Báo cáo kết quả: Đề tài cấp bộ - Nghiên cứu, lựa chọn giải pháp và đề xuất mô hình sản xuất, sử dụng năng lượng (điện nhiệt) tại chỗ cho các buôn/làng/bản cô lập với lưới điện quốc gia

Chia sẻ: Ad Dada | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

112
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'báo cáo kết quả: đề tài cấp bộ - nghiên cứu, lựa chọn giải pháp và đề xuất mô hình sản xuất, sử dụng năng lượng (điện nhiệt) tại chỗ cho các buôn/làng/bản cô lập với lưới điện quốc gia', kỹ thuật - công nghệ, điện - điện tử phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo kết quả: Đề tài cấp bộ - Nghiên cứu, lựa chọn giải pháp và đề xuất mô hình sản xuất, sử dụng năng lượng (điện nhiệt) tại chỗ cho các buôn/làng/bản cô lập với lưới điện quốc gia

Bé c«ng nghiÖp Tæng c«ng ty ®iÖn lùc viÖt nam ViÖn n¨ng l−îng b¸o c¸o kÕt qu¶ ®Ò tµi CÊP Bé Nghiªn cøu, lùa chän gi¶i ph¸p vµ ®Ò xuÊt m« h×nh s¶n xuÊt, sö dông n¨ng l−îng (®iÖn nhiÖt) t¹i chç cho c¸c bu«n/lµng/b¶n c« lËp víi l−íi ®iÖn quèc gia 7184 17/3/2009 Hµ néi, 1/2008 1
Môc lôc Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Danh môc c¸c b¶ng biÓu Danh môc c¸c h×nh vÏ vµ ®å thÞ Ch−¬ng I Tæng quan I.1. C¬ së thùc hiÖn ®Ò tµi I.2. Môc tiªu cña ®Ò tµi I.2. Néi dung nghiªn cøu I.3. Ph−¬ng ph¸p & c¸c tiÕp cËn I.4. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi CH¦¥NG II: NGHI£N CøU LùA CHäN §ÞA §IÓM CH¦¥NG III Nghi£n cøu thö nghiÖm mét sè c«ng nghÖ lùa chän Ch−¬ng iv Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ m« h×nh ¸p dông Ch−¬ng v C¸c kÕt kuËn vµ khuÕn nghÞ Ch−¬ng II: §Æc ®iÓm c¸c vïng n«ng th«n vµ Khu vùc d©n c− ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia Ch−¬ng III: HiÖn tr¹ng vµ nhu cÇu sö dông n¨ng l−îng khu vùc ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia Ch−¬ng IV: kh¶ n¨ng kh¸i th¸c c¸c nguån n¨ng l−îng t¹i chç khu vùc d©n c− ngoµi l−íi 2
Ch−¬ng V: C¸c gi¶i ph¸p s¶n xuÊt vµ cung cÊp n¨ng l−îng t¹i chç Ch−¬ng VI: §Ò xuÊt m« h×nh Ch−¬ng VII: KÕt qu¶ thö nghiÖm m« h×nh vµ c¸c ®¸nh gi¸ Ch−¬ng VIII: C¸c kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Danh môc c¸c b¶ng biÓu Danh môc c¸c h×nh vÏ vµ ®å thÞ 3
Ch−¬ng I: Tæng quan I. 1. C¬ së thùc hiÖn ®Ò tµi Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ nh÷ng thËp kû tíi, khai th¸c c¸c nguån n¨ng l−îng (NL) t¹i chç, n¨ng l−îng míi vµ t¸i t¹o (NLM & TT) g¾n víi môc ®Ých kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng ®· & ®ang ®−îc nhiÒu quèc gia trªn toµn thÕ giíi quan t©m. ë Ch©u ¸, mét sè n−íc ®ang triÓn khai m¹nh mÏ ch−¬ng tr×nh nµy ®ã lµ Trung Quèc, Ên §é, Th¸i Lan, SriLanka, Phi-lip-pin, In-®«-nª-sia... Cßn ë c¸c n−íc ph¸t triÓn th× vai trß cña NL t¹i chç , NL t¸i t¹o lµ t¨ng c−êng cung cÊp NL nh»m ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån cÊp vµ tõng b−íc thay thÕ nhiªn liÖu ho¸ th¹ch trong s¶n xuÊt NL theo h−íng s¶n xuÊt s¹ch h¬n, bÒn v÷ng h¬n. §èi víi mét n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt Nam, viÖc nghiªn cøu vµ khai th¸c nguån NL t¹i chç, cã s½n vµ NLM&TT th× tr−íc m¾t ®uîc xem xÐt nh− mét gi¶i ph¸p tr−íc m¾t - trùc tiÕp cung cÊp NL/hoÆc ®iÖn ®éc lËp cho c¸c hé gia ®×nh vµ céng ®ång lµng/b¶n/bu«n c« lËp víi l−íi ®iÖn quèc gia. VÊn ®Ò nµy ®· vµ ®ang ®−îc nghiªn cøu, triÓn khai ë mét sè ®Þa ®iÓm trong ph¹m vi c¶ n−íc. Mét sè tæ chøc/c¬ quan nghiªn cøu còng ®· ®Çu t− kh¸ nhiÒu c«ng søc ®Ó x©y dùng c¸c m« h×nh nµy nh»m n©ng cao chÊt l−îng ®iÖn l−íi hoÆc nh− mét gi¶i ph¸p cÊp NL/®iÖn ®éc lËp cho c¸c céng ®ång thuéc c¸c vïng xa x«i, hÎo l¸nh. Tuy nhiªn, nh÷ng nghiªn cøu lùa chän c«ng nghÖ, thiÕt bÞ s¶n xuÊt NL vµ quy m« khai th¸c ch−a nhiÒu, ngay c¶ nh÷ng m« h×nh cÊp ®iÖn ®éc lËp hay l−íi ®iÖn côc bé phôc vô sinh ho¹t ®· vËn hµnh còng ch−a cã mét ®¸nh gi¸ tæng kÕt ®Ó kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i trong c«ng nghÖ, trong qu¶n lý, vËn hµnh nh»m rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho c«ng t¸c triÓn khai vµ x©y dùng dù ¸n ë nh÷ng giai ®o¹n tiÕp theo. Trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2005 vµ 2010 tr×nh bÇy t¹i §¹i héi IX cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh c¸c ngµnh, lÜnh vùc KH&CN cÇn ®−îc −u tiªn ®ã lµ: " T¨ng c−êng ®Çu t− x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, cña n«ng th«n... Chó träng ph¸t triÓn NLM&TT ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng". V× thÕ viÖc lùa chän c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ nh»m khai th¸c hîp lý c¸c nguån NLt¹i chç, NLM&TT ®Ó phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nhiÖm vô c¸c c¸c nhµ khoa häc vµ mäi cÊp, mäi ngµnh. Tæng s¬ ®å ph¸t triÓn ®iÖn lùc giai ®o¹n V, (2001 - 2020) ®· ®−îc chÝnh phñ phª duyÖt còng nhÊn m¹nh sÏ khai th¸c tèi ®a c¸c nguån NLM&TT ®Ó phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ tham gia vµo viÖc an toµn, æn ®Þnh l−íi ®iÖn. 4
Trong quyÕt ®Þnh 176/2004/QĐ-TTG cña Thñ T−íng ChÝnh phñ phª duyÖt chiÕn l−îc ph¸t triÓn ngành ®iÖn ViÖt Nam giai ®o¹n 2004 - 2010, ®Þnh h−íng ®Õn 2020 vÒ ®iÖn n«ng th«n, cã mét ®iÓm cÇn nhÊn m¹nh lµ: ”§−a ®iÖn vÒ n«ng th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 ®¹t 100% sè hé d©n n«ng th«n cã ®iÖn” - ®©y ®−îc coi lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch, nÆng nÒ cÇn ph¶i triÓn khai gÊp míi mong ®¸p øng ®−îc môc tiªu trªn. Nước ta cã tiềm năng lín về nguån NL t¹i chç nh− c¸c d¹ng NL sinh khèi, biogas, giã, mÆt trêi vµ thuû ®iÖn nhá, kÓ c¶ ®Þa nhiÖt cã thÓ khai th¸c cho s¶n xuÊt NL (®iÖn & nhiÖt) truwowcs m¾t ®ñ ®¸p øng nhu cÇu d©n sinh kinh tÕ t¹i c¸c vïng d©n c− ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia. NL mặt trời cã thÓ ®¹t møc 43,9 tỷ TOE/năm. NL giã khoảng 800 - 1.400 kWh/m2/năm tại c¸c hải đảo, vµ 500 - 1000 kWh/m2/năm tại vïng duyªn hải và T©y Nguyªn. NL sinh khối vào khoảng 46 triệu TOE/năm, thuû ®iÖn nhá (d−íi 10 MW) tõ 1600-2000 MW vµ nguån ®Þa nhiÖt víi trªn 300 ®iÓm n−íc nãng cã nhiÖt ®é cao. C¸c nguồn NL nh− ®· liÖt kª ë trªn lµ cã kh¶ n¨ng t¸i tạo, kh«ng cạn kiệt, song đến nay vẫn chưa khai th¸c và sử dụng được nhiÒu. §iÒu nµy cã thÓ lµ do gi¸ (gi¸ thµnh c«ng nghÖ, gi¸ thµnh s¶n phÈm n¨ng l−îng, thãi quen, ph−¬ng ph¸p øng dông kÓ c¶ chÝnh s¸ch) cßn nhiÒu ®iÓm bÊt cËp vµ ch−a phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ vïng xa l−íi ®iÖn quèc gia. §Ó khai th¸c & sö dông c¸c d¹ng NL t¹i chç, cã s½n nh− nªu trªn cho c¸c vïng s©u, vïng xa cần phải cã c¸c nghiªn cøu ®iÓn h×nh, mét sè nghiªn cøu tr−íc ®©y còng ®· tõng ®−îc triÓn khai ¸p dông nh−ng th−êng lµ ®¬n lÎ - kh«ng liªn tôc, c¸c dÞch vô sau l¾p ®Æt kh«ng cã nªn ®· bÞ h¹n chÕ trong viÖc duy trÞ vËn hµnh, nhiÒu khi dÉn ®Õn ngõng trÖ sau mét thêi gian ng¾n ®−a vµo vËn hµnh Víi c¸c c¬ së chÝnh ®−îc nªu ë trªn, ®−îc sù quan t©m vµ chØ ®¹o cña Bé C«ng nghiÖp ®· cho phÐp ViÖn N¨ng l−îng thùc hiÖn §Ò tµi ‘Nghiªn cøu, lùa chän gi¶i ph¸p vµ ®Ò xuÊt m« h×nh s¶n xuÊt, sö dông n¨ng l−îng (®iÖn nhiÖt) t¹i chç cho c¸c bu«n/lµng/b¶n c« lËp víi l−íi ®iÖn quèc gia” §Ò tµi sÏ ®−îc thùc hiÖn trong 2 n¨m 2006 & 2007. B¸o c¸o nµy lµ b¸o c¸o trung gian, sÏ tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n¨m 2006, bao gåm 5 ch−¬ng ®ã lµ: Ch−¬ng I: Tæng quan; Ch−¬ng II: §Æc ®iÓm c¸c vïng n«ng th«n & Khu vùc d©n c− ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia; Ch−¬ng III: HiÖn tr¹ng sö dông n¨ng l−îng; Ch−¬ng IV: Khu vùc & §Þa bµn nghiªn cøu; Ch−¬ng V: §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng khai th¸c c¸c nguån n¨ng l−îng t¹i chç, NLM&TT vµ C¸c gi¶i ph¸p s¶n xuÊt vµ cung cÊp n¨ng l−îng. B¸o c¸o tæng kÕt KH&KT ®Ò tµi (sau khi ®· ¸p dông m« h×nh) sÏ ®−îc b¸o c¸o cuèi n¨m 2007, bao gåm c¸c ch−¬ng tiÕp theo nh−:. Ch−¬ng VI: §Ò xuÊt m« h×nh ; Ch−¬ng VII: KÕt qu¶ thö nghiÖm m« h×nh vµ c¸c ®¸nh gi¸; Ch−¬ng VIII: kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ. 5
I. 2. Môc tiªu cña ®Ò tµi C¨n cø vµo môc tiªu mµ quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ ®· nªu lµ ”cÇn ph¶i cã nhiÒu nghiªn cøu h¬n n÷a trong viÖc cung cÊp NL, ®Æc biÖt lµ ®iÖn cho vïng ngoµi l−íi”. Do vËy, Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ nh»m vµo viÖc nghiªn cøu ®Ó t¨ng c−êng s¶n xuÊt/cung cÊp NL (®iÖn vµ nhiÖt) t¹i chç, cã hiÖu qu¶ cho lµng/b¶n ch−a cã ®iÖn khÝ ho¸ b»ng l−íi quèc gia. I. 3. Néi dung nghiªn cøu §Ò tµi cã hai néi dung chÝnh ®· ®−îc Bé C«ng nghiÖp phª duyÖt. Trong ®ã, néi dung 1 ®−îc thùc hiÖn trong n¨m 2006 vµ néi dung 2 sÏ ®−îc thùc hiÖn trong n¨m 2007. Néi dung 1: Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ lùa chän gi¶i ph¸p phï hîp s¶n xuÊt ®iÖn/nhiÖt hiÖu qu¶ cho c¸c bu«n/lµng/b¶n c« lËp l−íi ®iÖn. Néi dung 1 gåm c¸c ho¹t ®éng sau: 1.1. X¸c lËp ph¹m vi vµ khu vùc nghiªn cøu. 1.1. Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®iÖn vµ nhiÖt cho d©n sinh, kinh tÕ khu vùc nµy. 1.2. Nghiªn cøu khai th¸c tæng hîp c¸c nguån t¹i chç cho s¶n xuÊt NL theo khu vùc (vïng/miÒn). 1.4. Nghiªn cøu, & lùa chän c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ Néi dung 2: Nghiªn cøu ®Ò xuÊt m« h×nh cô thÓ, gåm c¸c ho¹t ®éng lµ: 2.1. Lùa chän ®Þa ®iÓm & thö nghiÖm mét sè c«ng nghÖ ®−îc lùa chän 2.2. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ m« h×nh dùa trªn c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ, kü thuËt & m«i tr−êng. §Ò xuÊt viÖc nh©n réng. I.4. Ph−¬ng ph¸p & c¸c tiÕp cËn 1.4.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu, b¸o c¸o cã s½n liªn quan ®Õn lÜnh vùc nghiªn cøu cña ®Ò tµi. TiÕn hµnh ph©n tÝch & ®¸nh gi¸ nguån sè liÖu lµm c¬ së cho viÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vµ thu thËp sè liÖu bæ sung. - TiÕn hµnh ®iÒu tra ®iÓn h×nh vÒ nhu cÇu sö dông NL (®iÖn, nhiÖt) vµ nguån s½n cã t¹i chç cã thÓ khai th¸c. Trªn c¬ së ®ã bæ sung c¸c tæng kª theo 6
tõng d¹ng NL cã s½n t¹i chç vÒ tiÒm n¨ng nguån, c¸c sö dông hiÖn h÷u, triÓn väng ph¸t triÓn sö dông vv..., c¸c t− liÖu vÒ d©n sinh kinh tÕ - x· héi cã liªn quan. - Ph−¬ng ph¸p so s¸nh vµ chuyªn gia nh»m phôc vô thiÕt lËp c¸c gi¶ ®Þnh vµ c¸c ®Ò xuÊt m« h×nh ¸p dông. 1.4.2. C¸c tiÕp cËn - TiÕp cËn vµ x¸c ®Þnh vïng nghiªn cøu theo h−íng tõ ngoµi vµo trong. §ã lµ c¸c x·/b¶n lµng ch−a thÓ cã ®iÖn l−íi sau 2010 & 2015. - T¹i c¸c x· nµy, lùa chän ®iÓm ®iÓn h×nh, ®Æc tr−ng vµ tiÕn hµnh kh¶o s¸t & ®¸nh gi¸ lµm c¬ së cho viÖc nghiªn cøu. - C¸c sö dông nhiÖt lµ ®un nÊu (nÊu ¨n hµng ngµy) vµ sÊy (n«ng s¶n hµng ho¸). S¶n xuÊt ®iÖn sÏ dùa vµo nguån t¹i chç cã s¨n trªn c¬ së nguån nµo kinh tÕ h¬n th× khai kh¸c tr−íc. I.5. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi - Khu vùc d©n c− ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia. - S¶n xuÊt NL: + NhiÖt cho nÊu ¨n vµ sÊy n«ng s¶n hµng ho¸ + §iÖn dùa vµo nguån t¹i chç, cã s½n 7
Ch−¬ng II: §Æc ®iÓm c¸c vïng n«ng th«n & Khu vùc d©n c− ngoµi l−íi ®iÖn quèc gia II.1. Vµi nÐt vÒ ®Þa lý, d©n sinh, kinh tÕ vµ n¨ng l−îng A. Th«ng tin chung DiÖn tÝch vµ l·nh thæ: ViÖt Nam n»m ë khu vùc §«ng Nam ¸, cã tæng diÖn tÝch ®Êt lµ 329.297Km2 HÖ thèng hµnh chÝnh gåm 64 tØnh vµ thµnh phè, ®−îc chia lµm 25 thµnh phè, 110 quËn vµ 536 huyÖn, 1.181 ph−êng vµ 9.210 x·. D©n sè: Tæng d©n sè tÝnh ®Õn n¨m 2004 lµ kho¶ng 82 triÖu ng−êi, trong ®ã 74% sèng ë n«ng th«n. ViÖt Nam lµ mét trong hai n−íc ®«ng d©n nhÊt trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµ ®øng ®Çu vÒ mËt ®é d©n sè, kho¶ng 253 ng−êi /Km2 C¸c chØ tiªu kinh tÕ: Tæng GDP n¨m 2004 lµ 45,9 tû $. GDP trªn ®Çu ng−êi lµ 550$. Sè nµy t¨ng gÊp ®«i so víi nh÷ng n¨m ®Çu 90. Tû lÖ t¨ng tr−ëng hµng n¨m cña nh÷ng n¨m 90 lµ 6 - 8% vµ vÉn tiÕp tôc t¨ng, HiÖn nay, tæng GDP ®¹t 45,9 tû $. Víi møc t¨ng tr−ëng hiÖn nay lµ 7,5% dù b¸o sÏ t¨ng gÊp ®«i vµo n¨m 2010. C¸c chØ tiªu ph¸t triÓn x· héi: So víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c víi GDP trªn ®Çu ng−êi t−¬ng tù, th× ViÖt Nam cã c¸c chØ sè ph¸t triÓn x· héi tèt h¬n nhiÒu nh− gi¸o dôc, y tÕ vµ nghÌo. ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi cña ®Êt n−íc (HDI) xÕp thø 108 ë møc 0,704 vµo n¨m 2003 so víi 0,660 vµ 0,695 vµo c¸c n¨m 1995 vµ 2000. B¶ng II.1: Mét sè sè liÖu thèng kª chÝnh cña ViÖt Nam 1995 2000 2004 Sè liÖu thèng kª Tæng diÖn tÝch ®Êt (km2) 329,314 D©n sè (triÖu ng−êi) 71,99 77,63 82,03 Tæng: Thµnh phè (%) 21 24 26 N«ng th«n (%) 79 76 74 Kinh tÕ GDP (tû ®ång) 228 892 441 646 713 071 Ph©n ra: N«ng nghiÖp, l©m 62 219 108 356 155 144 nghiÖp, Ng− nghiÖp C«ng nghiÖp vµ x©y 65 820 162 220 285 864 dùng DÞch vô 100 853 171 070 272 036 8
Nguån: Niªn Gi¸m Th«ng Kª (nhiÒu n¨m), WB Development Database, 2005 B. Thu nhËp ë n«ng th«n vµ ph¸t triÓn x· héi Trong thùc tÕ, tû lÖ nghÌo th−êng cao trong nhãm nh÷ng ng−êi sèng ë n«ng th«n vµ vïng s©u vïng xa mµ ë ®ã sù tiÕp cËn c¸c nguån tù nhiªn, c«ng viÖc lµm vµ h¹ tÇng c¬ së kÐm h¬n (nh−: ®iÖn, ®−êng, tr−êng, tr¹m) so víi c¸c khu vùc thµnh thÞ. Nh÷ng ®¸nh gi¸ nghÌo gÇn ®©y cho thÊy nh×n chung cã sù gi¶m nghÌo nh−ng tû lÖ nghÌo ë n«ng th«n vÉn cao h¬n tõ 3 ®Õn 6 lÇn so víi khu vùc thµnh phè. TØ lÖ nghÌo cao nhÊt lµ ë c¸c nhãm thiÓu sè sèng ë c¸c vïng nói, xa x«i hÎo l¸nh -vïng xa l−íi ®iÖn quèc gia. Bøc tranh nghÌo cña viÖt Nam ®· tr¶i qua nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ trong thËp kû võa qua. Trë l¹i nh÷ng n¨m ®Çu 90. H¬n mét nöa d©n sè sèng ë trong t×nh tr¹ng nghÌo. Nh÷ng ng−êi nghÌo th−êng bÞ ®ãi, thiÕu l−¬ng thùc; ThiÕu sù tiÕp cËn ®Õn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh− y tÕ, gi¸o dôc tiÓu häc, vµ c¸c tµi s¶n kh¸c cho viÖc kiÕm sèng. C¶i c¸ch kinh tÕ vµ ch−¬ng tr×nh môc tiªu cña quèc gia nh»m vµo ng−êi nghÌo, ®Æc biÖt vµ vïng s©u - vïng xa trong giai ®o¹n nµy ®· ®ãng gãp vµo gi¶m nghÌo m¹nh mÏ ë ViÖt Nam. Nh÷ng thèng kª míi nhÊt cho thÊy tû lÖ nghÌo ®· gi¶m ®−îc mét nöa tõ 58,1% vµo n¨m 1993 cßn 24,15% vµo n¨m 2004. Sù thùc ViÖt Nam ®· v−ît qua cam kÕt môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû trong nhiÒu mÆt liªn quan ®Õn gi¶m nghÌo chung. B¶ng II.2: Tû lÖ nghÌo ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1993 - 2004 (% d©n sè) 1993 1998 2002 2004 Tû lÖ nghÌo 58.1 37.4 28.9 24.1 Thµnh phè 25.1 9.2 6.6 10.8 N«ng th«n 66.4 45.5 35.6 27.5 Nguån: TrÝch tõ tµi liÖu ViÖt Nam - ®¹t môc tiªu thiªn niªn kû,2005. Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu th¸ch thøc khã kh¨n nh− sù gi¶m nghÌo kh«ng bÒn v÷ng, c¸c nhãm ng−êi d©n téc thiÓu sè sèng ë vïng s©u vïng xa vÉn lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt. Ch−¬ng tr×nh 135 - nh¾m vµo c¸c x· khã kh¨n nhÊt, b¾t ®Çu tõ n¨m 1998 ch−¬ng tr×nh nµy cung cÊp vµ c¶i thiÖn h¹ tÇng n«ng th«n vÒ ®iÖn, ®−êng, tr−êng, tr¹m, 1715 x· nghÌo ®−îc h−ëng lîi tõ ch−¬ng tr×nh nµy. C. Mèi quan hÖ gi÷a n¨ng l−îng vµ møc thu nhËp Nh÷ng quan hÖ gi÷a nghÌo vµ NL th−êng ®ùîc xem xÐt th«ng qua ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ë møc vïng vµ hé gia ®×nh. Tõ c«ng tr×nh DFID (2002), 9
UNDP, WB vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®· tæng kÕt nh÷ng quan hÖ gi÷a n¨ng l−îng vµ nghÌo nh− sau: • N¨ng l−îng - t¨ng tr−ëng kinh tÕ: C¸c dÞch vô NL thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ c¶ ë møc ®Þa ph−¬ng vµ hé gia ®×nh, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ cña ng−êi nghÌo. • N¨ng l−îng - søc khoÎ - DÞch vô NL gióp c¶i tiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ cña ng−êi nghÌo trùc tiÕp nh− c¶i thiÖn dÞch vô y tÕ c«ng céng hoÆc gi¶m tiÕp th«ng qua c¶i thiÖn c¸c dÞch vô kh¸c ®èi víi ng−êi nghÌo nh− gi¶m « nhiÔm do sö dông sinh khèi kh«ng hiÖu qu¶ vµ/ hoÆc cung cÊp n−íc s¹ch. • N¨ng l−îng gi¸o dôc: C¸c dÞch vô NL nh− ®iÖn cã thÓ lµm c¶i thiÖn t×nh h×nh gi¸o dôc chung. • N¨ng l−îng - Giíi: c¸c dÞch vô NL hiÖn ®¹i ë møc gi¸ chÊp nhËn ®−îc sÏ gióp phô n÷ vµ trÎ em kh«ng ph¶i ®i kiÕm vµ sö dông c¸c d¹ng NL kh¸c. Mét sè t−¬ng quan gi÷a dich vô NL vµ ®ãi nghÌo ë ViÖt nam ®−îc thÓ hiÖn d−íi ®©y: HÖ sè ®µn håi nghÌo - GDP ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1992 - 2003 lµ lín h¬n 1. Nãi mét c¸ch kh¸c, 1% GDP t¨ng lªn sÏ lµm gi¶m h¬n 1% nghÌo. Trong khi ®ã, hÖ sè ®µn håi GDP - N¨ng l−îng trong thËp kû qua lµ 1,5 cã nghÜa lµ cø 1,5% t¨ng NL th× ®¹t ®−îc 1% GDP. V× vËy cã thÓ nãi r»ng quan hÖ gi÷a NL vµ nghÌo cã m«i t−¬ng quan tÝch tÝch cùc. II.2. N¨ng l−îng cho n«ng th«n MÆc dï cã sù t¨ng nhanh møc ®« thÞ ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸ trong 2 thËp kû qua, nh−ng kho¶ng 74% d©n sè ViÖt Nam vÉn sèng ë khu vùc n«ng th«n (n¨m 2004). NÕu gép toµn bé c¸c hé n«ng th«n l¹i th× ®©y chÝnh lµ hé tiªu thô n¨ng l−îng lín nhÊt. Nguån n¨ng l−îng cung cÊp cho c¸c khu vùc n«ng th«n gåm sinh khèi, ®iÖn vµ c¸c nhiªn liÖu ho¸ th¹ch. NLM&TT nh− thuû ®iÖn nhá, mÆt trêi, giã ®ãng gãp mét phÇn nhá vµo tæng cung cÊp ®iÖn cho khu vùc nµy. Nh÷ng nguån NL cung cÊp cho hé gia ®×nh, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp n«ng th«n vµ c¸c dÞch vô lµ ®iÖn n¨ng, dÇu vµ LPG chØ chiÕm 15% tæng tiªu thô NL n«ng th«n vµ chñ yÕu ®−îc sö dông cho n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp n«ng th«n, dÞch vô vµ giao th«ng vËn t¶i, cßn l¹i 85% lµ sinh khèi chñ yÕu ®−îc sö dông trong c¸c hé d©n. Do viÖc lùa chän NL cña c¸c hé gia ®×nh n«ng th«n phô thuéc nhiÒu vµo thu nhËp, nªn sinh khèi "gi¸ thÊp " bao gåm cñi, trÊu vµ c¸c phô phÈm n«ng nghiÖp kh¸c chiÕm 85% nhu nhiÖt n¨ng cho nÊu ¨n, chÕ biÕn thùc phÈm, s−ëi, 10
còng nh− th¾p s¸ng ë c¸c vïng s©u vïng xa. Trong khi ®ã chØ cã 10% hé n«ng d©n sö dông than lµm nguån nhiªn liÖu chÝnh cho nÊu ¨n. Tû lÖ sö dông dÇu ho¶ lµ 3%. Tû lª hé n«ng th«n sö dông Gas ho¸ láng (LPG), d¹ng n¨ng l−îng hiÖn ®¹i vµ ®¾t nhÊt, rÊt Ýt vµ chñ yÕu ë c¸c hé gia ®×nh cã møc thu nhËp kh¸ gi¶. MÆc dï ®iÖn khÝ ho¸ ph¸t triÓn nhanh ®Õn khu vùc n«ng th«n, nh−ng møc tiªu thô cña hé gia ®×nh cßn rÊt thÊp so víi c¸c ngµnh kh¸c. Trong giai ®o¹n 1997 - 2003, tû lÖ sè hé cã ®iÖn ®· t¨ng lªn tõ 58,7% ®Õn 88,0%. Nguån NL chñ yÕu cho th¾p s¸ng lµ ®iÖn n¨ng vµ dÇu ho¶. §èi víi c¸c hé gia ®×nh cã ®iÖn th× ®iÖn lµ nguån chiÕu s¸ng chñ yÕu. Trong khi ®ã dÇu ho¶ lµ nguån chiÕu s¸ng chÝnh ®æi víi c¸c hé ch−a cã ®iÖn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ tiÒn ®iÖn. −íc tÝnh kho¶ng 26% tæng sè hé n«ng th«n th¾p s¸ng chÝnh b»ng dÇu ho¶. Sè nµy lµ 44% ë nh÷ng vïng cã thu nhËp thÊp nhÊt. B¶ng II.3: Thu nhËp hé gia ®×nh vµ chi phÝ cho n¨ng l−îng theo c¸c khu vùc Vïng Tû lÖ d©n sè Thu nhËp trung Tiªu thô nhiªn liÖu (%) b×nh / ng−êi ('000 (% chi phÝ ®Çu t−) dong) MiÒn nói vµ trung du phÝa b¾c 17.9 3,900 3.9 §ång b»ng s«ng Hång (c¶ hµ Néi) 19.6 5,132 3.7 B¾c trung bé 13.8 12,165 3.9 Nam trung bé 10.7 15,010 3.7 Cao nguyªn 3.7 16,988 4.2 §«ng Nam bé (c¶ t.p. Hå ChÝ 12.8 39,287 3.6 Minh) §ång b»ng s«ng Cöu Long 21.5 16,624 3.8 N«ng th«n 13,175 n.a Hµ néi vµ t. p. Hå ChÝ Minh 52,944 n.a Thµnh thÞ 45,245 n.a Tæng 100.0 17,709 Nguån: B¸o c¸o cña World Bank (2002) NA: Kh«ng cã sè liÖu II.3. C¸c ch−¬ng tr×nh n¨ng l−îng cho n«ng th«n Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, nguån NL quan träng nhÊt ®èi víi n«ng th«n hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ vïng s©u-vïng xa vÉn lµ sinh khèi. Do thiÕu chÝnh s¸ch vµ bè trÝ tæ chøc ®Ó gi¶i quyÕt nguån NL nµy nªn sinh khèi hÇu nh− kh«ng nhËn ®−îc sù quan t©m cña c¸c cÊp c¸c ngµnh. Trong khi ®ã, ®Çu t− vµo NL n«ng th«n chñ yÕu tËp trung vµo ®iÖn n«ng th«n vµ ph¸t triÓn m¹ng l−íi ®iÖn quèc gia. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh NL kh¸c ngoµi l−íi th−êng míi chØ dõng l¹i ë møc thÝ ®iÓm. A. Ch−¬ng tr×nh §iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n (§KHNT) Ch−¬ng tr×nh §KHNT, ®Çu n¨m 1996 ®Ó ®¹t môc tiªu quèc gia lµ t¨ng tû lÖ hé d©n cã ®iÖn lªn 90% vµo n¨m 2010. Do b¶n chÊt cña ®Çu t−, ch−¬ng tr×nh 11
§KHNT ®−îc chia ra c¸c m¶ng gäi lµ dù ¸n NLNT 1 vµ §KHNT ë miÒn Nam, c¸c dù ¸n ®Çu t− vµo l−íi, tr¹m vµ qu¶n lý hÖ thèng. 12
B¶ng II.4: C¸c ch−¬ng tr×nh §KHNT cã vèn ODA §Çu t− ODA vµo ®iÖn Nhµ tµi trî §Çu t− Néi dung Thêi (tr.$) h¹n N¨ng l−îng n«ng th«n I WB 150.0 Më réng l−íi ®iÖn ®Õn 900 x· 2000 - 2004 Dù ¸n n©ng cao hiÖu WB/GEF 4.5 X©y dùng míi vµ c¶i t¹o thuû 2002- suÊt, cæ phÇn ho¸ vµ ®iÖn nhá, doanh nghiÖp 2007 NLTT NLTT, ph©n phèi N¨ng l−îng n«ng th«n WB 220.0 Më réng l−íi ®iÖn, n©ng cÊp 2005 - II ®−êng, gi¶m tæn thÊt 2011 N¨ng l−îng n«ng th«n OPEC 10.0 cho Qu¶ng Nam Thóc ®Èy tiÕt kiÖm NL UNDP/GEF 5.4 Xo¸ bá rµo c¶n ®Ó ph¸t triÓn 2005- trong SMEs øng dông TKNL trong SMEs 2010 NLNT cña Thuþ ®iÓn Sida 6.31 2004- 2008 DDKHNT ë miÒn Nam France 20.9 2001- 2006 Total 417.1 Nguån: Bé KH&§T (2005) KÕ ho¹ch thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh §KHNT ®−îc chia lµm 2 giai ®o¹n. Giai do¹n ®Çu tõ 1996 ®Õn 2000 vµ giai ®o¹n 2 tõ 2001 ®Õn 2004. Trong giai ®o¹n ®Çu tæng ®Çu t− lµ 3 541 tû ®ång (t−¬ng ®−¬ng 300 triÖu $) trong ®ã 2/3 lµ ®Çu t− cña chÝnh phñ, ®Þa ph−¬ng vµ vay vèn tÝn dông trong n−íc: PhÇn vèn cßn l¹i tõ ng©n hµng thÕ giíi vµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh quèc tÕ kh¸c chi tiÕt vèn ®Çu t− ë b¶ng 4, trong ®ã vèn ®Þa ph−¬ng vµ phi nhµ n−íc lµ ®¸ng kÓ. §Çu t− ®Þa ph−¬ng lµ 1637,5 tû ®ång chiÕm 46,3% tæng vèn ®Çu t− trong ®ã ng©n s¸ch chÝnh phñ lµ 69,648 tû ®ång chiÕm 1,97% tæng vèn ®Çu t−, ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng lµ 1567,9 tû , chiÕm 44,3% tæng vèn ®Çu t−. §Çu t− tõ c¸c c¬ quan kh¸c lµ 52,1 tû ®ång, chiÕm 1,47% tæng vèn ®Çu t−. Vèn huy ®éng tõ c¸c hé lµ 449,1 tû, chiÕm 12,7% tæng vèn ®Çu t−. KÕt qu¶ giai ®o¹n ®Çu lµ l−íi ®iÖn quèc gia ®· kÐo ®Õn 58 huyÖn, 1616 x· vµ 3,38 triÖu hé. Giai ®o¹n thø hai tõ 2001 ®Õn 2004 víi tæng ®Çu t− t¨ng ®Õn 5881,0 tû ®ång, trong ®ã ®Çu t− cña EVN chiÕm tû lÖ cao nhÊt, 31,6%. Cã sù t¨ng ®¸ng kÓ tû lÖ cña chÝnh quyÒn tØnh vµ c¸c nguån kinh phÝ kh¸c. 1732,8 tû ®ång huy ®éng ®−îc tõ c¸c nguån t−¬ng øng chiÕm 22,9% vµ 6,7% tæng vèn ®Çu t−. KÕt qu¶ lµ l−íi ®iÖn quèc gia më réng ®Õn 41 huyÖn, 1210 x· vµ 2,099 triÖu hé. Khèi l−îng ®Çu t− gåm 22332 Km ®−êng d©y trung ¸p, 26 078 Km ®−êng d©y h¹ ¸p vµ 17 595 tr¹m biÕn ¸p. Ngoµi ra dù ¸n NLNT 1 (RE1) víi vèn vay cña Ng©n Hµng ThÕ Giíi (NHTG) ®· cÊp ®iÖn cho 798 trªn 902 x·. 103 x· cßn l¹i sÏ ®−îc nèi víi l−íi ®iÖn quèc gia vµo ®Çu n¨m 2005 13
B¶ng II.5: T¸c ®éng gi¶m nghÌo cña ch−¬ng tr×nh §KHNT Total 1996 - Thêi gian 1996 - 2000 2001 - 2004 2004 C¸c hé míi cã ®iÖn 3 384 000 2 099 000 5 483 000 (tõ l−íi ®iÖn quèc gia) §Çu t− nèi l−íi vµ hîp C¬ cÊu ®Çu t− NLNT b»ng hîp t¸c §KHNT t¸c liªn ngµnh vÒ dÞch 3,541,000 tû ®ång 5,880,946 tû 9,421,946 tû vô §KHNT ®ång ®ång + EVN & c¸c CT§L 39.6% 69.48% 58.25% (trong ®ã vay 8.295% (37.89)% (khÊu hao c¬ b¶n cña EVN chiÕm (31.59)% 31.30%) + Kinh phÝ ®Þa ph−¬ng: 46.25% 23.96% 32.33% + Vèn t− nh©n: 1.47% 1.47% 1.29% + D©n ®ãng gãp:12.68% 5.38% 8.13% 100.00% 100.00% 100.00% Tæng sè hé ®−îc cÊp 9,414,735/12,817,743 = 73.5% 11,513,687/13,0 ®iÖn tõ l−íi 88,174 = 87.97% Ngoµi ch−¬ng tr×nh §KHNT b»ng l−íi ®iÖn quèc gia, m¶ng ch−¬ng tr×nh §KH ngoµi l−íi cho c¸c khu vùc n«ng th«n c¸ch ly nh− cï lao, cao nguyªn, vïng nói h¶i ®¶o vv... còng ®−îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n 1997 - 2003. Nguån ®iÖn lµ diesel, NLTT nh− thuû ®iÖn nhá, mÆt trêi vµ giã. Tæng c«ng suÊt l¾p ®Æt lµ 1 857 KW trong ®ã NLTT chiÕm 65%. §Çu t− cho ch−¬ng tr×nh nµy còng dùa vµo chÝnh s¸ch ®Çu t− chung gi÷a chÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ d©n. B¶ng II.6: Chi tiÕt ®Çu t− vµo §KHNT ngoµi l−íi (1997 - 2003) Nhµ ®Çu t− L−îng tiÒn (tû §) Tû lÖ (%) Ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ EVN 2,9 2.6% Ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng 85,0 81.6% Vèn t− nh©n 15,4 14.8% D©n ®ãng gãp 0.9 0.8% Tæng 104,3 100.0 B. KÕ ho¹ch hµnh ®éng n¨ng l−îng t¸i t¹o (NLTT) ViÖt Nam cã tiÒm n¨ng lín vÒ NLTT nh− giã, thuû ®iÖn nhá, sinh khèi vµ mÆt trêi. TiÒm n¨ng −íc tÝnh cho ph¸t ®iÖn trong kho¶ng 1100 - 1900MW trong ®ã thuû ®iÖn lµ 800 - 1 400 MW. Do g¸nh nÆng ®Çu t− vµo ph¸t triÓn l−íi ®iÖn vµ viÖc kÐo l−íi ®iÖn ®Õn vïng s©u vïng xa tèn kÐm nªn NLTT vµ ®Æc biÖt lµ ®iÖn tõ NLTT cos thÓ sÏ lµ gi¶i ph¸p kh¶ thi vµ kinh tÕ cho §KHNT. Vµo nh÷ng n¨m 1970 vµ 1980 ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn thuû ®iÖn quèc gia do bé thuû lîi b¾t ®Çu, ®©y lµ mét tiÓu ngµnh cña bé NN & PTNT , víi môc ®Ých khai th¸c tiÒm n¨ng c¸c nguån thuû ®iÖn nhá vµ cùc nhá ë vïng nói b¾c ViÖt Nam. ë cÊp ®Þa ph−¬ng, së thuû lîi chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh nµy. Tuy nh÷ng n¨m 1990, ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu quèc gia vÒ NLTT vµ dÞch vô ®iÖn NLTT ë ViÖt Nam (mÆt trêi , giã, T§N vv...) ®· ®−îc Bé N¨ng l−îng 14
thùc hiÖn. Môc ®Ých cña ch−¬ng tr×nh nµy lµ nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña c¸c nguån ®iÖn ngoµi l−íi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chiÕu s¸ng. Ch−¬ng tr×nh nµy ®· nhËn ®−îc sù ñng hé cña NHTG/UNDP - ESMAP vµ Sida (1994). §Õn 2000 víi sù gióp ®ì cña WB, kÕ ho¹ch hµnh ®éng NLTT (REAP) cho ViÖt Nam ®· ®−îc x©y dùng vµ phª duyÖt vµo n¨m 2001 lµ khung c¬ së cho ph¸t triÓn t−¬ng lai. Song song víi hai ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu trªn, c¸c viÖn nghiªn cøu KH - KT kü thuËt. ViÖt Nam (ViÖn n¨ng l−îng, Solarlab, ch−¬ng tr×nh khÝ sinh häc, c¸c tr−êng ®¹i häc, c¬ së nghiªn cøu, c¸c trung t©m nghiªn cøu KH - KT trong c¸c ngµnh n¨ng l−îng, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, y tÕ, ë c¸c ®Þa ph−¬ng vv...) ®· thùc hiÖn c¸c dù ¸n tr×nh diÔn c¸c lo¹i NLTT theo n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng nhËn ®−îc tµi chÝnh cña hä. KÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc nµy lµ sù thµnh c«ng cña thuû ®iÖn nhá sö dông NLTT. §Õn 2001 cã 48 tr¹m thuû ®iÖn nèi l−íi cÊp ®iÖn cho h¬n 300 x· víi tæng c«ng suÊt lµ 140 MW t−¬ng ®−¬ng víi 10 ÷ 13% tæng tiÒm n¨ng. H¬n n÷a sù ph¸t triÓn hÖ thèng thuû ®iÖn cùc nhá còng ®¸ng kÓ. −íc tÝnh cã kho¶ng 100 000 ÷ 150 000 tæ m¸y ®ang vËn hµnh. VÒ mÆt gi¸ c¶, thuû ®iÖn nµy lµ ph−¬ng ¸n kh¶ thi vµ kinh tÕ cho §KH ngoµi l−íi. Chi phÝ cho mét hÖ thèng cÊp x· t−¬ng ®−¬ng chi phÝ trung b×nh cho ®Êu nèi vµo l−íi lµ cì 400 ÷ 500US$/mét hé. Trong khi tiÒm n¨ng −íc tÝnh cña d¹ng n¨ng l−îng nµy lµ rÊt lín th× sù ph¸t triÓn nã gÆp nhiÒu trë ng¹i nh− tû lÖ vËn hµnh thÊp, thiÕu b¶o d−ìng, thiÕu thÞ tr−ëng th−¬ng m¹i kh¶ thi vÒ thiÕt bÞ vµ dÞch vô. Ph¶i ®Õn 2/3 c¸c hÖ thèng cÊp x· bÞ thÊt b¹i. VÒ mÆt th−¬ng m¹i thÞ tr−êng c¸c hÖ thèng thuû ®iÖn cùc nhá do c¸c nhµ chÕ t¹o Trung quèc chiÕm lÜnh. C. Ch−¬ng tr×nh khÝ sinh häc C«ng nghÖ khÝ sinh häc ®−îc biÕt ®Õn ë ViÖt Nam tõ 1966. Theo mét sè c¸c nghiªn cøu cña ViÖn n¨ng l−îng, tr−êng ®¹i häc CÇn th¬..., th× viÖc thÝ ®iÓm c«ng nghÖ khÝ sinh häc ë hé gia ®×nh ®· thµnh c«ng. Tuy nhiªn c¸c ch−¬ng tr×nh lín vÒ khÝ sinh häc chØ ®−îc b¾t ®Çu tõ n¨m 2003 víi sù cè g¾ng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh− SNV (Hµ lan) vµ Oxfam Quebec cïng víi c¸c viÖn/tr−êng... trong n−íc (xem b¶ng II.7) B¶ng II.7: KÕt qu¶ phæ biÕn hÇm khÝ sinh häc Ch−¬ng tr×nh Thêi Sè l−îng hÇm biogas x©y Vèn KÕt qu¶ gian dùng kh¸c Ch−¬ng tr×nh biogas cña 2001 3.000 - ®µo t¹o VACVINA (Oxfam Quebec vµ E+Co tµi trî) Ch−¬ng tr×nh biogas cña 2003 18.000 2 triÖu SNV US$ 15
§iÓm tËp chung cña c¸c ch−¬ng tr×nh nµy lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ®Õn c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c c¬ quan ®Þa ph−¬ng. ViÖc nµy ®−îc g¾n víi hç trî tÝn dông vµ n©ng cao nhËn biÕt. Cã kÕt luËn lµ khÝ sinh häc cã nhiÒu −u ®iÓm nh− cung cÊp nhiªn liÖu s¹ch, gi¶i phãng phô n÷ khái c«ng viÖc kiÕm chÊt ®èt vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh ë c¸c khu vùc n«ng th«n. Ngoµi ra c¸c ch−¬ng tr×nh nµy còng chøng minh r»ng khÝ sinh häc cã thÓ thay thÕ cñi. −íc tÝnh mçi hÇm khÝ sinh häc cì 5m3 cã thÓ tiÕt kiÖm 2,4 tÊn cñi mét n¨m D. Ph¸t triÓn bÕp ®un c¶i tiÕn MÆc dï lµ nguån n¨ng l−îng lín nhÊt ë khu vùc n«ng th«n, nh−ng n¨ng l−îng sinh khèi nhËn ®−îc rÊt Ýt sù quan t©m tõ c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch, c¸c nhµ nghiªn cøu vµ doanh nghiÖp. Cho ®Õn nay c¸c lÜnh vùc cña sinh khèi chØ tËp trung vµo ch−¬ng tr×nh bÕp ®un c¶i tiÕn do viÖn n¨ng l−îng, mét sè c¬ quan nghiªn cøu cña ngµnh l©m nghiÖp vµ héi phô n÷ thùc hiÖn ë mét sè n¬i. Môc ®Ých cña ch−¬ng tr×nh nµy lµ do hiÖu suÊt cña c¸c bÕp ®un truyÒn thèng ë ViÖt Nam thÊp, chØ b»ng 8 ÷ 15% vµ viÖc kiÕm chÊt ®èt khã kh¨n ë khu vùc ®ång b»ng vµ lµ g¸nh nÆng ®èi víi phô n÷. Hä ph¶i mÊt tõ 3 ÷5 giê mçi ngµy ®Ó kiÕm cñi vµ nÊu ¨n. Ch−¬ng tr×nh ®· chøng minh viÖc sö dông c¸c bÕp ®un hiÖu suÊt kÐm cã ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi m«i tr−êng vµ ng−êi nghÌo. Nghiªn cøu khoa häc ®· chØ ra r»ng hiÖu suÊt bÕp sinh khèi lµ yÕu tè chÝnh cã thÓ can thiÖp ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn søc khoÎ còng nh− phóc lîi kinh tÕ cña ng−êi nghÌo ë n«ng th«n. Nh÷ng bÕp ®un c¶i tiÕn cã hiÖu suÊt tíi 30%, lµm tõ vËt liÖu rÎ tiÒn s½n cã. NhËn thÊy ®Ó ®¸p øng yªu cÇu gi¶m nghÌo vµ b×nh ®¼ng giíi, ch−¬ng tr×nh phæ biÕn bÕp ®un c¶i tiÕn víi sù phèi hîp cña héi PNVN ®· ®−îc triÓn khai ë c¸c lµng, x· vµ thËm trÝ ë cÊp tØnh. §©y lµ tr−êng hîp cã sù hîp t¸c gi÷a ViÖn n¨ng l−îng vµ tØnh Ninh b×nh. Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, hiÖn nay c¸c hé n«ng d©n nãi chung vµ c¸c hé n«ng d©n nghÌo nãi riªng phô thuéc tíi gÇn 90% vµo n¨ng l−îng sinh khèi víi hÖ thèng tù cung tù cÊp vµ sö dông bÕp ®un truyÒn thèng hiÖu suÊt thÊp. Tuy nhiªn ch−¬ng tr×nh cung øng chÊt ®èt kÕt hîp víi bÕp c¶i tiÕn hiÖu suÊt cao ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng còng nh− c¸c c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, khu vùc t− nh©n vµ c¸c tÇng líp x· héi (®Æc biÖt lµ HPNVN), c¸c tr−êng ®¹i häc vv... II.4. Mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh khu vùc d©n c− ngoµi l−íi II.4.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 16
Mét trong nh÷ng nÐt chung thÓ hiÖn râ nhÊt ë khu vùc d©n c− ngoµi l−íi lµ miÒn nói th× ®Þa h×nh hÕt søc phøc t¹p, ®a d¹ng víi c¸c lo¹i ®åi nói cao thÊp kh¸c nhau vµ th−êng chiÕm phÇn lín trong tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña tõng vïng. Cô thÓ ë c¸c x· vïng trung du lµ 40 - 70%, nh−ng ë c¸c x· miÒn nói th× tû lÖ nµy chiÕm trªn 90%. §èi víi víi c¸c ®¶o lµ sù biÖt lËp víi ®Êt liÒn. DiÖn tÝch rõng tù nhiªn ë c¸c ®iÓm kh¶o s¸t thuéc ®Þa phËn miÒn nói phÝa B¾c hiÖn chØ cßn l¹i rÊt Ýt vµ chiÕm tû lÖ nhá trªn tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña tõng vïng, ViÖc kiÕm cñi ngµy cµng trë lªn khã kh¨n do ph¶i ®i xa vµ phÇn lín nguån cñi ®Òu ë nh÷ng c¸nh rõng ®Òu n»m ë trªn nói cao, rÊt khã cho kiÕm l−îm. II.4.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi - v¨n ho¸ + Kinh tÕ: Nh×n chung ®a sè c¸c nhãm céng ®ång d©n téc sèng t¹i vïng nói cao phÝa B¾c gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. HiÖn phÇn lín diÖn tÝch ®¸t n«ng nghiÖp ®ang ë t×nh tr¹ng tho¸i ho¸. MÆc dÇu ngµnh n«ng nghiÖp cã nhiÒu cè g¾ng ®−a nhiÒu gièng míi cã n¨ng suÊt cao vµo s¶n xuÊt, nh−ng do ®iÒu kiÖn khÝ hËu vïng cao kh«ng thÝch øng nªn kh«ng t¹o ®−îc s¶n l−îng cao ®Ó ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc cho ng−êi d©n n¬i ®©y. KÕt qu¶ lµ kinh tÕ thu nhËp cña ng−êi d©n, ®Æc biÖt ë vïng nói lu«n ë tr¹ng th¸i bÊp bªnh, phô thuéc vµo mïa vô, thêi tiÕt. Mét ®Æc thï n÷a cña ®Þa bµn vïng miÒn nói lµ mËt ®é d©n c− th−a thít, c¸c côm d©n l¹i ph©n t¸n, giao th«ng ®i l¹i cßn rÊt khã kh¨n vµ ch−a ph¸t triÓn, nhiÒu khi lµ yÕu tè g©y trë ng¹i chÝnh ®Õn sù giao l−u ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Õn viÖc cung øng vËt t− s¶n xuÊt, tiªu thô vµ ph©n phèi n«ng s¶n thùc phÈm .v.v... §Ó gi¶i quyÕt thu nhËp, n©ng cao møc sèng cho ng−êi d©n vïng miÒn nói, gÇn ®©y Nhµ n−íc ®· thi hµnh hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh b»ng c¸ch chuyÓn ®æi gièng c©y trång, vËt nu«i, më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®åi rõng v.v....nhê ®ã ®êi sèng kinh tÕ cña nhiÒu hé gia ®×nh ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. + X· héi v¨n ho¸ gi¸o dôc: §iÒu dÔ nhËn thÊy lµ sù ph©n ho¸ céng ®ång cña ng−êi d©n miÒn nói th−êng tû lÖ nghÞch víi kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi x· héi. T¹i nh÷ng vïng s©u, vïng xa n¬i khã kh¨n vÒ ®−êng giao th«ng, ®iÖn l−íi ch−a ph¸t triÓn th× t×nh tr¹ng ph©n ho¸ cµng thÓ hiÖn râ, vai trß vµ quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ ch−a ®−îc b¶o ®¶m. Ng−êi phô n÷ nhiÒu khi lµm viÖc víi c−êng ®é cao h¬n nam giíi nh−ng trong céng ®ång hä hÇu nh− kh«ng ®−îc tham gia quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i. Sè ng−êi biÕt ®äc, biÕt viÕt cßn Ýt ®Æc biÖt lµ víi ng−êi d©n téc thiÓu sè, phÇn lín míi chØ hÕt bËc phæ th«ng trung häc, sè cã tr×nh ®é 17
®¹i häc rÊt h·n h÷u. T¹i mét sè x· miÒn nói nh− Mï C¶, Nïng T¸m, Keng §u, Pa − (®Þa ®iÓm ®iÒu tra), nhiÒu ng−êi cã hiÖn t−îng "t¸i mï ch÷". II.4.3. HiÖn tr¹ng khai th¸c nhiªn liÖu, chÊt ®èt vµ sö dông NL Cñi gç vµ c¸c lo¹i phô phÈm n«ng nghiÖp ®−îc coi lµ nhiªn liÖu chÊt ®èt chÝnh t¹i c¸c hé gia ®×nh miÒn nói. ViÖc thu h¸i kiÕm cñi ngµy nay th−êng khã kh¨n vµ tèn c«ng søc h¬n rÊt nhiÒu so víi tr−íc kia, bëi nhµ n−íc ®ang ¸p dông mét sè biÖn ph¸p nh»m qu¶n lý khoanh nu«i, b¶o vÖ rõng nªn c¸c hé ph¶i ®i xa vµi c©y sè míi kiÕm ®−îc cñi gç. Nguån khai th¸c chñ yÕu vÉn dùa vµo nh÷ng khu rõng tù nhiªn vµ rõng trång, trung b×nh mçi hé gia ®×nh ph¶i dµnh ra kho¶ng 5 - 10 c«ng/th¸ng ®Ó thu nhÆt cñi, vµ th−êng ph¶i ®i rÊt xa thËm chÝ cã nh÷ng n¬i ph¶i ®i xa trªn 10km. T¹i nh÷ng n¬i kh¶o s¸t khi pháng vÊn, c¸c hé ®Òu cho r»ng, trong t−¬ng lai viÖc kiÕm cñi cµng trë lªn khã kh¨n h¬n do d©n sè gia t¨ng vµ ch¨n nu«i sÏ nhiÒu h¬n ViÖc c¸c hé gia ®×nh hiÖn nay ph¶i tËn thu phô phÈm n«ng nghiÖp nh−: c¸c c©y ng« (th©n, lâi, vá) vµ c©y ®Ëu/®ç ®Ó lµm chÊt ®èt mét phÇn cho thÊy sù thiÕu hôt chÊt ®èt cho nÊu ¨n ®ang lµ chuyÖn th−êng nhËt, mÆt kh¸c chøng tá r»ng nguån cung cÊp cñi gç ®· trë lªn khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi tr−íc ®©y. Cñi: B×nh qu©n mét ng−êi d©n vïng miÒn nói tiªu thô kho¶ng 3-3,5kg cñi/ngµy, mét hé trung b×nh lµ 14 ÷ 20kg cñi/ngµy. VÒ mïa ®«ng nhiÒu hé cßn ®èt cñi ®Ó s−ëi Êm. §iÖn : Møc tiªu thô trung b×nh kho¶ng 20 -50 kWh/n¨m - T§ mi ni (chØ tÝnh cho th¾p s¸ng vµ ch¹y ti vi, ®µi qu¹t). Phô phÈm n«ng nghiÖp (th©n c©y ng«, ®Ëu.v.v..): §−îc c¸c hé gia ®×nh ®−a vÒ sö dông cho nÊu ¨n lµ chÝnh. B×nh qu©n mét ng−êi tiªu thô kho¶ng 1,5÷2kg/ngµy, mét hé trung b×nh lµ 6,3 ÷ 9,4kg/ngµy vµ 1 n¨m sö dông trong 1 - 2 th¸ng. DÇu ho¶: b×nh qu©n mçi hé tiªu thô 3÷6 lÝt/n¨m, vµ dïng cho th¾p s¸ng 1. Nhu cÇu sÊy n«ng s¶n Nhu cÇu sÊy lµ thùc sù vµ rÊt cÇn thiÕt cho c¸c hé gia ®×nh. Do kh«ng cã s©n ph¬i, nªn sau khi thu ho¹ch ng«, lóa, ®Ëu ... tõ ngoµi n−¬ng, ruéng hä ®Òu chÊt c¸c s¶n phÈm sau thu ho¹ch lªn g¸c phÝa trªn gian bÕp ®Ó mong muèn hµng ngµy c¸c bÕp ®un sÏ cÊp nhiÖt vµ khãi nãng cho viÖc sÊy vµ b¶o qu¶n quanh n¨m. L−u ý r»ng, qua kiÓm tra mét sè hé sö dông bÕp c¶i tiÕn ë thÞ trÊn Tam S¬n, Hµ Giang khi khãi ®−îc ®−a ra ngoµi cho biÕt, do kh«ng ®−îc sÊy nªn ng« cña hä ®· bÞ mät, chÊt l−îng ng« bÞ gi¶m ®i. Vµo nh÷ng th¸ng sau thu ho¹ch vµ 18
mïa m−a Èm nhu cÇu sÊy n«ng s¶n lµ rÊt quan träng vµ lín. Mçi hé th−êng chÊt lªn gian sÊy tõ 1,5÷3,0 tÊn n«ng s¶n c¸c lo¹i ®Ó sö dông quanh n¨m. 2. Nhu cÇu s−ëi Trong c¸c th¸ng mïa ®«ng (kho¶ng tõ th¸ng 11n¨m tr−íc÷Th¸ng 4 n¨m sau) do nhµ cöa trèng tr¶i vµ nhiÖt ®é xuèng thÊp nªn c¸c hé ®Òu cã nhu cÇu s−ëi Êm. Tuy nhiªn viÖc s−ëi Êm kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò quan träng nh− nhu cÇu sÊy. ChØ vµo c¸c buæi tèi vµ s¸ng sím th× míi cã ng−êi ë nhµ qu©y quÇn bªn bÕp l−¶. 3. Khãi vµ bôi bÈn Khãi mang mét l−îng nhiÖt nãng ®Ó sÊy n«ng s¶n. Tuy nhiªn vÒ mïa hÌ khãi to¶ ra tõ c¸c bÕp ®un lµ rÊt khã chÞu vµ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. §Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a nhu cÇu sÊy vµ gi¶m khãi, ®a phÇn ng−êi d©n cho r»ng nÕu gi¶m ®i mét phÇn ba l−îng khãi nh− hiÖn nay lµ cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. ViÖc gi¶m khãi cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua viÖc gi¶m l−îng cñi tiªu thô trong ngµy mµ kh«ng cÇn ph¶i ®−a khãi hÕt ra ngoµi ®−îc coi lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu bëi lÏ nÕu sö dông èng khãi sÏ mÊt hÕt nhiÖt nãng cho sÊy vµ còng sÏ rÊt tèn kÐm cho viÖc ®Çu t− x©y dùng èng khãi víi ®iÒu kiÖn nhµ cöa cña c¸c gia ®×nh nh− hiÖn nay (−íc tÝnh ph¶i mÊt kho¶ng 100-150 ngh×n cho riªng l¾p ®Æt mét èng khãi). 5. Cñi gç vµ c¸c chÊt ®èt kh¸c ViÖc c¸c hé gia ®×nh ph¶i tËn thu c¸c c©y ng« (th©n, lâi, vá) vµ c©y ®Ëu/®ç ®Ó lµm chÊt ®èt chøng tá r»ng nguån cung cÊp cñi gç ®· trë lªn khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi tr−íc ®©y. L−îng cñi gç dïng cho ®un nÊu phÇn lín ®−îc kiÕm nhÆt tõ rõng tù nhiªn vµ rõng trång. ViÖc kiÕm cñi chiÕm nhiÒu thêi gian. HiÖn nay c¸c hé ph¶i ®i xa vµi c©y sè míi kiÕm ®−îc cñi gç. Khi pháng vÊn, c¸c hé ®Òu cho r»ng, trong t−¬ng lai viÖc kiÕm cñi cµng trë lªn khã kh¨n h¬n do d©n sè gia t¨ng vµ ch¨n nu«i sÏ nhiÒu h¬n. Cñi gç ®−îc coi lµ nhiªn liÖu chÝnh t¹i c¸c hé gia ®×nh. Cã 2 lo¹i cñi gç lµ cñi cµnh víi ®−êng kÝnh trung b×nh tõ Φ10÷vµ Φ50mm vµ cñi chÎ tõ c¸c c©y gç to. ChiÒu dµi c¸c bã cñi th−êng tõ 1÷1,5m. §é Èm cña cñi theo quan s¸t thùc tÕ lµ kh¸ cao (≥20%) nªn khi ®un g©y nhiÒu khãi bôi. ViÖc sö dông c¶ cñi ch−a kh« kiÖt ®Ó ®un cho thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c hé kh«ng ®ñ c«ng ®ñ ng−êi cho kiÕm cñi dù tr÷ nh− tr−íc ®©y. 6. BÕp ®un vµ c¸c dông cô ®un nÊu (xoong, nåi, ch¶o) §Ó tiÕt kiÖm cñi gç, bÕp ®un ®−îc coi lµ vÊn ®Ò träng t©m cÇn ph¶i nghiªn cøu kü cho viÖc c¶i tiÕn ®Ó n©ng cao c¶ hiÖu suÊt ch¸y lÉn hiÖu suÊt truyÒn nhiÖt 19
®ång thêi vÉn ph¶i ®¶m bµo phï hîp víi hoµn c¶nh vµ phong tôc tËp qu¸n cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. S¸u th«n thuéc ba x· ®−îc lùa chän cho viÖc kh¶o s¸t nghiªn cøu. Cã kho¶ng 40 hé thuéc 6 th«n trªn ®· ®−îc pháng vÊn, xem xÐt c¸c bÕp ®un hiÖn cã. cã hai lo¹i bÕp chÝnh ®ang ®−îc ng−êi d©n sö dông lµ: a) bÕp ®¾p b»ng ®Êt; vµ b). bÕp kiÒng s¾t. a). BÕp ®¾p b»ng ®Êt: C¸c bÕp ®¾p b»ng ®Êt, dïng ch¶o ®Æt cè ®Þnh ®Ó nÊu c¸m lîn, nÊu r−îu vµ mÌn mÐn. C¸c bÕp nµy ®Òu do d©n tù lµm lÊy. HiÖn c¸c bÕp ®Êt nµy ®Òu ®· bÞ nøt vì cÇn ®−îc c¶i tiÕn lµm míi l¹i cho thÝch hîp vµ gi¶m tèi ®a tiªu thô cñi. Qua ®o ®¹c tiªu thô cñi t¹i th«n NËm N−¬ng cã sù tham gia cña c¸n bé x· vµ mét sè hé gia ®×nh cho thÊy, hiÖu suÊt bÕp rÊt thÊp chØ ®¹t kho¶ng10%. Mét sè nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn lo¹i bÕp nµy cã hiÖu suÊt thÊp –tiªu thô nhiÒu cñi lµ: - Kho¶ng c¸ch tõ nÒn bÕp ®Õn ®¸y ch¶o qu¸ cao, tõ 350-400 mm ®· lµm cho nhiÖt bøc x¹ truyÒn ®Õn ch¶o bÞ gi¶m ®i, ngän löa víi chiÒu dµi cã h¹n nªn Ýt tiÕp xóc ®−îc víi ®¸y, thµnh xung quanh ch¶o ®· lµm gi¶m hai nguån nhiÖt quan trong lµ ®èi l−u vµ dÉn nhiÖt. - Buång ®èt qu¸ réng còng lµm cho ngän löa kh«ng tËp trung vµ khã ch¸y h¬n. Muèn ch¸y tèt cÇn ph¶i cã nhiÒu cñi. - Theo thiÕt kÕ hiÖn t¹i, cöa bÕp võa lµm nhiÖm vô cÊp nhiªn liÖu (cñi), cÊp giã vµ tho¸t khãi ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng ch¸y cña cñi, ngän löa vµ nhiÖt nãng th−êng bÞ ph¶ ra ngoµi h¾t th¼ng vµo mÆt ng−êi nÊu qua cña ®un ë phÝa tr−íc. - VÞ trÝ ch¶o ®Æt trong bÕp, céng thªm kh«ng cã khe tho¸t khãi ®· lµm gi¶m nguån nhiÖt ®èi l−u nªn khi ®un l©u s«i. - ViÖc kh«ng sö dông vung/n¾p ®Ëy ch¶o khi ®un còng lµm t¨ng ®¸ng kÓ l−îng cñi tiªu thô tõ 5-10%, thËm chÝ 15% vµ thêi gian nÊu bÞ kÐo dµi h¬n so víi b×nh th−êng. b). BÕp kiÒng: §©y lµ lo¹i bÕp hë. C¸c hé gia ®×nh ®Òu cã mét bÕp ®Æt ë gian bÕp-c¹nh g−êng ngñ. §èi víi ng−êi M«ng, ng−êi Tµy th× vÞ trÝ cña bÕp lµ kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc ®ã lµ phong tôc tËp qu¸n cã tõ l©u ®êi. BÕp kiÒng ®¶m nhËn cho viÖc nÊu thøc ¨n (nÊu/xµo) vµ ®un n−íc uèng hµng ngµy. Mçi ngµy bÕp kiÒng ®−îc sö dông Ýt nhÊt lµ 2 lÇn cho nÊu thøc ¨n cña 2 b÷a chÝnh. Nh÷ng gia ®×nh kh«ng ¨n mÌn mÐn th× hä cßn dïng ®Ó nÊu chÝn c¬m. Sè lÇn sö dông bÕp kiÒng trong 1 ngµy nhiÒu h¬n bÕp ®Êt nh−ng tiªu thô cñi ë bÕp nµy chØ b»ng 40- 60% so víi bÕp ®Êt. ViÖc s−ëi Êm th−êng ®−îc ng−êi d©n sö dông vµ ngåi quanh bÕp kiÒng lµ chÝnh. BÕp kiÒng cã −u ®iÓm næi bËt lµ thÝch nghi víi nhiÒu lo¹i 20