Biến đổi nồng độ βeta 2-microglobulin và một số chỉ số hóa sinh máu ở bệnh nhân đa u tủy xương

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> <br /> BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ ΒETA 2-MICROGLOBULIN VÀ<br /> MỘT SỐ CHỈ SỐ HÓA SINH MÁU Ở BỆNH NHÂN ĐA U TỦY XƯƠNG<br /> Nguy n Văn B ng*; Ph m Văn Trân*; L ơng Cao Đ ng*; Nguy n Th Hu **<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá thay đổi nồng độ beta 2-microglobulin (β2M) và một số chỉ số hóa sinh<br /> máu ở bệnh nhân (BN) đa u tủy xương (ĐUTX). Đối tượng và phương pháp: 39 BN ĐUTX (điều<br /> trị tại Bệnh viện Quân y 103, Viện Huyết học Truyền máu TW) và 32 người khỏe mạnh được<br /> xét nghiệm β2M và một số chỉ số hóa sinh máu. Kết quả: nồng độ β2M máu ở nhóm BN ĐUTX<br /> (4,5 ± 3,6 mg/l) tăng so với nhóm đối chứng (1,84 ± 0,3 mg/l) (p < 0,05); nồng độ ure, creatinin,<br /> protein toàn phần, canxi toàn phần, AST, ALT, LDH máu nhóm ĐUTX cao hơn nhóm đối<br /> chứng, nồng độ albumin máu thấp hơn nhóm đối chứng; β2M máu tương quan thuận mức độ<br /> chặt với ure, creatinin, AST, ALT máu (r = 0,77; 0,54; 0,54; 0,55), tương quan nghịch với<br /> albumin máu (r = -0,52). Kết luận: nồng độ β2M máu nhóm ĐUTX cao hơn nhóm đối chứng;<br /> nồng độ ure, creatinin, protein toàn phần, canxi, AST, ALT, LDH máu cao hơn, albumin máu<br /> giảm so với nhóm đối chứng; β2M máu tương quan thuận với ure, creatinin, AST, ALT máu,<br /> tương quan nghịch với albumin.<br /> * Từ khóa: Đa u tủy xương; Beta 2-microglobulin; Chỉ số sinh hoá.<br /> <br /> Changes of Concentration of Beta 2-Microglobulin and some Biochemical<br /> Parameters in Multiple Myeloma Patients<br /> Summary<br /> Objectives: To measure changes of blood concentration of beta 2-microglobulin (β2M) and<br /> some biochemical parameters in multiple myeloma patients. Subjects and methods: 39 multiple<br /> myeloma patients (treated in 103 Hospital and National Institute of Hematology and Blood<br /> Transfusion) and 32 healthy people were measured β2M concentration and some biochemical<br /> parameters. Results: The β2M concentration was higher (4.5 ± 3.6 mg/L) in patients in comparison<br /> with that in the control group (1.84 ± 0.3 mg/L) (p < 0.05). There were significant differences in<br /> concentration of urea, creatinine, protein, albumin, total calcium (Ca) and activity of AST, ALT,<br /> LDH between patients and control groups; β2M blood concentration was inversely correlated<br /> with urea, creatinine, AST, ALT (r = 0.77; 0.54; 0.54; 0.55); β2M blood concentration was reversibly<br /> correlated with blood albumin (r = -0.52). Conclusion: Blood β2M concentration in patients was<br /> higher than the control group (p < 0.05). Concentration of blood urea, creatinine, total protein, calci,<br /> AST, ALT was higher whereas blood albumin was lower than the control group. β2M blood<br /> concentration was reversibly correlated with urea, creatinine, AST, ALT; β2M blood concentration<br /> was inversibly correlated with blood albumin.<br /> * Key words: Multiple myeloma; β2M; Biochemical parameters.<br /> * Học viện Quân y 103<br /> ** Bệnh viện Nhi Trung ương<br /> Ng i ph n h i (Corresponding): Nguy n Văn B ng (bangnvbs@gmail.com)<br /> Ngày nh n bài: 19/12/2016; Ngày ph n bi n đánh giá bài báo: 15/02/2017<br /> Ngày bài báo đ c đăng: 22/02/2017<br /> <br /> 99<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đa u tủy xương là bệnh tăng sinh ác<br /> tính dòng tương bào, gặp chủ yếu trong<br /> tủy xương; chiếm khoảng 1% các bệnh ung<br /> thư và 10% BN máu ác tính. Hiện nay, số<br /> BN mắc ĐUTX có xu hướng ngày càng<br /> tăng và trẻ hóa. Đặc trưng của bệnh là<br /> xuất hiện globulin miễn dịch (Ig) đơn dòng<br /> IgG, IgA hoặc các chuỗi nhẹ trong máu và<br /> nước tiểu, ức chế quá trình phát triển<br /> bình thường dòng tế bào máu như hồng<br /> cầu, bạch cầu, tiểu cầu dẫn đến thiếu máu,<br /> nhiễm khuẩn, xuất huyết; loãng xương,<br /> đau xương, gãy xương, suy thận. Beta 2microglobulin (β2M) là một thành phần<br /> của phân tử phức hợp hòa hợp miễn dịch<br /> chính I (MCH-I), có mặt ở tất cả tế bào có<br /> nhân. Nồng độ β2M huyết thanh có thể<br /> tăng trong một số bệnh ác tính, đặc biệt<br /> các bệnh máu ác tính liên quan đến dòng<br /> tế bào lympho bào B (trong đó có bệnh<br /> ĐUTX). Giá trị β2M trong máu có vai trò<br /> rất quan trọng, là một dấu hiệu tiên lượng,<br /> theo dõi bệnh, đánh giá hiệu quả điều<br /> trị bệnh ĐUTX [5, 8]. Nồng độ β2M và<br /> albumin máu là 2 chỉ số đánh giá phân<br /> chia giai đoạn bệnh trong ĐUTX. Chính vì<br /> vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này<br /> nhằm: Đánh giá tiên lượng, theo dõi hiệu<br /> quả điều trị ở BN ĐUTX.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> Nhóm ĐUTX (39 BN: 23 nam, 16 nữ);<br /> nhóm đối chứng (32 người khỏe mạnh:<br /> 15 nam, 17 nữ).<br /> * Tiêu chuẩn chọn BN: bệnh ĐUTX được<br /> chẩn đoán xác định theo tiêu chuẩn của<br /> Bart-Barlogie (1995), điều trị tại Bệnh viện<br /> 100<br /> <br /> Quân y 103 và Viện Huyết học Truyền<br /> máu TW [2]; BN hợp tác, đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu, ≥ 18 tuổi, không có bệnh ảnh<br /> hưởng đến nồng độ β2M như suy tim,<br /> suy gan, viêm gan mạn tính, viêm phế<br /> quản, viêm đường tiết niệu, viêm khớp,<br /> bệnh lý dạ dày tá tràng mạn tính… hoặc<br /> đang mắc các bệnh cấp tính, bệnh ung<br /> thư khác.<br /> * Tiêu chuẩn chọn nhóm đối chứng:<br /> người trưởng thành khỏe mạnh, đồng ý<br /> tham gia nghiên cứu, không có các bệnh<br /> mạn tính (suy tim, suy gan, viêm gan mạn<br /> tính, viêm phế quản, viêm đường tiết<br /> niệu, viêm khớp, bệnh lý dạ dày tá tràng<br /> mạn tính…) hoặc đang mắc các bệnh cấp<br /> tính, các bệnh ung thư khác.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả cắt ngang, kết hợp hồi cứu dựa<br /> vào tra cứu hồ sơ bệnh án tại Bệnh viện<br /> Quân y 103 và Viện Huyết học Truyền<br /> máu TW từ tháng 10 - 2015 đến 6 - 2016.<br /> Lấy 2 ml máu tĩnh mạch lúc đói, chống<br /> đông heparin, ly tâm, tách lấy huyết tương<br /> để làm xét nghiệm. Định lượng nồng độ<br /> β2M huyết tương theo phương pháp hóa<br /> miễn dịch đo độ đục: β2M trong huyết<br /> tương kết hợp với kháng thể kháng β2M<br /> có trong thuốc thử, quá trình phản ứng sẽ<br /> tạo phức hợp kháng nguyên - kháng thể<br /> không hòa tan tạo độ đục; nồng độ β2M<br /> tỷ lệ với độ đục và dựa trên đường chuẩn<br /> tính được nồng độ β2M. Xác định nồng<br /> độ ure, creatinin, protein toàn phần, albumin,<br /> LDH, canxi toàn phần (Ca-TP), axít uric,<br /> AST, ALT theo phương pháp đo quang,<br /> trên máy xét nghiệm sinh hóa tự động<br /> Olympus AU640 (Hãng Beckman Coulter,<br /> Mỹ). Xét nghiệm tiến hành tại Khoa Hóa<br /> sinh, Bệnh viện Quân y 103 và Viện Huyết<br /> học Truyền máu TW.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm Excel,<br /> SPSS 16.0. Tính hệ số tương quan r. Đảm<br /> bảo vấn đề đạo đức trong nghiên cứu.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Thay đổi nồng độ β 2M máu ở các<br /> nhóm đối tượng nghiên cứu.<br /> <br /> (như bệnh ĐUTX), β2M được thải trừ qua<br /> thận (bệnh ĐUTX có thể ảnh hưởng đến<br /> chức năng thận nên làm tăng nồng độ<br /> β2M máu). β2M có vai trò theo dõi, điều<br /> trị bệnh như một yếu tố độc lập trong<br /> phân loại giai đoạn bệnh và tiên lượng<br /> thời gian sống của BN ĐUTX.<br /> Bảng 2: Tỷ lệ tăng β2M máu ở BN ĐUTX.<br /> <br /> Bảng 1: Nồng độ β2M ở các nhóm<br /> nghiên cứu.<br /> β2M (mg/l)<br /> Nhóm<br /> <br /> Min - max<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> ĐUTX (n = 39)<br /> <br /> 1,45 - 17,8 4,5 ± 3,6<br /> <br /> Đối chứng<br /> (n = 32)<br /> <br /> 1,15 - 2,35 1,84 ± 0,3<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Nồng độ β2M trung bình trong máu ở<br /> nhóm ĐUTX cao hơn nhóm đối chứng,<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> Kết quả của chúng tôi phù hợp với Batalie R<br /> và CS (1982) [5] nghiên cứu 54 BN ĐUTX<br /> chưa điều trị, giá trị β2M là 4,34 ± 2,79<br /> mg/l. Dorina P và CS (2010) [8] nghiên cứu<br /> trên 44 BN ĐUTX thấy: 22,72% BN có<br /> nồng độ β2M < 3,5 mg/l; 25,0% có nồng<br /> độ β2M từ 3,5 - 5,5 mg/l; 52,28% có nồng<br /> độ β2M > 5,5 mg/l và β2M có mối tương<br /> quan thuận với nồng độ creatinin, tăng<br /> canxi máu, tỷ lệ tế bào huyết tương tủy<br /> xương, tăng protein máu, tương quan<br /> nghịch với albumin huyết tương; tương<br /> tự với nghiên cứu của chúng tôi. Theo<br /> Ortega F và CS (1992), 90% BN ĐUTX có<br /> β2M cao hơn giới hạn bình thường và<br /> là một trong những yếu tố tiên lượng<br /> độc lập của ĐUTX. Nồng độ β2M máu<br /> tăng là do tăng sinh tế bào ác tính, đặc<br /> biệt liên quan đến dòng tế bào lympho<br /> <br /> Nhóm<br /> <br /> ĐUTX<br /> <br /> Bình thường<br /> ( ≤ 2,44)<br /> <br /> 13<br /> <br /> Tăng (> 2,44)<br /> <br /> 26<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%) Giá trị X ± 2SD<br /> của β2M máu ở<br /> 33,3 nhóm đối chứng<br /> là 2,44<br /> 66,7<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 39<br /> <br /> 100<br /> <br /> β2M (mg/l)<br /> <br /> Số lượng<br /> (n)<br /> <br /> 66,7% BN có nồng độ β2M máu tăng ở<br /> nhóm ĐUTX.<br /> 2. Biến đổi một số chỉ số hoá sinh<br /> máu.<br /> Bảng 3:<br /> Nhóm Đối chứng<br /> <br /> ĐUTX<br /> <br /> Chỉ số<br /> <br /> ( X ± SD)<br /> <br /> ( X ± SD)<br /> <br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> 5,15 ± 1,1<br /> <br /> 6,4 ± 2,9<br /> <br /> Creatinin<br /> (µmol/l)<br /> <br /> 75,9 ± 12,9<br /> <br /> p<br /> < 0,05<br /> <br /> 92,1 ± 42,1 < 0,05<br /> <br /> Axít uric (µmol/l) 299,8 ± 68,5 335,1 ± 127,2 > 0,05<br /> Protein toàn<br /> phần (g/l)<br /> <br /> 75,7 ± 2,9<br /> <br /> 81,6 ± 16,0 < 0,05<br /> <br /> Albumin (g/l)<br /> <br /> 44,1 ± 1,9<br /> <br /> 35,8 ± 5,0<br /> <br /> AST (U/L)<br /> <br /> 20,5 ± 4,8<br /> <br /> 40,5 ± 44,4 < 0,05<br /> <br /> ALT (U/L)<br /> <br /> 16,9 ± 6,3<br /> <br /> 31,2 ± 26,1 < 0,05<br /> <br /> Canxi toàn phần<br /> (mmol/l)<br /> <br /> 2,2 ± 0,1<br /> <br /> 2,41 ± 0,1<br /> <br /> LDH (U/L)<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 154,7 ± 24,4 391,9 ± 193,5 < 0,05<br /> <br /> 101<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> Nồng độ ure, creatinin, protein toàn<br /> phần, hoạt độ AST, ALT, LDH, canxi toàn<br /> phần máu ở nhóm ĐUTX cao hơn nhóm<br /> đối chứng (p < 0,05). Nồng độ albumin<br /> máu nhóm ĐUTX thấp hơn nhóm đối<br /> chứng (p < 0,05).<br /> Bảng 4: Tỷ lệ tăng một số chỉ tiêu hóa<br /> sinh máu ở nhóm BN ĐUTX.<br /> <br /> gây quá ngưỡng đào thải thận gây độc<br /> trực tiếp lên tế bào ống thận; protein<br /> Bence-Jones lắng đọng và kết hợp với<br /> glycoprotein niệu dẫn đến biểu mô ống<br /> thận bị teo, hoại tử; canxi máu tăng gây<br /> lắng đọng ở thận và một số nguyên nhân<br /> khác dẫn đến suy giảm chức năng thận.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, nồng<br /> <br /> ĐUTX<br /> <br /> độ LDH máu tăng 53,8%; tương đương<br /> <br /> (n = 39)<br /> <br /> với nghiên cứu Tomita N và CS (2006),<br /> <br /> Tăng > 7,5<br /> <br /> 28,2%<br /> <br /> tỷ lệ tăng LDH máu: 55%; Theo Võ Thị<br /> <br /> Creatinin (µmol/l)<br /> <br /> Tăng > 110,0<br /> <br /> 23,1%<br /> <br /> Thanh Bình và CS (2010), tỷ lệ này là<br /> <br /> Axít uric (µmol/l)<br /> <br /> Tăng > 420<br /> <br /> 20,5%<br /> <br /> 28,6%; của Bartel T.B và CS (2009) [6]<br /> <br /> Protein-toàn phần<br /> (g/L)<br /> <br /> Tăng > 83,0<br /> <br /> 33,3%<br /> <br /> Albumin (g/L)<br /> <br /> Giảm < 35,0<br /> <br /> 35,9%<br /> <br /> và được giải phóng khi có tình trạng hủy<br /> <br /> AST (U/L)<br /> <br /> Tăng ≥ 40,0<br /> <br /> 20,5%<br /> <br /> tế bào.<br /> <br /> ALT (U/L)<br /> <br /> Tăng ≥ 40,0<br /> <br /> 10,3%<br /> <br /> Nồng độ canxi máu trong bệnh ĐUTX<br /> <br /> LDH (U/L)<br /> <br /> Tăng > 247,0<br /> <br /> 53,8%<br /> <br /> tăng là do phá hủy cấu trúc tủy xương,<br /> <br /> Ca toàn phần<br /> (mmol/l)<br /> <br /> Tăng > 2,60<br /> <br /> 15,0%<br /> <br /> Nhóm<br /> Chỉ số<br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> bào tương của hầu hết các mô cơ thể<br /> <br /> hoạt động mạnh của hệ thống hủy cốt<br /> <br /> Trong nghiên cứu này, 23,1% BN tăng<br /> nồng độ creatinin và 28,2% tăng ure; kết<br /> quả này thấp hơn một số tác giả, có thể<br /> do BN của chúng tôi được chẩn đoán ở<br /> giai đoạn sớm. Theo Saydam. G và CS<br /> (2012), 43% BN ĐUTX giảm chức năng<br /> thận (nồng độ creatinin huyết thanh > 133<br /> mmol/l); theo Tạ Thị Thanh Hiền (2002),<br /> tỷ lệ tăng creatinin là 60%; Nguyễn Thị<br /> Huyến (2004): 60,6%; Võ Thị Thanh Bình<br /> (2001) [2]: 57,1%. Trong nghiên cứu của<br /> Chow C và CS (2003) [7], 29,7% BN tăng<br /> creatinin và 9,3% suy thận cần lọc máu.<br /> Bệnh ĐUTX làm tăng tổng hợp chuỗi nhẹ<br /> 102<br /> <br /> là 23,0%. LDH là enzym có mặt trong<br /> <br /> bào dẫn đến ly giải canxi từ tổ chức<br /> xương. Trong nghiên cứu của chúng tôi,<br /> nồng độ canxi máu ở nhóm ĐUTX tăng<br /> 15,0%. 35,9% BN ĐUTX giảm albumin máu;<br /> kết quả nghiên cứu này cao hơn của<br /> Facon T và CS (2001): tỷ lệ giảm albumin<br /> máu: 28,0%; của Bartel T.B và CS (2009) [6]<br /> là 26%; nhưng kết quả của Hữu Thị Chung<br /> (1999) có 84,2% BN tăng protein toàn phần<br /> và 55% giảm albumin.<br /> Bạch Quốc Khánh (2014) [4] nghiên<br /> cứu 42 BN ĐUTX thấy giá trị trung bình<br /> β2M máu tăng (4,87 mg/l), β2M có mối<br /> liên quan chặt chẽ với chức năng thận.<br /> Kết quả này tương tự của chúng tôi.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017<br /> <br /> Beta2-microglobulin<br /> (mg/l)<br /> <br /> 3. Mối tương quan giữa nồng độ β2M với một số chỉ số hóa sinh máu ở<br /> nhóm ĐUTX.<br /> 7.00<br /> 6.00<br /> 5.00<br /> 4.00<br /> 3.00<br /> 2.00<br /> 1.00<br /> 0.00<br /> <br /> y = -0.123x + 7.519<br /> r = - 0.52; n = 39<br /> <br /> 0.0<br /> <br /> 10.0<br /> <br /> 20.0<br /> <br /> 30.0<br /> 40.0<br /> Albumin (g/l)<br /> <br /> 50.0<br /> <br /> 60.0<br /> <br /> Beta2-microglobulin (mg/l)<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tương quan nồng độ β2M với nồng độ albumin máu.<br /> Nồng độ β2M có mối tương quan nghịch chặt chẽ với albumin máu (r = -0,52).<br /> <br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> Beta2-microglobulin<br /> Beta2-microglobulin(mg/l)<br /> (mg/l)<br /> <br /> Biểu đồ 2: Tương quan giữa nồng độ ß2M với nồng độ ure máu.<br /> Nồng độ β2M có mối tương quan thuận rất chặt với ure máu (r = 0,77).<br /> 20.00<br /> 18.00<br /> 16.00<br /> 14.00<br /> 12.00<br /> 10.00<br /> 8.00<br /> 6.00<br /> 4.00<br /> 2.00<br /> 0.00<br /> <br /> y = 0.0463x + 0.1973<br /> r = 0.54, n = 39<br /> <br /> 0<br /> <br /> 50<br /> <br /> 100<br /> <br /> 150<br /> <br /> Creatin (µmol/l)<br /> <br /> 200<br /> <br /> 250<br /> <br /> Biểu đồ 3: Tương quan giữa nồng độ β2M với nồng độ creatinin máu.<br /> Nồng độ β2M tương quan thuận mức độ chặt chẽ với creatinin máu (r = 0,54).<br /> 103<br /> <br />