Bệnh Whitmore: Hiểu đúng để phòng và điều trị hiệu quả

Khoa học và đời sống<br /> <br /> <br /> <br /> Bệnh Whitmore:<br /> Hiểu đúng để phòng và điều trị hiệu quả<br /> TS Trịnh Thành Trung<br /> Viện trưởng Viện Vi sinh vật và Công nghệ sinh học<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> <br /> Bệnh Whitmore (có tên gọi quốc tế là melioidosis) là bệnh<br /> truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do loài vi khuẩn Burkholderia<br /> pseudomallei gây nên. Whitmore có triệu trứng lâm sàng rất đa<br /> dạng, tiến triển nhanh và có thể gây tử vong nhanh với tỷ lệ cao<br /> nếu bệnh nhân không được chẩn đoán đúng, và điều trị kịp thời<br /> với kháng sinh phù hợp. Mới đây (giữa tháng 10/2019), tại Hà Nội,<br /> Viện Vi sinh vật và Công nghệ sinh học (Đại học Quốc gia Hà Nội)<br /> đã phối hợp với Viện Vệ sinh, Vi sinh và Môi trường Y học (Đại học<br /> Y khoa Graz, Áo) tổ chức Hội nghị toàn cầu về bệnh Whitmore lần<br /> thứ 9 (the 9th World Melioidosis Congress). Tại Hội nghị, các nhà<br /> khoa học đã đưa ra khuyến cáo về căn bệnh này là: “Hiểu đúng để<br /> phòng và điều trị hiệu quả”.<br /> <br /> Triệu trứng lâm sàng đa dạng và phức khi ăn các thức ăn có vi khuẩn. lệ, viêm tuyến nước bọt mang tai,<br /> tạp Tuy nhiên, không có bằng chứng viêm tai giữa, viêm màng não,<br /> khoa học thuyết phục nào về lây sưng hạch cổ, viêm tuyến sinh<br /> Whitmore có triệu chứng lâm<br /> bệnh giữa người với người hoặc dục tiết niệu, viêm tuyến tiền liệt,<br /> sàng rất đa dạng, tiến triển nhanh<br /> từ động vật sang người qua con viêm tinh hoàn… Phương thức<br /> và có thể cướp đi mạng sống<br /> đường không khí. Vì thế, nhiễm chung là tấn công gây viêm và<br /> chỉ sau 48 giờ nhập viện. Tỷ lệ<br /> bệnh Whitmore thường lác đác, áp xe ở các cơ quan đều giống<br /> tử vong khi nhiễm bệnh rất cao<br /> lẻ tẻ chứ không bùng phát thành với tất cả các căn nguyên vi sinh<br /> (40-60% tùy thuộc từng vùng).<br /> dịch hoặc đại dịch. vật gây bệnh khác. Chính vì vậy,<br /> B. pseudomallei là vi khuẩn sống<br /> trong đất, vì thế con đường lây Khi đi vào cơ thể, vi khuẩn B. việc chẩn đoán thường nhầm lẫn<br /> nhiễm chính của bệnh là qua tiếp pseudomallei có thể tấn công với các bệnh khác. Trường hợp vi<br /> xúc với các vết trầy xước trên da bất kỳ bộ phận nào của cơ thể. khuẩn tấn công mũi là một dạng<br /> với đất hoặc nước có nhiễm vi Dạng phổ biến nhất là tấn công viêm và áp xe ngoài da. Trường<br /> khuẩn này hoặc có thể lây nhiễm cơ quan phổi. Bên cạnh đó, vi hợp này vi khuẩn Whitmore tấn<br /> qua con đường hô hấp khi hít khuẩn có thể tấn công gây áp xe công ở vị trí mỏng yếu (cánh mũi)<br /> phải các hạt bụi đất có vi khuẩn. cơ quan nội tạng như gan, thận, của cơ thể, nếu thời gian được<br /> Một số nghiên cứu cũng chỉ ra tim hoặc áp xe ngoài da, áp xe chẩn đoán đúng bệnh lâu, thời<br /> những bằng chứng nhiễm bệnh cơ, viêm xương khớp, viêm tuyến gian được chỉ định điều trị đúng<br /> <br /> <br /> 106<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />  Khoa học và đời sống<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bệnh Whitmore (có tên gọi quốc tế là melioidosis) là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do loài vi khuẩn Burkholderia<br /> pseudomallei gây nên.<br /> <br /> <br /> kháng sinh bị chậm, tổ chức viêm Nam, hàng trăm ca bệnh đã được khăn về điều kiện y tế và sự thiếu<br /> và áp xe trên cánh mũi này bị vỡ ghi nhận trên binh lính Pháp và thốn các trang thiết bị xét nghiệm<br /> ra (giống như nhiều mụn mủ nhọt Mỹ. Trong số 3 triệu lính Mỹ từng vi sinh. Bên cạnh đó, chúng ta<br /> ngoài da khác), dẫn đến làm thay tham chiến tại chiến trường Việt còn phải đối diện với nhiều dịch<br /> đổi hình dạng cánh mũi. Vì vậy, Nam, có khoảng 250.000 binh bệnh truyền nhiễm nguy hiểm<br /> không có chuyện “vi khuẩn ăn thịt lính phơi nhiễm với vi khuẩn khác như sốt rét, lao, HIV, sốt<br /> người” và “vi khuẩn ăn cánh mũi” B. pseudomallei và nhiều cựu xuất huyết… nên bệnh Whitmore<br /> như một số báo đưa tin. chiến binh Mỹ trong số đó đã chưa thực sự được quan tâm. Hơn<br /> phát bệnh khi về nước. Chính vì nữa, hầu hết các máy xét nghiệm<br /> Ca nhiễm bệnh Whitmore đầu<br /> vậy, những năm 70 của thế kỷ vi sinh thường quy tại các bệnh<br /> tiên được phát hiện tại Burma<br /> trước, Whitmore còn có tên gọi viện đều chẩn đoán sai vi khuẩn<br /> (Myanmar) vào năm 1911 bởi<br /> là “Vietnamese time-bomb” tức Whitmore thành các vi sinh vật<br /> nhà khoa học người Anh tên là<br /> “quả bom hẹn giờ của Việt Nam” khác. Cũng chính vì vậy, căn<br /> Alfred Whitmore (vì thế tên bệnh<br /> nhằm ám chỉ một loại bệnh bị bệnh này đã bị lãng quên trong<br /> thường được gọi là Whitmore).<br /> phơi nhiễm tại Việt Nam, sau một suốt mấy thập kỷ qua.<br /> Ở Việt Nam, ca nhiễm bệnh đầu<br /> tiên được phát hiện tại TP Hồ thời gian dài ủ bệnh (hàng chục Whitmore phân bố chủ yếu<br /> Chí Minh vào năm 1925, sau năm) rồi mới phát bệnh khi cựu ở Đông Nam Á và phía Bắc<br /> đó, bệnh cũng được ghi nhận ở chiến binh Mỹ trở về. Sau chiến Australia, trong đó vùng Đông<br /> Hà Nội và Huế vào năm 1928 tranh, rất ít các ca bệnh được Bắc Thái Lan (gần với miền<br /> và 1936. Trong chiến tranh Việt phát hiện ở nước ta do sự khó Trung của Việt Nam) được coi<br /> <br /> <br /> 107<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />  Khoa học và đời sống<br /> <br /> <br /> là tâm điểm của dịch bệnh trên lấy máu, mủ, đờm và nước tiểu viện được trang bị máy định<br /> thế giới. Tuy là đất nước có tỷ lệ để xét nghiệm ngay. Điều thật danh hiện đại, nhưng các máy<br /> người dân mắc bệnh ít nhất Đông sự cấp thiết hiện nay là ngành y như Phoenix không phát hiện<br /> Nam Á, song Singapore (một đất tế  cần phải đào tạo, trang bị và được vi khuẩn Whitmore, máy<br /> nước không làm nông nghiệp) có cập nhật những kiến thức cho đội Vitek 2 cũng cho kết quả sai khá<br /> số người mắc Whitmore là 1,3 ngũ cán bộ tuyến Trung ương và nhiều (khoảng 30%). Hơn nữa,<br /> người/100.000 dân (13 người/ địa phương để đảm bảo việc xét chi phí xét nghiệm bằng những<br /> triệu dân) mỗi năm. Như vậy, nghiệm và chẩn đoán chính xác máy này rất tốn kém (khoảng<br /> với một đất nước nông nghiệp bệnh Whitmore, không bỏ sót 250.000 đồng/lần xét nghiệm<br /> như Việt Nam, Whitmore không ca bệnh. Qua  chẩn đoán chính định danh). Bằng tất cả các kiến<br /> phải là bệnh hiếm gặp như nhiều xác, bác sỹ sẽ điều trị bệnh theo thức lĩnh hội trong 15 năm nghiên<br /> người đang nghĩ. đúng phác đồ kháng sinh khuyến cứu của mình, nhóm nghiên cứu<br /> cáo nhằm cứu sống bệnh nhân, đã triển khai phương pháp xét<br /> Phòng bệnh tốt, chẩn đoán đúng, tuân giải quyết tốt hơn nữa việc chăm nghiệm mới (sử dụng 3 khoanh<br /> thủ phác đồ điều trị sóc sức khỏe nhân dân. giấy kháng sinh: gentamicin,<br /> Đa số bệnh nhân bị bệnh Do triệu chứng lâm sàng đa colistin và augmentin) để định<br /> Whitmore là nông dân, có bệnh dạng nên bác sỹ thường chẩn danh vi khuẩn Whitmore với giá<br /> nền đái tháo đường hoặc bệnh đoán nhầm Whitmore với các chỉ 7.500 đồng/lần xét nghiệm và<br /> mạn tính liên quan đến phổi và bệnh khác như viêm phổi, lao độ chính xác là trên 99%. Chính<br /> thận, có biểu hiện nhiễm khuẩn phổi, quai bị, ung thư gan và phổi, vì vậy, việc triển khai định danh<br /> huyết và viêm phổi khi nhập viện. áp xe cơ, nhiễm trùng huyết do trên những chủng vi khuẩn nghi<br /> Bệnh thường có sự tăng đột biến các vi khuẩn khác như tụ cầu, ngờ là Whitmore khá dễ dàng mà<br /> về số lượng ca bệnh trong thời liên cầu gây nên… Tuy nhiên, không cần quan tâm nhiều đến<br /> gian từ tháng 9 đến tháng 11 ngay cả khi được chẩn đoán chi phí, từ đó khó có thể bỏ sót ca<br /> hàng năm vì số lượng ca bệnh chính xác, việc điều trị cũng hết bệnh đã được chỉ định xét nghiệm<br /> Whitmore có liên quan chặt chẽ sức khó khăn vì phải dùng kháng nuôi cấy vi sinh. Với giá thành rẻ,<br /> và tỷ lệ thuận với lượng mưa hàng sinh (thường là ceftazidime) tiêm các bệnh viện tuyến dưới có thể<br /> năm. Chính vì vậy, để phòng bệnh tấn công liều cao kéo dài liên tục xét nghiệm được bệnh Whitmore,<br /> tốt nhất là bà con nông dân hoặc trong ít nhất khoảng 2-4 tuần, người nhiễm bệnh sớm được tiếp<br /> những người làm việc liên quan sau đó dùng kháng sinh duy trì cận với phác đồ điều trị đúng, từ<br /> đến đất cần phải được trang bị khoảng 3-6 tháng nữa. Điều nguy đó giảm tình trạng nguy kịch của<br /> bảo hộ đúng tiêu chuẩn. Đối với hiểm là bệnh dễ tái phát, sức bệnh, giảm thời gian tiêm kháng<br /> những bệnh nhân có tiền sử bệnh khỏe của bệnh nhân rất dễ suy sinh pha tấn công, giảm chi phí<br /> tiểu đường hoặc các bệnh mạn kiệt nếu điều trị không đúng phác nằm viện cũng như chi phí điều<br /> tính về thận và phổi, có những đồ. Đến nay, bệnh Whitmore vẫn trị bệnh ?<br /> triệu chứng sốt kèm theo viêm chưa có văcxin phòng bệnh, nên<br /> phổi thì nên đến ngay các cơ sở y việc phòng bệnh tốt, chẩn đoán<br /> tế uy tín có phòng xét nghiệm vi đúng, tuân thủ phác đồ điều trị là<br /> sinh để được khám, xét nghiệm hết sức cần thiết.<br /> và điều trị bệnh kịp thời.<br /> Hiện nay, nuôi cấy và định<br /> Đối với các bác sỹ, khi nghi danh vi sinh là phương pháp<br /> ngờ bệnh nhân nhiễm bệnh “vàng” trong xét nghiệm bệnh<br /> Whitmore thì nên cho chỉ định Whitmore. Mặc dù nhiều bệnh<br /> <br /> <br /> 108<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />