Báo cáo khoa học: Kiến thức bản địa trong canh tác trên đất dốc của ng-ời dân xã Thượng Hà - Bảo Yên - Lào Cai

Chia sẻ: Nguyễn Phi Nhung Nhung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

193
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kiến thức bản địa là sản phẩm lao động của nhân dân trong hàng thế kỷ. Chúng đ-ợc tích lũy, hoàn thiện và truyền bá qua nhiều thế hệ của cả cộng đồng tại các địa ph-ơng (Michael Warren, 1995). Kiến thức bản địa chủ yếu dựa vào kinh nghiệm và những hoạt động cụ thể, vì vậy nó có thể trái ng-ợc với kiến thức hàn lâm do các tr-ờng đại học, viện nghiên cứu hay các hãng t- nhân phát triển dựa trên các ph-ơng pháp khoa học chính thống. Vì kiến thức bản địa luôn thay đổi theo thời gian nên đôi khi rất khó xác định...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: Kiến thức bản địa trong canh tác trên đất dốc của ng-ời dân xã Thượng Hà - Bảo Yên - Lào Cai

Báo cáo khoa học: Kiến thức bản địa trong canh tác trên đất dốc của ng-ời dân xã Thượng Hà - Bảo Yên - Lào Cai
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 2: 57-61 KiÕn thøc b¶n ®Þa trong canh t¸c trªn ®Êt dèc cña ng−êi d©n x· Th−îng Hµ - B¶o Yªn - Lµo Cai Indigenous knowledge for upland farming in Thuong Ha commune - Bao Yen district - Lao Cai province TrÇn Sü H¶i1, NguyÔn H÷u Th nh2 SUMMARY Recently, indigenous knowledge has adapted local conditions from generation to generation and it’s understanding is highly considered to develop the appropriate farming system. Therefore, the purpose of this research is to investigate indigenous knowledge of Thuong Ha people, Bao Yen district, Lao Cai province. The methodologies were applied such as field surveys, interviews farmers, participatory analysis, synthesis and comparison. The results show that indigenous knowledge of Thuong Ha people in their traditional shifting cultivation is very diversified, profound and suitable to farming conditions of upland areas. For instance, for protecting soils, local people have many experiences in developing farming calendar, soil erosion control, crop rotation, field plot selections, forest plantation. The findings reveal that new technology and economic development should be based on indigenous knowledge for livelihood sustainability in the uplands. Key words: indigenous knowledge, uplands, Thuong Ha commune, Lao Cai, Vietnam. 1. §ÆT VÊN §Ò 1 ®ã cã hoµn toµn lµ kiÕn thøc b¶n ®Þa hay kh«ng hay ®· bÞ pha trén víi nh÷ng kiÕn thøc KiÕn thøc b¶n ®Þa lµ s¶n phÈm lao ®éng ®−îc giíi thiÖu tõ bªn ngoµi, ®iÒu ®ã còng cña nh©n d©n trong hµng thÕ kû. Chóng ®−îc kh«ng quan träng. §iÒu quan träng h¬n lµ tÝch lòy, hoµn thiÖn vµ truyÒn b¸ qua nhiÒu thÕ thay v× t×m kiÕm nh÷ng c«ng nghÖ vµ gi¶i hÖ cña c¶ céng ®ång t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng ph¸p tõ bªn ngoµi, tr−íc tiªn chóng ta h·y thö (Michael Warren, 1995). KiÕn thøc b¶n ®Þa xem trong céng ®ång cã nh÷ng kiÕn thøc g×. chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm vµ nh÷ng ho¹t Sau ®ã, chóng ta sÏ sö dông kiÕn thøc nµo hiÖu ®éng cô thÓ, v× vËy nã cã thÓ tr¸i ng−îc víi qu¶ h¬n hoÆc kÕt hîp chóng mét c¸ch tèt nhÊt. kiÕn thøc hµn l©m do c¸c tr−êng ®¹i häc, viÖn §Êt dèc chiÕm ba phÇn t− l·nh thæ n−íc nghiªn cøu hay c¸c h·ng t− nh©n ph¸t triÓn ta vµ cã vÞ trÝ quan träng trong ph¸t triÓn n«ng dùa trªn c¸c ph−¬ng ph¸p khoa häc chÝnh nghiÖp cña c¶ n−íc (Th¸i Phiªn vµ NguyÔn Tö thèng. V× kiÕn thøc b¶n ®Þa lu«n thay ®æi theo Siªm, 1998). B¶o vÖ ®Êt dèc ®Ó s¶n xuÊt n«ng thêi gian nªn ®«i khi rÊt khã x¸c ®Þnh ®−îc kü l©m nghiÖp bÒn v÷ng, æn ®Þnh ®êi sèng ®Þnh thuËt hay kinh nghiÖm ®ã lµ kiÕn thøc b¶n ®Þa canh ®Þnh c− cho ®ång bµo c¸c d©n téc lµ mét hay du nhËp tõ bªn ngoµi hoÆc lµ sù pha trén gi¶i ph¸p −u tiªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch an gi÷a hai yÕu tè ®ã (Walker et al, 1995). Tuy toµn l−¬ng thùc ®èi víi c¸c tØnh miÒn nói. X· nhiªn, ®èi víi mét dù ¸n ph¸t triÓn, kü thuËt Th−îng Hµ huyÖn B¶o Yªn, tØnh Lµo Cai cã nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña vïng miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam. Theo thèng kª cña x· n¨m 1 ViÖn N«ng ho¸ thæ nh−ìng. 2005, tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña x· lµ 2 Khoa §Êt & M«i tr−êng, §¹i häc N«ng nghiÖp I.
TrÇn Sü H¶i, NguyÔn H÷u Thµnh quan ®Õn tËp qu¸n s¶n xuÊt (lÞch gieo trång, quan s¸t thêi tiÕt...), kinh nghiÖm ph©n lo¹i, ®¸nh gi¸ ®Êt, sö dông vµ c¶i t¹o ®Êt. 7442ha, gåm 1020.84ha ®Êt n«ng nghiÖp; Th«ng tin sau khi thu thËp sÏ ®−îc tæng 2559.5ha ®Êt l©m nghiÖp. Toµn x· cã 1006 hé hîp l¹i vµ tr×nh bµy trong héi th¶o cã sù tham gia ®×nh bao gåm 5 d©n téc: Kinh, Tµy, gia cña ng−êi d©n. §¸nh gi¸ l¹i nh÷ng kiÕn Hm«ng, Dao, Nïng cïng chung sèng. Trong thøc thu thËp ®−îc ®· ®¹i diÖn cho kiÕn thøc ®ã d©n téc Hm«ng vµ Dao chiÕm tíi 90% d©n cña ng−êi d©n ch−a? Nh÷ng th«ng tin sau khi sè. Ng−êi d©n Th−îng Hµ tõ l©u ®· cã tËp ®· ®−îc kiÓm chøng míi ®−îc ®−a vµo b¸o qu¸n canh t¸c n−¬ng rÉy. Tr¶i qua mét thêi c¸o. gian canh t¸c l©u dµi víi c¸c ®iÒu kiÖn tù Thu thËp th«ng tin tõ Trung t©m N«ng, nhiªn cña ®Þa ph−¬ng, hä ®· tÝch lòy ®−îc L©m nghiÖp Lµo Cai, Phßng N«ng nghiÖp nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u vµ ®−îc truyÒn huyÖn B¶o Yªn, kÕt hîp ®iÒu tra, ph©n tÝch víi qua nhiÒu thÕ hÖ kÕ tiÕp nhau. §iÒu nµy ®· ¨n kÕt qu¶ cña c¸c m« h×nh canh t¸c ®Ó ®−a ra sù s©u vµo trong tiÒm thøc vµ ¶nh h−ëng râ nÐt so s¸nh vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c h×nh thøc vµ trong ®êi sèng cña ng−êi d©n ë ®©y. Do vËy, biÖn ph¸p canh t¸c ®Õn sù bÒn v÷ng cña ®Êt. môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ t×m hiÓu vai trß cña lo¹i h×nh canh t¸c nµy trong mèi liªn 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU hÖ víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa ®ång thêi qu¶n lý nh÷ng tµi nguyªn thiªn 3.1. KiÕn thøc b¶n ®Þa trong viÖc tÝnh lÞch nhiªn bao gåm c¶ kiÕn thøc b¶n ®Þa. thêi vô LÞch thêi vô ®−îc ng−êi d©n Th−îng Hµ 2. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU tÝnh dùa trªn sù thay ®æi vÒ thêi tiÕt vµ khÝ hËu ®Þa ph−¬ng tõng ngµy, th¸ng vµ mïa vô c©y §iÒu tra kiÕn thøc b¶n ®Þa t¹i ®Þa bµn x· trång. Do ®Æc ®iÓm cña canh t¸c n−¬ng rÉy Th−îng Hµ - B¶o Yªn - Lµo Cai theo ph−¬ng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn nªn ph¸p KIP (Côc KhuyÕn N«ng vµ KhuyÕn lÞch thêi vô ®ãng vai trß rÊt quan träng, nã L©m, 1998). Th«ng qua sù giíi thiÖu cña ®Þa quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cña thu ho¹ch. Sau ®©y lµ ph−¬ng chän 15 ng−êi bao gåm nh÷ng ng−êi lÞch mïa vô 12 th¸ng trong n¨m. cao tuæi, tr−ëng b¶n, n«ng d©n, c¸n bé khuyÕn n«ng lµ nh÷ng ng−êi cã am hiÓu vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa. Pháng vÊn hä vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn B¶ng 1. LÞch mïa vô theo tõng th¸ng Th¸ng Tªn ®Þa ph−¬ng Kinh nghiÖm Ho¹t ®éng chÝnh 1 Y Ly M−a rÐt C¸c ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ T×m kiÕm, chän n−¬ng l m rÉy, gieo ng«, trång 2 Au Ly B¾t ®Çu cã n¾ng Êm khoai lang, tæ chøc c−íi hái 3 Pi ly N¾ng Êm v cã nhiÒu ong Ph¸t quang rÉy, l m cá cho ng« v trång s¾n N¾ng Êm v cã nhiÒu ong, lóa 4 Plau Ly §èt rÉy, gieo lóa n−¬ng, thu ho¹ch ng« ra hoa 5 Tru Ly Th−êng cã m−a b·o Gieo lóa n−¬ng, l m cá s¾n 6 Trau Ly N¾ng nãng L m cá cho lóa n−¬ng, l m nh 7 Seng Ly Cã nhiÒu kiÕn Ch¨m sãc lóa, l m r o ng¨n gia sóc 8 Gi Ly Cã nhiÒu chim Thu ho¹ch lóa n−¬ng, l m cá cho lóa mïa 9 Chua Ly Mïa m−a Thu ho¹ch lóa, söa nh 10 Cau Ly NhiÒu m©y, cã m−a Thu ho¹ch lóa mïa, m¨ng tre, nøa 11 Cau Y Ly L¹nh Ph¬i v cÊt tr÷ thãc
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 2: 57-61 12 Cau Au Ly RÐt buèt LÔ héi mõng g¹o míi LÞch thêi vô cña ng−êi d©n Th−îng Hµ ®· kü thuËt s¶n xuÊt cña bµ con d©n téc thiÓu sè ë cho thÊy mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c«ng viÖc x· Th−îng Hµ. Sau ®©y lµ kinh nghiÖm cña lµm vµ thêi tiÕt trong n¨m (B¶ng 1). §©y lµ ng−êi d©n téc Dao, nÕu quan s¸t thÊy c¸c tæ nh÷ng ®óc rót tõ kinh nghiÖm thùc tÕ qua mét ong ®−îc lµm ë trªn c©y cao, ®©y lµ dÊu hiÖu thêi gian l©u dµi vµ ®−îc c¸c thÕ hÖ truyÒn cho kh«ng cã b·o lín. Ng−îc l¹i, nÕu tæ ong ®−îc nhau tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c. Ch¼ng h¹n nh− lµm ë d−íi nh÷ng c©y thÊp, ®ã lµ dÊu hiÖu s¾p viÖc ®i lÊy mËt ong th−êng ®−îc tiÕn hµnh vµo cã nh÷ng trËn b·o lín. NÕu sè m¨ng tre mäc th¸ng 4 vµ th¸ng 5, bëi v× vµo thêi gian nµy cã h−íng vµo trong bôi tre nhiÒu h¬n h−íng ra nhiÒu hoa rõng, thêi tiÕt kh« hanh nªn mËt ngoµi th× n¨m ®ã sÏ cã nhiÒu b·o lín. NÕu mÆt ong th−êng nhiÒu vµ cã thêi gian b¶o qu¶n l©u trêi cã mµu ®á khi lÆn th× thêi tiÕt trong c¸c h¬n. Bªn c¹nh ®ã, ng−êi d©n s¾p xÕp thêi vô ngµy tíi sÏ kh« vµ nãng. NÕu giun chui lªn canh t¸c dùa trªn sù thay ®æi cña c¸c hiÖn khái mÆt ®Êt th× s¾p cã m−a. §Æc biÖt ng−êi t−îng tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi cña ¸nh d©n téc Hm«ng cã rÊt nhiÒu kinh nghiÖm dù s¸ng tr¨ng trong th¸ng. §©y lµ mét trong b¸o thêi tiÕt dùa trªn sù quan s¸t mµu s¾c cña nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c©y trång. nh÷ng con Õch. B»ng c¸ch quan s¸t c¸c hiÖn Hä chia mét n¨m lµm 12 th¸ng, mçi th¸ng cã t−îng thiªn nhiªn g¾n liÒn víi nh÷ng thay ®æi 30 ngµy víi hai thêi kú tr¨ng lªn vµ tr¨ng lÆn vÒ thêi tiÕt, nh÷ng nhãm ng−êi d©n téc thiÓu t−¬ng øng víi hai giai ®o¹n nh÷ng ngµy tèt vµ sè ë x· Th−îng Hµ ®· rót ra ®−îc nh÷ng kinh nh÷ng ngµy xÊu. Theo quan niÖm cña ng−êi nghiÖm quÝ b¸u trong viÖc dù ®o¸n thêi tiÕt ®Ó d©n ë ®©y, tuÇn tr¨ng lµ biÓu t−îng cña sù ph¸t bè trÝ hîp lý c«ng viÖc canh t¸c cña m×nh. triÓn c©y trång vµ vËt nu«i. Dùa vµo sù thay 3.3. KiÕn thøc b¶n ®Þa vÒ ®¸nh gi¸ ph©n ®æi cña tuÇn tr¨ng, hä s¾p xÕp lÞch thêi vô gieo lo¹i v sö dông ®Êt trång ®Ó cã thÓ thu ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt. 3.3.1. Nh÷ng kinh nghiÖm trong viÖc ph©n B¶ng 2. Ng y gieo trång phï hîp víi tõng lo¹i lo¹i v chän ®Êt c©y trång Chän ®Êt lµ kh©u ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh ®èt n−¬ng lµm rÉy, ®©y lµ mét trong nh÷ng Ng y thÝch hîp trong C©y trång Ghi chó th¸ng yÕu tè chÝnh ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña c©y trång. Nh÷ng ng−êi d©n téc thiÓu sè ë Th−îng Tõ mïng 1 ®Õn mïng 3, 4 S¾n Tr¨ng mê Hµ ®· tiÕn hµnh chän lùa vµ ph©n lo¹i ®Êt dùa Tõ 27 ®Õn 30 trªn sù quan s¸t vÒ mµu s¾c, ®Æc tÝnh, hÖ th¶m Lóa 18 thùc vËt vµ ®Æc biÖt lµ so s¸nh sù ph¸t triÓn Chuèi 14,16,17 Tr¨ng s¸ng cña c©y trång trªn nh÷ng lo¹i ®Êt kh¸c nhau. Tre, mÝa 17, 18 Døa 14, 15 B¶ng 3. C¸c c¸ch nhËn biÕt ®Êt xÊu v ®Êt tèt TËp trung v o Khoai lang 16, 17 th¸ng giªng, ChØ thÞ §Êt tèt (Ang Dong) §Êt xÊu (Ang Pay) hai v ba Chñ yÕu l c©y bôi C©y tù nhiªn C©y ph¸t triÓn tèt v cá tranh 3.2. Nh÷ng kinh nghiÖm trong dù b¸o thêi §Êt m u n©u hoÆc tiÕt M u s¾c §Êt b¹c m u ®en Canh t¸c n−¬ng rÉy phô thuéc rÊt nhiÒu §Æc tÝnh lý §Êt xèp, mÒm, gi÷ §Êt cøng, kh«, kh¶ häc n−íc tèt n¨ng gi÷ n−íc kÐm vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn (TrÇn §øc Viªn, 1996), do ®ã viÖc quan s¸t nh÷ng sù thay ®æi cña thêi Cã tÇng th¶m môc TÇng th¶m môc Nh÷ng ®Æc d y, nhiÒu ph©n hÇu nh− kh«ng cã, tiÕt, khÝ hËu ®ãng mét vai trß quan träng trong tÝnh kh¸c giun kh«ng thÊy ph©n
TrÇn Sü H¶i, NguyÔn H÷u Thµnh giun. 3.3.2. Kinh nghiÖm sö dông ®Êt canh t¸c C¸c hÖ Víi ®iÒu kiÖn tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp vµ thèng c©y Ph¸t triÓn nhanh Ph¸t triÓn chËm canh t¸c phÇn lín dùa vµo thiªn nhiªn, ng−êi trång d©n th−êng Ýt chó ý ®Õn viÖc c¶i thiÖn kü thuËt Sù ph©n biÖt ®Êt xÊu vµ ®Êt tèt cña ng−êi canh t¸c, thay vµo ®ã, hä chó ý ®Õn thêi vô vµ d©n Th−îng Hµ dùa vµo sù quan s¸t trùc tiÕp. tÝnh phï hîp cña c©y trång ®èi víi tõng lo¹i Tuy nhiªn, khi so s¸nh ®èi chiÕu víi kiÕn thøc ®Êt kh¸c nhau. ë nh÷ng khu vùc ®Êt tèt, ng−êi khoa häc th× gi÷a chóng cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng n«ng d©n trång nh÷ng c©y l−¬ng thùc chÝnh ®ång. VÝ dô, khi thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i ®Êt dùa trªn nh÷ng ®Æc tÝnh lý häc (B¶ng 4). nh− lóa, ng« vµ s¾n nh»m môc ®Ých ®¸p øng nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc. C©y trång ®−îc −u tiªn hµng ®Çu lµ c©y lóa. Nh÷ng c©y trång xen lµ B¶ng 4. Ph©n lo¹i ®Êt s¾n, ng«, ®Ëu ®ç. Ng−îc l¹i, ë nh÷ng khu vùc Tªn ®Þa §Æc tÝnh næi bËt Tªn khoa häc ®Êt xÊu, ng−êi d©n th−êng trång s¾n, chuèi. Sù ph−¬ng s¾p xÕp c©y trång dùa trªn ®Æc tÝnh ®Êt vµ ®Þa Ang Do §Êt xèp, m u v ng §Êt phï sa h×nh cïng víi kü thuËt trång xen ®· khai th¸c Ang pay DÎo dÝnh, m u n©u ®á §Êt sÐt hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña ®Êt, mÆt kh¸c cßn lµm §Êt kh«, cã nhiÒu ®¸ Ang To §Êt cã nhiÒu ®¸ lÉn lÉn t¨ng ®é che phñ, gi¶m xãi mßn vµ c¶i thiÖn ®é ph× cho ®Êt. §Ó nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c lo¹i ®Êt xÊu vµ tèt, ng−êi d©n dùa vµo mµu s¾c ®Êt, líp phñ 3.3.3. Kinh nghiÖm trong viÖc chèng xãi mßn thùc vËt. §Êt cã mµu ®en vµ cã nhiÒu æ giun v gi÷ ®é ph× cho ®Êt th−êng thÝch hîp víi mäi lo¹i c©y trång. Hä Do ®Þa h×nh ë miÒn nói nªn canh t¸c kh«ng chän nh÷ng khu vùc cã nhiÒu ®¸ lÉn, n−¬ng rÉy rÊt dÔ bÞ xãi mßn ®Êt khi cã m−a c©y ph¸t triÓn cßi cäc. Mét sè lo¹i c©y cá cã lín x¶y ra, mÆt kh¸c ng−êi d©n téc thiÓu sè kh¶ n¨ng lµ chØ thÞ ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ kh«ng cã tËp qu¸n bãn ph©n h÷u c¬ trong khi chÝnh x¸c chÊt l−îng ®é ph× cña ®Êt. VÝ dô, hÇu hÕt c©y trång ®Òu cÇn chÊt h÷u c¬ cho sù khi ®é ph× cña ®Êt tèt th× cã nhiÒu c©y ph¸t ph¸t triÓn. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, ng−êi triÓn xanh tèt, ®Æc biÖt khi cã sù xuÊt hiÖn cña d©n kh«ng canh t¸c liªn tôc trªn mét m¶nh ®Êt nhiÒu c©y m©y. Sù xuÊt hiÖn cña cá tranh mµ tiÕn hµnh bá hãa ®Ó ®Êt kh«i phôc l¹i ®é (imperata) cho thÊy ®é ph× cña ®Êt ®· gi¶m. ph×, thêi gian th−êng tõ 3 ®Õn 5 n¨m. Trong NÕu cã sù xuÊt hiÖn cña c©y xÊu hæ (mimosa) thêi gian ®ã, c©y rõng ph¸t triÓn vµ t¹o mét ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®Êt ®· bÞ xãi mßn vµ tho¸i líp mïn h÷u c¬ míi do c¸c th©n, cµnh, l¸ r¬i hãa. Ngoµi ra, ng−êi d©n cßn cã kinh nghiÖm rông vµ rÔ c©y chÕt hµng n¨m, ®Õn khi canh ph©n lo¹i ®Êt dùa vµo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh. Trªn t¸c trë l¹i, ng−êi d©n ph¸t quang vµ ®èt toµn thùc tÕ, ®Þa h×nh canh t¸c cña hä th−êng ë bé c©y, l−îng tro cña c¸c c©y nµy còng lµ mét nh÷ng n¬i cã ®é dèc. Theo kinh nghiÖm, hä nguån ph©n bãn hiÖu qu¶ cho c¸c c©y trång th−êng chän nh÷ng khu vùc cã ®é dèc kho¶ng tiÕp theo (tÊt nhiªn, viÖc ®èt rÉy ch−a ph¶i lµ 25 ®Õn 30%. ViÖc ph©n lo¹i nµy gióp hä cã biÖn ph¸p tèi −u). thÓ bè trÝ nh÷ng lo¹i c©y trång phï hîp. ë Mét vô trång c©y l−¬ng thùc ng¾n ngµy nh÷ng n¬i cã ®é dèc cao, hä th−êng trång theo tËp qu¸n cña n«ng d©n x· Th−îng Hµ nh÷ng lo¹i c©y lÊy gç, ë nh÷ng thung lòng gÇn ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c b−íc: ®Çu tiªn ph¸t s«ng vµ suèi lµ n¬i thÝch hîp ®Ó trång c¸c c©y s¹ch cá b»ng c¸c dông cô chñ yÕu lµ cuèc vµ l−¬ng thùc nh− lóa, ng«, khoai. dao (th−êng vµo th¸ng 4 d−¬ng lÞch), sau ®ã thu gän c¸c tµn d− thùc vËt, cá r¸c ®em ph¬i
KiÕn thøc b¶n ®Þa trong canh t¸c trªn ®Êt dèc... 7-10 ngµy, gom l¹i trªn bÒ mÆt n−¬ng rÉy b¶o tån vµ phæ biÕn. KiÕn thøc b¶n ®Þa ph¶i thµnh tõng ®èng vµ ®èt. Theo quan niÖm cña ®−îc coi nh− “mét nguån tµi nguyªn” quÝ cÇn ng−êi d©n, cµng ®èt kü cµng tèt (®èt cho löa ®−îc thu thËp, c¶i tiÕn hoÆc phèi hîp víi kü ch¸y to, ch¸y hoµn toµn thµnh tro, mµu ®Êt thuËt hiÖn ®¹i ®Ó ¸p dông cho c¸c ch−¬ng tÇng mÆt chuyÓn thµnh mµu g¹ch non). B−íc tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n, nh»m ph¸t triÓn hÖ tiÕp theo, tiÕn hµnh chäc lç bá h¹t ®èi víi lóa thèng canh t¸c míi dùa trªn nh÷ng kinh n−¬ng hoÆc ®µo hèc tra h¹t víi ng«, l¹c, thêi nghiÖm quÝ b¸u cña ng−êi d©n nh− sö dông gian th−êng vµo th¸ng 5 d−¬ng lÞch. Thu lÞch thêi vô, ng¨n xãi mßn ®Êt, chän lùa ®Êt, ho¹ch lóa n−¬ng lµ vµo th¸ng 10 d−¬ng lÞch, kü thuËt lu©n canh c©y trång vµ trong vÊn ®Ò ng−êi d©n chØ lÊy tõ cæ b«ng, toµn bé phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng g¾n liÒn víi viÖc canh t¸c cßn l¹i cña c©y lóa ®−îc ®Ó l¹i trªn n−¬ng rÉy. trªn ®Êt dèc. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ Thu ho¹ch c¸c lo¹i c©y lÊy cñ nh− c©y s¾n, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ trong m«i tr−êng dong riÒng, khoai sä.... ®−îc thu ho¹ch tõ bÒn v÷ng cho ng−êi d©n Th−îng Hµ. th¸ng 11 ®Õn th¸ng 12. T I LIÖU THAM KH¶O Dïng phÕ phô phÈm: §©y lµ tËp qu¸n sö dông c¸c lo¹i cá vµ mét sè lo¹i c©y trång nh− Côc KhuyÕn n«ng vµ KhuyÕn l©m (1998). Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n lóa, l¹c, ®Ëu... ®Ó lµm ph©n bãn. Ng−êi d©n ®Ó cã ng−êi d©n tham gia (PRA) trong ho¹t c¸c phÇn cßn l¹i cña c©y sau khi ®· thu ho¹ch, ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m. Nhµ sau ®ã ®èt hoÆc vïi vµo ®Êt ®Ó lµm ph©n bãn. xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, trang 50- 75. Ngoµi ra, ®Ó gi¶m møc ®é xãi mßn, ng−êi d©n kh«ng chän canh t¸c nh÷ng n¬i cã ®é dèc qu¸ D. Michael Warren (1995). Sö dông kiÕn thøc lín, hä sö dông ph−¬ng ph¸p trång trät ®¬n ®Þa ph−¬ng cæ truyÒn trong ph¸t triÓn gi¶n lµ chäc lç bá h¹t, mÆc dï rÊt ®¬n gi¶n n«ng nghiÖp. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nh−ng biÖn ph¸p nµy rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc nghiÖp, Hµ Néi, page 7-25. gi÷ ®é ph× vµ chèng xãi mßn ®Êt. Th¸i Phiªn, NguyÔn Tö Siªm (1998). Canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc ë ViÖt Nam. Nhµ 4. KÕT LUËN xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ néi, page 80- 100. KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ng−êi d©n téc thiÓu sè ë Th−îng Hµ trong canh t¸c n−¬ng TrÇn §øc Viªn (1996). Canh t¸c n−¬ng rÉy rÉy lµ rÊt ®a d¹ng vµ nh×n chung phï hîp víi víi vÊn ®Ò m«i tr−êng v ph¸t triÓn ®iÒu kiÖn khu vùc ®Êt dèc. Nh÷ng kiÕn thøc n«ng nghiÖp bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc. Nhµ nµy ®−îc tÝch lòy trong mét thêi gian dµi vµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp. ®−îc truyÒn tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c. Walker, D H; Thapa, B and Sinclair, F L. Khi nhËn thøc cña ng−êi d©n cßn thÊp, chñ (1995). Incorporation of indigenous yÕu dùa vµo viÖc quan s¸t thùc tÕ trong tù knowledge and perspectives in nhiªn ®Ó rót ra quy luËt trong s¶n xuÊt th× agroforestry development. Part One: kiÕn thøc b¶n ®Þa ®ãng mét vai trß rÊt quan Review of methods and their application. träng. Nh÷ng kiÕn thøc quÝ b¸u ®ã cÇn ®−îc Agroforestry Systems, 30: 235-248.
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 2: 104