Bênh học thủy sản tập 1 part 7

Chia sẻ: Asg Ahsva | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

136
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chất hữu cơ trong môi tr−ờng n−ớc nhiều sẽ làm cho tác dụng của thuốc giảm nên phạm vi an toàn của thuốc tăng. Hàm l−ợng oxy trong n−ớc cao, sức chịu đựng của động vật thuỷ sản với thuốc càng cao nên phạm vi an toàn càng lớn.Trong môi tr−ờng n−ớc có nhiều chất độc sức chịu đựnh của cơ thể động vật thuỷ sản với thuốc giảm nên chỉ dùng thuốc ở nồng độ thấp, thời gian dùng cũng phải ngắn - vì thế tác dụng của thuốc sẽ giảm....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bênh học thủy sản tập 1 part 7

60 Bïi Quang TÒ nång ®é cã sù thay ®æi theo nhiÖt ®é: nhiÖt ®é n−íc 100C dïng 0,3 mg/l , nÕu nhiÖt ®é n−íc 10 - 200C dïng 0,2 -0,25 mg/l Cßn nhiÖt ®é trªn 200C chØ dïng 0,1 -0,15 mg/l. pH cña thuû vùc cã ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc, pH cao t¸c dông cña thuèc sÏ yÕu nªn ®é an toµn cña thuèc sÏ cao. ChÊt h÷u c¬ trong m«i tr−êng n−íc nhiÒu sÏ lµm cho t¸c dông cña thuèc gi¶m nªn ph¹m vi an toµn cña thuèc t¨ng. Hµm l−îng oxy trong n−íc cao, søc chÞu ®ùng cña ®éng vËt thuû s¶n víi thuèc cµng cao nªn ph¹m vi an toµn cµng lín.Trong m«i tr−êng n−íc cã nhiÒu chÊt ®éc søc chÞu ®ùnh cña c¬ thÓ ®éng vËt thuû s¶n víi thuèc gi¶m nªn chØ dïng thuèc ë nång ®é thÊp, thêi gian dïng còng ph¶i ng¾n - v× thÕ t¸c dông cña thuèc sÏ gi¶m. Ngoµi ra ®é trong, ®é cøng, ®é muèi, diÖn tÝch, ®é s©u cña thuû vùc... ®Òu cã liªn quan ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông cña thuèc. 4. Mét sè ho¸ chÊt vµ thuèc th−êng dïng cho nu«i trång thuû s¶n 4.1. Hãa d−îc 4.1.1. §¸ v«i- CaCO3 §¸ v«i hay vá sß (hµu) ®−îc nghiÒn nhá thµnh bét mÞn kÝch th−íc h¹t 250-500 mesh, hµm l−îng CaCO3 lín h¬n 75%. §¸ v«i nghiÒn cµng mÞn dïng cho ao nu«i t«m cã t¸c dông tèt h¬n. §¸ v«i dïng lµm hÖ ®Öm cña n−íc cã thÓ dïng sè l−îng n−íc Ýt ¶nh h−ëng ®Õn pH, cung cÊp Ca+2 cho ao nu«i t«m. Dung dÞch ®¸ v«i 10% ®¹t ®é pH kho¶ng 9. LiÒu l−îng dïng cho ao nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh 100-300kg/ha/lÇn bãn, bãn ®Þnh kú 2-4 lÇn/ th¸ng tuú thuéc vµo pH cña n−íc ao. 4.1.2. V«i ®en- Dolomite- CaMg(CO3)2 §¸ v«i ®en cã hµm l−îng CaCO3 60-70% vµ MgCO3 30-40%. §¸ v«i ®−îc nghiÒn mÞn dïng lµm c¶i thiÖn hÖ ®Öm cña m«i tr−êng n−íc ao vµ cung cÊp Ca+2, Mg+2. Dung dÞch 10% cã pH tõ 9-10. LiÒu l−îng dïng cho ao nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh 100- 300kg/ha/lÇn bãn, bãn ®Þnh kú 2-4 lÇn/ th¸ng tuú thuéc vµo pH cña n−íc ao. HiÖn nay cã nhiÒu h·ng s¶n xuÊt dolomite, nguyªn t¾c chung lµ dïng ®¸ v«i ®en – CaMg(CO3)2 nghiÒn thµnh bét mÞn, kÝch th−íc h¹t 250-500 mesh. 4.1.3. V«i nung: CaO V«i nung th−êng d¹ng côc mµu tr¾ng tro, ®Ó trong kh«ng khÝ hót Èm dÇn dÇn chuyÓn thµnh Ca(OH)2 lµm yÕu t¸c dông nªn b¶o qu¶n cÇn ®Ëy kÝn. Bãn CaO xuèng ao ë trong n−íc oxy ho¸ thµnh Ca(OH)2 to¶ nhiÖt sau cïng chuyÓn thµnh CaCO3. Cã kh¶ n¨ng s¸t th−¬ng lµm chÕt ®éng vËt thùc vËt thuû sinh trong m«i tr−êng n−íc, bao gåm c¶ ®Þch h¹i vµ sinh vËt g©y bÖnh cho t«m. Lµm trong n−íc vµ l¾ng ®äng chÊt l¬ löng. C¸c muèi dinh d−ìng trong bïn tho¸t ra n−íc lµm thøc ¨n trùc tiÕp cho thùc vËt thuû sinh. CaCO3 lµm xèp chÊt ®¸y, kh«ng khÝ ®−îc th«ng xuèng ®¸y ao lµm t¨ng kh¶ n¨ng ph©n huû chÊt h÷u c¬ cña vi khuÈn. CaCO3 cïng víi CO2, H2CO3 hoµ tan trong n−íc gi÷ cho pH cña ao æn ®Þnh vµ gi÷ m«i tr−êng h¬i kiÒm thÝch hîp ®êi sèng cña t«m. Th−êng dïng v«i nung ®Ó tÈy ao, c¶i t¹o chÊt ®¸y, chÊt n−íc vµ tiªu diÖt ®Þch h¹i, phßng bÖnh do vi sinh vËt g©y ra ë t«m. Ph−¬ng ph¸t sö dông v«i khö trïng ®¸y ao: 1000Kg/ha, khö trïng n−íc15-20g/m3 (mét th¸ng khö trïng 1-2 lÇn).
61 BÖnh häc thñy s¶n 4.1.4. Zeolite V«i (CaO) vµ ®Êt sÐt (cao lanh- SiO2, Al2O3, Fe2O3…) ®−îc nghiÒn thµnh bét hoÆc d¹ng h¹t ®Ó hÊp phô ®−îc c¸c chÊt th¶i ë trong m«i tr−êng n−íc vµ ®¸y ao (NH3, H2S, NO2), liÒu l−îng sö dông tïy theo c¸c nhµ s¶n xuÊt. Khi ao nu«i t«m bÞ « nhiÔm, l−îng c¸c chÊt th¶i trªn qu¸ chØ tiªu cho phÐp th× cã thÓ dïng Zeolite. LiÒu dïng tïy theo c¸c h·ng s¶n xuÊt, th−êng 150-250kg/ha/lÇn. HiÖn nay cã nhiÒu tªn th−¬ng m¹i: Zeolite AAA®; Granular AAA® cña Cty TNHH & TM V¨n Minh AB. 4.1.5. Bronopol Tªn hîp chÊt: 2-bromo-2-nitropropane, 1,3-diol Tªn kh¸c: Pyceze (dung dÞch 50% Bronopol), Bioban+so BNPD-40, Bronopol, Bronopol- Boots, Broponol, Canguard+so 409, Myacide+so AS Plus, Myacide+so S-1, S-2, C«ng thøc ph©n tö hãa häc: C3H6BrNO4 C«ng thøc cÊu t¹o hãa häc: Bronopol d¹ng bét kÕt tinh mµu tr¾ng. Bronopol dïng ®Ó diÖt vi khuÈn vµ phßng trÞ nÊm thñy my Saprolegnia. Dïng t¾m cho c¸ 30ppm Bronopol (30mg/l) thêi gian 15 phót. Dïng 50ppm Bronopol ®Ó xö lý trøng c¸ trong thêi gian 30 phót. 4.1.6. Formalin (36-38%) Thµnh phÇn: Gåm cã 36-38% träng l−îng cña Formadehyde (HCHO) trong n−íc. Tªn kh¸c: Formadehyde, Formol. - Formalin ®−îc sö dông ®Ó tÈy trïng ao, bÓ −¬ng Êu trïng t«m gièng, phßng vµ trÞ bÖnh ký sinh ®¬n bµo, vi sinh vËt g©y bÖnh kh¸c. - LiÒu dïng: Phun vµo n−íc ao bÓ nång ®é 15-25ppm, t¾m 200-250ppm thêi gian 30-60 phót. 4.1.7. Sulphat ®ång - Coper sulphate - CuSO4 . 5 H2O CuSO4 tinh thÓ to hay d¹ng bét mµu xanh lam ®Ëm ngËm 5 ph©n tö n−íc , mïi kim lo¹i, ë trong kh«ng khÝ tõ tõ bÞ phong ho¸, dÔ tan trong n−íc vµ cã tÝnh acid yÕu (toan tÝnh). CuSO4 cã t¸c dông k×m h·m vµ cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt c¸c sinh vËt g©y bÖnh t−¬ng ®èi m¹nh. Kh¶ n¨ng diÖt trïng cña CuSO4 bÞ c¸c yÕu tè m«i tr−êng chi phèi rÊt lín. Th−êng trong thuû vùc cã nhiÒu mïn b· h÷u c¬, ®é pH cao, m«i tr−êng n−íc cøng ®Æc biÖt m«i tr−êng n−íc lî, n−íc mÆn, ®éc lùc cña CuSO4 gi¶m nªn ph¹m vi an toµn lín. CuSO4 cã thÓ kÕt hîp mét chÊt h÷u c¬ t¹o thµnh phøc chÊt lµm mÊt kh¶ n¨ng diÖt sinh vËt g©y bÖnh. Ng−îc l¹i, trong m«i tr−êng nhiÖt ®é cao th× t¸c dông cña CuSO4 cµng lín nªn ph¹m vi an toµn ®èi víi ®éng vËt thuû s¶n nhá. Do ®ã dïng CuSO4 ®Ó trÞ bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n th−êng c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ®éng vËt thuû s¶n sèng ®Ó chän nång ®é thÝch hîp ®¶m b¶o kh¶ n¨ng diÖt trïng vµ an toµn cho ®éng vËt thuû s¶n. ë ViÖt Nam c¸c t¸c gi¶ Hµ Ký, Bïi Quang TÒ, NguyÔn ThÞ Muéi ®· thÝ nghiÖm vµ øng dông trong s¶n xuÊt,dïng CuSO4 phßng trÞ bÖnh rÊt hiÖu qña ®èi víi c¸c bÖnh ký sinh trïng ®¬n bµo trïng b¸nh xe (Trichodina, Trichodinella, Tripartiella), trïng loa kÌn (Apiosoma, Zoothamnium, Epistylis, Tokophrya, Acineta), trïng miÖng lÖch (Chilodonella), Cryptobia... ; H¹n chÕ sù ph¸t triÓn mét sè t¶o ®éc ph¸t triÓn trong ao nu«i; Khö trïng ®¸y ao diÖt c¸c mÇm bÖnh,diÖt c¸c ký chñ trung gian nh− èc vµ nhuyÔn thÓ kh¸c.
62 Bïi Quang TÒ Ph−ong ph¸p sö dông thuèc: - T¾m nång ®é:3-5 ppm(3-5g/m3) thêi gian tõ 5-15 phót; - Phun xuèng ao nång ®é: 0,5-0,7 ppm (0,5-0,7g/m3); - Treo tói thuèc trong lång nu«i c¸: 50g thuèc/10 m3 lång. Cã thÓ kÕt hîp víi xanh Malachite phun xuèng ao sÏ t¨ng hiÖu qu¶ diÖt t¸c nh©n g©y bÖnh.Theo Bïi Quang TÒ (1990) ®· dïng nång ®é :0,5-0,7 ppm CuSO4+ 0,01-0,02 ppm xanh Malachite phßng trÞ bÖnh trïng b¸nh xe vµ trïng loa kÌn,kÕt qu¶ diÖt ®−îc mÇm bÖnh,c¸ kh«ng chÕt.Trong c¸c ao −¬ng giÇu dinh d−ìng(nhiÒu mïn b· h÷u c¬) vµ n−íc lî,n−íc mÆn dïng CuSO4 phßng trÞ bÖnh sÏ gi¶m hiÖu lùc. CuSO4 cã thÓ g©y mét sè ph¶n øng phô cho c¸ lµm në èng nhá cña thËn, lµm ho¹i tö c¸c èng nhá quanh thËn, ph¸ ho¹i c¸c tæ chøc t¹o m¸u, lµm gan tÝch mì. C¸c Ion Cu++ b¸m lªn tæ chøc mang c¸ vµ tÝch tô trong c¬, gan lµm c¶n trë men tiªu ho¸ ho¹t ®éng lµm ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng b¾t måi cña c¸ dÉn ®Õn c¸ sinh tr−ëng chËm. V× vËy nªn cÇn thËn trong lóc dïng, dïng liÒu l−îng thÝch hîp vµ kh«ng dïng nhiÒu lÇn gÇn nhau cho mét ao nu«i c¸. 4.1.8. Cupric chloride - CuCl2 CuCl2 lµ chÊt bét mµu xanh lam, kh«ng mïi, tan trong n−íc, ®Ó Èm −ít cã thÓ ch¶y n−íc. ¶nh h−ëng cña c¸c chÊt h÷u c¬ ®èi víi CuCl2 nhá h¬n CuSO4. Dïng CuCl2 ®Ó diÖt èc Lennaea lµ ký chñ trung gian cña nhiÒu lo¹i s¸n l¸ ký sinh trªn c¸ . liÒu dïng cÇn tÝnh chÝnh x¸c ®Ó tr¸nh g©y ngé ®éc cho c¸. Th−êng dïng nång ®é 0,7 ppm phun xuèng ao hoÆc t¾m 5ppm thêi gian 5 phót ®Ó trÞ ®Øa ký sinh. 4.1.9. Thuèc tÝm: Potassium permanganate KMnO4 Thuèc tÝm d¹ng tinh thÓ nhá dµi 3 c¹nh mµu tÝm kh«ng cã mïi vÞ, dÔ tan trong n−íc 2KMnO4 + H2O = 2KOH + 2MnO2 +3O Dung dÞch oxy ho¸ m¹nh, gÆp chÊt h÷u c¬ oxy nguyªn tö võa gi¶i phãng lËp tøc kÕt hîp chÊt h÷u c¬ nªn kh«ng xuÊt hiÖn bät khÝ vµ lµm gi¶m t¸c dông diÖt khuÈn. MnO2 kÕt hîp víi abbumin c¬ thÓ t¹o thµnh hîp chÊt muèi albuminat. Lóc nång ®é thÊp t¸c dông k×m h·m, ë nång ®é cao t¸c dông kÝch thÝch vµ ¨n mßn tæ chøc. KMnO4 cã thÓ oxy ho¸ c¸c chÊt ®éc h÷u c¬ nªn cã t¸c dông khö ®éc. Thuèc tÝm dÔ bÞ ¸nh s¸ng t¸c dông lµm mÊt ho¹t tÝnh nªn cÇn b¶o qu¶n trong lä cã mµu ®Ëy kÝn. Th−êng tr−íc khi th¶ t«m gièng dïng thuèc tÝm nång ®é 10 - 15 ppm t¾m cho t«m 1 -2 h ë nhiÖt ®é 20 -300C, nÕu nhiÖt ®é thÊp th× t¨ng nång ®é lªn, khi t¾m chó ý søc chÞu ®ùng cña tõng loµi t«m. 4.1.10. Sodium Thiosulfate - Natri thiosulfate C«ng thøc ho¸ häc: Na2S2O3.5H2O Tªn kh¸c: Hypo; Tioclean Dïng ®Ó trung hoµ ho¸ chÊt (thuèc tÝm, chlorine...) cßn d− trong qu¸ tr×nh xö lý n−íc hay Êp trøng bµo x¸c Artemia. HÊp thu c¸c ®éc tè t¶o, kim lo¹i nÆng, khÝ ®éc NH3, H2S trong ao nu«i t«m. LiÒu dïng: 10-15g /m3 n−íc. Hãa d−îc nµy cã trong Toxin- Clear® , Thio-Fresh® cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB. 4.1.11. Hydrogen Peroxite (n−íc oxy giµ) C«ng thøc ho¸ häc: H2O2 Dïng ®Ó oxy hãa c¸c mïn b· h÷u c¬ trong qu¸ tr×nh xö lý ®¸y ao nu«i t«m. Dïng diÖt bít t¶o trong ao nu«i t«m khi ®é trong
63 BÖnh häc thñy s¶n n−íc oxy giµ lµm t¨ng hµm l−îng oxy hßa tan trong n−íc, muèn t¨ng 1mg oxy/l th× cÇn 4ml/m3 H2O2 nång ®é 50%. 4.1.12. Ethylene Diamine Tetra Acetic Acid (EDTA) Tªn hãa häc: Ethylenediaminetetraacetic acid Tªn kh¸c: EDTA- Ethylene dinitrilo tetra acetic acid C«ng thøc hãa häc: C10H12N2O8 C«ng thøc cÊu t¹o: HOOCCH2 CH2COOH NCH2CH2N HOOCCH2 CH2COOH Sö dông EDTA cho vËn chuyÓn t«m gièng pha víi nång ®é 10ppm (10g/m3). HÊp thu c¸c ®éc tè t¶o, kim lo¹i nÆng, khÝ ®éc NH3, H2S trong ao nu«i t«m. LiÒu l−îng tïy theo c¸c nhµ s¶n xuÊt. Hãa d−îc nµy cã trong Toxin- Clear® , Thio-Fresh® cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB. 4.1.13. Sodium Dodecyl sulfate Tªn hãa häc: Sodium lauryl sulfate C«ng thøc hãa häc: C12H25O4SNa HÊp thu hoÆc ph©n gi¶i c¸c ®éc tè sinh vËt phï du chÕt ®ét ngét trong ao nu«i t«m. LiÒu l−îng tïy theo c¸c nhµ s¶n xuÊt. Hãa d−îc nµy cã trong Toxin- Clear® cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB. 4.1.14. Calcium Hypochlorite - Chlorua v«i - Ca(OCl)2 §iÒu chÕ Ca(OCl)2 b»ng c¸ch cho khÝ Chlorua t¸c dông víi v«i ®· hót Èm t¹o thµnh chÊt bét mµu tr¾ng, cã mïi Chlorua cã vÞ mÆn tan trong n−íc vµ trong r−îu. Calcium hypochlorite lµ mét hçn hîp cña c¸c chÊt -Ca(OCl)2 , -CaCl2, - Ca(OH)2 . Trong ®ã hµm l−îng Chlorua cã hiÖu nghiÖm chiÕm 25 -30 %. Ca(OCl)2 vµo n−íc t¸c dông víi n−íc t¹o thµnh chÊt cã kh¶ n¨ng diÖt khuÈn vµ mét sè sinh vËt g©y bÖnh t−¬ng ®èi m¹nh. 2 Ca(OCl)2+ 2 H20 = Ca(OH)2 + 2HOCl + CaCl2 = H+ + OCl- HOCl HOCl cã kh¶ n¨ng diÖt khuÈn m¹nh h¬n OCl- , nã cã thÓ oxy ho¸ vµ øc chÕ men trong tÕ bµo vi khuÈn lµm cho trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n øc chÕ sinh tr−ëng vµ sinh s¶n cña vi khuÈn, Ca(OCl)2 lµm øc chÕ nhiÒu loµi vi khuÈn ë thÓ dinh d−ìng vµ nha bµo. Trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng n−íc nhiÒu mïn b· h÷u c¬ t¸c dông cña Ca(OCl)2 cã t¸c dông khö NH3 vµ H2S. Ca(OCl)2 rÊt dÔ bÞ ph©n gi¶i nªn ®Ó n¬i kh« r¸o, ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp, tr¸nh ¸nh s¸ng, bÞt kÝn ®Ó ë nhiÖt ®é thÊp. Tèt nhÊt tr−íc khi dïng tÝnh ®é hiÖu nghiÖm cña chÊt Chlo sau ®ã míi tÝnh liÒu l−îng thuèc Ca(OCl)2 cÇn dïng. Ca(OCl)2 lµ mét lo¹i thuèc dïng ®Ó phßng trÞ bÖnh t«m chñ yÕu trÞ c¸c bÖnh do vi khuÈn ký sinh ë bªn ngoµi c¬ thÓ t«m vµ trong m«i tr−êng n−íc. Phun Ca(OCl)2 xuèng ao nu«i nång ®é 1 ppm, t¾m cho t«m nång ®é 8-10 ppm thêi gian 30 phót, mïa ph¸t bÖnh mét th¸ng phun hai lÇn. Chlorine - Thµnh phÇn lµ mét hîp chÊt mµu tr¾ng, giµu Clo (50-70% tuú thuéc vµo c¸c h·ng s¶n xuÊt), dÔ tan trong n−íc. Khi tan trong n−íc gi¶i phãng Clo lµm n−íc cã mïi h¾c ®Æc tr−ng - Chlorine dïng ®Ó tÈy dän ao (1-2kg /100m2 n−íc), xö lý n−íc trong bÓ −¬ng nång ®é 15- 30ppm; khö trïng dông cô ®¸nh b¾t vµ nu«i t«m nång ®é 200-220ppm ®Ó qua ®ªm sau röa s¹ch.
64 Bïi Quang TÒ 4.1.15. Benzalkonium Chloride- BKC - Tªn hîp chÊt: Benzalkonium Chloride; alkyl dimethyl benzyl ammonium chloride - Tªn kh¸c: BKC Gold-80®, Cleaner 80, Cuast- 80, Pentum- 80, Aqueous Neobenz-All, Benasept, Germicidal Zalkonium chloride, Phemerol chloride, Phemerol crystals, Roccal, Zephiran chloride, Zephirol, Zonium chloride. - BKC lµ mét hîp chÊt giµu Chlo (80%) dïng vÖ sinh m«i tr−êng, phun xuèng ao, bÓ nu«i nång ®é 10-20ppm thêi gian 24 giê. Phßng trÞ bÖnh ký sinh ®¬n bµo, phun xuèng ao nång ®é 0,5-1,0 ppm. 4.1.16. Trichloisocyanuric axit- TCCA Tªn hîp chÊt: Trichloisocyanuric axit- TCCA Tªn kh¸c: Super chlorine VH-A1 Ho¹t chÊt: cã chøa 91,5% chlo h÷u hiÖu C«ng thøc hãa häc: C3O3N3Cl3 C«ng thøc cÊu t¹o: Thuèc d¹ng bét, ViÖn hãa c«ng nghiÖp s¶n xuÊt (VH-A1). Thuèc cã t¸c dông khö trïng m¹nh diÖt c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh vµ c¸c sinh vËt kh¸c trong m«i tr−êng n−íc. - Xö lý nguån n−íc tr−íc khi nu«i c¸ t«m: 3-5g/m3 n−íc (3,0- 5,0 ppm) tiªu diÖt c¸c mÇm bÖnh. - Xö lý nguån n−íc trong khi nu«i c¸ t«m: 0,2-0,5g/m3 n−íc (0,2-0,5 ppm) tiªu diÖt vµ h¹n chÕ c¸c mÇm bÖnh ph¸t triÓn. - Phßng trÞ bÖnh ngo¹i ký sinh cho c¸: phun xuèng ao liÒu l−îng 0,5- 0,8g/m3 n−íc (0,5- 0,8ppm) 2 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau 3 ngµy, phßng bÖnh ký sinh trïng nh− rËn c¸. - C¸c bÓ, dông cô −¬ng nu«i Êu trïng khö trïng b»ng TCCA nång ®é 10-20ppm (10- 20gam/m3 n−íc) thêi gian ng©m qua 1 ®ªm 4.1.17. Sodium dichloroicyanurate (NaDCC) Tªn hîp chÊt: Sodium dichloroicyanurate - NaDCC Ho¹t chÊt: cã chøa >75% Chlo h÷u hiÖu Tªn kh¸c: VH-A2; Aquasept® A Thuèc d¹ng bét, ViÖn hãa c«ng nghiÖp s¶n xuÊt (VH-A2). Thuèc ®−îc ®ãng d¹ng viªn sñi bät, tan nhanh trong n−íc cña C«ng ty Bayer Agritech Saigon s¶n xuÊt (Aquasept® A). Thuèc cã t¸c dông khö trïng diÖt c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh trong m«i tr−êng n−íc tr−íc khi nu«i t«m. LiÒu l−îng dïng 1-2ppm (1-2 gam/m3). 4.1.18. Povidone Iodine - Tªn hîp chÊt: Polyvinylpyrrolidone iodine complex - Tªn kh¸c: Iodophor, Iodosept, Neutidine, Betadine, Isodine, PVP-1, Lugol Powder, Idorin Powder - Povidone Iodine lµ hçn chÊt cña Polyvinylpyrrolidone vµ iodine, thuèc cã thÓ ë d¹ng dung dÞch hoÆc d¹ng bét cã nång ®é ho¹t chÊt tõ 11-15%. Thuèc cã t¸c dông s¸t trïng m¹nh, diÖt khuÈn vµ ký sinh trïng. - LiÒu l−îng dïng xö lý n−íc ao; nÕu lµ dung dÞch dïng 1-2ml/m3, d¹ng bét dïng 1- 1,3gam/m3 (hoµ tan trong n−íc hoÆc trong cån tr−íc khi dïng). 4.1.19. Xanh Methylen - Methylen Blue Tªn kh¸c: Methylene Blue B; Methylthiomin Chloride; Urolen Blue. Xanh Methylen cã mµu xanh ®Ëm, kÕt tinh h×nh trô s¸ng bãng hay d¹ng kÕt tinh bét ng©m 3 ph©n tö n−íc, kh«ng cã mïi vÞ, ®Ó ra kh«ng khÝ kh«ng bÞ biÕn ®æi, dÔ tan trong n−íc vµ trong r−îu.
65 BÖnh häc thñy s¶n Xanh Methylen lµ mét lo¹i thuèc nhuåm thuéc thiophen, nã cã thÓ oxy ho¸ lµm cho men trong tÕ bµo vi khuÈn mÊt ho¹t tÝnh. Tªn hîp chÊt: 3,7 bis (dimethylamino phenazathionium Chloride) N C«ng thøc cÊu t¹o ho¸ häc: C16H18N3SCl. 3H2O. (CH3)N N(CH3)2 S Dïng Xanh Methylen ®Ó trÞ c¸c bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n nh−: nÊm thuû mi, ký sinh Trïng qu¶ d−a (Ichthyophthyrius), tµ qu¶n trïng (Chinodonella), s¸n l¸ ®¬n chñ 16 vµ 18 mãc (Dactylogyrus vµ Gyrodactylus) th−êng dïng liÒu 2 - 5 ppm, trong mét tuÇn lÆp l¹i vµi lÇn sÏ cã kÕt qu¶ tèt. 4.2. Kh¸ng sinh 4.2.1. Erythrocin (Erythromycin). Tªn hãa häc -4-((2,6-Dideoxy-3-C-methyl-3-O-methyl-a-L- ribo- hexopyranosyl) -oxy) -14- ethyl- 7,12,13- trihydroxy - 3,5,7,9,11,13-hexa methyl-6- ((3,4,6-trideoxy-3-(dimethylamino)-b- D-xylo- hexopyran osyl)oxy) oxacyclotetradecane-2,10-dione. C«ng thøc cÊu t¹o: H OH OH H O CH3 H CH3 H CH H CH3 O CH3 – CH2C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C – C O CH3 H CH3 H H OH O H O H OH CH3 N– O CH3 CH3 CH3 O OCH3 CH3 OH Thuèc Erythrocin cã kÕt tinh mµu tr¾ng tro, kiÒm tÝnh, khã tan trong n−íc. Trong dung dÞch toan tÝnh dÔ biÕn chÊt nÕu pH
66 Bïi Quang TÒ KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Erythromycin mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002) Dïng Erythrocin ®Ó trÞ bÖnh ph¸t s¸ng, bÖnh ®á däc th©n cña Êu trïng, bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n mßn vá kitin, bÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh do vi khuÈn g©y ra. Trén vµo thøc ¨n tõ 3 - 7 ngµy, mçi ngµy dïng 2-5 gram/100kg c¸. Cã thÓ phun xuèng ao nång ®é 1-2 ppm sau ®ã qua ngµy thø 2 trén vµo thøc ¨n 4 gram/100kg t«m, tõ ngµy thø 2 gi¶m bít 1/2 cho ¨n liªn tôc trong 5 ngµy. Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon. 4.2.2. Oxytetracycline (Tetramycin): Tªn ho¸ häc. 4-(dimethylamino)-1,4,4α,5,5α,6,11,12a-octahydro-3,5,6,10,12,12a-exahydroxy-6-methyl- 1,11-dioxo-2-naphthacencecarboxamide. C«ng thøc cÊu t¹o: DÉn XuÊt. DÉn xuÊt víi natri metaphosphat DÉn xuÊt: n- dodecylsulfamat Oxytetracycline DÉn xuÊt guaiacolglycolat DÉn xuÊt guaiacolsulfonat DÉn xuÊt hydrochlorid DÉn xuÊt laurilsulfat DÉn xuÊt thymolsulfonat DÉn xuÊt trimethoxybenzoat T¸c dông: Cã phæ kh¸ng khuÈn réng gièng Aureomycin. ë nång ®é thÊp øc chÕ vi khuÈn, nh−ng dïng nång ®é cao cã thÓ diÖt khuÈn. Vi khuÈn cã thÓ nhên thuèc Oxytetracycline nÕu dïng thêi gian dµi vµ dïng lÆp l¹i vµ lÇn. thuèc Oxytetracycline hÊp thu vµo c¬ thÓ nhanh mh−ng ®éc lùc víi vËt nu«i thÊp, ë trong m«i tr−êng kiÒm dÔ lµm cho tÝnh hiÖu nghiÖm gi¶m. Dïng Oxytetracycline ®Ó phßng trÞ c¸c bÖnh nhiÔm vi khuÈn Vibrio nh− bÖnh ph¸t s¸ng, bÖnh ®á däc th©n cña Êu trïng, bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n mßn vá kitin, bÖnh ®èm n©u ë t«m cµng xanh. Trén vµo thøc ¨n cho t«m ¨n liªn tôc trong mét tuÇn liÒn, tõ ngµy thø 2 gi¶m bít thuèc, liÒu dïng 10 - 12 gram thuèc víi 100 kg träng l−îng t«m/ngµy. K×m h·m vi khuÈn, víi nhiÒu cÇu khuÈn vµ trùc khuÈn Gram (-) vµ Gram (+), xo¾n khuÈn, Rickettsia vµ mét sè virus lín. Chia lµm 7 líp: 1. Chlortetracycline 2. Demeclocycline 3. Doxycycline 4. Meclocycline 5. Minocycline 6. Oxytetracycline 7. Tetracycline • Kh¸ng sinh vi sinh vËt -Demeclocycline; doxycycline; minocycline ; Meclocycline; oxytetracycline; tetracycline • Kh¸ng sinh ký sinh ®¬n bµo -Demeclocycline; doxycycline ; minocycline; oxytetracycline; tetracycline • Kh¸ng sinh thÊp khíp -Minocycline • Kh¸ng sinh ch÷a m¾t: - Chlortetracycline
67 BÖnh häc thñy s¶n Chlortetracycline: DÉn xuÊt muèi canxi: Chlortetracycline hydrochlorid vµ canxi chloride; Aureomycin calcium (biÖt d−îc). DÉn xuÊt hydrosulfate: Chlortetracyclin bisulfat T¸c dông: cã ho¹t phæ t−¬ng tù nh− Tetracyclin KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Chlortetracycline mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus, Vibrio cholerea, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio harveyi, Vibrio damsela. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002) Doxycycline Tªn hãa häc: α-6- Deoxy-5-hydroxy-tetracyllin DÉn xuÊt acetylcysteinat: Eficanina DÉn xuÊt calci: Doxycyclin hydrochlorid vµ calcium chloride, complex DÉn xuÊt n-dodecylsulfamat: Fenoseptil DÉn xuÊt hyclat: Doxycyclin hydrochlorid; Doxycyclinhyclat; Doxycyclini hyclas; Doxycylinium chloratum; Doxycyclin monohydrochlorid hemiethanolat hemihydrat. BiÖt d−îc: Apo-Doxy; Azudoxat; Cyclidox; Dadracyline; Deoxymkoin; Doryx; Doxin; Doxitard; Doxy; Dumoxin; Hiramicin; Liviatin; Medomycin; Novelcicline; Oramycin; Tenutan. T¸c dông: kh¸ng sinh b¸n tæng hîp tguéc hä c¸c tetracycline, t¸c dông m¹nh víi tô cÇu khuÈn (Staphyllococcus) vµ liªn cÇu khuÈn (Streptococcus) KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Doxycycline mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002) LiÒu dïng: Chlortetracyclin: dïng cho t«m víi liÒu 100-200mg/kg/ngµy ®Çu, tõ ngµy thø 2 dïng b»ng nöa ngµy ®Çu, thêi gian dïng 7-10 ngµy. Doxycycline: LiÒu cho t«m cã thÓ dïng liÒu cao: 50-100 mg/kg thÓ träng t«m/ngµy ®Çu, ngµy thø 2 dïng b»ng nöa ngµy ®Çu. Thay thÕ c¸c kh¸ng sinh cÊm: - Chlortetracyclin cã thÓ thay thÕ cho kh¸ng sinh Chloramphenicol, Furazolidone. - Doxycycline cã thÓ thay thÕ cho kh¸ng sinh Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon, Metrodidazole 4.2.3. Rifampin. Tªn ho¸ häc. Rifammycin, 3-[[4-methyl-1-piperazinyl imino] methyl]- BiÖt d−îc. Rifampin cã 40 biÖt d−îc, vi dô nh−: Archidyn (Merrell Dow/Lepetit), Arficin (Belupo), Barcin (Sannofi), Benemicin (Polfa, Balan), Canarif (Philippin), Coxcide (An Do), Doloresum (Schiffweiler), Feronia (E-Arganda de Ray), Kalrifam (Kalbe-Indonesia), Rifampin (Pharmadic), Rimpin (Cadila, An Do), Rimycin (Alphapharm-Australia), Rifact (ICN, Canada), Seamicin (E-San Adrian de Besos) vµ Tugaldin (E-Esplugas de Llobregat)
68 Bïi Quang TÒ T¸c dông. ♦ Cã t¸c dông diÖt cÇu khuÈn Gram (+) nh− tô cÇu, nhÊt lµ S. aureus, S. epidermidis, cÇu khuÈn Gram (-) nh− Neissseria menigitidis vµ N. gonorrhoae. Trùc khuÈn Gram (+) nh− trùc khuÈn b¹ch cÇu, Listeria monocytogenes, Clostridium perfringens. Trùc khuÈn Gram (-) nh− E. coli, Salmonella typhimurium, … ♦ KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Rifampin mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus, V. salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002) LiÒu dïng. Dïng cho t«m víi liÒu 50-100mg/kg/ngµy, thêi gian sö dông 7-10 ngµy. Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon. 4.3. Sulphamid (Sulfonamides) 4.3.1. Mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o ho¸ häc vµ t¸c dông d−îc lý cña thuèc Sulphamid: C¸c lo¹i Sulphamid gièng nhau c¬ b¶n ®Òu lµ hîp chÊt cã cÊu t¹o chung mét nhãm sulphanilamid : H2N O2NH T¸c dông cña thuèc sulphamid m¹nh yÕu cã kh¸c nhau do sù thay thÕ hydrogen nguyªn tö ë phÝa tr−íc hay phÝa sau b»ng mét nhãm kh¸c. Th−êng sulphamid cã t¸c dông øc chÕ vi khuÈn m¹nh ®Òu do thay thÕ Hydrogen cña gèc axin (SO2 NH2) bªn ph¶i cña nhãm sulphanilamid b»ng mét nhãm kh¸c nh−:. NH SO2NH-C H2N NH2 NÕu thay ®æi Hydrogen ë phÝa bªn tr¸i (phÝa tr−íc) cña gèc amin (H2N) trong nhãm Sulphanilamid b»ng mét nhãm kh¸c th× t¸c dông sÏ yÕu ®i, vÝ dô: N CH COHN SO2NH-C CH S COOH Cã mét sè sulphamid ®· bÞ thay ®æi tÝnh chÊt d−îc lý nh−ng khi vµo c¬ thÓ do t¸c dông nµo ®ã nªn nã tù t¸ch ra trë vÒ d¹ng cò gèc amin (H2N) ®−îc phôc håi, t¸c dông vÉn m¹nh. VÝ dô: N CH COHN SO2NH-C CH S COOH Vµo c¬ thÓ trë vÒ d¹ng N CH COHN SO2NH-C CH S
69 BÖnh häc thñy s¶n V× vËy viÖc tiÕn hµnh thay ®æi ®Ó cho gèc amin phôc håi ph¸t huy t¸c dông øc chÕ vi khuÈn cña c¸c lo¹i sulphamid lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. C¸c nhµ khoa häc ®· dùa vµo mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o ho¸ häc vµ t¸c dông d−îc lý cña sulphamid ®Ó t¹o ra nhiÒu lo¹i thuèc sulphamid cã t¸c dông m¹nh øc chÕ nhiÒu lo¹i vi khuÈn. 4.3.2. C¬ chÕ t¸c dông cña thuèc sulphamid Trong ph¶n øng cña men, chÊt cã cÊu t¹o ho¸ häc gÇn gièng cã thÓ s¶n sinh ra t¸c dông tranh ®o¹t ®Ó thay thÕ t¸c dông lªn hÖ thèng men. CÊu t¹o ho¸ häc cña c¸c lo¹i sulphamid cã nhãm gèc sulphanilamid gièng víi cÊu t¹o ho¸ häc cña Para amino benzoic acid (viÕt t¾t lµ PABA) cã c«ng thøc ho¸ häc: H2N COOH mµ Para amino benzoic lµ "chÊt sinh tr−ëng" cña vi khuÈn, lóc hÖ thèng men ho¹t ®éng cã sulphamid ®i vµo tÕ bµo vi khuÈn ph¸t sinh t¸c dông tranh ®o¹t víi PABA nh÷ng lùc t¸c dông cña sulphamia víi vi khuÈn yÕu h¬n PABA rÊt nhiÒu. ChØ cÇn l−îng Para amino benzoic b»ng 1/5000 - 1/25 000 nång ®é sulphamid ®· cã thÓ triÖt tiªu t¸c dông øc chÕ vi khuÈn cña sulphamid. V× thÕ lóc dïng nång ®é sulphamid nhÊt thiÕt ph¶i cao h¬n h¼n PABA míi cã hiÖu nghiÖm. Lóc tæ chøc cã mñ hoÆc cã c¸c chÊt trong tæ chøc bÞ ph©n gi¶i ra tån t¹i, sulphamid còng mÊt t¸c dông kh¸ng khuÈn. Trong qu¸ tr×nh dïng sulphathiazolum trÞ bÖnh nhiÔm khuÈn cho t«m nÕu t«m bÞ bÖnh nÆng nång ®é duy tr× trong m¸u 6 -7 mg/100ml t«m bÞ nhiÔm bÖnh ë møc b×nh th−êng nång ®é chØ cÇn 3 - 5 mg/ 100ml. Cßn ®Ó phßng bÖnh dïng 1 -2 mg/100ml. §Ó ®¹t ®−îc nång ®é hiÖu nghiÖm th−êng dïng mét liÒu ®ét ph¸ t−¬ng ®èi cao sau ®ã ®Þnh thêi gian dïng bæ sung liÒu l−îng nhá h¬n ®Ó duy tr× t¸c dông sau khi triÖu chøng bÖnh trªn c¬ thÓ t«m ®· gi¶m vÉn dïng thªm 2 - 3 ngµy n÷a ®Ó tr¸nh t¸i ph¸t. NÕu nång ®é thuèc trong m¸u kh«ng duy tr× ë møc hiÖu nghiÖm hoÆc ngõng cÊp thuèc qu¸ sím kh«ng nh÷ng kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ trÞ liÖu mµ cßn lµm cho vi khuÈn bÞ nhên thuèc. Para amino benzoic acid lµ mét bé phËn tè thµnh cña acid Folic, acid Folic tham gia vµo qu¸ tr×nh t¹o ra hÖ thèng men cña vi khuÈn, nÕu sè l−îng acid Folic kh«ng ®ñ lµm trë ng¹i ®Õn viÖc tæng hîp acid nucleic cña tÕ bµo vi khuÈn dÉn ®Õn øc chÕ vi khuÈn sinh tr−ëng, sinh s¶n. Sulphamid t¸c dông øc chÕ vi khuÈn sinh tr−ëng, sinh s¶n t¹o ®iÒu kiÖn cho c¬ thÓ ký chñ thùc bµo. Sulphamid cã thÓ t¸c dông ®¹i bé phËn vi khuÈn G+ vµ mét sè vi khuÈn G-, mét sè Ýt nÊm vµ vi rót. Cã mét sè vi khuÈn trong qu¸ tr×nh trÞ bÖnh cã thÓ s¶n sinh ra kh¸ng thuèc, sau khi ®· cã kh¶ n¨ng kh¸ng thuèc nÕu dïng liÒu l−îng lín h¬n b×nh th−êng nhiÒu lÇn còng kh«ng cã hiÖu nghiÖm. 4.3.3. BiÕn ®æi cña sulphamid trong c¬ thÓ Sulphamid ®−îc hÊp thô vµo ruét tèc ®é nhanh hay chËm phô thuéc tõng lo¹i sulphamid. Ch¼ng h¹n nh− sulphathiazolum, sulphadiazine dÔ hÊp thu vµ tèc ®é hÊp thu nhanh nªn sau 3 - 6 h hÊp thu hÕt. Nång ®é vµo trong maó 3 -4 h cao nhÊt. Sulphaquanidine khã bÞ hÊp thu chØ cã kho¶ng 1/2 l−îng thuèc ®−îc hÊp thu nh−ng tèc ®é còng nhanh vµ nång ®é thuèc ®−îc duy tr× ë trong ruét t−¬ng ®èi cao. Thuèc vµo c¬ thÓ ph©n bè trong c¸c tæ chøc c¬ quan t−¬ng ®èi ®Òu nh−ng ë thËn cao nhÊt cßn tæ choc thÇn kinh, x−¬ng, mì t−¬ng ®èi thÊp. Sulphamid ë trong m¸u duy tr× ë d¹ng di chuyÓn ®−îc nh−ng ë trong gan cã mét bé phËn thuèc bÞ axetyl ho¸ biÕn thµnh sulphamid axetyl kh«ng cã hiÖu nghiÖm. Tû lÖ axetyl ho¸ cña c¸c lo¹i sulphamid cã kh¸c nhau nh− sulphadiazine kho¶ng 20%. §é tan cña sulphathiazolum rÊt thÊp ë trong èng thËn nhá dÔ t¸ch ra kÕt tinh t¹o thµnh sái thËn, lµm t¾c ®−êng tiÕt niÖu, ®é hoµ tan cña sulphadiazine axetyl cao h¬n nh−ng b¶n th©n sulphadiazine ®é hoµ tan l¹i rÊt thÊp nªn còng nguy hiÓm víi c¬ thÓ, cã thÓ kÕt tinh s¶n sinh ra sái thËn tuy nhiªn so víi sulphathiazolum ®é an toµn cao h¬n