN. Các dân cư cổ đại của thung lũng sông Ấn (Indus), người Harappa, 9
đã phát triển các kỹ thuật mới trong luyện kim và sản xuất đồng, đồng đỏ, chì và thiếc. Đên khoang ́ ̉ 4000 năm trươc đây nhiêu c ́ ̀ ư dân trên trai đât biêt s ́ ́ ́ ử dung đông thau. T ̣ ̀ ừ đông thau con ng ̀ ười đa chê ̃ ́ ̣ tao ra nhiêu công cu nh ̀ ̣ ư lươi riu, l ̃ ̀ ươi cuôc,..phuc vu cho nông nghiêp. Đăc biêt s ̃ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ự xuât hiên cua săt ́ ̣ ̉ ́ co y nghia vô cung to l ́ ́ ̃ ̀ ơn, ng ́ ươi Hatti (môt tôc ng ̀ ̣ ̣ ười thuôc ban đao Tiêu A) la giông ng ̣ ́ ̉ ̉ ́ ̀ ́ ười đâu tiên ̀ ̃ ́ ̣ đa chê tao ra rât nhiêu đô săt nên ho đa tr ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̃ ở thanh môt bô tôc hung manh ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ở Tiêu A. T ̉ ́ ại Tiểu Á (Anatolia), sắt đã được sản xuất có hệ thống từ nguồn lớn chứa sắt trong các vẫn thạch, không xa từ các nguồn thời đại đồ đồng của các kim loại khác. Các nghiên cứu khảo cổ gần đây tại thung lũng sông Hằng, Ấn Độ chỉ ra rằng công việc luyện sắt sớm nhất tại khu vực này có từ khoảng năm 1800 TCN. F.Engels tưng nhân đinh: ‘ ̀ ̣ ̣ săt cho phep ng ́ ́ ươi ta co thê trông trot trên nh ̀ ́ ̉ ̀ ̣ ững diên tich ̣ ́ ̣ rông l ơn h ́ ơn, co thê khai hoang đ ́ ̉ ược miên r̀ ưng ru rông l ̀ ́ ̣ ớn hơn, săt khiên cho ng ́ ́ ươi th ̀ ợ thu công ̉ co đ ́ ược môt công cu c ̣ ̣ ưng va săc ma không co môt loai đa nao hay môt loai kim khi quen thuôc nao ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ương đâu v co thê đ ̀ ơi no đ ́ ́ ược”. Nha hoc gia ng ̀ ̣ ̉ ươi My: H.Morgan tac gia quyên Xa hôi cô đai, cung ̀ ̃ ́ ̉ ̉ ̃ ̣ ̉ ̣ ̃ đa t ̃ ưng noi: “ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ́ Phat minh ra đô săt đo la viêc quan trong nhât lich s ́ ̣ ́ ̣ ử loai ng ̀ ươi, hêt thay moi phat ̀ ́ ̉ ̣ ́ minh khac so v ́ ơi no đêu bi liêt vao hang th ́ ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ứ yêu hoăc không đang kê ́ ̣ ́ ̉ ” (Cô nhiên Morgan noi nh ́ ́ ư vây ̣ ̀ ơi ông sông ch vi th ̀ ́ ưa phat minh ra may h ́ ́ ơi nươc). Nh ́ ơ vây ma nên văn minh nông nghiêp ̀ ̣ ̀ ̀ ̣ ở phương Đông sơm hinh thanh va phat triên t ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ới đinh cao. ̉ ̣ Bên canh đo chăn nuôi gia suc, gia câm cung kha phat triên ́ ́ ̀ ̃ ́ ́ ̉ ở cac gia đinh nông thôn. Ngoai ra ́ ̀ ̀ ̉ ̣ thu công nghiêp cung ra đ̃ ời vơi nh ́ ưng ng ̃ ươi th ̀ ợ chuyên môn tai gioi san xuât công cu, cac đô dung ̀ ̉ ̉ ́ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ưng cho cuôc sông sinh hoat, lao đông cua con ng đap ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̉ ươi nh ̀ ư dêt vai lam đô gôm, chê tac công cu ̣ ̉ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ đông, săt,..Nh ̀ ́ ưng nghê thu công cua cac quôc gia ph ̀ ̉ ̉ ́ ́ ương Đông không phat triên thanh nên kinh tê ́ ̉ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ương do hang hoa thi tr ̀ sự phân công chuyên môn hoa gi ́ ưa cac nganh ch ̃ ́ ̀ ưa diên ra sâu săc, năng xuât ̃ ́ ́ ̣ lao đông kem, công cu thô s ́ ̣ ơ, ky thuât san xuât lac hâu ̉ ̣ ̉ ́ ̣ ̣ nên no chi bô tr ́ ̉ ̉ ợ cho nên kinh tê đong kin ̀ ́ ́ ́ cuả ̃ ́ ̀ ̣ cac lang xa vôn con năng nê tan d ́ ̀ ̀ ̀ ư cua xa hôi nguyên thuy. Tom lai kinh tê nông nghiêp đong vai tro ̉ ̃ ̣ ̉ ́ ̣ ́ ̣ ́ ̀ ̉ ́ ̉ chu yêu cua cac quôc gia ph ́ ́ ương Đông cô đai. ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ : Đăc điêm kinh tê nên nông nghiêp ́ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ́ ự cung, tự câp va khep kin trong thôn xa, thôn xa rât it Nên kinh tê nông nghiêp mang tinh chât t ́ ̀ ́ ́ ̃ ̃ ́ ́ ̣ ơi thanh thi. Kinh t co liên hê v ́ ́ ̀ ̣ ế thủ công nghiệp và thương nghiệp có tồn tại nhưng không có điều kiện phát triển, được coi như nghề phụ trong những lúc nông nhàn. ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̀ Do hoat đông kinh tê chu yêu la nông nghiêp nên t ̣ ư liêu san xuât chinh la ruông đât. Xuyên ̣ ̉ ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ suôt hang thê ki vân đê ruông đât la môt vân đê nan giai ́ ̀ ́ ̀ ̉ ở cac quôc gia ph ́ ́ ương Đông. Khi ma s ̀ ự tôn ̀ ̣ ̉ ́ ̉ tai dai dăng va ngoan cô cua cac tô ch ̀ ́ ̉ ưc công xa nông thôn, tan tich cua xa hôi thi tôc th ́ ̃ ̀ ́ ̉ ̃ ̣ ̣ ̣ ời nguyên ̉ thuy va s ̀ ự phat triên rât yêu ́ ̉ ́ ́ ớt cua chê đô t ̉ ́ ̣ ư hữu vê ruôt đât trong cac xa hôi cô đai ph ̀ ̣ ́ ́ ̃ ̣ ̉ ̣ ương Đông. Noi nh́ ư C.Mac ( trong th ́ ư gửi F.Engel ngay 2/6/1853): “ ̀ ̣ Viêc không co s ́ ở hưu t ̃ ư nhân vê ruông đât ̀ ̣ ́ la c̀ ơ sở cua tât ca cac hiên t ̉ ́ ̉ ́ ̣ ượng ở phương Đông”. Nhưng ở nhưng vung kinh tê phat triên, no đa ̃ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̃ ̣ ̣ dân dân phân hoa, xuât hiên môt sô ruông đât t ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ́ ư hữu. Nông dân trong thôn xa co hoan canh không ̃ ́ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̉ ̣ giông nhau trong đo hinh thai chiêm chu đao la nông dân t ́ ̀ ự do. Ngươi nông dân trong công xa co ̀ ̃ ́ 10
̃ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ ̃ ̣ ̀ ̣ ̉ ́ ́ ́ ới quôc gia nh nghia vu cay cây va nôp thuê la nghia vu ma ho phai ganh vac đôi v ́ ̀ ́ ưng trong thực tê đo ́ ́ ̀ ̣ ́ ̣ la viêc boc lôc trăng tr ́ ợn cua vua đôi v ̉ ́ ới cac thanh viên công xa. ́ ̀ ̃ ̉ ̉ ̀ ́ ̀ ới công tac thuy l Qui mô san xuât nho va găn liên v ́ ́ ̉ ợi. Nhưng kho khăn trong viêc tri thuy va công ̃ ́ ̣ ̣ ̉ ̀ ̣ ̣ ự nhiên đa phân nao khiên cho ng cuôc chinh phuc t ̃ ̀ ̀ ́ ười dân phương Đông qua hang thê ki đa tich luy ̀ ́ ̉ ̃ ́ ̃ cho minh nh ̀ ưng kiên th ̃ ́ ức nông nghiêp nhât đinh phuc vu cho san xuât va đ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ̀ ời sông cua minh. ́ ̉ ̀ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ở: Tin ng Tinh chât nông nghiêp biêu hiên ́ ương va sinh hoat văn hoa dân gian rât đôc đao, phô ̃ ̀ ̣ ́ ́ ̣ ́ ̉ biên la tinh ng ́ ̀ ́ ương sung bai t ̃ ̀ ́ ự nhiên. Ai Câp: ̣ Sự kết hợp các điều kiện địa lý thuận lợi góp phần vào sự thành công của văn hóa Ai Cập cổ đại, quan trọng nhất trong đó là đất đai có độ màu mỡ cao, kết quả từ sự ngập lụt hàng năm của sông Nile. Như vậy, người Ai Cập cổ đại có thể tạo ra một nguồn lương thực dồi dào. Cac loai ́ ̀ thực vât nh ̣ ư tiêu mach, đai mach cha la, sen, cây papyrus sinh sôi nay n ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ ̀ ở quanh năm. Quản lý đất đai là rất quan trọng trong thời Ai Cập cổ đại bởi vì số thuế được thu dựa trên số lượng đất mà một người sở hữu.Công việc đồng áng ở Ai Cập phụ thuộc vào chu kỳ của sông Nile. Người Ai Cập ghi nhận ba mùa: Akhet (lũ lụt), Peret (trồng trọt), và Shemu (thu hoạch). Mùa lũ lụt kéo dài từ tháng sáu tới tháng chín, bồi đắp hai bên bờ sông một lớp phù sa lý tưởng, giàu khoáng chất cho việc trồng trọt. Sau khi nước lũ rút, mùa gieo trồng kéo dài từ thang 10 đên thang 12. Nông dân cày và tr ́ ́ ́ ồng hạt giống trên các cánh đồng, được tưới bằng mương, kênh rạch. Ai Cập vốn có lượng mưa hàng năm ít, do đó, nông dân đã dựa vào sông Nile để tưới nước cho cây trồng của họ. Từ tháng ba tới tháng năm, nông dân sử dụng liềm để thu hoạch cây trồng của họ, mà sau đó đã đập với một cái đập lúa một để tách riêng rơm khỏi hạt thóc lúa. Sàng lọc loại bỏ trấu khỏi thóc, các hạt thóc lúa sau đó được nghiền thành bột, ủ làm bia, hoặc được lưu trữ để sử dụng sau này.Người Ai Cập cổ đại trồng lúa mì và lúa mạch, và một số loại ngũ cốc khác, tất cả đều được sử dụng để làm cho hai loại thực phẩm chính là bánh mì và bia. Các cây lanh bị nhổ bật gốc trước khi chúng bắt đầu ra hoa, vốn được trồng để lấy sợi. Những sợi này được tách dọc theo chiều dài của nó và xe thành sợi, được sử dụng để dệt vải lanh và may quần áo. Cây cói mọc trên các bờ của sông Nile đã được sử dụng để làm giấy. Rau và hoa quả được trồng ở những mảnh đất vườn, gần các ngôi nhà và trên khu đất cao hơn, và phải được tưới nước bằng tay. Rau bao gồm tỏi tây, tỏi, dưa hấu, bí, đậu, rau diếp, và các cây trồng khác, ngoài ra còn có nho đã được chế biến thành rượu. Hăng năm lê cung ̀ ̀ ́ thân Osiris( đ ̀ ược coi la thân nông nghiêp cua văn minh sông Nile) keo dai 18 ngay v ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ̀ ̀ ơi lê cay ruông, lê ́ ̃ ̉ ̣ ̃ ̣ gieo hat… ̀ ̉ ̣ ừ ngôi mô cua Nakht, v Hinh trên la canh nông nghiêp t ̀ ̣ ̉ ương triêu th ̀ ứ 18 tai Thebes. Trong hinh mô t ̣ ̀ ả canh̉ nông nhân cày ruộng, thu hoạch các loại cây trồng, và đập các hạt dưới sự chỉ đạo của một “nomarque”. Nguôǹ ̉ http://vi.wikipedia.org/wiki/Ai_C%E1%BA%ADp_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA anh: %A1i#mediaviewer/File:Tomb_of_Nakht_(2).jpg 11
Lương Ha ̃ ̀: Nguồn cung cấp lương thực tại Lưỡng Hà khá phong phú nhờ vị trí giữa hai con sông, cũng là nguồn gốc tên gọi của vùng này, sông Tigris và sông Euphrates. Những vùng đất gần sông màu mỡ hơn và thuận lợi hơn cho trồng cấy, nhiều vùng đất ở xa nguồn nước khô và thường không có người ở. Điều này giải thích tại sao sự phát triển hệ thống tưới tiêu rất quan trọng đối với những người dân định cư tại Lưỡng Hà. Những phát kiến mới của Lưỡng Hà còn bao gồm việc kiểm soát nước bằng đập và sử dụng kênh dẫn nước.Những người định cư đầu tiên ở vùng đất màu mỡ Lưỡng Hà đã sử dụng những chiếc cày gỗ để làm mềm đất trước khi trồng cấy lúa mạch, hành, nho, củ cải, và táo. Những người dân Lưỡng Hà cũng là một trong những người đầu tiên biết làm bia và nấu rượu.Thời tiết khó đoán định của Lưỡng Hà là một trở ngại đối với những người nông dân; mùa màng thường bị thất bát vì thế những nguồn lương thực dự trữ như bò và cừu cũng được phát triển.Nhờ khả năng trồng cấy lương thực tài tình, những người dân Lưỡng Hà không phải phụ thuộc vào nô lệ để làm việc đồng áng, chỉ trừ một số ngoại lệ nhỏ. Cũng có nhiều nguy cơ có thể gặp khi sử dụng nô lệ (ví dụ bỏ trốn/hay nổi loạn). Họ sống ở những vùng đất được gọi là vùng đất hình trăng lưỡi liềm màu mỡ. Ân Đô: ́ ̣ cây lua n ́ ươc đ ́ ược xem la cây trông chinh cua nhân dân Ân Đô. T ̀ ̀ ́ ̉ ́ ̣ ừ khi cư dân Arya đinh c ̣ ư ở lưu vực sông Hăng , c ̀ ư dân ở đây đa băt đâu biêt dung ng ̃ ́ ̀ ́ ̀ ựa va trông lua. Ho đa biêt s ̀ ̀ ́ ̣ ̃ ́ ử dung công ̣ ̣ ̀ cu băng đông. Sang th ̀ ơi tri vi cua v ̀ ̣ ̀ ̉ ương triêu Morya, kinh tê nông nghiêp tiêp tuc đ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ược phat triên, ́ ̉ nông dân tự nhân ruông đât cua lang đê cay cây va phai nôp t ̣ ̣ ́ ̉ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ừ 1/6 đên ¼ san phâm, tuy theo chât ́ ̉ ̉ ̀ ́ lượng đât va thuê đ ́ ̀ ́ ược tinh theo diên tich, căn c ́ ̣ ́ ứ vao đo ma chinh quyên đia ph ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ương phai nôp lên ̉ ̣ triêu đinh, găn liên v ̀ ̀ ́ ̀ ới nông nghiêp la thuy l ̣ ̀ ̉ ợi. Môt viên quan th ̣ ời Chandragupta được giao trong ̣ ́ ̣ ̣ trach đăp đâp tao nên môt hô n ́ ̣ ̀ ước gân Girnar. Đâp nay vân con tac dung đên 800 năm sau. Thuy l ̀ ̣ ̀ ̃ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ợi là ̣ ̣ ̣ môt nhiêm vu quan trong cua quan ch ̣ ̉ ưc đia ph ́ ̣ ương va cung la môt chinh sach quan trong cua nha ̀ ̃ ̀ ̣ ́ ́ ̣ ̉ ̀ nươc nhăm kiêm soat chinh tri trên lanh thô. ́ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ̃ ̉ Trung Quôc: ̣ ̉ ́ nên nông nghiêp đa rât phat triên manh me trong suôt chiêu dai lich s ̀ ̃ ́ ́ ̣ ̃ ́ ̀ ̀ ̣ ử Trung Quôc. ́ Ngay tư th ̀ ơi nha Ha (khoang thê ki XXIXVI TCN), c ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ̉ ư dân Trung Quôc cô đai đa biêt s ́ ̉ ̣ ̃ ́ ử dung đông ̣ ̀ ̉ đo, sang đên th ́ ơi nha Th ̀ ̀ ương đông thau đ ̀ ược sử dung môt cach phô biên. Cac nha khao cô đa phat ̣ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̀ ̉ ̉ ̃ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ hiên môt sô đô săt cuôi th ́ ời Xuân Thu trong ngôi mô cô ̣ ̉ ở Hô Nam x ̀ ưa la n ̀ ươc S ́ ở. Nhờ sử dung ̣ ̣ ̀ ̣ công cu băng kim loai ma san xuât nông nghiêp co b ̀ ̉ ́ ̣ ́ ước phat triên đang kê. N ́ ̉ ́ ̉ ước Ngô thời Phu Sai ̀ ́ ̉ ̃ ́ ̣ ̣ ( thê ki V TCN) đa co môt hê thông kênh nôi sông Tr ́ ́ ường Giang vơi sông Hoai. Đên th ́ ̀ ́ ời Chiên ́ Quôc, cac công trinh thuy l ́ ́ ̀ ̉ ợi ngay cang nhiêu h ̀ ̀ ̀ ơn. Quan hê s ̣ ỡ hữu ruông đât cung co s ̣ ́ ̃ ́ ự thay đôi. T ̉ ư ̀ thơi Xuân Thu, chê đô ruông đât cua nha n ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̉ ̀ ươc dân dân tan ra, ruông t ́ ̀ ̀ ̃ ̣ ư xuât hiên ngay cang nhiêu. ́ ̣ ̀ ̀ ̀ 2.3 Quan hê xa hôi va thê chê chinh tri: ̣ ̃ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ̃ ̣ Quan hê xa hôi: Sự xuât hiên chê đô t ́ ̣ ́ ̣ ư hưu va xa hôi co giai câp đa ngâm ngâm vao cuôi th ̃ ̀ ̃ ̣ ́ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ời ki công xa thi tôc ̀ ̃ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ phu hê khi ma năng suât lao đông tăng tao ra san phâm th ̀ ́ ̉ ưa, cua cai tich luy nhiêu. Cac gia đinh tôc ̀ ̉ ̉ ́ ̃ ̀ ́ ̀ ̣ trưởng tu tr ̀ ưởng hay cac bô lao thu linh quân s ́ ̃ ̉ ̉ ự lợi dung ch ̣ ưc phân chiêm môt phân tai san chi cho ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ cac công viêc chung. “Đông th ́ ̉ ơi hoc cung t ̀ ̣ ̃ ự cho phep minh “linh’ môt phân nhiêu h ́ ̀ ̃ ̣ ̀ ̀ ơn những người ̉ ̣ ở thanh giau h khac. Chăng bao lâu hoc tr ́ ̀ ̀ ơn moi ng ̣ ươi. Dân dân xa hôi thi tôc phân hoa thanh ke giau ̀ ̀ ̀ ̃ ̣ ̣ ̣ ́ ̀ ̉ ̀ ngươi ngheo. Nh ̀ ̀ ưng ng ̃ ươi giau co thi h ̀ ̀ ́ ̀ ợp thanh tâng l ̀ ̀ ớp qui tôc chiêm h ́ ̣ ́ ữu nhiêu ruông đât cua cai, ̀ ̣ ́ ̉ ̉ ̀ ưng ng con nh ̃ ươi ngheo kho gôm đông đao thanh viên cua thi tôc bô lac thi bi mât dân cua cai va t ̀ ̀ ́ ̀ ̉ ̀ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ̉ ̉ ̀ ư 12
̣ ̉ ́ ̀ ơi vao tinh trang lê thuôc tâng l liêu san xuât cuôi cung r ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ớp trên va bi ap b ̀ ̣ ́ ưc boc lôt không khac gi nô ́ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ lệ”[muc 3/trang 30, sach Lich s ́ ử thê gi ́ ới cô đai L ̉ ̣ ương Ninh (Chu biên)NXB giao duc] ̉ ́ ̣ Phương Đông bươc vao xa hôi co chê đô t ́ ̀ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ư hữu giai câp, giai câp t ́ ́ ương đôi s ́ ớm. Khoang̉ 3000 năm TCN cac ń ươc Ai Câp, L ́ ̣ ương Ha, Ân Đô, Trung Quôc đêu b ̃ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ước vao xa hôi co giai câp ̀ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ̀ ơi ki qua đô lên xa hôi đo. Xa hôi co giai câp đâu tiên cua cac n hoăc la th ̀ ̀ ́ ̣ ̃ ̣ ́ ̃ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ́ ước phương Đông la xa hôi ̀ ̃ ̣ ́ ưu nô lê. Gôm cac giai câp c chiêm h ̃ ̣ ̀ ́ ́ ơ ban : ̉ Giai câp thông tri: ́ ́ ̣ nhưng chu nô chiêm h ̃ ̉ ́ ưu nhiêu t ̃ ̀ ư liêu san xuât nên tr ̣ ̉ ́ ở thanh giai câp thông ̀ ́ ́ ̣ ́ ̣ tri ( gôm qui tôc, vua quan). Th ̀ ực chât vua chinh la môt chu nô l ́ ́ ̀ ̣ ̉ ớn. Cac n ́ ươc ph ́ ương Đông chi co ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ̉ ́ ̣ ̀ ớp chu nô môt thanh phân kinh tê chinh la nông nghiêp, nên trong giai câp chu nô chi co môt tâng l ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̉ ̣ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ nông nghiêp, con goi la qui tôc thi tôc. Xu h ương chinh tri cua giai câp nay la muôn thiêt lâp chê đô ́ ́ ̣ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̉ ́ ̣ quân chu chuyên chê tâp quyên. ̀ ́ ̣ ̣ Giai câp bi tri: ́ ̣ Nông dân co môt sô it t ́ ́ ư liêu san xuât la ruông đât, sông cô kêt trong cac công xa nông ̣ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ́ ́ ́ ́ ̃ ̣ ̀ thôn( nông dân công xa). Ho la giai câp đ ̃ ́ ược quyên lam ng ̀ ̀ ươi nh ̀ ưng la đôi t̀ ́ ượng boc lôt chinh cua ́ ̣ ́ ̉ ̀ ươc chu nô qua chê đô lao dich, thuê khoa,..Ho bi boc lôt năng nê môt bô phân mât t nha n ́ ̉ ́ ̣ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ́ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ ư liêu san ̣ ̉ ́ ̀ ở thanh nh xuât va tr ̀ ưng ng ̃ ươi linh canh hoăc lam thuê cho qui tôc, bô phân khac bi bân cung hoa tr ̀ ̃ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ở ̣ ́ ̀ ̉ thanh nô lê cho cac gia đinh chu nô, đên miêu,… Ngoai nông dân c ̀ ̀ ́ ̀ ư dân ngheo khô con co th ̀ ̉ ̀ ́ ợ thủ ̀ ̣ ̣ ́ ượng không nhiêu chiêm thiêu sô trong dân c công va thi dân thanh thi, sô l ̀ ̀ ́ ̉ ́ ư. Ho cung bi nha n ̣ ̃ ̣ ̀ ươć ̉ ́ ưc boc lôt. chu nô ap b ́ ́ ̣ ̣ ̀ ̀ ớp bi coi la thâp hen trong xa hôi, thâm chi ng Nô lê: la tâng l ̣ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ̣ ́ ười Ai Câp cô đai goi ho la “Jest” ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ co nghia la con vât. ́ ̃ ̀ ̣ Nguôn gôc cua nh ̀ ́ ̉ ưng nô lê phân l ̃ ̣ ̀ ớn la tu binh đ̀ ̀ ược băt trong chiên tranh vi du ́ ́ ́ ̣ như ở Ai Câp đa sô tu binh la ng ̣ ́ ̀ ̀ ười Nubi, ngươi LiBi va cac ng ̀ ̀ ́ ươi thuôc cac tôc miên Tiên A, ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ngươi Ai câp th ̀ ̣ ơi cô goi tu binh la ng ̀ ̉ ̣ ̀ ̀ ươi bi giêt con sông, tu binh co thê dung đê san xuât ra san ̀ ̣ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̉ ̀ ̉ ̉ ́ ̉ ̉ phâm thăng d ̣ ư không bi giêt đi. Con ̣ ́ ̀ ở Ân Đô th ́ ̣ ời vương triêu Môria (321232 TCN), theo tâp ̀ ̣ Acxactơra, thi th ̀ ơi bây gì ́ ờ co thê co t ́ ̉ ́ ới 15 loai “đasa” ( không nh ̣ ững mang nghia nô lê ma con ̃ ̣ ̀ ̀ mang nghia tôi t ̃ ớ nưa): 1) Nô lê do cha me la nô lê sinh ra; 2) Nô lê mua vê; 3) Nô lê ng ̃ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ ̣ ười khać đem cho; 4) Nô lê do kê th ̣ ́ ưa di san ma co; 5) Do đoi khat ma phai đi lam nô lê; 6) Do pham tôi ma bi ̀ ̉ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ xử phat lam nô lê; 7) Ng ̣ ̀ ̣ ười lam con tin bi xem nh ̀ ̣ ư nô lê; 8) Nô lê chiên tu; 9) Nô lê đ ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ược thưởng trong cac ki thi đâu; 10) Nô lê t ́ ̀ ́ ̣ ự nguyên; 11) Vi bôi ̣ ̀ ̣ ước ma phai lam nô lê; 12) Nô lê tam th ̀ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ời; 13) Vi đ ̀ ược ke khac nuôi nâng cho ma phai lam nô lê; 14) Vi lây n ̉ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ữ nô ma phai lam nô lê; 15) Ban minh ̀ ̉ ̀ ̣ ́ ̀ lam nô lê”. ̀ ̣ Theo luât phap nha n ̣ ́ ̀ ươc nô lê không đ ́ ̣ ược quyên lam ng ̀ ̀ ười, ho chi la môt loai tai san ̣ ̉ ̀ ̣ ̣ ̀ ̉ ̣ ̣ ̉ ̉ ̀ ̉ ̀ ́ ̉ đăc biêt cua chu nôtai san biêt noi. Vi thê chu nô co quyên giêt, đanh đâp tan phê va mua ban nô lê ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ma không chiu tôi tr ̀ ̣ ̣ ươc phap luât. Nô lê phai lao đông khô sai không co gi ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ́ ờ giâc, không đ ́ ược hưởng ̣ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ̉ ̣ ̀ môt chut gia tri nao cua ca do ho lam ra. Đo cung la đăc điêm chung cua nô lê thê gi ́ ̃ ̀ ̣ ̉ ̉ ̣ ́ ới cô đai ph ̉ ̣ ương Đông cung nh ̃ ư phương Tây. Song đăc điêm cua xa hôi nô lê ph ̣ ̉ ̉ ̃ ̣ ̣ ương Đông la xa hôi nô lê không ̀ ̃ ̣ ̣ ̉ điên hinh. Cac Mac goi đo la ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀chê đô nô lê gia tr ́ ̣ ̣ ưởng (gia đinh). Nh ̀ ưng nô lê ph ̣ ương Đông không 13
̉ ̀ ực lượng chinh san xuât ra cua cai vât chât. Phân l phai la l ́ ̉ ́ ̉ ̉ ̣ ́ ̀ ớn nô lê đ ̣ ược sử dung hâu ha, phuc dich ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ̉ trong cac gia đinh quan lai, chu nô quyên qui. ̀ ́ Ngoai s ̀ ự phân hoa xa hôi co giai câp cac quôc gia cô đai ph ́ ̃ ̣ ́ ́ ́ ́ ̉ ̣ ương Đông con chia c ̀ ư dân thanh ̀ ̉ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̣ đăng câp: giai câp thông tri la đăng câp qui tôc cao qui, giai câp nông dân ngheo va tâng l ́ ́ ̀ ̀ ̀ ớp thi dân, ̣ thợ thu công thuôc nh ̉ ̣ ưng đăng câp thâp hen. Đâm net vê viêc phân chia xa hôi thanh đăng câp nhât la ̃ ̉ ́ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ̃ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̀ ở Ân Đô. Th ́ ̣ ư tich th ̣ ơi s ̀ ơ sử Ân Đô( khoang năm 1000600TCN) đa noi vê viêc thân Brahma sinh ra ́ ̣ ̉ ̃ ́ ̀ ̣ ̀ nhưng tâng l ̃ ̀ ơp nǵ ươi khac nhau, th ̀ ́ ơi nay co bôn tâng l ̀ ̀ ́ ́ ̀ ớp đo la: Braman( sinh ra t ́ ̀ ừ môn) đăng câp ̀ ̉ ́ cao qui nhât đ ́ ́ ược tiêp xuc v ́ ́ ơi thân thanh, phu trach vê tôn giao giang kinh, giang đao. Kê đên la ́ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ́ ́ ̀ Ksatria( sinh ra từ tay) co nhiêm vu bao vê chê đô, th ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ̣ ứ ba la Vaisia(sinh ra t ̀ ừ đui) va cuôi cung la ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̉ đăng câp Suđra( t ́ ừ ban chân thân Brahma) bi khinh re, thâp hen nhât cua xa hôi. Ân Đô d ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ̣ ưới thời vương triêu Môrya (321232 TCN) xa hôi con đ ̀ ̃ ̣ ̀ ược chia lam 7 đăng câp (theo Mêgasten): cac triêt ̀ ̉ ́ ́ ́ gia, nông phu, muc đông th ̣ ̀ ợ thu công, quan toa va cac thanh viên hôi đông. Môi quan hê gi ̉ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ữa cać ̀ ơp không giông nh tâng l ́ ́ ư cac varna th ́ ơi Veda đo la viêc: “Không ai đ ̀ ́ ̀ ̣ ược phep kêt hôn ngoai đăng ́ ́ ̀ ̉ câp hoăc th ́ ̣ ực hanh nghê nghiêp hay ki nghê khac v ̀ ̀ ̣ ̉ ̣ ́ ơi nghê nghiêp cua minh”. ́ ̀ ̣ ̉ ̀ Ở cac n ́ ươc nh ́ ư Ai Câp, L ̣ ương Ha, Trung Quôc đêu coi giai câp thông tri la đăng câp cao qui con giai câp bi ap b ̃ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̀ ́ ̣ ́ ưc bot ́ ́ ̣ ̀ ̀ lôt la đăng câp d ́ ưới. Giai câp câm quyên đêu đ ́ ̀ ̀ ̀ ưa ra lời giai thich răng s ̉ ́ ̀ ự phân chia nay th ̀ ực hiên do ̣ ́ ́ ̉ y muôn cua thân thanh. Th ̀ ́ ực ra nguôn gôc đăng câp cung băt nguôn t ̀ ́ ̉ ́ ̃ ́ ̀ ừ sự phân chia xa hôi thanh giai ̃ ̣ ̀ ́ ̣ ̉ câp. Chê đô đăng câp chi la s ́ ́ ̉ ̀ ự cung cô thêm đia vi va quyên l ̉ ́ ̣ ̣ ̀ ̀ ợi cua giai câp thông tri. ̉ ́ ́ ̣ ́ ̣ cac quôc gia cô đai ph Chinh tri: ́ ́ ̉ ̣ ương Đông đêu xây d ̀ ựng nha n ̀ ước theo thê chê ̉ ́ ̉ “quân chu chuyên chê trung ́ ương tâp quyên” ̣ ̣ ̀ ực đêu tâp trung vao tay vua. ̀ moi quyên l ̀ ̣ ̀ ̣ ̉ Cu thê: ̣ Ai Câp: sau khi thông nhât đât n ́ ́ ́ ươc đên th ́ ́ ời Cô v ̉ ương quôc, chinh quyên trung ́ ́ ̀ ương tâp ̣ ̀ ược cung cô. Đ quyên đ ̉ ́ ứng đâu bô may nha n ̀ ̣ ́ ̀ ước chinh la vua. Ng ́ ̀ ươi Ai câp goi la: ̀ ̣ ̣ ̀ “pharaon” được coi là một vị thần sống. Quyền lực của pharaon là vô hạn: quyên lâp phap, quyên hanh phap, quyên ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ̀ tư phap, quyên chi huy quân đôi, quyên s ́ ̀ ̉ ̣ ̀ ở hưu ruông đât tôi cao trong toan quôc, đ ̃ ̣ ́ ́ ̀ ́ ứng đâu vê v̀ ̀ ương ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ quyên va thân quyên. Nha vua con la môt chu nô l ̀ ̀ ̀ ̉ ớn nhât chiêm nhiêu ruông đât nhât. Ke bê tôi ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ̀ ở Ai ̣ ược hôn miêng đât n Câp đ ́ ́ ơi vua vưa đăt chân t ̀ ̣ ới cung la môt vinh d ̃ ̀ ̣ ự suôt đ ́ ời. Bất cứ thường dân hay quí tộc đều phải quì lạy trước nhà vua. Quí tộc muốn tâu với nhà vua điều gì đều phải cúi đầu, úp mặt sát đất bên cạnh nhà vua chứ không được phép hôn chân nhà vua. Về sau quyền lực của pharaon bị suy yếu, đã có một số quí tộc sai người khắc trên một tảng đá, nói một cách tự hào rằng : khi yết kiến nhà vua y đã được phép hôn chân vua. Tên vua cũng như tên thần là húy kị không được gọi tới, cho nên phải gọi vua là “pharaon” nghĩa là kẻ ngự trị trong cung điện . Người ta cũng gọi pharaon là con thần Ra. Những tên gọi đó phản ánh bản chất giai cấp của tôn giáo Ai Cập , mặt khác cũng phản ánh quyền lực vô hạn của nhà nước chuyên chế và của nhà vua đã được người Ai Cập cổ thần thánh hóa. Sau khi vua chêt đ ́ ược ươp xac va chôn cât trong long cac kim t ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ự thap hung ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ vi cung hang nghin đô tuy tang qui gia băng vang. Giup viêc cho vua la môt hê thông quam lai t ̃ ̀ ́ ̣ ừ trung ương đên đia ph ́ ̣ ương do môt Vizir nh ̣ ư tê t ̉ ương điêu hanh công viêc hanh chinh. D ́ ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ươi Vizia la môt ́ ̀ ̣ 14
̣ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ bô may quan liêu công kênh gôm cac quan lai cao câp va đông đao cac th ́ ̀ ̉ ́ ư lai goi la Scribes la tâng ̣ ̣ ̀ ̀ ̀ lơp ng ́ ươi co hoc vân th ̀ ́ ̣ ́ ời bây gi ́ ờ. Ở đia ph ̣ ương đơn vi hanh chinh l ̣ ̀ ́ ớn nhât cua Ai Câp la “nom” ́ ̉ ̣ ̀ hay châu do “nomarqu”chua châu đ ́ ứng đâu. Chua Châu cung la tăng l ̀ ́ ̃ ̀ ữ, thâm phan, ng ̉ ́ ười chi huy ̉ quân sự cao nhât đia ph ́ ̣ ương. Cuôi cung, đo la c ́ ̀ ́ ̀ ơ sở va tê bao cua xa hôi: cac công xa nông thôn do ̀ ́ ̀ ̉ ̃ ̣ ́ ̃ trưởng thôn cai quan. Chung qui lai tât ca: vua cung bon qui tôc quan lai va qui tôc tăng l ̉ ̣ ́ ̉ ̀ ̣ ́ ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ữ la chinh la ̀ ́ ̀ ̣ ̃ ̣ giai câp thông tri trong xa hôi. ́ ́ Lương Ha: lich s ̃ ̀ ̣ ử Lương Ha đây rây nh ̃ ̀ ̀ ̃ ững biên đông, nh ́ ̣ ững cuôc chiên tranh gi ̣ ́ ữa cac tôc đinh c ́ ̣ ̣ ư va du muc. Nh ̀ ̣ ưng quôc gia tôi cô cua ng ̃ ́ ́ ̉ ̉ ười Xume ra đời ở Lưỡng Ha đa xây d ̀ ̃ ựng thiêt chê chinh tri ́ ́ ́ ̣ ̉ quân chu chuyên chê trung ́ ương tâp quyên.. Đ ̣ ̀ ứng đâu môi quôc gia cua ng ̀ ̃ ́ ̉ ươi Xume la Patêsi. Thoat ̀ ̀ ̣ đâu Patesi do hôi đông bâu ra, la ng ̀ ̣ ̀ ̀ ̀ ươi đai diên cua tâng l ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ớp qui tôc thi tôc, dân dân Patesi tr ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ ở thanh ̀ môt ch ̣ ưc vi co tinh chât cha truyên con nôi, thâu tom trong tay minh moi ch ́ ̣ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ưc năng va quyên l ́ ̀ ̀ ợi: Patesi la tâng l ̀ ̀ ớp tôi cao cua bon qui tôc tăng l ́ ̉ ̣ ́ ̣ ữ, la đai diên cua thân dân tr ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ước thân thanh. Patêsi năm ̀ ́ ́ ̉ ̣ quyên chi huy quân đôi, quan li kinh tê, coi soc cac công trinh công công, s ̀ ̉ ́ ́ ́ ́ ̀ ̣ ở hữu tât ca ruông đât trong ́ ̉ ̣ ́ ̣ môt quôc gia. D ́ ươi cac Patêsi va giup viêc cho Patêsi la môt hê thông quan lai t ́ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ừ trung ương đên đia ́ ̣ phương. Đứng đâu hê thông quan lai đo la Nubanđa( giông nh ̀ ̣ ́ ̣ ́ ́ ư Vizar ở Ai Câp) trong coi cac hoat ̣ ́ ̣ ̣ đông kinh tê, kho tang va thuy ĺ ̀ ̀ ̉ ợi. Tiêp đo la cac quan lai đăc trach cac công viêc khac nh ́ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ́ ̣ ́ ư thu thuế cac hoat đông th ́ ̣ ̣ ương mai, quân s ̣ ự, kho tang, xây d ̀ ựng cac công trinh công công,..Măc du nha n ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ươć ̉ cua ng ươi Xume đa đ ̀ ̃ ược hinh thanh va ngay cang hoan thiên nh ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ưng vân con mang tinh chât s ̃ ̀ ́ ́ ơ khai, nhưng tan d ̃ ̀ ư cua chê đô dân chu bô lac thi tôc con kha phô biên. Sang th ̉ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ời ki cô Babilon, xa hôi ̀ ̉ ̃ ̣ Lương Ha phat triên thinh đat d ̃ ̀ ́ ̉ ̣ ̣ ươi triêu vua Hamurabi. Đây la th ́ ̀ ̀ ời ki lanh thô v ̀ ̃ ̉ ương quôc đ ́ ược mở ̣ rông nhât, toan bô L ́ ̀ ̣ ưỡng Ha la môt đ ̀ ̀ ̣ ơn vi kinh tê chinh tri thông nhât. Th ̣ ́ ́ ̣ ́ ́ ời ky Babilon la th ̀ ̀ ơi ki nha ̀ ̀ ̀ nươc quân chu chuyên chê trung ́ ̉ ́ ương tâp quyên đ̣ ̀ ược cung cô va phat triên hoan thiên nhât. Đ ̉ ́ ̀ ́ ̉ ̀ ̣ ́ ứng đâu la vua quyên l ̀ ̀ ̀ ực tôi cao đ ́ ược nhân dân va tăng l ̀ ữ thân thanh hoa ̀ ́ ̉ ̣ ́ thê hiên ro trong bô luât ̃ ̣ ̣ Hamurabi. Bô may nha n ̣ ́ ̀ ươc đ ́ ược thiêt lâp đây đu, chăt che va hoan thiên nhât. Vê hinh th ́ ̣ ̉ ̉ ̣ ̃ ̀ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ức nhà nươc Babilon chia thanh hai khu v ́ ̀ ực khac nhau: vung Accat va Băc Xume la môt khu v ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ực hanh chinh,̀ ́ vung Nam Xume la khu v ̀ ̀ ực hanh chinh th ̀ ́ ư hai, vua tiêp c ́ ́ ử tông đôc t ́ ́ ới cai quan. Cung v ̉ ̀ ơi viêc cung ́ ̣ ̉ ́ ̣ ́ cô bô may chinh quyên va chinh sach cai tri thich h ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ợp, nha vua rât quyêt tâm xây d ̀ ́ ́ ựng quân đôi. Quân ̣ ̣ đôi Babilon la quân đôi th ̀ ̣ ương tr ̀ ực, do chinh nha vua chi huy, t ́ ̀ ̉ ương linh va quân si đêu đ ́ ̃ ̀ ̃ ̀ ược ban ̣ ̣ câp ruông đât. Quân đôi Babilon co tinh thân va ki luât nghiêm minh, đ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̉ ̣ ược huân luyên chiên đâu ki ́ ̣ ́ ́ ̃ cang. Cac th ̀ ́ ơi ki sau đo liich s ̀ ̀ ́ ̣ ử Lương Ha co nhiêu biên đông nh ̃ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ưng vê c ̀ ơ ban mô hinh quân chu ̉ ̀ ̉ chuyên chê nay vân đ ́ ̀ ̃ ược duy tri.̀ Ân Đô: d ́ ̣ ươi chê đô nô lê Ân Đô cung thiêt lâp nên quân chu chuyên chê tâp quyên nh ́ ́ ̣ ̣ ́ ̣ ̃ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ ư cac quôc gia ́ ́ phương Đông khac. Nha vua năm toan bô quyên l ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ực. Vua Ân Đô đ ́ ̣ ược coi như môt bô phân cua thân ̣ ̣ ̣ ̉ ̀ ̣ ́ ỡ nhân dân. Dưới nhà vua là hội đồng cơ mật “Parisát” gồm đại biểu của những thanh hiên ra giup đ ́ gia đình quý tộc tiếng tăm nhất. Trong bộ máy nhà nước cồng kềnh, đứng đầu là các thừa Tướng cùng nhiều chức thượng thư trông coi các bộ. Đơn vi hanh chinh l ̣ ̀ ́ ơn nhât cua Ân Đô la môt nghin ́ ́ ̉ ́ ̣ ̀ ̣ ̀ lang, d ̀ ươi môt nghin lang la môt trăm lang, d ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̣ ̀ ưới môt trăm lang la hai m ̣ ̀ ̀ ươi lang. D ̀ ươi hai m ́ ươi lang ̀ ̀ ười lang. Quan cai quan t la m ̀ ̉ ư môt nghin lang do trung ̀ ̣ ̀ ̀ ương bô nhiêm. Hê thông quan ch ̉ ̣ ̣ ́ ưc Ân Đô ́ ́ ̣ 15
được nha ǹ ươc tra l ́ ̉ ương, bông. Quan cao câp l ̉ ́ ương gâp sau lân quan trung câp, quan trung câp ́ ́ ̀ ́ ́ lương gâp ba lân quan s ́ ̀ ơ câp. Ngoai l ́ ̀ ương cac quan lai con đ ́ ̣ ̀ ược phat gao, quân ao hăng năm theo ́ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ươc chu nô rât chu y xây d qui đinh. Nha n ́ ̉ ́ ́ ́ ựng lực lượng quân đôi hung manh co nhiêu quân binh ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ̉ ́ ́ ̉ chung trong đo co ca chiên xa va t ́ ̀ ượng bin, la công cu đê cac triêu đai Ân Đô đan ap nhân dân va ̀ ̣ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̀ chiên tranh thôn tinh lân nhau. ́ ́ ̃ Trung Quôc: nha n ́ ̀ ươc cô đai Trung Quôc m ́ ̉ ̣ ́ ở đâu la triêu nha Ha( thê ki XXIXVIII TCN) no ch ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ́ ̉ ́ ưa thực sự vưng chăc nh ̃ ́ ưng vân la kiêu nha n ̃ ̀ ̉ ̀ ước quân chu chuyên chê tâp quyên. Thu linh liên minh ̉ ́ ̣ ̀ ̉ ̃ ́ ̣ ̣ cac bô lac đa tr ̃ ở thanh vua, ngôi vua không con đ ̀ ̀ ược sự bâu c ̀ ử cua cac thanh viên bô lac ma mang ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ̀ tinh cha truyên con nôi. Đê bao vê đia vi cua nha vua cung nh ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ̀ ̃ ư giai câp thông tri nha vua cung nh ́ ́ ̣ ̀ ̃ ư ̉ cua giai câp thông tri nha Ha đa tô ch ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̃ ̉ ức ra cac công cu bao l ́ ̣ ̣ ực như quân đôi, nha tu, hê thông quan ̣ ̀ ̀ ̣ ́ ̣ lai,.. Bô may nha n ̣ ́ ̀ ươc triêu Ha đ ́ ̀ ̣ ơn gian co môt sô quan ch ̉ ́ ̣ ́ ưc giup viêc cho vua nh ́ ́ ̣ ư quan coi kho ̣ tang, quan trông coi viêc chăn nuôi( muc chinh), quan trông coi xe ng ̀ ̣ ́ ựa cua vua(xa chinh), quan trông ̉ ́ coi thưc ăn cho vua( bao chinh). Sau khi nha Ha sup đô nha Th ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ương( XVIIXII TCN) lên thay bô may ̣ ́ nha n ̀ ươc quân chu chuyên chê trung ́ ̉ ́ ương tâp quyên đ ̣ ̀ ược cung cô hoan thiên va v ̉ ́ ̀ ̣ ̀ ững chăc h ́ ơn. Sang thơi nha Chu kê th ̀ ̀ ́ ưa thanh qua d ̀ ̀ ̉ ươi th ́ ời Thương, nha Chu đa tiên hanh xây d ̀ ̃ ́ ̀ ựng va phat triên ̀ ́ ̉ ̣ manh me, la triêu đai l ̃ ̀ ̀ ̣ ơn nhât cua Trung Quôc th ́ ́ ̉ ́ ời cô đai. Cung v ̉ ̣ ̀ ới viêc m ̣ ở rông lanh thô bô may ̣ ̃ ̉ ̣ ́ nha n ̀ ươc đ ́ ược xây dựng phưc tap. Đ ́ ̣ ứng đâu nha n ̀ ̀ ước la Thiên T ̀ ử( con trời), theo mênh tr ̣ ời đê cai ̉ ̣ ́ ̉ tri nhân dân. Cho nên y cua vua, mênh lênh vua la y, mênh lênh cua tr ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ơi, thân dân phai tuyêt đôi phuc ̀ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ tung.Nha Chu lây quan hê huyêt thông lam c ̀ ̀ ́ ̣ ́ ́ ̀ ơ sở cho viêc tô ch ̣ ̉ ức bô may nha n ̣ ́ ̀ ước cai tri, đia vi xa ̣ ̣ ̣ ̃ ̣ hôi, quyên l ̉ ực quôc gia. Quan hê huyêt thông quyêt đinh vi tri cao thâp trong bô may nha n ́ ̣ ́ ́ ́ ̣ ̣ ́ ́ ̣ ́ ̀ ước, trong ̃ ̣ xa hôi. Lich s ̣ ử con goi chê đô nay la chê đô Tông Phap. D ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ươi th ́ ơi nha Chu, d ̀ ̀ ươi vua la quan vu s ́ ̀ ư,́ môt ch ̣ ưc quan co quyên l ́ ́ ̀ ực lơn trông coi viêc boi toan, chiêm bôc cho nha vua. Giup vua hiêu mênh ́ ̣ ́ ́ ́ ̀ ́ ̉ ̣ trơi va hanh s ̀ ̀ ̀ ự. Vu sứ la s ̀ ư gia nôi nha vua v ́ ̉ ́ ̀ ơi tŕ ơi. Sau vu s ̀ ứ con co cac ch ̀ ́ ́ ưc quan khac trông coi ́ ́ ̣ ̣ công viêc cu thê: quan hi hoa trông coi th ̉ ̀ ư phap, quan quan sach trông coi văn th ́ ̉ ́ ư, quan thu tang th ̉ ̀ ư trong coi hô s ̀ ơ, quan đai ly quan vê tô tung, quan bao hanh trông coi viêc ân tin va nhiêu ch ̣ ́ ̉ ̀ ́ ̣ ̉ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̀ ưc quan ́ ́ ́ ̀ ̣ khac.. Cac triêu đai Trung Quôc đêu chia quôc gia thanh cac đ ́ ̀ ́ ̀ ́ ơn vi hanh chinh đê cai tri. Nha Chu trên ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ̀ cơ sở chê đô Tông Phap phân phong cho thân thich ho hang nh ́ ́ ́ ̣ ̀ ưng vung đât rông l ̃ ̀ ́ ̣ ớn lâp thanh nḥ ̀ ững nươc ch ́ ư hâu. Trên toan quôc n ̀ ̀ ́ ươc ch ́ ư hâu la đ ̀ ̀ ơn vi hanh chinh l ̣ ̀ ́ ơn nhât, nh ́ ́ ưng ở binh diên đia ̀ ̣ ̣ phương, cac n ́ ươc ch ́ ư hâu la vua con x ̀ ̀ ưng la v ̀ ương hoăc công. Cac v ̣ ́ ương công nhân ch ̣ ưc t́ ước, ruông đât t ̣ ́ ừ thiên tử, co nghia phu phai công nap vât phâm, binh linh ra s ́ ̃ ̣ ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ưc giup đ ́ ́ ỡ thiên tử khi có chiên tranh. Thê l ́ ́ ực cua cac v ̉ ́ ương công rât l ́ ớn. Khi chinh quyên trung ́ ̀ ương vưng manh thi ho thân ̃ ̣ ̀ ̣ ̀ ̣ phuc, khi yêu thi ho th ́ ̀ ̣ ực hiên tham vong cat c̣ ̣ ́ ư. Không chê thiên t ́ ́ ́ ử đê không chê ch ̉ ́ ́ ư hâu, tiêu diêt ̀ ̣ ̃ ̉ ́ ̉ lân nhau đê ba chu. Đo la cuc diên Xuân Thu, Chiên Quôc th ́ ̀ ̣ ̣ ́ ́ ời nha Chu keo dai suôt sau thê ki VIIIIII ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ TCN. ̉ ̉ Thê chê quân chu chuyên chê trung ́ ́ ương tâp quyên không chi xuât hiên ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ở bôn trung tâm l ́ ớn la Ai ̀ ̣ ̣ ương Ha, Trung Quôc ma con tai môt sô quôc gia cô đai khac Câp, Ân Đô, L ́ ̃ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ́ ́ ̉ ̣ ́ ở phương Đông. Nguyên nhân chế độ quân chủ chuyên chế ở phương Đông : 16
Ở phương đông với nền kinh tế nông nghiệp thì thuỷ lợi là vấn đề hàng đầu. Muôn nh ́ ư vây phai ̣ ̉ ̣ ̀ ực vao trung tâp trung quyên l ̀ ương đê huy đông nhân tai vât l ̉ ̣ ̀ ̣ ực. Điêu nay la nhân tô đê tao nên chinh ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ̉ ̉ thê quân chu chuyên chê trung ́ ương tâp quyên. ̣ ̀ ́ ư liêu san xuât la ruông đât nên nha vua dung no rang buôc cac thân dân va năm tron quyên Do năm t ̣ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ươc chiêm h chinh tri.Cac nha n ́ ́ ́ ữu nô lê ph ̣ ương Đông con co ch ̀ ́ ưc năng tiên hanh chiêm tranh đê bao ́ ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ̉ vê tô quôc, banh tr ́ ̀ ương lanh thô nên cân phai tâp trung quyên l ́ ̃ ̉ ̀ ̉ ̣ ̀ ực vao tay vua đê huy đông s ̀ ̉ ̣ ức người sưc cua. ́ ̉ ̉ Ngoai ra giai câp chu nô ̀ ́ ở phương Đông chi co môt tâng l ̉ ́ ̣ ̀ ớp la chu nô nông nghiêp ma xu h ̀ ̉ ̣ ̀ ương ́ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̀ ̉ chinh tri la thiêt lâp môt nên quân chu chuyên chê nên chung rât dê dang th ́ ́ ́ ̃ ̀ ực hiên điêu đo vi không ̣ ̀ ́ ̀ ̉ ́ ̀ ớp chu nô đôi lâp chông lai nh vâp phai cac tâng l ́ ̉ ́ ̣ ́ ̣ ư ở Hy LapLa Ma ph ̣ ̃ ương Tây. ̀ ươc chiêm h Cac nha n ́ ́ ́ ữu nô lê ph ̣ ương Đông với bô may bao l ̣ ́ ̣ ực to lơn, cung v ́ ̀ ơi viêc thân thanh hoa ́ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̃ ̣ ̣ ́ ực cho chu nô, bao vê tai san cho giai câp thông tri, đan ap cac cuôc nha vua va chê đô đa phuc vu đăt l ̀ ̉ ̉ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣ đâu tranh kh ́ ởi nghia cua dân ngheo nô lê. ̃ ̉ ̀ ̣ ́ ̣ ̉ ̉ Tac đông cua nên quân chu chuyên chê trung ̀ ́ ương tâp quyên: ̣ ̀ ́ ̀ ươc chiêm h Cac nha n ́ ́ ữu nô lê ̣ ở phương Đông đa lam nông côt cho nhân dân xây d ̃ ̀ ̀ ́ ựng va phat triên ̀ ́ ̉ được nhưng nên văn hoa đa dang va đôc đao, v ̃ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ́ ới nhưng thanh t ̃ ̀ ựu rực rỡ vê ch ̀ ữ viêt, văn hoc nghê ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ự nhiên, triêt hoc,…va hang loat cac công trinh văn hoa vât chât đô sô sông mai v thuât, khoa hoc t ́ ̣ ̀ ̀ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̃ ới thơi gian. Nh ̀ ưng thanh t ̃ ̀ ựu ây đa lam cho cac quôc gia cô đai ph ́ ̃ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ương Đông trở thanh nh ̀ ững trung tâm văn minh lơn cua thê gi ́ ̉ ́ ới cô đai. ̉ ̣ Nhưng mâu thuân, bât công trong xa hôi nay sinh gay găt gi ̃ ̉ ́ ̃ ̣ ̉ ́ ưa tâng l ̃ ̀ ớp thông tri va tâng l ́ ̣ ̀ ̀ ớp bi tri dân ̣ ̣ ̃ ̣ đên nhiêu cuôc kh ́ ̀ ởi nghia: Trong Kinh Thi cua Trung Quôc co nh ̃ ̉ ́ ́ ững bai th ̀ ơ miêu ta canh bât công ̉ ̉ ́ ̃ ̣ ̀ ̀ ́ ̉ ́ ới bon qui tôc thông tri nh trong xa hôi va long oan ghet cua nhân dân đôi v ́ ̣ ́ ̣ ́ ̣ ư sau: ́ ̉ ̀ ̉ ơi an nhan; co ke thi suôt ngay vât va..” “co ke thi nghi ng ̀ ́ ̉ ̀ ́ ̀ ́ ̉ ́ ̉ “co ke không hê nghe nh ̀ ưng l ̃ ơi than van bên ngoai; co ke kho nhoc th ̀ ̃ ̀ ́ ̉ ́ ̣ ở không ra hơi; “ co ke thi năm ́ ̉ ̀ ̀ ̉ mat thanh th ́ ơ, co ke thi viêc vua bê bôn; “ co ke thi che chen vui ch ́ ̉ ̀ ̣ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ ̀ ́ ơi; co ke thi hăng buôn râu lo ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ̀ sợ..” ̃ ́ ơn) (Tiêu NhaBăc S ̀ Đời sông khô c ́ ̉ ực cua quân chung nhân dân ̉ ̀ ́ ở Ai Câp vao th ̣ ̀ ơi Trung v ̀ ương quôc cung chung tinh ́ ̃ ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ canh. Quang đai quân chung nhân dân chiu hai tâng ap b ̀ ́ ̀ ́ ưc boc lôt cua cac pharaoh va cua cac chua ́ ́ ̣ ̉ ́ ̀ ̉ ́ ́ châu. Đời sông khô c ́ ̉ ực cua ho đ ̉ ̣ ược phan anh trong cac tac phâm văn hoc th ̉ ́ ́ ́ ̉ ̣ ời bây gi ́ ờ: “ Thân đoi ̀ ́ ̉ ̉ ̉ ̣ ̣ lang vang quanh tup lêu tranh cua nông dân, lao đông nhoc nhăn vân không đam bao cho hoc đu ́ ̀ ̀ ̃ ̉ ̉ ̣ ̉ sông. Moi ng ́ ̣ ươi đêu nhăm t ̀ ̀ ̀ ước đoat nh ̣ ững san vât cua ho nh ̉ ̣ ̉ ̣ ư gao, thoc, l ̣ ́ ưa, ng ̀ ựa. Ngươi ta đanh ̀ ́ ̣ ̣ đâp ho không chut th ́ ương tiêc. Ng ́ ươi ta câm ho khoc la, va nêu ho co đi th ̀ ́ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ ưa kiên thi ho cung không ̣ ̀ ̣ ̃ 17
đâu tim ra công ly ̀ ̉ ̣ ̉ ̀ ưng cuôc khoi nghia nô ra ́”. Mâu thuân giai câp ngay môt gay găt, kêt qua la nh ́ ̀ ́ ́ ̃ ̣ ̉ ̃ ̉ ngươi ta biêt đên nh ̀ ́ ́ ững cuôc kḥ ởi nghia qua nh ̃ ưng tai liêu con l ̃ ̀ ̣ ̀ ưu lai, nh ̣ ưng đa phân nh ̀ ững tai liêu ̀ ̣ ̀ ̀ ́ ́ ̉ nay con rât it oi. ̣ ̉ ̣ Vi Ai câp cô đai chi co tâng l ̀ ̉ ́ ̀ ơp qui tôc quan lai m ́ ́ ̣ ̣ ơi biêt ch ́ ́ ư, ma ho thi không muôn ghi lai cac cuôc ̃ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ́ ́ ̀ ̃ phan loan ây nêu co thi cung băng nh ̀ ững lời le hăn hoc va phi bang nh ̃ ̀ ̣ ̀ ̉ ́ ững người khởi nghia. Chăng ̃ ̉ ̣ han nh ư tac phâm : “l ́ ̉ ơi khuyên bao cua Ipuxe” va “l ̀ ̉ ̉ ̀ ơi tuyên đoan cua Nêpectuy” đa ghi lai răng: “ ̀ ́ ̉ ́ ̃ ̣ ̀ ngươi ta pha phach cung điên cac cung điên nha vua, ng ̀ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ươi ta xuc xao vao nh ̀ ̣ ̣ ̀ ưng n ̃ ơi bi mât đê thiêu ́ ̣ ̉ huy hô s ̉ ̀ ơ, sô sach cua cac quan t ̉ ́ ̉ ́ ư phap tai chinh, đac điên”...”nh ́ ̀ ́ ̣ ̀ ững người bao đông thâm chi con ̣ ̣ ̣ ́ ̀ băt troi nha vua đem đi ́ ́ ̀ ” va cuôi cung tac gia kêt luân: ̀ ́ ̀ ́ ̉ ́ ̣ “Nhưng ke tôi t ̃ ̉ ớ trở thanh nh ̀ ưng ng ̃ ươi chu ̀ ̉ nha” ̀ . Ở Lương Ha, b ̃ ̀ ưc tranh vê phong trao phan khang cua quân chung lao khô ́ ̀ ̀ ̉ ́ ̉ ̀ ́ ̉ ở Xume con m ̀ ơ ̀ ̣ nhat, chi con s ̉ ̀ ử liêu ghi lai không chi tiêt vê phong trao đâu tranh cua th ̣ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ợ thu công, nông dân công xa ̉ ̃ va nô lê ̀ ̣ ở quôc gia thanh thi Lagas, lât đô quyên l ́ ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ực cua patêsi tan bao, đ ̉ ̀ ̣ ưa Urucagina lên ngôi, thực ̣ ̣ ́ ̉ ́ hiên môt sô cai cach co l ́ ợi cho ngươi ngheo khô. ̀ ̀ ̉ Ở Trung Quôc, nhân dân n ́ ước Trinh lanh đên miên ̣ ́ ́ ̀ đâm lây Giai Bô đê tô ch ̀ ̀ ̣ ̉ ̉ ưc cuôc phan khang chông giai câp thông tri. Binh si n ́ ̣ ̉ ́ ́ ́ ́ ̣ ̃ ươc S ́ ở khởi nghia ̃ ở biên giơi, đuôi vua S ́ ̉ ở vao trong r ̀ ưng. ̀ Vao nh ̀ ưng năm cuôi cung tr ̃ ́ ̀ ươc công nguyên hoăc nh ́ ̣ ững năm đâu công nguyên,; nhin chung cac ̀ ̀ ́ ̉ ̣ quôc gia cô đai ph ́ ương Đông đêu kêt thuc hinh thai xa hôi chiêm h ̀ ́ ́ ̀ ́ ̃ ̣ ́ ữu nô lê va lân l ̣ ̀ ̀ ượt chuyên sang ̉ ̃ ̣ xa hôi phong kiên. ́ 2.2 Văn hoa:́ Chữ viêt cua cac n ́ ̉ ́ ươc ph ́ ương Đông ra đời sớm đa phân la ch ̀ ̀ ữ tượng hinh, ki hiêu, co thê ̀ ́ ̣ ́ ̉ cung đông th ̀ ̀ ời vơi s ́ ự ra đời nha n ̀ ước. Cac nha Ai Câp hoc cho răng ch ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ữ viêt Ai Câp co t ́ ̣ ́ ừ 4000 năm ́ ̀ ̣ TCN. Đo la loai ch ữ tượng hinh viêt trên đa, trên x ̀ ́ ́ ương, trên la cây, trên cac lăng mô. Ng ́ ́ ̣ ười ta tim ̀ được 700 ki hiêu va 24 dâu hiêu phu âm cua ch ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ữ Ai Câp cô. ̣ ̉ Ở Lương Ha 3000 năm TCN ch ̃ ̀ ữ tiêt́ hinh ra đ ̀ ời ở Lương Ha. Ch ̃ ̀ ữ cô Ân Đô la ch ̃ ́ ̣ ̀ ữ Phan va ch ̣ ̀ ữ Pali. Ở Trung Quôc th́ ời Ha, Th ̣ ương, ̃ ́ ư t Chu đa co ch ̃ ượng hinh giap côt, ch ̀ ́ ́ ữ kim văn, chữ tiêu triên la nên tang cua ch ̉ ̣ ̀ ̀ ̉ ̉ ữ Han sau nay. ́ ̀ Sự ra đời cua ch ̉ ữ viêt găn liên v ́ ́ ̀ ới sự ra đời cua thanh t ̉ ̀ ựu văn hoc, nghê thuât nh ̣ ̣ ̣ ư thê loai ̉ ̣ ̣ ̉ ̀ truyên kê băng văn xuôi ở Ai Câp, L ̣ ương Ha, s ̃ ̀ ử thi đô sô cua Ân Đô: Mahabharata dai 220.000 câu ̀ ̣ ̉ ́ ̣ ̀ ̉ ̣ ̣ kê lai cuôc chiên tranh gianh quyên l ́ ̀ ̀ ực tan khôc cua dong ho Bharata. Th ̀ ́ ̉ ̀ ̣ ơ phương Đông ra đời sớm va phong phu nhiêu thê loai. Cac bô s ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ ử thi thât ra cung la nh ̣ ̃ ̀ ưng tâp th ̃ ̣ ơ đô sô. Đang chu y th ̀ ̣ ́ ́ ́ ời nay co ̀ ́ thơ ca cua Ai Câp hay Kinh Thi cua Trung Quôc tông h ̉ ̣ ̉ ́ ̉ ợp thơ tư th ̀ ời Tây Chu đên th ́ ời Xuân Thu mà ̉ ́ ́ ̣ chi co 305 bai chăt loc tinh hoa cua th ̀ ̉ ơ ca cô đai bao gôm phong( ca dao), nha( th ̉ ̣ ̀ ̃ ơ cua qui tôc, ̉ ́ ̣ ̣ tung( th ơ ca ngợi cac triêu đai). Nên nghê thuât ph ́ ̀ ̣ ̀ ̣ ̣ ương Đông thât phong phu v ̣ ́ ơi âm nhac reo răt mê ́ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ly, nhac cu đôc đao phong phu, nh ́ ́ ưng điêu mua uyên chuyên rung đông trên t ̃ ̣ ́ ̉ ̉ ̣ ưng bô phân c ̀ ̣ ̣ ơ thê con̉ ngươi đêu toat lên ve đep bât t ̀ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ử. 18
Phương Đông la n ̀ ơi phat triên cua cac môn toan hoc: hinh hoc cua ng ́ ̉ ̉ ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̉ ươi Ai Câp, sô hoc cua ng ̀ ̣ ́ ̣ ̉ ươì ̣ ̣ ́ Ai Câp va Ân Đô. Ân Đô la quê h ̀ ́ ̣ ̀ ương cua chin ch ̉ ́ ữ sô va ch ́ ̀ ữ sô 0. Ng ́ ười Trung Quôc tinh đ ́ ́ ược số ́ ́ ́ ̣ Pi chinh xac đên sô thâp phân th ́ ứ 106. Vơi ng ́ ười Ai Câp sô pi băng 3,1418. Ng ̣ ́ ̀ ười phương Đông đã quan tâm nghiên cưu đên vu tru va đat đ ́ ́ ̃ ̣ ̀ ̣ ược những kiên th ́ ưc uyên bac vê thiên văn hoc. Ng ́ ́ ̀ ̣ ười Ân ́ ̣ ́ ược nguyêt th Đô năm đ ̣ ực, biêt tinh cac mua trong năm,.. Ng ́ ́ ́ ̀ ươi Trung Quôc con biêt đ ̀ ́ ̀ ́ ược sự vân ̣ ̀ ̉ ̉ hanh cua sao chôi, ghi chep đ ́ ược 800 vi tinh tu, trong sô đo ngay nay ng ̀ ́ ́ ́ ̀ ươi ta kham pha đ ̀ ́ ́ ược 120 ngôi sao. Cac n ́ ươc ph ́ ương Đông đat trinh đô cao vê giai phâu c ̣ ̀ ̣ ̀ ̉ ̉ ơ thê ng ̉ ười, biêt châm c ́ ứu biêt dung ́ ̀ thao d̉ ược đê ch ̉ ưa bênh. Ky thuât ̃ ̣ ̃ ̣ ướp xac rât cao cua ng ́ ́ ̉ ươi Ai Câp va ng ̀ ̣ ̀ ười Trung Quôc đa noi lên ́ ̃ ́ ̣ ̉ ̉ trinh đô giai phâu va s ̀ ̀ ử dung d ̣ ược liêu rât cao cua ng ̣ ́ ̉ ươi x ̀ ưa, ho đa tao ra nh ̣ ̃ ̣ ưng xac ̃ ́ ươp tôn tai đên ́ ̀ ̣ ́ hang nghin năm sau. ̀ ̀ ́ ̉ ́ Co thê noi bao trum lên đ ̀ ời sông c ́ ư dân nông nghiêp ph ̣ ương Đông la niêm tin tin ng ̀ ̀ ́ ương va ̃ ̀ ̣ cac sinh hoat văn hoa dân gian. ́ ́ Tín ngưỡng là cội nguồn của lễ hội. Lễ hội vừa là dịp tiến hành các nghi lễ có tính ma thuật để cầu xin thần linh giúp đỡ, xua đuổi tà ma, vừa là dịp để người dân vui chơi giải trí. Trong số các loại tín ngưỡng tồn tại ở phương Đông, phổ biến nhất là tín ngưỡng sùng bái tự nhiên. Điều này hoàn toàn có cơ sở bởi sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ở thời kì sơ khai khi khoa học kĩ thuật chưa phát triển, gần như tất cả đều phụ thuộc vào thiên nhiên, vào ý Trời. Vì vậy, ở khắp nơi, từ Đông Bắc PhiTây Á đến lưu vực sông Hoàng Hà rộng lớn v.v. đâu đâu người ta cũng thờ cúng các vị Thần liên quan đến sản xuất nông nghiệp như: Thân Osiris( Ai Câp), Thân ̀ ̣ ̉ Nươc, Thân Măt Tr ́ ̀ ̣ ơi, Thân Sông,.. ̀ ̀ Gắn liền với tín ngưỡng sùng bái tự nhiên là hàng loạt các lễ hội nông nghiệp như lễ hội té nước, lễ hội cầu mưa, cầu nắng, hội đua thuyền, lễ tịch điền, lễ hội mừng được mùa...Ngoai tin ng ̀ ́ ương ̃ sung bai t ̀ ́ ự nhiên la tin ng̀ ́ ương phôn th ̃ ̀ ực. Với y nghia phôn la nhiêu, th ́ ̃ ̀ ̀ ̀ ực la nay n ̀ ̉ ở, tin ng ́ ương nay ̃ ̀ mang triêt ly sông điên hinh cho c ́ ́ ́ ̉ ̀ ư dân nông nghiêp luôn h ̣ ướng tơi s ́ ự sinh sôi nay n ̉ ở, ươc mong ́ duy tri va phat triên s ̀ ̀ ́ ̉ ự sông. ́ Tôn giao gi ́ ữ vai tro rât quan trong trong đ ̀ ́ ̣ ời sông tin thân cua c ́ ̀ ̉ ư dân phương Đông. No cung ́ ̃ ̣ ̉ la công cu đê thân thanh hoa nha vua va bao vê chê đô. ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ Ở Ai Câp, măc du hinh thanh t ̣ ̣ ̀ ̀ ̀ ừ rât s ́ ớm nhưng trong môt th ̣ ơi gian dai vân gi ̀ ̀ ̃ ữ lai nhiêu tin ng ̣ ̀ ́ ưỡng tôn giao nguyên thuy. Vi thê ho th ́ ̉ ̀ ́ ̣ ờ rât́ ̀ ̣ nhiêu vi thân khac nhau: thân Ra, thân Sobek( thân ca sâu), thân Osiris,thân Montou(thân chim ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ưng), ̣ thân Ptah(thân sang tao ra vu tru va con ng ̀ ̀ ́ ̃ ̣ ̀ ươi),....V ̀ ơi c ́ ư dân Lưỡng Ha, ho theo đa thân giao. Môi ̀ ̣ ̀ ́ ̃ quôc gia đêu co thân chu cua minh. Ng ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̉ ̀ ươi Uruc th ̀ ơ thân Anu, Eridu th ̀ ̀ ờ thân Eaua, ng ̀ ười Lưỡng Hà ̀ ờ nhiêu thân khac nh con th ̀ ̀ ́ ư: Thân Tammu(vi thân cua long nhân ai mua mang), Thân Negan( thân đia ̀ ̣ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ nguc), N ữ Thân IaraThân me( thân bao hô nông nghiêp va sinh san). Ân Đô la quê h ̀ ̀ ̣ ̀ ̉ ̣ ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ ương cua nhiêu ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ tôn giao: Ba La Môn, Phât giao, ngoai ra con co đao Sikh, đao Jain. Môt net đăc săc cua tôn giao Ân ́ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̣ ́ ̀ ự kêt h Đô đo la s ́ ợp giữa triêt hoc va tôn giao, măt du đây la hai linh v ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ̃ ực khac nhau. ́ Phương Đông cung la n ̃ ̀ ơi phat sinh nh ́ ưng t ̃ ư tưởng triêt hoc l ́ ̣ ớn du la duy tâm hay duy vât ma ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ tinh hoa la triêt hoc cô đai Ân Đô va Trung Quôc. Triêt hoc duy vât khăng đinh thê gi ́ ́ ới tôn tai b ̀ ̣ ởi: ̉ ̣ ̉ ̉ ́ ơi la s kim, thuy, môc, hoa, thô. Thê gi ́ ̀ ự thông nhât gi ́ ́ ữa hai măc đôi lâp âm d ̣ ́ ̣ ương.,..nhưng t ̃ ư tưởng ́ ̣ ̉ ̣ triêt hoc cô đai Trung Hoa th ương găn v ̀ ́ ới nhưng t ̃ ư tưởng chinh tri l ́ ̣ ơn đ ́ ương thời như: phai Nho ́ 19
̉ Gia do Không T ử(551479TCN) sang lâp, la môt t ́ ̣ ̀ ̣ ư tương chinh tri nôi bât. Không T ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ̉ ử chi ra ra răng ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ưc la môi quan hê chinh tri c quan hê chinh tri đao d ́ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ơ ban trong xa hôi. Nho giao la môt trong nh ̉ ̃ ̣ ́ ̀ ̣ ững ̣ ́ ̣ ́ ̀ ̣ nguyên nhân quan trong khiên chê đô phong kiên Trung Quôc tôn tai lâu dai trong lich s ́ ́ ̀ ̣ ử. Măc Gia do ̣ ̣ ử(479381 TCN) sang lâp không đ Măc T ́ ̣ ược giai câp thông tri s ́ ́ ̣ ử dung nh ̣ ưng tư tưởng nay mang đây ̀ ̀ tinh nhân văn con ng ́ ười, Phap Gia do Lao T ́ ̃ ử (giưa th ̃ ơi Xuân Thu) sang lâp thiên vê triêt hoc duy vât ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ̀ ơn, đê cao s nhiêu h ̀ ự thanh tinh vô vi thoat tuc đê vui thu vui tiên canh h ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ́ ̉ ơn la găn v ̀ ́ ới đời sông th́ ực ̣ ̉ tai cua con ng ươi. ̀ ̀ ươc ra đ Nha n ́ ời găn liên v ́ ̀ ới sự ra đời cua phap luât. Phap luât la y chi cua giai câp thông tri ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̉ ́ ́ ̣ được nâng lên thanh qui pham phap luât, m ̀ ̣ ́ ̣ ượn ban tay c ̀ ương chê cua nha n ̃ ́ ̉ ̀ ươc đê buôc toan dân ́ ̉ ̣ ̀ ̉ ực hiên. Nh phai th ̣ ư vây phap luât la nhu câu cua ban thân nha n ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ̉ ̉ ̀ ươc. Nh ́ ưng t ̃ ư tưởng phap luât xuât ́ ̣ ́ chung nh ́ ư tư tưởng nhân tri cua Không T ̣ ̉ ̉ ử, Phap Tri cua Han Phi T ́ ̣ ̉ ̀ ử. Đăc biêt la bô luât Hammurabi ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̉ ́ ̉ la bô luât hoan chinh nhât cua luât phap ph ̀ ̣ ́ ương Đông cô đai. Nh ̉ ̣ ưng t ̃ ư tưởng cua cac bô luât trên đa ̉ ́ ̣ ̣ ̃ ̀ ơn trong lich s co vai tro to l ́ ́ ̣ ử phap chê ph ́ ́ ương ĐôngCac quôc gia cô đai ph ́ ́ ̉ ̣ ương Đông cung đa đê lai ̃ ̃ ̉ ̣ bê day nh ̀ ̀ ưng gia tri văn hoa vât chât, cac công trinh kiên truc đên đai, lăng miêu chua, thap,…nh ̃ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ư Kim Tự Thap( Ai Câp), v ́ ̣ ươn treo Babilon( L ̀ ương Ha), Van Ly Tr ̃ ̀ ̣ ́ ương Thanh( Trung Quôc),.. ̀ ̀ ́ Xuât phat t ́ ́ ừ đăc điêm riêng vô cung thuân l ̣ ̉ ̀ ̣ ợi vê đia ly cua cac n ̀ ̣ ́ ̉ ́ ươc ph ́ ương Đông, cac quôć ́ ̉ ̣ gia cô đai ph ương Đông đa băt đâu co y th ̃ ́ ̀ ́ ́ ưc vê viêc m ́ ̀ ̣ ở rông giao l ̣ ưu buôn ban v ́ ơi nhau thông qua ́ đường thuy lân đ ̉ ̃ ường bô, nôi bât la con đ ̣ ̉ ̣ ̀ ường tơ lua nôi Trung Quôc v ̣ ́ ́ ới Ai Câp va cac n ̣ ̀ ́ ước Cân ̣ ̣ Đông. Qua viêc giao l ưu kinh tê, s ́ ự giao thoa vê văn hoa băt đâu xuât hiên, nh ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ững cai hay cai đep băt ́ ́ ̣ ́ đâu triên ba cho nhau va rât nhanh chong chung đ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ược tiêp nhân va phô biên ra cac khu v ́ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ực khac. Vi ́ ́ ̣ ư Phât Giao xuât phat du nh ̣ ́ ́ ́ ở Ân Đô nh ́ ̣ ưng no vân co măt ́ ̃ ́ ̣ ở Trung Quôc, Xrilanka, Đông Nam A.Nho ́ ́ ̉ ́ ̣ ở Trung Quôc ma con giao không chi co măt ́ ́ ̀ ̀ ở Viêt Nam. Nh ̣ ưng thanh t ̃ ̀ ựu vê toan hoc cua ng ̀ ́ ̣ ̉ ười Âń Đô đ̣ ược người Arâp hoc hoi va tryên ba sang Châu Âu. Trong s ̉ ̣ ̣ ̉ ̀ ̀ ́ ự phat triên r ́ ̉ ực rỡ cua văn minh ̉ phương Đông không chi la s ̉ ̀ ự tự thân phat triên cua môi quôc gia ma đo con la “ s ́ ̉ ̉ ̃ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ự giao thoa” giưã cac trung tâm l ́ ơn cua nhân loai. ́ ̉ ̣ ́ ̣ “Tom lai ph ương Đông cô đai co nên văn hoa r ̉ ̣ ́ ̀ ́ ực rỡ phong phu vê gia tri văn hoa tinh thân gia ́ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ́ ̣ ̉ ̉ ̀ ̉ tri văn hoa vât chât. Cac gia tri văn hoa nay phat triên đinh cao va anh h ́ ́ ́ ̀ ́ ưởng đên cac khu v ́ ́ ực xung ́ ương Đông cô đai đa đat đên trinh đô văn minh ma bôn trung tâm l quanh. Nghia la văn hoa ph ̃ ̀ ̉ ̣ ̃ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ớn la Ai ̀ ̣ Câp, Lương Ha, Trung Quôc, Ân Đô ̃ ̀ ́ ́ ̣. ”.[trang 37, nguyên văn sach Phac thao lich s ́ ́ ̉ ̣ ư thê gi ̀ ́ ới]. 3. ́ ̣ Kêt luân ́ ̀ ự vât hiên t Bât ki s ̣ ̣ ượng nao cung co c ̀ ̃ ́ ơ sở hinh thanh, qua trinh phat triên rôi sau đo lui tan. Co tôn ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̉ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ tai nhưng mâu thuân dai dăng trong xa hôi chiêm h ̃ ̉ ̉ ̃ ̣ ́ ữu nô lê m ̣ ới xay ra đâu tranh, co đâu tranh thi m ̉ ́ ́ ́ ̀ ới ́ ̣ ̣ ̀ ́ ̃ ̣ ới. Nhưng chung ta khăng đinh chăc răng ngay t xuât hiên môt hinh thai kinh tê xa hôi m ́ ́ ̉ ̣ ́ ̀ ừ thời cô đai ̉ ̣ ́ ́ ́ ̉ ̣ ở phương Đông mới la cac nôi cua nên văn minh nhân loai ch chinh cac quôc gia cô đai ̀ ́ ̉ ̀ ̣ ứ không phaỉ phương Tây. Vơi c ́ ơ sở kinh tê la nông nghiêp lua n ́ ̀ ̣ ́ ươc, c ́ ư dân phương Đông đa , nha n ̃ ̀ ươc đ ́ ược 20