Báo cáo Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại

Chia sẻ: ViChaelisa ViChaelisa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:160

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo được chia thành sáu chương với chương mở đầu giới thiệu về chính sách kết nối định hướng thương mại. Chương hai phác thảo cách tiếp cận mới về kết nối dựa trên chuỗi giá trị, trong khi các chương ba, bốn, năm và sáu tập trung vào phân tích hiệu quả của các cửa ngõ thương mại quốc tế, tính chuyên môn hóa và hợp tác vùng, mối liên hệ giữa các khu kinh tế và chuỗi giá trị, và việc thực thi các chính sách kết nối định hướng phục vụ thương mại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại

Phạm Minh Đức, Claire Honore Hollweg, Brian Mtonya, Deborah Elisabeth Winkler, Nguyễn Thị Xuân Thúy Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại Tháng 12 năm 2019
Phạm Minh Đức, Claire Honore Hollweg, Brian Mtonya, Deborah Elisabeth Winkler, Nguyễn Thị Xuân Thúy Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại Tháng 12 năm 2019
© Ngân hàng Thế giới 2020 1818 H Street NW, Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000; Internet: www.worldbank.org Báo cáo là sản phẩm của đội ngũ Chuyên gia Ngân hàng Thế giới và các Chuyên gia Tư vấn ngoài Ngân hàng. Các kết quả tìm hiểu, các giải thích và kết luận đưa ra trong tập sách này không phản ánh quan điểm chính thức của Ban Giám đốc điều hành Ngân hàng Thế giới hoặc các Chính phủ mà họ đại diện. Ngân hàng Thế giới không đảm bảo tính chính xác của các dữ liệu trong tập sách này. Đường biên giới, màu sắc, tên gọi và các thông tin khác biểu hiện trên các bản đồ trong báo cáo này không hàm ý bất kỳ đánh giá nào của Ngân hàng Thế giới về vị thế pháp lý của bất kỳ vùng lãnh thổ nào và cũng không thể hiện bất kỳ sự ủng hộ hay chấp nhận nào của Ngân hàng Thế giới về các đường biên giới đó. Không nội dung nào trong tài liệu này tạo nên hoặc được coi như là một sự hạn chế đối với hoặc sự từ bỏ đặc quyền và miễn trừ của Ngân hàng Thế giới đã được bảo lưu riêng. Mọi câu hỏi về quyền và giấy phép xin gửi về Bộ phận Xuất bản và thông tin, Ngân hàng Thế giới, phố 1818 H NW, Washington DC 20433, USA; fax: 202-522-2625; email: pubrights@worldbank.org. Bìa và trình bày: hoanghaivuong ii Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
Mục lục Lời cảm ơn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix Từ viết tắt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x Tóm tắt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi Chương 1. Hướng tới các chính sách kết nối theo định hướng thương mại.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Chương 2. Phương pháp tiếp cận mới cho kết nối chuỗi giá trị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.1. Chọn chuỗi giá trị chính�� 9 2.2. Xác định các liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3. Xác định cấu trúc không gian của chuỗi giá trị .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 2.4. Xu hướng liên kết dựa trên chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.5. Mạng lưới giao thông hợp nhất quan trọng cho mười chuỗi giá trị được chọn .. 24 Chương 3. Các cửa ngõ thương mại quốc tế hiệu quả. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 3.1. Tổng quan về các cửa ngõ thương mại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 3.2. Phân loại thương mại theo loại hình vận tải của cửa khẩu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3.3. Phân tích các cửa khẩu quan trọng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Chương 4. Chuyên môn hóa và hợp tác theo vùng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4.1. Chuyên môn hóa cấp tỉnh .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 4.2. Gắn kết chiến lược tăng trưởng thương mại với tính chuyên môn hóa địa phương. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 4.3. Vùng lõi phát triển và vùng kém phát triển. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Chương 5. Các khu vực kinh tế và các chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 5.1. Tích tụ/ tập trung công nghiệp thông qua phát triển khu kinh tế và phát triển chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 5.2. Khu kinh tế và cụm sản xuất ngành .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 5.3. Làm thế nào các khu kinh tế và khu công nghiệp có thể đóng góp cho sự hình thành và phát triển chuỗi giá trị .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Chương 6. Triển khai chính sách kết nối thương mại nâng cao khả năng cạnh tranh . . . . . . . . . . . 56 6.1. Chính sách kết nối và đầu tư vào hạ tầng giao thông cần phải hướng mạnh hơn nữa đến thúc đẩy thương mại bằng cách sử dụng các kết quả đánh giá toàn diện về kết nối chuỗi giá trị và phân tích cửa ngõ thương mại vào hoạch định chính sách . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 6.2. Thiết lập một cơ chế hiệu quả để điều phối các chính sách thương mại, kết nối giao thông và các chuỗi giá trị toàn cầu được đề xuất trong khuyến nghị chính sách một�� 59 6.3. Đảm bảo nguồn dữ liệu cấp doanh nghiệp phục vụ cho việc phân tích có chất lượng về chính sách đa ngành đối với thương mại, giao thông vận tải và các chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Phụ lục 1. Phân tích về chuỗi giá trị dệt may . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 A1.1. Toàn cảnh ngành dệt may.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 A1.2. Liên kết chuỗi giá trị.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Mục lục iii
A1.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 A1.4. Kết nối chuỗi giá trị và các hành lang quang trọng .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Phụ lục 2. Phân tích về chuỗi giá trị da giày . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 A2.1. Toàn cảnh ngành da giày. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 A2.2. Liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 A2.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 A2.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Phụ lục 3. Phân tích về chuỗi giá trị điện tử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 A3.1. Toàn cảnh ngành điện tử. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 A3.2. Liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 A3.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 A3.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Phụ lục 4. Phân tích về chuỗi giá trị ô tô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 A4.1. Toàn cảnh ngành sản xuất ô tô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 A4.2. Liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 A4.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 A4.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Phụ lục 5. Phân tích về chuỗi giá trị gỗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 A5.1. Toàn cảnh ngành gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 A5.2. Liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 A5.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 A5.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Phụ lục 6. Phân tích về chuỗi giá trị cao su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 A6.1. Toàn cảnh ngành cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 A6.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 A6.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Phụ lục 7. Phân tích về chuỗi giá trị lúa gạo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 A7.1. Toàn cảnh ngành lúa gạo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 A7.2. Liên kết chuỗi giá trị.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 A7.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 A7.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Phụ lục 8. Phân tích về chuỗi giá trị cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 A8.1. Toàn cảnh ngành cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 A8.2. Liên kết chuỗi giá trị.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 A8.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 A8.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Phụ lục 9. Phân tích về chuỗi giá trị rau quả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 A9.1. Toàn cảnh ngành rau quả .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 A9.2. Liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 A9.3. Cấu trúc không gian và liên kết chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 A9.4. Kết nối chuỗi giá trị và hành lang quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Phụ lục 10. Các chuỗi giá trị được lựa chọn, phân khúc và mã ngành kinh tế tương ứng. . . . . . 130 Tài liệu tham khảo �� 134 iv Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
DANH MỤC HỘP, HÌNH, BẢN ĐỒ, VÀ BẢNG HỘP Hộp 2.1. Phân biệt giữa chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng và cụm ngành sản phẩm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Hộp 2.2. Hệ thống ngành kinh tế và hệ thống hài hòa mô tả và mã hóa hàng hóa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Hộp 3.1. Chuỗi giá trị điện tử và Samsung Việt Nam.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Hộp 4.1. Chính sách cho các loại vùng kém phát triển khác nhau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Hộp 5.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc đối với các khu kinh tế và cụm ngành. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Hộp 5.2. Các chính sách hỗ trợ liên kết và vai trò của đặc khu kinh tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Hộp 5.3. Đào tạo kỹ năng và việc làm ở Uganda (E4D/ SOGA).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Hộp 6.1. Bản đồ trực quan cụm kinh tế tại Hoa Kỳ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 HÌNH Hình 1 (Hộp 2.1). Chuỗi giá trị may mặc so với chuỗi cung ứng may mặc �� 13 Hình 1.1. Tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và giảm nghèo (1992-2017) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Hình 1.2. Thay đổi cấu trúc theo hàm lượng công nghệ trong hàng xuất khẩu (1997-2017) .. . . . . . 5 Hình 1.3. Thay đổi cơ cấu trong tổng giá trị xuất khẩu theo chuỗi giá trị (1997-2017) . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Hình 1.4. Chất lượng cơ sở hạ tầng giao thông so với thương mại bình quân đầu người . . . . . . . . . . . 7 Hình 2.1. Tổng quan về phương pháp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Hình 2.2. Chuỗi giá trị được lựa chọn dựa trên chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu (RCA) và hiệu suất thương mại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Hình 2.3. Liên kết chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản, Bảng I/O 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Hình 2.4. Liên kết đã được điều chỉnh: chuỗi giá trị thủy sản .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Hình 2.5. Phân bố vùng của phân khúc nuôi trồng thủy sản .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Hình 2.6. Phân bố vùng của phân khúc đánh bắt cá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Hình 2.7. Phân bố địa phương của phân khúc chế biến thủy sản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Hình 2.8. Mô hình kết nối chuỗi giá trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Hình 3.1. Giá trị thương mại theo loại hình cửa khẩu (2011-2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Hình 3.2. Tỷ trọng giá trị thương mại theo loại hình cửa khẩu (2011-2016) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Hình 3.3. Sản phẩm nhập khẩu qua cảng biển (2011 - 2016) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Hình 3.4. Top 15 sản phẩm xuất khẩu qua cảng biển (2011 - 2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Hình 3.5. Sản phẩm xuất khẩu qua cửa khẩu hàng không . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Hình 3.6. Sản phẩm nhập khẩu qua đường hàng không .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Hình 3.7. Top 12 cửa khẩu chính .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Hình 3.8. Sáu cửa khẩu quan trọng nhất về giá trị thương mại .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Hình 4.1. Chuyên môn hóa khu vực tỉnh Hà Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Hình 4.2. Độ tích tụ sản xuất so với thu nhập của tỉnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Hình 4.3. Độ tích tụ sản xuất so với thương mại tỉnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Hình 4.4. Độ tích tụ sản xuất và nghèo đói .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Hình 6.1. Khung phân tích bốn trụ cột về tạo thuận lợi thương mại và logistics. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Mục lục v
Hình A1.1. Lao động trong ngành đệt may . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Hình A1.2. Xuất khẩu hàng dệt may. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Hình A1.3. Các cấu phần trong xuất khẩu ngành dệt may. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Hình A1.4. Cán cân thương mại của các phân khúc đầu vào, phân khúc trung gian của ngành dệt may. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Hình A1.5. Liên kết chuỗi giá trị dệt may . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Hình A1.6. Các phân khúc chuỗi giá trị dệt may. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Hình A1.7. Phân bổ theo vùng của phân khúc sợi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Hình A1.8. Phân bố vùng của phân khúc vải. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Hình A1.9. Phân bố vùng của phân khúc quần áo thành phẩm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Hình A1.10. Phân bố vùng của các phân khúc may mặc khác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Hình A2.1. Lao động trong ngành da giày .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Hình A2.2. Xuất khẩu da giày. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Hình A2.3. Liên kết chuỗi giá trị da giày. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Hình A2.4. Liên kết chuỗi giá trị của ngành da giày. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Hình A2.5. Phân bố vùng của phân khúc da giày. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Hình A2.6. Phân bố vùng của phân khúc túi xách và các phân khúc da khác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Hình A2.7. Phân bố vùng của phân khúc giày dép. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Hình A3.1. Lao động trong ngành điện tử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Hình A3.2. Xuất khẩu các sản phẩm điện tử so với các sản phẩm khác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Hình A3.3. Phân hóa tổng kim ngạch xuất khẩu hàng điện tử. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Hình A3.4. Liên kết chuỗi giá trị điện tử 3C.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Hình A3.5. Liên kết chuỗi giá trị điện tử 3C, bảng I/O 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Hình A3.6. Phân bố vùng của phân khúc linh kiện điện tử. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Hình A3.7. Phân bố vùng của phân khúc sản phẩm điện tử cuối cùng (3C). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Hình A4.1. Lao động trong ngành ô tô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Hình A4.2. Giá trị thương mại ngành ô tô.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Hình A4.3. Các cấu phần giá trị trong kim ngạch xuất khẩu ô tô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Hình A4.4. Liên kết chuỗi giá trị ngành ô tô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Hình A4.5. Phân khúc chuỗi giá trị ô tô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Hình A4.6. Phân bố theo vùng đối với linh kiện và phụ tùng ô tô.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Hình A4.7. Phân bố theo vùng đối với phân khúc mô-đun hệ thống và lắp ráp cuối cùng. . . . . . . . . . . . . 95 Hình A5.1. Lao động ngành chế biến và sản xuất đồ gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Hình A5.2. Tăng trưởng xuất khẩu nhanh trong ngành gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Hình A5.3. Các cấu phần trong giá trị xuất khẩu đồ gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Hình A5.4. Liên kết chuỗi giá trị gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Hình A5.5. Phân khúc chuỗi giá trị sản phẩm gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Hình A5.6. Phân bố phân khúc trồng và phát triển rừng tại các địa phương. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Hình A5.7. Phân bố địa phương của phân khúc cưa xẻ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Hình A5.8. Phân bố vùng các sản phẩm gỗ và đồ nội thất. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Hình A6.1. Lao động trong ngành cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Hình A6.2. Xuất khẩu ngành cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Hình A6.3. Liên kết chuỗi giá trị cao su.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 vi Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
Hình A6.4. Liên kết chuỗi giá trị chế biến cao su.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Hình A6.5. Phân bố vùng đối với phân khúc trồng cao su.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Hình A6.6. Phân bố vùng đối với chế biến cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Hình A6.7. Phân bố vùng của phân khúc sản phẩm cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Hình A7.1. Lao động trong ngành lúa gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Hình A7.2. Xuất khẩu gạo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Hình A7.3. Liên kết chuỗi giá trị gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Hình A7.4. Phân khúc chuỗi giá trị chế biến gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Hình A7.5. Phân bố vùng đối với phân khúc trồng lúa.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Hình A7.6. Phân bố vùng đối với phân khúc chế biến gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Hình A8.1. Lao động trong ngành cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Hình A8.2. Xuất khẩu cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Hình A8.3. Liên kết chuỗi giá trị cà phê, bảng I/O 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Hình A8.4. Liên kết chuỗi giá trị chế biến cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Hình A8.5. Phân phối vùng của phân khúc trồng cà phê. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Hình A8.6. Phân bố vùng đối với phân khúc chế biến cà phê.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Hình A9.1. Lao động trong ngành rau quả. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Hình A9.2. Xuất khẩu rau quả. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Hình A9.3. Liên kết chuỗi giá trị rau quả, bảng I/O 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Hình A9.4. Liên kết chuỗi giá trị rau quả.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Hình A9.5. Phân bố vùng đối với phân khúc trồng rau quả.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Hình A9.6. Phân bố theo vùng đối với phân khúc chế biến rau quả. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 BẢN ĐỒ Bản đồ 2.1. Cấu trúc không gian của chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Bản đồ 2.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Bản đồ 2.3. Xu hướng kết nối của mười chuỗi giá trị định hướng xuất khẩu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Bản đồ 3.1. Cửa ngõ thương mại chính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Bản đồ 4.1. Phân bố chuyên môn hóa cấp tỉnh ở miền Bắc.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Bản đồ 4.2. Phân bố chuyên môn hóa cấp tỉnh ở miền Nam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Bản đồ 5.1. Cấu trúc không gian của các khu công nghiệp so với chuỗi giá trị dệt may.. . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Bản đồ 5.2. Chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản và khu kinh tế. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Bản đồ A1.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị dệt may. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Bản đồ A1.2. Cấu trúc không gian và các cửa khẩu chính của hàng Dệt may.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Bản đồ A2.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị da giày.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Bản đồ A2.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị da giầy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Bản đồ A3.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị của sản phẩm điện tử 3C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Bản đồ A3.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị điện tử. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Bản đồ A4.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị ô tô.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Bản đồ A4.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị ô tô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Bản đồ A5.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị sản phẩm gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Bản đồ A5.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị sản phẩm gỗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Mục lục vii
Bản đồ A6.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị cao su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Bản đồ A6.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị cao su. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Bản đồ A7.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Bản đồ A7.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị gạo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Bản đồ A8.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị cà phê.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Bản đồ A8.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị cà phê.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Bản đồ A9.1. Phân bố địa lý của chuỗi giá trị rau & hoa quả.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Bản đồ A9.2. Xu hướng kết nối của chuỗi giá trị rau & hoa quả.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 BẢNG Bảng ES.1. Ưu tiên chính sách kết nối chuỗi giá trị nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại. . . . . xviii Bảng 2.1. Lĩnh vực ưu tiên đến năm 2025 với tầm nhìn đến năm 2035. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Bảng 2.2. Cấu trúc không gian của chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Bảng 2.3. Hành lang chính cho chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Bảng 3.1. Các cửa khẩu chính của Việt Nam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Bảng 4.1. Chuyên môn hóa của tỉnh Cà Mau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Bảng 5.1. Tỷ lệ các cơ sở, việc làm và doanh thu của các công ty nằm trong khu kinh tế. . . . . . . . . . . . . . 49 Bảng 5.2. Chuỗi giá trị thủy sản và các khu công nghiệp và kinh tế liên quan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 viii Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
Lời cảm ơn Báo cáo này do một nhóm chuyên gia Ngân hàng Thế giới soạn thảo. Phạm Minh Đức (Chuyên gia kinh tế cao cấp) là chủ biên cùng với sự tham gia của các thành viên là Claire Honore Hollweg (Chuyên gia kinh tế cao cấp), Brian Mtonya (Chuyên gia kinh tế cao cấp), Deborah Elisabeth Winkler (Tư vấn) và Nguyễn Thị Xuân Thúy (Tư vấn), với sự đóng góp của Sebastian Eckardt (Chuyên gia kinh tế trưởng), Jung Eun Oh (Chuyên gia vận tải cao cấp), Douglas Zhihua Zeng (Chuyên gia kinh tế cao cấp) và Charles Kunaka (Chuyên gia cao cấp về khu vực tư nhân). Nhóm trợ lý nghiên cứu bao gồm Phan Công Đức (Tư vấn), Hoàng Hồng Điệp (Tư vấn) và Nguyễn Cường (Tư vấn). Báo cáo này là một sản phẩm trong khuôn khổ Chương trình Đối tác Chiến lược Ôtxtrâylia - Nhóm Ngân Hàng Thế Giới tại Việt Nam Giai đoạn 2 và đóng vai trò là một phân tích đầu vào quan trọng cho Báo cáo Phát triển Việt Nam 2019: “Việt Nam - Kết nối vì sự Phát triển và Thịnh Vượng chung”. Nhóm soạn thảo báo cáo trân trọng cảm ơn sự chỉ đạo và hướng dẫn của Hassan Zaman (Giám đốc Tăng trưởng Công bằng, Tài chính và Thể chế, Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương), Ousmane Dione (Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam), Deepak Mishra (Trưởng ban Kinh tế vĩ mô, Thương mại và Đầu tư; Khu vực Châu Á Thái Bình Dương), Irina Astrakhan (Trưởng Ban Tài chính, Cạnh tranh và Đổi mới; Khu vực Châu Á-Thái Bình Dương), Jacques Morisset (Chuyên gia kinh tế trưởng), và Achim Fock (nguyên Giám đốc Điều phối danh mục và Hoạt động dự án, Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam). Nhóm soạn thảo báo cáo trân trọng cảm ơn ý kiến nhận xét và đóng góp của Richard Record (Chuyên gia kinh tế trưởng), Gerald Paul Ollivier (Chuyên gia giao thông cao cấp), Nguyễn Thắng (Giám đốc, Trung tâm Phân tích và Dự báo, Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), Vũ Thành Tự Anh (Giám đốc, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright tại thành phố Hồ Chí Minh) và Mombert Hoppe (Chuyên gia kinh tế cao cấp). Nhóm tác giả báo cáo ghi nhận sự hỗ trợ và đóng góp quý báu của Viện Chiến lược Phát triển Việt Nam (VIDS), đặc biệt là ý kiến của ông Nguyễn Văn Vịnh, Phó Viện trưởng, ông Nguyễn Hữu Khánh, bà Nguyễn Quỳnh Trang và các chuyên gia khác của VIDS. Nhóm soạn thảo báo cáo trân trọng cảm ơn Đại sứ quán Ôtxtrâylia thông qua Chương trình Đối tác Chiến lược Ôtxtrâylia - Nhóm Ngân Hàng Thế Giới tại Việt Nam giai đoạn hai, đặc biệt là Justin Baguley, Cain Roberts và Nguyễn Linh Hương đã hỗ trợ nhiệt tình cho công việc này. Các tác giả cảm ơn Jessica Wholey đã hiệu đính, Lê Thị Khánh Linh và Đinh Thị Hằng Anh đã hỗ trợ quá trình soạn thảo và phát hành, Nguyễn Hồng Ngân và Lê Thị Quỳnh Anh, Văn phòng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam đã hỗ trợ truyền thông. Lời cảm ơn ix
Từ viết tắt ACIC Khung phân ngành chung của ASEAN AFTA Khu vực Thương mại Tự do ASEAN ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á CP-TPP Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương DDC Hàm lượng đóng góp giá trị gia tăng trực tiếp DOIT Sở Công Thương DPI Sở Kế hoạch và Đầu tư DVA Giá trị gia tăng nội địa EAP Đông Á và Thái Bình Dương FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài FVA Giá trị gia tăng nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội GDVC Tổng Cục Hải quan Việt Nam GSO Tổng Cục Thống kê GVCs Chuỗi giá trị toàn cầu HCMC Thành phố Hồ Chí Minh HS Hệ thống hài hòa mô tả và mã hóa hàng hóa I/O Dữ liệu cân đối liên ngành ICDs Cảng cạn/cảng nội địa ICT Công nghệ thông tin và truyền thông IDC Hàm lượng đóng góp giá trị gia tăng gián tiếp ISIC Phân loại ngành kinh tế theo tiêu chuẩn quốc tế IWT Đường thuỷ nội địa LPI Chỉ số năng lực quốc gia về logistics LQ Trọng số vị trí MNEs Công ty đa quốc gia MOC Bộ Xây dựng MOF Bộ Tài chính MOIT Bộ Công Thương MOST Bộ Khoa học và Công nghệ MOT Bộ Giao thông vận tải MPI Bộ Kế hoạch và Đầu tư NR Quốc lộ NTFC Ủy ban Chỉ đạo Quốc gia về Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia và Tạo thuận lợi thương mại OD model Các loại hình điểm đi - điểm đến OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PC Ủy ban Nhân dân RCA Lợi thế so sánh hiện hữu RIM Giá trị gia tăng của sản phẩm trung gian tái nhập khẩu SDPs Dự án phát triển nhỏ SEDS Chiến lược Phát triển Kinh tế Xã hội SEZs Đặc khu kinh tế SI Chỉ số nguồn cung SMEs Doanh nghiệp vừa và nhỏ T&G Dệt may TDSI Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông vận tải US-BTA Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ VDR Báo cáo Phát triển Việt Nam VIA Cục Công nghiệp VIDS Viện Chiến lược Phát triển Việt Nam VSIC Hệ thống ngành kinh tế Việt Nam WB Ngân hàng Thế giới WCO Tổ chức Hải quan Thế giới WTO Tổ chức Thương mại Thế giới x Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
Tóm tắt tổng quan Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và hội nhập toàn cầu của Việt Nam nằm trong số những yếu tố quan trọng tạo nên những thành tựu to lớn của đất nước về tăng trưởng và giảm nghèo trong hai thập kỷ rưỡi qua. Trong giai đoạn này, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam tăng gần bốn lần và tỷ lệ nghèo đã giảm từ khoảng 53% năm 1992 xuống còn 2% vào năm 2016. Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế mở nhất thế giới với tỷ lệ thương mại trên GDP là 187,52 phần trăm trong năm 2018. Tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa trung bình mỗi năm đạt hơn 15 phần trăm trong mười năm qua; gấp gần 5 lần tốc độ tăng trưởng xuất khẩu toàn cầu. Cơ cấu xuất khẩu quốc gia đã được cải thiện về hàm lượng công nghệ và đa dạng hóa cả về thị trường lẫn sản phẩm. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam vẫn tiếp tục gặp nhiều thách thức. Nhiều sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam có giá trị gia tăng thấp, trong đó Việt Nam chỉ thực hiện các chức năng lắp ráp cơ bản. Chi phí thương mại vẫn cao so với mức trung bình của khu vực. Các doanh nghiệp trong nước vẫn tham gia một cách hạn chế vào các chuỗi giá trị toàn cầu (GVCs) quan trọng, và thay vào đó, xuất khẩu chủ yếu do khu vực đầu tư nước ngoài (FDI) dẫn dắt, là khu vực chiếm hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu. Việt Nam có thể sẽ vẫn duy trì thành tích xuất khẩu cao ngay cả khi không giải quyết được những thách thức này. Tuy nhiên, có nhiều cách để Việt Nam thậm chí có thể thu được lợi ích cao hơn từ thương mại. Năng lực cạnh tranh thương mại - một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy nền kinh tế cho năng suất cao hơn - có thể được tăng cường theo ba cách, bao gồm: (i) giảm chi phí thương mại liên quan đến các rào cản chính sách đối với thương mại, (ii) cải thiện hiệu quả và độ tin cậy của kết cấu hạ tầng giao thông và (iii) tăng cường hội nhập sản xuất trong nước vào các chuỗi giá trị toàn cầu như được nêu trong khung chính sách ba trụ cột về năng lực cạnh tranh thương mại trong báo cáo của Phạm, Mishra, Chong et al., 2013. Báo cáo này nghiên cứu hai trụ cột sau, khuyến nghị các chính sách hỗ trợ cạnh tranh thương mại bằng cách nâng cao hiệu quả của cơ sở hạ tầng giao thông với mục tiêu nâng cao năng lực của quốc gia trong việc hội nhập vào các chuỗi giá trị toàn cầu1. Để tạo điều kiện cho hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu, Hollweg, Smith và Taglioni (2017) đã khuyến nghị một số biện pháp chính sách bao gồm: (i) nâng cấp hạ tầng cơ sở trong nước và cải thiện môi trường pháp lý về logistics, (ii) đẩy mạnh huy động vốn của khu vực tư nhân và áp dụng cách tiếp cận toàn diện hơn trong phát triển các hành lang giao thông, (iii) tự do hóa các hoạt động về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), (iv) giảm chi phí hoạt động kinh doanh, (v) hợp lý hóa các thủ tục thông quan để nâng cao minh bạch và khả năng dự báo, và (vi) thúc đẩy quan hệ với các nước phát triển trong khu vực để đảm bảo nhu cầu mạnh mẽ và đầu tư về công nghệ. Báo cáo này nghiên cứu kỹ hơn về vấn đề kết nối phục vụ thương mại và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, bổ sung cho cho các khuyến nghị của Hollweg, Smith, and Taglioni (2017) bằng cách đưa ra một phương pháp phân tích mới được phát triển theo cách đánh giá về sự kết nối dựa trên chuỗi giá trị 1 Báo cáo này không đề cập đến các vấn đề chi phí thương mại, là vấn đề đã được đề cập trong các báo các khác của Ngân hàng Thế giới, bao gồm báo cáo Phạm và Oh (2018), và báo cáo Phạm, Artuso và cộng sự (2018). Tóm tắt tổng quan xi
dựa theo phương pháp luận của Phạm, Mishra, Chong et al. (2013). Phương pháp này được xác lập dựa trên các số liệu thu thập và phân tích về phân bố địa lý, liên kết và kết nối các hoạt động sản xuất và xuất khẩu dọc theo các chuỗi giá trị quan trọng và có lợi thế so sánh cao của Việt Nam. Mục tiêu chính là xác định các hành động chính sách nhằm nâng cao hiệu quả liên kết và các ưu tiên đầu tư vào hạ tầng giao thông vì mục đích thúc đẩy thương mại nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Báo cáo được chia thành sáu chương với chương mở đầu giới thiệu về chính sách kết nối định hướng thương mại. Chương hai phác thảo cách tiếp cận mới về kết nối dựa trên chuỗi giá trị, trong khi các chương ba, bốn, năm và sáu tập trung vào phân tích hiệu quả của các cửa ngõ thương mại quốc tế, tính chuyên môn hóa và hợp tác vùng, mối liên hệ giữa các khu kinh tế và chuỗi giá trị, và việc thực thi các chính sách kết nối định hướng phục vụ thương mại. Những kết quả nghiên cứu quan trọng được đề xuất trong năm khuyến nghị chính sách với các khuyến nghị chi tiết, mục tiêu của chúng, các hành động chính sách cụ thể, các cơ quan chủ trì, khung thời gian thực hiện và các kết quả đầu ra của của những khuyến nghị được tổng hợp trong Bảng ES.1 ở cuối mục Tóm tắt tổng quan này. Khuyến nghị thứ nhất: Cần làm cho các chính sách kết nối và đầu tư vào hạ tầng giao thông hướng mạnh hơn nữa vào phục vụ thương mại bằng cách tích hợp các kết quả phân tích chính sách dựa trên đánh giá kết nối chuỗi giá trị toàn diện và các phân tích cửa ngõ thương mại trong vào các chính sách này. Hiện tại, các mục tiêu tăng trưởng thương mại và nâng cao năng lực cạnh tranh chưa được gắn kết rõ ràng với các mục tiêu của việc xây dựng chính sách kết nối và đầu tư vào hạ tầng giao thông. Thông tin thương mại, đặc biệt là về chuỗi giá trị, hiếm khi được sử dụng trong xây dựng và thực thi chính sách kết nối. Vẫn còn thiếu các phân tích chuyên sâu về cấu trúc không gian và xu hướng liên kết dọc theo các phân đoạn khác nhau của chuỗi giá trị để hoạch định các chính sách và đầu tư cho phát triển hạ tầng giao thông. Chúng tôi khuyến nghị rằng các chính sách kết nối, quy hoạch tổng thể về giao thông, và ưu tiên đầu tư vào hạ tầng giao thông cần được xây dựng và triển khai theo hướng thúc đẩy thương mại rõ ràng và mạnh mẽ hơn. Chương hai giới thiệu một phương pháp mới gồm bốn bước để đánh giá một cách toàn diện năng lực cạnh tranh và kết nối chuỗi giá trị nhằm xác định các hành lang nội địa và cửa ngõ thương mại chính cho các chuỗi giá trị quan trọng định hướng xuất khẩu. Các hành lang này được xác định dựa trên cấu trúc không gian của các mối liên kết đầu vào - đầu ra của sản xuất, sự tập trung và tích tụ công nghiệp cũng như khuynh hướng kết nối có tính phân cấp của tất cả các phân khúc của chuỗi giá trị và với các cửa ngõ thương mại quốc tế. Đây là thông tin quan trọng có thể gợi ý các chính sách và đầu tư cho kết cấu hạ tầng giao thông nhằm hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại và tích hợp chuỗi giá trị toàn cầu tốt hơn. Báo cáo xác định các hành lang thương mại và cửa ngõ chính cho mười chuỗi giá trị được lựa chọn có lợi thế so sánh quốc gia, hiệu quả thương mại tốt và phù hợp với ưu tiên của Chính phủ, bao gồm thuỷ sản, dệt may, da giày, thiết bị điện và điện tử, xe cơ giới, sản phẩm gỗ, cao su, gạo, cà phê, và trái cây và rau quả. Tiết theo, chương ba nghiên cứu kỹ về các cửa ngõ thương mại quốc tế và lưu lượng giao dịch cũng như cấu trúc của nó. Nghiên cứu này cho thấy tỷ trọng thương mại qua các cửa ngõ hàng không trên tổng giá trị thương mại đã tăng nhanh từ 15,6% năm 2011 lên 39,5% vào năm 2016, trong khi tỷ trọng qua đường biển giảm mạnh từ 78,8% năm 2011 xuống 56,1% năm 2016. Điều này trước hết phản ánh xii Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
sự thay đổi mạnh mẽ trong cơ cấu xuất khẩu, dịch chuyển từ xuất khẩu các loại sản phẩm chính là dầu thô và phi dầu (than, đá, cát, sỏi, nhôm, đồng, v.v.) và xuất khẩu dựa vào tài nguyên sẵn có (sản phẩm từ nông nghiệp) sang xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao (điện tử, điện thoại di động, mạch điện tử tích hợp, vv). Sự thay đổi cấu trúc sản phẩm xuất khẩu này theo hướng tăng nhanh xuất khẩu sản phẩm với khối lượng nhỏ nhưng giá trị cao, như điện thoại di động, linh kiện điện tử, thời trang cao cấp và các sản phẩm nông nghiệp chế biến có giá trị cao, đòi hỏi hệ thống giao thông và đầu tư hạ tầng giao thông cần thay đổi theo quan điểm logistics, dựa vào không chỉ mức độ tăng trưởng thương mại mà còn (và quan trọng hơn) thay đổi cơ cấu và sự phát triển của các chuỗi giá trị trong nước. Ở phần sau, chương sáu đề nghị chính thức hóa việc tích hợp kết quả đánh giá toàn diện về năng lực cạnh tranh và kết nối chuỗi giá trị và kết quả phân tích các cửa ngõ thương mại làm phân tích chính sách đầu vào cho các chiến lược mới về phát triển giao thông và thương mại. Các hành động cần thực hiện đòi hỏi các cơ quan chức năng ban hành một hướng dẫn để chính thức hóa các phân tích này và chỉ định cơ quan đầu mối và các cơ quan nghiên cứu tiến hành nghiên cứu thường xuyên, đồng thời hướng dẫn sự phối hợp liên ngành để tích hợp các kết quả vào chính sách thương mại, chiến lược xuất nhập khẩu, cũng như vào chiến lược và kế hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội quốc gia và các địa phương. Một trong những hoạt động được đề xuất là đưa các phân tích thông tin và chính sách về các luồng thương mại và chuỗi giá trị quan trọng vào chiến lược giao thông vận tải đến năm 2030. Các chỉ số liên quan đến thương mại cần được đưa vào chiến lược giao thông vận tải mới nhằm đối chuẩn Việt Nam tốt hơn so với các thông lệ quốc tế, cũng như để giám sát việc thực thi chính sách. Các chỉ số thương mại chính sẽ được đưa vào có thể bao gồm mức giảm chi phí thương mại, mức độ cải thiện vị thế của Việt Nam trong mối tương quan giữa hiệu quả kết nối (được đo bằng chất lượng cấu trúc hạ tầng liên quan đến thương mại) với mức độ phát triển thương mại (được đo bằng thương mại bình quân đầu người), v.v Đồng thời, chiến lược xuất nhập khẩu đến năm 2030 cũng cần được đổi mới để bao hàm các yếu tố của hạ tầng giao thông phục vụ thương mại gồm các chính sách liên quan đến vận tải và logistics. Tương tự, Việt Nam nên cân nhắc đưa các chỉ số liên quan đến hạ tầng giao thông như năng lực vận tải phục vụ thương mại (đường bộ, đường hàng không, đường biển và cảng, đường sắt) và các chỉ số năng lực quốc gia về logistics vào chiến lược xuất nhập khẩu để thúc đẩy điều phối chính sách quan trọng này. Khi chọn mười chuỗi giá trị để áp dụng phương pháp bốn bước trong việc phân tích khả năng cạnh tranh và kết nối dựa trên chuỗi giá trị trong Chương 2, báo cáo sử dụng các bộ dữ liệu hiện có để tính toán kết quả thực nghiệm. Trong tương lai, khi xem xét các thay đổi về cấu trúc trong phát triển chuỗi giá trị toàn cầu, các nhà hoạch định chính sách cũng nên tính đến các xu hướng lớn có thể phá vỡ chuỗi giá trị toàn cầu, đáng chú ý là sự tăng tốc của chuyển đổi kỹ thuật số và khuynh hướng phi toàn cầu hóa xuất hiện gần đây. Trong trung và dài hạn, chuỗi giá trị toàn cầu có xu hướng được củng cố, trong đó có ít quốc gia và doanh nghiệp tham gia hơn. Tự động hóa có thể dẫn đến việc các tập đoàn đa quốc gia đưa hoạt động sản xuất trở lại chính quốc, và do đó lợi thế so sánh về lao động chi phí thấp của các nước có thu nhập trung bình thấp (LICs) bao gồm cả Việt Nam có thể bị mất đi nhanh chóng. Nói cách khác, đầu tư vào hạ tầng giao thông không chỉ hỗ trợ các hoạt động kinh tế hiện tại (và do đó, chắc chắn là củng cố cơ cấu kinh tế hiện tại), mà còn hướng tới tương lai và xem xét các xu hướng mới nổi cũng như khả năng phát triển trong tương lai. Phương pháp được đề xuất trong báo cáo này cho phép theo dõi chặt chẽ với sự thay đổi linh hoạt trong cấu trúc không gian và xu hướng liên kết của các chuỗi giá trị hiện tại và mới nổi ở Việt Nam. Tóm tắt tổng quan xiii
Các nhà hoạch định chính sách có thể phải đối mặt với một số cân nhắc khi sử dụng thông tin về kết nối dựa trên chuỗi giá trị toàn cầu để xây dựng quy hoạch tổng thể trong điều kiện nguồn lực và khả năng hạn chế. Ví dụ, việc ưu tiên phát triển hạ tầng kết nối và các cửa ngõ để hỗ trợ chuỗi giá trị điện tử có thể phải đánh đổi bằng ưu tiên cho chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản. Điều này đã xảy ra ở Việt Nam, khi kết cấu hạ tầng ở đồng bằng sông Cửu Long không theo kịp nhu cầu tăng nhanh, trong khi ở miền Bắc, các hoạt động kinh tế dọc theo một số tuyến đường cao tốc công suất sử dụng tương đối thấp. Khuyến nghị thứ hai: Thiết lập một cơ chế hiệu quả để điều phối các chính sách thương mại, kết nối giao thông và các chuỗi giá trị toàn cầu được đề xuất trong Khuyến nghị thứ nhất. Điều quan trọng là phải thiết lập được một cơ chế phối hợp liên ngành hiệu quả để thực hiện khuyến nghị thứ nhất liên quan đến tính đa ngành của các chính sách và đầu tư vào hạ tầng giao thông nhằm thúc đẩy thương mại và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Cơ chế này nên được đặt trong khung bốn trụ cột để tạo thuận lợi thương mại và logistics và nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại. (Phạm và Oh, 2018). Chương sáu khuyến nghị Ủy Ban chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại (dưới đây gọi là Ủy ban Tạo thuận lợi Thương mại Quốc gia – National Trade Facilitation Committee - NTFC) sẽ chỉ đạo điều hành các chính sách thương mại, giao thông vận tải liên quan đến thương mại, và chuỗi giá trị toàn cầu bằng cách đưa ra các định hướng chiến lược, hướng dẫn và giám sát các chính sách đa ngành liên quan, đặc biệt là để thực thi khuyến nghị thứ nhất nêu trên. Ủy ban này được thành lập theo Quyết định 1899/QĐ-Ttg ngày 10 tháng 4 năm 2016, do Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ chủ trì, với đại diện cấp cao từ 20 bộ ngành với tư cách là thành viên, chủ yếu tuân thủ Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại (TFA) của WTO. Quan trọng hơn, Ủy ban này được kỳ vọng sẽ trở thành đầu mối phối hợp nỗ lực của nhiều cơ quan để tạo thuận lợi thương mại, giảm chi phí thương mại và cải thiện khả năng cạnh tranh thương mại. Đáp ứng những khuyến nghị của Ngân hàng Thế giới (Phạm và Oh, 2018), Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 684/QĐ-TTg ngày 4 tháng 6 năm 2019 để sửa đổi và bổ sung Quyết định 1899/QĐ-TTg bằng cách bổ sung vai trò phối hợp liên ngành về phát triển logistics quốc gia. Vai trò này đưa Ủy ban Tạo thuận lợi Thương mại Quốc gia thành cơ quan phù hợp nhất để điều phối các chính sách đa ngành bao gồm thương mại, kết nối và hạ tầng giao thông liên quan đến thương mại và phát triển chuỗi giá trị nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại như đề xuất trong khung bốn trụ cột và Khuyến nghị thứ nhất. Chương sáu cũng khuyến nghị tăng cường cơ chế này bằng cách đề nghị Ủy ban chỉ định một nhóm chuyên gia liên ngành để hỗ trợ quản lý các nhiệm vụ cụ thể trong khuyến nghị thứ nhất nêu trên. Khuyến nghị thứ ba: Đảm bảo nguồn dữ liệu cấp doanh nghiệp phục vụ cho việc phân tích có chất lượng về chính sách đa ngành đối với thương mại, giao thông vận tải và các chuỗi giá trị. Chương sáu khuyến nghị nên có các bộ dữ liệu với các chỉ số thống kê về chuỗi giá trị và các cửa ngõ thương mại phù hợp, được cập nhật thường xuyên nhằm đảm bảo kết quả phân tích đáng tin cậy để phục vụ cho việc hoạch định chính sách kết nối và đầu tư vào hạ tầng giao thông liên quan đến thương mại. Phần lớn thông tin và dữ liệu cần thiết cho các phân tích này bị thiếu và/ hoặc khó thu thập. Lý do một phần là bởi cách tiếp cận mới này đòi hỏi bộ dữ liệu phức tạp và cần có đủ thời gian để hệ thống thống kê kịp phản hồi, nhưng quan trọng hơn là do các quy định nghiêm ngặt đối với việc cung cấp dữ liệu thô và dữ liệu ở cấp độ doanh nghiệp. Chương 6 đề xuất ban hành các quy định liên quan đến việc xiv Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
cung cấp dữ liệu thương mại và vận tải ở cấp độ doanh nghiệp để phục vụ cho việc phân tích kết nối theo chuỗi giá trị và năng lực cạnh tranh, cũng như phân tích số liệu cửa ngõ thương mại và thiết lập cơ chế hiệu quả để giúp cho việc thu thập và xử lý dữ liệu được tốt hơn, đồng thời phối hợp thống kê cấp ngành và cấp quốc gia giữa Tổng cục Thống kê, Bộ Giao thông Vận tải, Tổng cục Hải quan, và các cơ quan liên quan khác để bổ sung dữ liệu. Các phương pháp sáng tạo dựa trên dữ liệu lớn để phân tích theo thời gian thực nên được áp dụng đối với quy trình xây dựng chính sách hiện đại này. Các phân tích trong chương hai và chương ba sử dụng nguồn dữ liệu có quy mô khá lớn ở cấp độ doanh nghiệp để giải quyết các câu hỏi nghiên cứu và đưa ra các kết quả then chốt. Dữ liệu tổng hợp được tập hợp từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm: (i) dữ liệu đầu vào-đầu ra của các ngành kinh tế để xác định liên kết chuỗi giá trị, (ii) dữ liệu doanh nghiệp (theo ngành, theo tỉnh, theo loại hàng hóa, theo khu công nghiệp, khu kinh tế v.v.) để nắm bắt mật độ tập trung vùng của và các khâu sản xuất của chuỗi cung ứng trong nước, (iii) dữ liệu vận tải và luồng đi – đến (OD) (cả kết nối nội bộ trong cấu trúc chuỗi cung ứng và giữa các chuỗi đến các cửa ngõ thương mại quốc tế) và (iv) dữ liệu thương mại tại cửa khẩu (cửa khẩu đường bộ, đường biển, đường hàng không và với đầy đủ mã HS của khối lượng và giá trị xuất nhập khẩu). Do tính chất quan trọng của thông tin phân tích về chuỗi giá trị có thể giúp ích cho hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp và khu vực tư nhân, báo cáo này khuyến nghị xây dựng một đầu mối thông tin nhằm tạo thuận lợi cho việc truy cập các thông tin công khai về liên kết chuỗi giá trị và cấu trúc không gian, bao gồm nhưng không giới hạn các số liệu và thông tin về cấu trúc không gian/ vị trí địa lý và mối liên kết của chuỗi giá trị, tính chuyên môn hóa của tỉnh, và số liệu thống kê của cửa ngõ thương mại quốc tế, v.v. Để đảm bảo tính bền vững, trung tâm dữ liệu phát triển cụm có tính chất đa ngành như vậy đòi hỏi sự phối hợp liên ngành mạnh mẽ và sự hợp tác chặt chẽ giữa cơ quan nhà nước đầu mối và khu vực tư nhân. Do đó, phương án tối ưu là trung tâm này được một cơ quan nhà nước quản lý - cơ quan có kinh nghiệm trong việc sử dụng dữ liệu trang web (có thể áp dụng vào quy hoạch tổng thể phát triển, nâng cao năng lực cạnh tranh và chính sách kết nối và đầu tư). Để điều phối dữ liệu đầu vào, cơ quan này cần được ủy quyền làm việc với nhiều nguồn dữ liệu được đề cập ở trên (GSO, Hải quan, vận tải, các đối tác phát triển khác, v.v.). Cơ quan này cũng nên được trao quyền để quản lý chia sẻ dữ liệu với các khu vực tư nhân. Trung tâm này được khuyến nghị đặt dưới sự giám sát của Ủy ban Tạo thuận lợi Thương mại Quốc gia - NTFC. Cập nhật thường xuyên và trực quan hóa các chỉ số về độ tập trung kinh tế và lưu lượng hàng hóa của các chuỗi giá trị là hữu ích cho tất cả các bên liên quan, từ các nhà hoạch định chính sách đến học giả và các nhà nghiên cứu, cũng như khu vực tư nhân. Chương 6 cũng khuyến nghị chia sẻ thông tin về tính chuyên môn hóa của tỉnh cho tất cả các bên liên quan bao gồm chính quyền trung ương và địa phương, khu vực tư nhân và các đối tác phát triển. Thông tin về các mối liên kết chuỗi giá trị, cấu trúc không gian và kết nối không chỉ quan trọng đối với việc xây dựng chính sách mà còn giúp cho khu vực tư nhân chủ động tham gia vào chuỗi cung ứng trong nước như một phần quan trọng của chuỗi giá trị toàn cầu. Điều này đặc biệt cần thiết ở Việt Nam nơi có hơn 90% khu vực tư nhân trong nước là các doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu thông tin và có mối liên kết yếu với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Thông tin về các mối liên kết chuỗi giá trị, cấu trúc không gian và kết nối có thể được cung cấp dưới dạng một trang web lập bản đồ cụm theo mô hình của Hoa Kỳ với thông tin được thu thập và phân tích thông qua đánh giá kết nối chuỗi giá trị toàn diện và phân tích dữ liệu cửa khẩu dựa trên tập dữ liệu lớn theo thời gian thực được phát triển và chia sẻ công khai, cho cả các nhà hoạch định chính sách và khu vực tư nhân không chỉ thực hiện Khuyến nghị thứ nhất nêu trên mà còn đóng góp tích cực cho sáng kiến về chính phủ điện tử của Việt Nam. Tóm tắt tổng quan xv
Việt Nam nên cân nhắc phát triển một dự án xác định vị trí và liên kết không gian của các chuỗi giá trị tương tự như ở Hoa Kỳ, với các nguồn dữ liệu và cách tổ chức hoạt động được tính toán một cách hợp lý. Ngoài trang web cung cấp thông tin chuỗi giá trị, một mô hình luồng vận chuyển hàng hóa trực tuyến cũng có thể được phát triển dựa trên dữ liệu lưu lượng đến và đi (O-D flow data). Trang web và mô hình hóa lưu lượng hàng hóa trực tuyến, nếu được phát triển, sẽ cung cấp thông tin trực quan và tích cực cho chính phủ và doanh nghiệp để hiểu và định hình bối cảnh cạnh tranh cho một loạt các ngành công nghiệp. Trang web này cũng hữu ích cho chính quyền địa phương nắm bắt được tính chuyên môn hóa của địa phương và lợi thế so sánh ở cấp độ vùng của mình. Các thông tin này, nói cách khác, sẽ giúp họ thực hiện chiến lược xúc tiến đầu tư và đặt nền móng cho các ngành công nghiệp mới. Khuyến nghị thứ tư: Cần xem xét tính chuyên môn hóa của địa phương và hợp tác liên vùng trong chính sách đầu tư vào hạ tầng giao thông Chương bốn cho thấy mật độ sản xuất và mức độ tập trung của chuỗi giá trị có mối tương quan tích cực với thu nhập, giá trị xuất khẩu và việc làm của các địa phương. Chuyên môn hóa theo vùng được đo bằng trọng số vị trí (location quotient - LQ), là số liệu động, thay đổi theo thời gian. Một số tỉnh thay đổi sự tham gia của họ theo thời gian vào các chuỗi giá trị vì nhiều lý do. Ví dụ: việc mở rộng chuỗi giá trị điện tử mới nổi ở tỉnh Thái Nguyên và tỉnh Bắc Ninh là kết quả của việc công ty nước ngoài hàng đầu Sam Sung đến Việt Nam. Các tỉnh khác thay đổi tính chuyên môn hóa của mình có thể vì sự cạnh tranh ngày càng tăng trong việc thu hút lao động tay nghề cao cần thiết. Thông tin về tính chuyên môn hóa của địa phương rất quan trọng để hiểu cấu trúc địa lý của chuỗi giá trị. Chính phủ cần những thông tin này để xây dựng chính sách phối hợp giữa các vùng dựa trên các mối liên kết chuỗi giá trị và để hoạch định nguồn nhân lực phù hợp ở các vùng tương ứng. Một ví dụ về phân tích cấu trúc không gian sử dụng phương pháp tính toán LQ của chuỗi giá trị thủy sản cho thấy, mặc dù phân khúc nuôi trồng thủy sản diễn ra trên cả nước, chuỗi giá trị hướng đến xuất khẩu có bố cục không gian dọc theo các phân khúc chính bao gồm nuôi trồng thủy sản, đánh bắt và chế biến xuất khẩu, tập trung chủ yếu ở miền Nam, đặc biệt là đồng bằng sông Cửu Long. Kết nối chuỗi giá trị tuân theo một khuynh hướng kết nối tuần tự theo một chu trình cụ thể, phản ánh mối quan hệ đầu vào - đầu ra của sản xuất, và đặc biệt là kết nối giữa vị trí của nơi chế biến xuất khẩu với cửa ngõ thương mại quốc gia liên quan. Báo cáo này khuyến nghị tích hợp kết nối chuỗi giá trị hiệu quả vào quá trình xây dựng và thực thi quy hoạch phát triển vùng. Hơn nữa, các quyết định về đầu tư vào hạ tầng giao thông nên hướng đến việc tạo môi trường thuận lợi cho sự chuyên môn hóa địa phương và hợp tác liên vùng (chứ không phải cạnh tranh không lành mạnh) giữa các địa phương trong việc có nguồn đầu tư công cho việc phát triển hạ tầng giao thông cho riêng mình. Một ví dụ khác về tính năng động của sự chuyên môn hóa là tỉnh Hà Nam, hiện chuyên về dệt may, điện tử, xi măng, phụ tùng ô tô và thức ăn chăn nuôi. Từ năm 2011 đến 2016, chuyên môn hóa về dệt may đã thay đổi theo hướng dệt và may giảm đi, trong khi phân khúc sợi tăng lên. Trong khi đó, thiết bị điện tử cũng đã xuất hiện trong giai đoạn này. Sự thay đổi về tính chuyên môn hóa tại địa phương này đòi hỏi sự thay đổi về kỹ năng và môi trường chính sách để đáp ứng với sự cạnh tranh ngày càng tăng về lực lượng lao động. Điều thú vị là trong giai đoạn này, tỉnh Hà Nam đã trở nên chuyên sâu hơn trong sản xuất xi măng, nhưng ít sử dụng nguyên liệu đầu vào tại địa phương. Điều này có thể phản ánh sự thiếu hụt nguyên liệu đầu vào ở địa phương hoặc cũng có thể có sự cải thiện về nhận thức của chính quyền tỉnh này về bảo vệ môi trường. Những thay đổi về tính chuyên môn hóa của tỉnh có thể tạo ra cơ hội cho các tỉnh tụt hậu và các tỉnh nghèo hoặc vùng sâu vùng xa. Báo cáo cũng chỉ rõ phân khúc may của chuỗi giá trị dệt may đã có xvi Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại
xu hướng dịch chuyển từ các tỉnh đồng bằng sông Hồng (Hải Dương, Bắc Ninh, Hà Nam) sang các tỉnh chậm phát triển hơn (Tuyên Quang) trong giai đoạn 2011-2016. Sự thay đổi tính chuyên môn hóa theo tỉnh sẽ được phân tích kỹ hơn trong các phần sau của báo cáo. Báo cáo khuyến nghị xây dựng và triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về phối hợp và liên kết vùng dựa trên đánh giá chuyên sâu về tính chuyên môn hóa tĩnh và động của các tỉnh và phân tích về kết nối cũng như các mối liên kết liên vùng. Mặt khác, Kế hoạch hành động này nên định hướng đầu tư công dựa trên kế hoạch hành động quốc gia về kết nối và liên kết liên vùng, tránh sự cạnh tranh không cần thiết giữa các địa phương đối với các khoản đầu tư công một cách không hiệu quả và phân tán ở mỗi tỉnh. Khuyến nghị thứ năm: Khu công nghiệp và khu kinh tế cần phải hỗ trợ cho sự phát triển chuỗi cung ứng trong nước để hội nhập chuỗi giá trị toàn cầu tốt hơn Chương năm sử dụng phân tích chuỗi giá trị để xem xét sự khác biệt giữa tích tụ và tập trung hoạt động kinh tế thông qua chuỗi giá trị so với sự tập trung hoạt động kinh tế trong các khu kinh tế và khu công nghiệp. Phân tích trong báo cáo này cho thấy rằng các đặc điểm và cấu trúc không gian của các khu công nghiệp và khu kinh tế khác xa so với các đặc điểm và cấu trúc không gian của chuỗi giá trị. Các khu công nghiệp và kinh tế hiện được sắp xếp trong các khu vực cụ thể được quy hoạch cho nhiều lĩnh vực và đôi khi áp dụng các chính sách ưu đãi cho các công ty nằm trong đó. Thay vào đó, cấu trúc không gian của chuỗi giá trị thường trải dài trên các khu vực địa lý lớn hơn nhiều, với nhiều yếu tố và thường không có chính sách ưu đãi áp dụng cho toàn bộ chuỗi giá trị. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, sự khác biệt về cấu trúc không gian và sự chênh lệch chính sách giữa bên trong và bên ngoài hàng rào khu công nghiệp và khu kinh tế có thể cản trở hoặc hạn chế các mối liên kết trên toàn bộ chuỗi giá trị (Zeng, 2010). Việc hình thành các tương tác cần thiết giữa các phân khúc khác nhau của chuỗi giá trị, về cả khía cạnh hoạt động kinh tế lẫn thể chế, đang là một thách thức đối với mô hình các khu kinh tế. Hơn nữa, các khu vực đặc thù này thường nằm gần các thành phố lớn hoặc các hành lang giao thông quan trọng, đặc biệt là đoạn cuối hành lang để kết nối điểm chế biến xuất khẩu với cửa khẩu thương mại quốc tế. Báo cáo nhấn mạnh sự cần thiết của việc hiện đại hóa các khu công nghiệp và khu kinh tế theo hướng tăng cường hỗ trợ và kết nối các chuỗi cung ứng trong nước. Cần ban hành các chính sách để các khu công nghiệp và kinh tế để chúng được phát triển với mục đích thúc đẩy sự hội nhập của Việt nam vào các chuỗi giá trị toàn cầu tốt hơn. Chính sách liên quan đến khu kinh tế và công nghiệp cũng cần được sửa đổi và bổ sung để thúc đẩy phát triển các cụm ngành sản xuất. Liên kết cụm ngành sản xuất, trong khi có thể không phản ánh đầy đủ toàn bộ chuỗi giá trị, bao gồm các liên kết quan trọng của chuỗi giá trị đòi hỏi có các ưu tiên về chính sách và không gian để tạo thuận lợi cho liên kết đầu vào - đầu ra của chuỗi giá trị. Các chính sách cũng nhằm mục đích giải quyết các tác động của đô thị hóa phát sinh đồng thời cùng với sự phát triển các khu kinh tế và công nghiệp tự phát dọc theo các hành lang giao thông chính. Chương năm cung cấp kinh nghiệm quốc tế tại Trung Quốc và các quốc gia khác về việc phát triển các khu kinh tế theo hướng tiếp cận cụm ngành sản xuất và tạo điều kiện cho sự phát triển của các cụm ngành sản xuất bản địa. Báo cáo đưa ra một số khuyến nghị chính sách và hành động. Đầu tiên, nên tái cấu trúc các khu công nghiệp và khu kinh tế để hỗ trợ tốt nhất cho khả năng kết nối dựa trên chuỗi giá trị và khả năng cạnh tranh. Hành động được thực hiện theo hướng đó bao gồm việc xây dựng kế hoạch phát triển khu công nghiệp và khu kinh tế có tính đến lợi thế so sánh của từng tỉnh, vùng và tích hợp chúng vào các Tóm tắt tổng quan xvii
quy hoạch tổng thể quốc gia, vùng và tỉnh để hỗ trợ tốt nhất cho kết nối dựa trên chuỗi giá trị và khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, các quy định về khu kinh tế và khu công nghiệp cần được sửa đổi để trở thành động lực thúc đẩy Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu tốt hơn. Thứ hai, về lâu dài, Chính phủ nên ưu tiên tận dụng các khu công nghiệp và khu kinh tế để thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) và thúc đẩy tăng trưởng công nghiệp và thương mại. Để đạt được mục tiêu này, kế hoạch xúc tiến đầu tư ngước ngoài cần xác định loại hình FDI phù hợp để thu hút với những ngành ưu tiên. Hơn nữa, kế hoạch và chiến lược phát triển công nghiệp và thương mại nên tính đến lợi thế so sánh vùng, tiềm năng phát triển chuỗi giá trị và khả năng nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Chiến lược này nền được lồng ghép vào các quy hoạch tổng thể quốc gia, vùng và tỉnh. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, Việt Nam cần xác định các khu công nghiệp và khu kinh tế chưa được lấp đầy hoàn toàn, chọn ra những khu tiềm năng dựa trên lợi thế của tỉnh chủ nhà và sự hội tụ kinh tế (chỉ số LQ), đưa chúng trở thành những khu “hình mẫu” cho các mô hình cụm ngành sản xuất, và phản ánh xu hướng này trong các quy hoạch tổng thể quy mô quốc gia, vùng và tỉnh. BẢNG ES.1. Ưu tiên chính sách kết nối chuỗi giá trị nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại Mục tiêu Hành động chính sách Bộ chủ quản Thời gian Đầu ra 1. Khuyến nghị thứ nhất: Cần làm cho các chính sách kết nối và đầu tư vào hạ tầng giao thông hướng mạnh hơn nữa vào phục vụ thương mại bằng cách tích hợp các kết quả phân tích chính sách dựa trên đánh giá kết nối chuỗi giá trị toàn diện và các phân tích cửa ngõ thương mại vào các chính sách này. 1.1. Đổi mới chiến lược Đưa các chỉ số liên quan đến thương Bộ Giao 2020-2021 - Chiến lược giao giao thông vận tải mại vào chiến lược giao thông vận thông Vận thông vận tải mới. đến năm 2030 phải tải, bao gồm nhưng không giới hạn ở tải (MOT); Bộ - Đầu vào cho chiến chú ý tới các mối liên các chỉ số (i) giảm chi phí thương mại Công thương lược phát triển kinh kết giữa giao thông (Doing Business, v.v.); (ii) cải thiện vị thế (MOIT), Bộ Kế tế xã hội (SEDS) 10 vận tải với phát triển của Việt Nam trong mối tương quan hoạch và Đầu năm 2021 – 2030. thương mại và các giữa khả năng kết nối hiệu quả được tư (MPI). chuỗi giá trị quan đo bằng chất lượng hạ tầng giao thông trọng. liên quan đến thương mại (chỉ số năng lực quốc gia về Logistics LPI) với sự phát triển thương mại được đo bằng thương mại bình quân đầu người. 1.2. Đổi mới chiến lược Đưa các chỉ số liên quan đến cơ sở hạ MOIT; MPI; 2020-2021 - Chiến lược xuất – xuất nhập khẩu đến tầng vào chiến lược xuất nhập khẩu, MOT nhập khẩu mới. năm 2030 bao gồm bao gồm nhưng không giới hạn ở các - Đầu vào cho chiến các yếu tố về kết cấu chỉ số (i) năng lực vận tải hàng hóa lược phát triển kinh hạ tầng (vận tải và (đường bộ, đường hàng không, đường tế xã hội (SEDS) 10 logisitcs). biển và cảng biển, đường sắt), (ii) chỉ số năm 2021 – 2030. năng lực quốc gia về Logistics (LPI). xviii Việt Nam: Kết nối chuỗi giá trị để nâng cao năng lực cạnh tranh thương mại