Bàn thêm về nguồn gốc của tôn giáo

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 11<br /> <br /> BµN TH£M VÒ NGUåN GèC CñA T¤N GI¸O<br /> NguyÔn Hoµi Sanh(*)<br /> 1. Khi nghiªn cøu vÒ t«n gi¸o, viÖc chØ<br /> <br /> sao ph¶i rÊt l©u sau khi xuÊt hiÖn con<br /> <br /> biÖt nµy lµ hÕt søc quan träng. §iÒu ®ã<br /> <br /> gi¸o míi ®­îc t¹o ra. “Theo M¸c, c¸i x·<br /> <br /> ra nguån gèc cña hiÖn t­îng x· héi ®Æc<br /> <br /> chØ ra lËp tr­êng, quan ®iÓm cña ng­êi<br /> <br /> nghiªn cøu. Quan träng h¬n, nã gãp<br /> phÇn lµm râ b¶n chÊt cña t«n gi¸o ®ång<br /> <br /> thêi gióp chóng ta cã thÓ ®o¸n ®Þnh vÒ<br /> t­¬ng lai tån t¹i, xu h­íng ph¸t triÓn<br /> <br /> cña nã trong t­¬ng lai còng nh­ viÖc ®­a<br /> <br /> ra c¸c gi¶i ph¸p quan träng cña chÝnh<br /> quyÒn ®èi víi t«n gi¸o.<br /> <br /> VÒ vÊn ®Ò nµy, trong lÞch sö triÕt häc ®·<br /> <br /> cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. KÕ thõa vµ<br /> <br /> ph¸t triÓn c¸c quan ®iÓm triÕt häc duy vËt,<br /> nhÊt lµ cña L. Phoi¬b¾c, ®øng trªn quan<br /> ®iÓm duy vËt lÞch sö, c¸c t¸c gia kinh ®iÓn<br /> cña Chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· cã sù luËn<br /> gi¶i vÒ nguån gèc ®Ých thùc cña t«n gi¸o<br /> mét c¸ch khoa häc.<br /> <br /> Khi phª ph¸n L. Phoi¬b¾c, M¸c ®·<br /> <br /> ®ång t×nh víi luËn ®iÓm hÕt søc næi tiÕng<br /> <br /> cña «ng: con ng­êi s¸ng t¹o ra t«n gi¸o ,<br /> ®ång thêi còng chØ ra nh÷ng h¹n chÕ cña<br /> luËn ®iÓm nµy. §ã chÝnh lµ L. Phoi¬b¾c<br /> <br /> ®· xem xÐt con ng­êi mét c¸ch c« lËp,<br /> t¸ch rêi khái nh÷ng quan hÖ x· héi, xem<br /> <br /> con ng­êi lµ mét c¸i g× ®ã trõu t­îng<br /> <br /> t¸ch biÖt khái thÕ giíi con ng­êi, t¸ch<br /> biÖt khái x· héi. M¸c l­u ý r»ng con<br /> <br /> ng­êi lµ s¶n phÈm cña x· héi vµ thÕ giíi<br /> <br /> con ng­êi; chÝnh con ng­êi Êy víi nh÷ng<br /> <br /> ®Æc ®iÓm, hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn x· héi cô<br /> thÓ ®· s¶n sinh ra t«n gi¸o. Bëi lÏ, nÕu<br /> t¸ch con ng­êi khái c¸c ®iÒu kiÖn ®ã, t¹i<br /> <br /> ng­êi trªn tr¸i ®Êt, c¸c quan niÖm t«n<br /> <br /> héi s¶n sinh ra t«n gi¸o kh«ng ph¶i lµ<br /> mét x· héi trõu t­îng, mµ lµ mét x· héi<br /> <br /> cô thÓ thuéc vÒ mét h×nh th¸i nhÊt ®Þnh<br /> trong lÞch sö”(1). Nh­ vËy, theo M¸c, c¸i c¬<br /> së trÇn tôc cña t«n gi¸o lµ mét x· héi cô<br /> <br /> thÓ cña con ng­êi víi mét kÕt cÊu v«<br /> cïng phøc t¹p c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn<br /> <br /> ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con<br /> <br /> ng­êi. Trong ®ã, theo Ph. ¡ngghen yÕu<br /> tè ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña<br /> t«n gi¸o lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. ¤ng<br /> <br /> viÕt: “C¸i luËn ®iÓm cho r»ng “ph­¬ng<br /> <br /> thøc s¶n xuÊt vËt chÊt quyÕt ®Þnh qu¸<br /> <br /> tr×nh sinh ho¹t x· héi chÝnh trÞ vµ tinh<br /> thÇn nãi chung”, r»ng chØ khi nµo hiÓu<br /> ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt<br /> cña mçi thêi ®¹i t­¬ng øng, khi nµo tÊt<br /> <br /> c¶ nh÷ng c¸i kh¸c ®Òu ®­îc rót ra tõ<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt Êy th× míi cã<br /> thÓ hiÓu ®­îc tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi<br /> <br /> vµ quèc gia, tÊt c¶ c¸c hÖ thèng t«n gi¸o<br /> vµ ph¸p luËt, tÊt c¶ c¸c quan ®iÓm lÝ luËn<br /> <br /> ®· xuÊt hiÖn trong lÞch sö”(2). “C¬ cÊu<br /> kinh tÕ cña x· héi lu«n lu«n lµ c¸i c¬ së<br /> hiÖn thùc mµ xÐt ®Õn cïng ta ph¶i dùa<br /> vµo míi gi¶i thÝch ®­îc tÊt c¶ th­îng<br /> <br /> *. ThS., §¹i häc Hµ TÜnh.<br /> 1. NguyÔn §øc Sù (chñ biªn). C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen vÒ<br /> vÊn ®Ò t«n gi¸o, Nxb. KHXH, 1999, tr. 22.<br /> 2. C. M¸c - Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 13, Nxb.<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1993, tr. 606 - 607.<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 12<br /> tÇng kiÕn tróc lµ chÕ ®é ph¸p quyÒn vµ chÕ<br /> <br /> hãa yÕu tè kinh tÕ, trong th­ göi Joseph<br /> <br /> triÕt häc vµ c¸c quan niÖm kh¸c cña mçi<br /> <br /> duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong<br /> <br /> ®é chÝnh trÞ còng nh­ quan niÖm t«n gi¸o<br /> thêi k× lÞch sö nhÊt ®Þnh”(3).<br /> <br /> C¸c «ng cho r»ng sù xuÊt hiÖn vµ tån<br /> <br /> t¹i cña t«n gi¸o xuÊt ph¸t tõ hiÖn thùc<br /> <br /> kh¸ch quan vµ nguån gèc quan träng cña<br /> t«n gi¸o chÝnh lµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x·<br /> <br /> héi. ¡ngghen cho r»ng: “Trong nh÷ng<br /> thêi k× ®Çu cña lÞch sö chÝnh nh÷ng lùc<br /> <br /> Block, ¡ngghen ®· viÕt: “Theo quan ®iÓm<br /> lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ s¶n xuÊt vµ t¸i<br /> <br /> s¶n xuÊt ra ®êi sèng hiÖn thùc. C¶ M¸c<br /> vµ t«i ch­a bao giê kh¼ng ®Þnh ®iÒu g×<br /> <br /> h¬n thÕ… ”(7). Hai «ng còng ch­a bao giê<br /> <br /> nãi r»ng ®ã lµ nguyªn nh©n duy nhÊt<br /> nÈy sinh tÝn ng­ìng, t«n gi¸o.<br /> <br /> 2. Trong t¸c phÈm Chèng Duyrinh, Ph.<br /> <br /> l­îng thiªn nhiªn lµ nh÷ng c¸i tr­íc tiªn<br /> <br /> ¡ngghen ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ t«n<br /> <br /> tr×nh ph¸t triÓn h¬n n÷a th× ë nh÷ng d©n<br /> <br /> lµ sù ph¸n ¸nh h­ ¶o - vµo trong ®Çu ãc<br /> <br /> ®­îc ph¶n ¸nh nh­ thÕ, vµ trong qu¸<br /> téc kh¸c nhau, nh÷ng lùc l­îng thiªn<br /> <br /> nhiªn Êy ®· ®­îc nh©n c¸ch hãa mét c¸ch<br /> hÕt søc nhiÒu vÎ vµ hÕt søc hçn t¹p...<br /> <br /> Nh­ng ch¼ng bao l©u, bªn c¹nh nh÷ng<br /> lùc l­îng thiªn nhiªn l¹i cßn cã c¶ nh÷ng<br /> <br /> lùc l­îng x· héi t¸c ®éng - nh÷ng lùc<br /> <br /> l­îng nµy ®èi lËp víi con ng­êi, mét c¸ch<br /> còng xa l¹ lóc ®Çu còng kh«ng thÓ hiÓu<br /> ®­îc ®èi víi hä, vµ còng thèng trÞ hä víi<br /> <br /> c¸i vÎ tÊt yÕu bÒ ngoµi gièng nh­ b¶n<br /> th©n nh÷ng lùc l­îng tù nhiªn vËy” .<br /> (4)<br /> <br /> Lªnin còng ®· kh¼ng ®Þnh: “Sù bÊt lùc<br /> <br /> cña giai cÊp bÞ bãc lét trong cuéc ®Êu<br /> tranh chèng bän bãc lét tÊt nhiªn ®Î ra<br /> <br /> lßng tin vµo cuéc ®êi tèt ®Ñp ë thÕ giíi bªn<br /> <br /> kia, còng gièng y nh­ sù bÊt lùc cña ng­êi<br /> d· man trong cuéc ®Êu tranh chèng thiªn<br /> nhiªn ®Î ra lßng tin vµo thÇn th¸nh, ma<br /> quû vµ nh÷ng phÐp mµu”(5).<br /> <br /> Nh­ vËy, víi M¸c vµ ¡ngghen, “chÝnh<br /> <br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cña<br /> x· héi, nh÷ng sù biÕn cña lÞch sö lµ nh©n<br /> tè quyÕt ®Þnh sù ra ®êi vµ tån t¹i cña t«n<br /> <br /> gi¸o”(6). Nh­ng c¸c «ng kh«ng bao giê<br /> <br /> xem nh©n tè kinh tÕ lµ nh©n tè quyÕt<br /> ®Þnh duy nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña<br /> <br /> lÞch sö. §Ó gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy, vµ<br /> còng lµ ®Ó chèng l¹i c¸c quan ®iÓm<br /> <br /> chèng ®èi cho r»ng hai «ng ®· tuyÖt ®èi<br /> <br /> gi¸o: “TÊt c¶ mäi t«n gi¸o ch¼ng qua chØ<br /> <br /> con ng­êi - cña nh÷ng lùc l­îng bªn<br /> <br /> ngoµi ®ang chi phèi cuéc sèng hµng<br /> <br /> ngµy cña hä; chØ lµ sù ph¶n ¸nh trong ®ã,<br /> nh÷ng lùc l­îng ë trÇn thÕ ®· mang<br /> nh÷ng h×nh thøc siªu trÇn thÕ. Trong<br /> <br /> nh÷ng thêi k× ®Çu cña lÞch sö, chÝnh<br /> nh÷ng lùc l­îng thiªn nhiªn lµ nh÷ng<br /> c¸i tr­íc tiªn ®­îc ph¶n ¸nh nh­ thÕ, vµ<br /> trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h¬n n÷a th× ë<br /> <br /> nh÷ng d©n téc kh¸c nhau, nh÷ng lùc<br /> l­îng thiªn nhiªn Êy ®· ®­îc nh©n c¸ch<br /> hãa mét c¸ch hÕt søc nhiÒu vÎ vµ hÕt søc<br /> hçn t¹p”(8) . Trong ®Þnh nghÜa nµy, Ph.<br /> <br /> ¡ngghen ®· chØ ra b¶n chÊt cña t«n gi¸o,<br /> qua ®ã gi¸n tiÕp nãi ®Õn mét nguån gèc<br /> <br /> quan träng kh¸c cña t«n gi¸o, ®ã chÝnh<br /> lµ nguån gèc nhËn thøc. T«n gi¸o lµ “sù<br /> ph¶n ¸nh”, nh­ng kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n<br /> <br /> ¸nh nãi chung cña c¸c kÕt cÊu vËt chÊt<br /> mµ lµ cña bé ãc con ng­êi. KÕt qu¶ ph¶n<br /> ¸nh, tr×nh ®é ph¶n ¸nh dÜ nhiªn g¾n liÒn<br /> <br /> 3. C. M¸c - Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 19, Nxb.<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1993, tr. 303.<br /> 4. C. M¸c - Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 20, tr. 437 – 438.<br /> 5. V. I. Lªnin. Toµn tËp, S®d., tËp 12, Nxb. TiÕn bé,<br /> Matxc¬va, tr.169-170.<br /> 6. NguyÔn §øc Sù. S®d, tr. 25.<br /> 7. C. M¸c - Ph. ¡ngghen. TuyÓn tËp, tËp 4, Nxb. Sù<br /> ThËt, Hµ Néi, 1984, tr. 276.<br /> 8. C. M¸c - Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, tËp 1, Nxb.<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1993, tr. 437.<br /> <br /> 12<br /> <br /> NguyÔn Hoµi Sanh. Bµn thªm vÒ nguån gèc…<br /> <br /> 13<br /> <br /> víi tr×nh ®é, kh¶ n¨ng nhËn thøc cña con<br /> <br /> sù sai lÇm khi gi¶i thÝch nh÷ng giÊc m¬,<br /> <br /> Tõ ®Þnh nghÜa trªn, chóng ta thÊy, víi<br /> <br /> tù nhiªn cña v¹n vËt. ¤ng còng cho r»ng,<br /> <br /> ng­êi.<br /> <br /> c¸c t¸c gia kinh ®iÓn Chñ nghÜa M¸c -<br /> <br /> Lªnin, t«n gi¸o kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm<br /> <br /> néi sinh, lµ thuéc tÝnh vèn cã trong ý<br /> <br /> vµ lµ sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ nguyªn nh©n<br /> <br /> nh÷ng h×nh ¶nh vÒ thÇn th¸nh lµ do trÝ<br /> t­ëng t­îng cña con ng­êi ®Î ra.<br /> <br /> Khi bµn vÒ nguån gèc nhËn thøc cña<br /> <br /> thøc cña con ng­êi mµ nã lµ kÕt qu¶ cña<br /> <br /> t«n gi¸o, ng­êi ta bµn ®Õn ®Çu tiªn kh¶<br /> <br /> ph¶n ¸nh theo ph­¬ng thøc riªng (h­ ¶o,<br /> <br /> chÝnh do nhËn thøc cßn hÕt søc thÊp<br /> <br /> sù ph¶n ¶nh ®Æc biÖt cña con ng­êi, sù<br /> <br /> phi lÝ tÝnh). Thõa nhËn ®Æc tÝnh nµy còng<br /> cã nghÜa cho r»ng t«n gi¸o cã nguån gèc<br /> <br /> nhËn thøc. Nãi con ng­êi s¸ng t¹o ra t«n<br /> <br /> gi¸o, chÝnh lµ con ng­êi b»ng kh¶ n¨ng<br /> <br /> nhËn thøc, b»ng kh¶ n¨ng t­ duy trõu<br /> t­îng, t­ëng t­îng cña m×nh ®· t¹o ra<br /> c¸c biÓu t­îng t«n gi¸o tõ viÖc thÇn<br /> <br /> th¸nh hãa c¸c biÓu t­îng cña chÝnh<br /> m×nh vµ cña ®êi sèng. Trªn thùc tÕ, ph¶i<br /> <br /> lµ nh÷ng céng ®ång ng­êi cã t­ duy trõu<br /> t­îng, t­ duy lÝ luËn ph¸t triÓn sím míi<br /> <br /> s¸ng t¹o ra ®­îc c¸c häc thuyÕt t«n gi¸o<br /> <br /> lín, cã søc sèng vµ tÇm ¶nh h­ëng m¹nh<br /> mÏ trªn ph¹m vi réng lín. C¸c häc thuyÕt<br /> <br /> t«n gi¸o, xÐt ë mét khÝa c¹nh kh¸c chÝnh<br /> lµ c¸c häc thuyÕt t­ t­ëng, lµ tËp hîp hÖ<br /> thèng c¸c quan ®iÓm vÒ thÕ giíi, vÒ con<br /> <br /> ng­êi, vÒ sù sèng, c¸i chÕt, v.v… HÖ<br /> <br /> thèng t­ t­ëng ®ã chØ ®­îc s¸ng t¹o ra,<br /> <br /> n¨ng nhËn thøc cña con ng­êi, cho r»ng<br /> kÐm,<br /> <br /> cßn<br /> <br /> “ngu<br /> <br /> dèt”<br /> <br /> nªn<br /> <br /> con<br /> <br /> ng­êi<br /> <br /> nguyªn thñy ®· kh«ng thÓ lÝ gi¶i ®­îc<br /> c¸c hiÖn t­îng tù nhiªn vµ ®· g¸n cho<br /> <br /> c¸c hiÖn t­îng ®ã yÕu tè siªu tù nhiªn,<br /> thÇn bÝ. Thùc ra, sù “ngu dèt”, tù th©n nã<br /> kh«ng s¶n sinh ra c¸i g× hÕt. Tøc lµ, sù<br /> kh«ng hiÓu biÕt kh«ng lµ nguyªn nh©n<br /> <br /> nÈy sinh t«n gi¸o mµ chÝnh x¸c lµ sù<br /> <br /> hiÓu biÕt kh«ng ®óng ®¾n, kh«ng hiÓu<br /> ®­îc b¶n chÊt hiÖn t­îng, chØ n¾m ®­îc<br /> c¸i biÓu hiÖn bªn ngoµi dÉn tíi sù “ph¶n<br /> <br /> ¸nh” sai l¹c b¶n chÊt hiÖn thùc. §iÒu ®ã<br /> <br /> chøng minh v× sao t«n gi¸o kh«ng xuÊt<br /> <br /> hiÖn cïng con ng­êi mµ chØ ®Õn khi xuÊt<br /> <br /> hiÖn con ng­êi th«ng minh míi b¾t ®Çu<br /> nÈy sinh c¸c quan niÖm t«n gi¸o. T­¬ng<br /> tù nh­ thÕ, mét ®øa trÎ míi sinh ra hoµn<br /> toµn ch­a cã c¸c ý niÖm vÒ t«n gi¸o.<br /> <br /> YÕu tè nhËn thøc víi t­ c¸ch lµ nguån<br /> <br /> chØ ®­îc nÈy sinh trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn<br /> <br /> gèc nÈy sinh c¸c quan niÖm t«n gi¸o<br /> <br /> t­ duy con ng­êi ®· ph¸t triÓn kh¸ cao.<br /> <br /> lµ nh÷ng lÝ gi¶i hÕt søc quan träng cña<br /> <br /> kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh khi nhËn thøc,<br /> Thùc ra, ngay tõ thêi cæ ®¹i, nguån<br /> <br /> gèc nhËn thøc cña t«n gi¸o ®· ®­îc bµn<br /> <br /> ®Õn. Mét sè nhµ triÕt häc duy vËt cho<br /> <br /> r»ng, sù ngu dèt nÈy sinh ra t«n gi¸o.<br /> <br /> Luyc¬rªtiuýt (99-55 tr.CN), mét nhµ t­<br /> t­ëng xuÊt s¾c La M· cæ ®¹i, ng­êi theo<br /> xu h­íng nguyªn tö luËn cña L¬xÝp vµ<br /> <br /> §ªm«crit ®· luËn ®o¸n nguån gèc cña<br /> t«n gi¸o lµ do lßng sî sÖt cña ng­êi<br /> <br /> nguyªn thñy dèt n¸t ®øng tr­íc nh÷ng<br /> lùc l­îng khñng khiÕp cña tù nhiªn, lµ<br /> <br /> diÔn ra theo mét qu¸ tr×nh phøc t¹p. §©y<br /> <br /> Lªnin. ¤ng ®· nh×n thÊy tÝnh phøc t¹p,<br /> <br /> m©u thuÉn ngay trong chÝnh qu¸ tr×nh<br /> nhËn thøc cña con ng­êi: “NhËn thøc cña<br /> <br /> con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét ®­êng<br /> th¼ng, mµ lµ mét ®­êng cong ®i gÇn v«<br /> h¹n ®Õn mét lo¹t nh÷ng vßng trßn, ®Õn<br /> <br /> mét vßng xo¸y èc. BÊt cø ®o¹n nµo, khóc<br /> nµo, m¶nh nµo cña ®­êng cong Êy còng<br /> <br /> cã thÓ chuyÓn hãa (chuyÓn hãa mét c¸ch<br /> phiÕn diÖn) thµnh mét ®­êng th¼ng ®éc<br /> lËp, ®Çy ®ñ, ®­êng th¼ng nµy (nÕu chØ<br /> <br /> 13<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 14<br /> thÊy c©y kh«ng thÊy rõng) sÏ dÉn ®Õn<br /> <br /> con ng­êi gióp con ng­êi nhËn thøc, lÝ<br /> <br /> nã sÏ bÞ lîi Ých cña c¸c giai cÊp thèng trÞ<br /> <br /> con ng­êi nhËn thøc ra r»ng, tr­íc c¸i<br /> <br /> vòng bïn, ®Õn chñ nghÜa thÇy tu (ë ®©y<br /> <br /> còng cè l¹i). TÝnh ®­êng th¼ng vµ phiÕn<br /> <br /> diÖn, sù chÕt cøng vµ cøng nh¾c, chñ<br /> <br /> nghÜa chñ quan vµ sù mï qu¸ng chñ<br /> <br /> gi¶i ®­îc nhiÒu thø nh­ng còng gióp<br /> thÕ giíi ®ã, con ng­êi, nhËn thøc cña con<br /> ng­êi lµ h÷u h¹n.<br /> <br /> ViÖc ph¸t hiÖn ra kh¶ n¨ng n¶y sinh<br /> <br /> quan lµ nh÷ng nguån gèc vÒ nhËn thøc<br /> <br /> nh÷ng quan niÖm duy t©m t«n gi¸o ngay<br /> <br /> nghÜa thÇy tu (= chñ nghÜa duy t©m triÕt<br /> <br /> thøc lµ mét ®ãng gãp quan träng cña<br /> <br /> luËn cña chñ nghÜa duy t©m. Vµ chñ<br /> häc) ®­¬ng nhiªn cã nh÷ng nguån gèc vÒ<br /> <br /> nhËn thøc luËn, nã kh«ng ph¶i lµ kh«ng<br /> cã c¬ së; kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ®ã<br /> <br /> lµ mét ®ãa hoa kh«ng kÕt qu¶, nh­ng lµ<br /> mét ®ãa hoa kh«ng kÕt qu¶ mäc trªn c¸i<br /> c©y<br /> <br /> sèng<br /> <br /> cña<br /> <br /> nhËn thøc sinh ®éng,<br /> <br /> phong phó, ch©n thùc, kháe m¹nh, toµn<br /> <br /> n¨ng, kh¸ch quan, tuyÖt ®èi cña con<br /> <br /> ng­êi”(9). Nh­ vËy, Lªnin cho r»ng kh¶<br /> <br /> n¨ng xuÊt hiÖn t«n gi¸o vµ chñ nghÜa<br /> duy t©m n»m ngay trong biÖn chøng cña<br /> qu¸ tr×nh nhËn thøc. NhËn thøc cña con<br /> <br /> ng­êi lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm nhiÒu<br /> nÊc thang tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn<br /> qu¸ tr×nh ph©n tÝch, tæng hîp cña t­ duy<br /> <br /> trõu t­îng. Qu¸ tr×nh ®ã bao hµm trong<br /> nã c¸i kh¶ n¨ng cã thÓ xa rêi thùc tÕ. Vµ<br /> <br /> chñ nghÜa duy t©m nhiÒu khi chØ do<br /> <br /> tuyÖt ®èi hãa, thæi phång qu¸ mét mÆt,<br /> mét thuéc tÝnh cña mét sù vËt mµ th«i.<br /> <br /> §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng<br /> trong viÖc gi¶i thÝch sù tån t¹i cña t«n<br /> gi¸o, nhÊt lµ trong bèi c¶nh x· héi hiÖn<br /> <br /> ®¹i, khi nhËn thøc cña con ng­êi ®· ®Õn<br /> <br /> mét tr×nh ®é rÊt cao, khi khoa häc c«ng<br /> nghÖ do con ng­êi s¸ng t¹o ra ®· gióp<br /> con ng­êi lÝ gi¶i c¸c hiÖn t­îng tù nhiªn<br /> <br /> vµ chinh phôc nã phôc vô cho môc ®Ých<br /> cña con ng­êi. Nh­ng tÝnh phøc t¹p ë<br /> <br /> ®©y n÷a lµ, d­êng nh­ khi con ng­êi ®¹t<br /> <br /> ®­îc mét b­íc tiÕn vÒ nhËn thøc thÕ giíi,<br /> còng lµ lóc con ng­êi nhËn ra r»ng, thÕ<br /> giíi lµ v« cïng, v« tËn lµ lu«n biÕn ®æi<br /> <br /> kh«n l­êng. Sù ph¸t triÓn nhËn thøc cña<br /> <br /> trong biÖn chøng cña qu¸ tr×nh nhËn<br /> Lªnin khi nghiªn cøu vÒ nguån gèc t«n<br /> <br /> gi¸o. §iÒu nµy gãp phÇn hoµn thiÖn quan<br /> <br /> ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c vÒ nguån gèc<br /> cña t«n gi¸o. ViÖc chØ ra nguån gèc nhËn<br /> <br /> thøc còng gãp phÇn lÝ gi¶i v× sao ph¶i<br /> mÊt qu¸ tr×nh tiÕn hãa rÊt l©u dµi, x· héi<br /> con ng­êi míi xuÊt hiÖn t«n gi¸o; vµ v×<br /> <br /> sao t«n gi¸o cã søc sèng m¹nh mÏ, cho<br /> <br /> dï khoa häc kÜ thuËt, cho dï ®êi sèng<br /> <br /> con ng­êi ®· cã nhiÒu ®æi thay theo<br /> h­íng tÝch cùc.<br /> <br /> 3. Ngoµi hai nguån gèc trªn, kh«ng<br /> <br /> thÓ kh«ng bµn ®Õn nguån gèc t©m lÝ cña<br /> t«n gi¸o. Tr­íc hÕt, lµ t©m lÝ sî h·i - vèn<br /> <br /> lµ mét thuéc tÝnh cè h÷u cña con ng­êi.<br /> <br /> Trong ®ã, nçi sî h·i c¸i chÕt vÉn ¸m ¶nh<br /> con ng­êi mét c¸ch th­êng trùc. Ngoµi<br /> nh÷ng vÊn ®Ò sinh, l·o, bÖnh, tö vèn g¾n<br /> <br /> liÒn víi sè phËn con ng­êi bÊt kÓ thêi<br /> <br /> ®¹i nµo, x· héi hiÖn ®¹i bªn c¹nh nh÷ng<br /> <br /> thµnh tùu to lín mµ con ng­êi ®· ®¹t<br /> ®­îc, rñi ro d­êng nh­ còng lín h¬n, thö<br /> th¸ch nhiÒu h¬n, nguy c¬ nhiÒu h¬n vµ<br /> th­êng trùc h¬n. V× thÕ, t©m lÝ sî h·i<br /> hoµn toµn kh«ng gi¶m bít, mµ tr¸i l¹i.<br /> <br /> MÆt kh¸c, con ng­êi do cã nhËn thøc<br /> <br /> ph¸t triÓn nªn lµ loµi ®éng vËt lu«n c¶m<br /> thÊy m×nh yÕu ®uèi. NhËn thøc ph¸t<br /> <br /> triÓn gióp con ng­êi cã søc m¹nh ®Ó<br /> chinh phôc thÕ giíi, c¶i t¹o thÕ giíi<br /> nh­ng còng gióp con ng­êi nhËn thøc ra<br /> <br /> 9. Lªnin. Toµn tËp, tËp 29, Nxb. TiÕn bé, Matxc¬va,<br /> 1979, tr. 385-386.<br /> <br /> 14<br /> <br /> NguyÔn Hoµi Sanh. Bµn thªm vÒ nguån gèc…<br /> <br /> 15<br /> <br /> lµ con ng­êi yÕu ®uèi, nhá bÐ mong<br /> <br /> t«n gi¸o. Hä ®· cã nhiÒu thø, v× thÕ hä cã<br /> <br /> nguyªn tö, ®· ®­a ng­êi vµo kh«ng gian,<br /> <br /> t«n gi¸o mang nÆng mµu s¾c thùc dông.<br /> <br /> manh. Con ng­êi ®· s¸ng t¹o ra bom<br /> <br /> ®· s¸ng t¹o ra internet vµ v« sè thµnh<br /> tùu quan träng vÒ khoa häc, c«ng nghÖ.<br /> <br /> Nh­ng chØ mét chñng virut l¹ v« cïng<br /> nhá bÐ còng khiÕn nh©n lo¹i ho¶ng sî;<br /> <br /> chØ mét c¸i quÉy m×nh cña vò trô còng<br /> khiÕn c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng lín, d©n<br /> <br /> c­ ®«ng ®óc bÞ xãa sæ; ®ã lµ ch­a kÓ sau<br /> tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu mµ con ng­êi ®·<br /> ®¹t ®­îc, vÉn cßn ®ã n¹n ®ãi th­êng trùc<br /> <br /> ®èi víi c¶ tØ ng­êi; cßn c¸i ¸c, c¸i xÊu, vµ<br /> <br /> c¶ nh÷ng c¸i rñi ro do chÝnh sù ph¸t<br /> triÓn cña con ng­êi mang l¹i d­êng nh­<br /> ngµy cµng nhiÒu lªn.<br /> <br /> VÒ quy luËt t©m lÝ, ng­êi ta sÏ kh«ng<br /> <br /> cã c¶m gi¸c sî h·i nÕu ng­êi ta kh«ng<br /> biÕt. Nãi theo kiÓu d©n gian ®ã lµ ®iÕc<br /> <br /> kh«ng sî sóng; nãi c¸ch kh¸c, ®ã chÝnh<br /> lµ kh«ng cã kinh nghiÖm. Ng­êi ta<br /> th­êng kh«ng cã c¶m gi¸c vÒ c¸i mµ<br /> ng­êi ta kh«ng hÒ biÕt. Nh­ng con ng­êi<br /> <br /> nhiÒu c¸i ®Ó mÊt. ë ®©y t©m lÝ ®Õn víi<br /> <br /> 4. Nh­ vËy, dï kh«ng trùc tiÕp bµn vÒ<br /> <br /> nguån gèc ra ®êi t«n gi¸o, nh­ng b»ng c¸c<br /> luËn ®iÓm cña m×nh nªu trong nhiÒu t¸c<br /> phÈm, c¸c nhµ s¸ng lËp Chñ nghÜa M¸c -<br /> <br /> Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh t«n gi¸o kh«ng n»m<br /> ngoµi thÕ giíi vËt chÊt, kh«ng vèn cã<br /> <br /> trong ý thøc con ng­êi. T«n gi¸o lµ mét<br /> hiÖn t­îng x· héi xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi<br /> nh÷ng nguån gèc kinh tÕ-x· héi, nguån<br /> gèc nhËn thøc vµ nguån gèc t©m lÝ.<br /> <br /> Chóng t«i cho r»ng, c¸c nguån gèc cña<br /> <br /> t«n gi¸o cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, vµ<br /> xÐt ®Õn cïng ®Òu xuÊt ph¸t tõ kh¶ n¨ng<br /> nhËn thøc cña con ng­êi. ChÝnh ë giai<br /> <br /> ®o¹n ®Çu cña nh©n lo¹i, khi nhËn thøc con<br /> ng­êi ch­a ph¸t triÓn ®· lµ nguyªn nh©n<br /> trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng ®êi sèng kinh tÕ -<br /> <br /> x· héi thÊp kÐm. Do nhËn thøc ch­a ph¸t<br /> <br /> triÓn nªn con ng­êi ch­a lÝ gi¶i ®­îc c¸c<br /> <br /> th× ngµy l¹i cµng cã nhiÒu kinh nghiÖm<br /> <br /> hiÖn t­îng cña giíi tù nhiªn, ch­a n¾m<br /> <br /> më, v× thÕ t©m lÝ sî h·i d­êng nh­ ngµy<br /> <br /> chung cña x· héi. §iÒu ®ã lµm cho con<br /> <br /> bëi sù kh¸m ph¸ thÕ giíi ngµy ®­îc réng<br /> <br /> ®­îc quy luËt t¸c ®éng, quy luËt ph¸t triÓn<br /> <br /> cµng nhiÒu thªm. Sù sî h·i dÉn tíi lo ©u,<br /> <br /> ng­êi c¶m thÊy yÕu ®uèi, bÊt lùc, nhá bÐ<br /> <br /> ng­êi tù an ñi m×nh b»ng c¸c biÓu t­îng<br /> <br /> an ñi, che chë cña c¸c lùc l­îng mµ con<br /> <br /> ®au buån, tuyÖt väng… vµ tÊt yÕu con<br /> <br /> thÇn th¸nh do hä s¸ng t¹o ra nh»m tháa<br /> m·n nhu cÇu cña m×nh.<br /> <br /> Ngoµi ra, c¶m gi¸c vui s­íng, tháa<br /> <br /> m·n; lßng ng­ìng mé, h¹nh phóc, v.v…,<br /> tãm l¹i lµ c¸c c¶m gi¸c tÝch cùc còng ®­a<br /> <br /> con ng­êi ®Õn víi t«n gi¸o. §ã chÝnh lµ<br /> t×nh c¶m mong muèn duy tr×, kÐo dµi<br /> <br /> vµ tÊt nhiªn dÉn tíi nhu cÇu t×m kiÕm sù<br /> ng­êi cho lµ cã søc m¹nh siªu nhiªn chi<br /> <br /> phèi cuéc sèng cña hä. Khi con ng­êi cã<br /> <br /> nhËn thøc cao, lµm chñ ®­îc phÇn nµo giíi<br /> tù nhiªn, con ng­êi sÏ tù tin h¬n víi n¨ng<br /> lùc b¶n th©n vµ t©m lÝ sî h·i sÏ v× thÕ mµ<br /> phÇn nµo ®­îc chÕ ngù.<br /> <br /> T«n gi¸o ®· cã qu¸ tr×nh tån t¹i, ph¸t<br /> <br /> nh÷ng c¶m gi¸c tÝch cùc, tháa m·n. Trªn<br /> <br /> triÓn l©u dµi cïng víi nh©n lo¹i. Sù ra<br /> <br /> m¾n, cã ®Þa vÞ x· héi, cã cuéc sèng gia<br /> <br /> nh÷ng nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh. Nh÷ng<br /> <br /> thùc tÕ, chÝnh nh÷ng ng­êi cã nhiÒu may<br /> <br /> ®×nh sung s­íng, h¹nh phóc còng göi<br /> g¾m niÒm tin vµo t«n gi¸o; thËm chÝ hä<br /> <br /> thuéc c¸c ®èi t­îng tÝch cùc nhÊt trong<br /> <br /> viÖc thùc hµnh c¸c hµnh vi tÝn ng­ìng,<br /> <br /> ®êi cña t«n gi¸o, nh­ ®· chØ ra ë trªn cã<br /> <br /> nguyªn nh©n ®ã g¾n liÒn víi con ng­êi,<br /> x· héi con ng­êi vµ nã vÉn cßn tån t¹i,<br /> v× thÕ t«n gi¸o ch¾c ch¾n vÉn cßn ®ång<br /> hµnh cïng nh©n lo¹i trong t­¬ng lai./.<br /> <br /> 15<br /> <br />