Biến động và phân bố số lượng tàu thuyền khai thác nghề lưới kéo, lưới vây và lưới rê xa bờ biển Nam bộ giai đoạn 2014 - 2015

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> BIẾN ĐỘNG VÀ PHÂN BỐ SỐ LƯỢNG TÀU THUYỀN KHAI THÁC<br /> NGHỀ LƯỚI KÉO, LƯỚI VÂY VÀ LƯỚI RÊ XA BỜ BIỂN NAM BỘ<br /> GIAI ĐOẠN 2014 – 2015<br /> FLUCTUATIONS AND DISTRIBUTIONS ON FISHING VESSELS OF TRAWL, PURSE-SEIN<br /> AND GILL-NET ON THE OFF-SHORE SOUTH REGION FROM 2014 TO 2015<br /> Nguyễn Như Sơn1, Tô Văn Phương2, Đinh Xuân Hùng1<br /> Ngày nhận bài: 25/5/2017; Ngày phản biện thông qua: 14/9/2017; Ngày duyệt đăng: 25/9/2017<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Kết quả nghiên cứu về biến động và phân bố số lượng tàu thuyền khai thác của nghề lưới kéo, lưới vây<br /> và lưới rê xa bờ Nam Bộ thời gian từ tháng 7/2014 đến tháng 6/2015 cho thấy: Tàu thuyền khai thác tính theo<br /> đơn vị ngày tàu của nghề lưới kéo, lưới vây và lưới rê biến động mạnh theo thời gian nghiên cứu, cường lực<br /> khai thác 6 tháng đầu năm 2015 thấp hơn so với 6 tháng cuối năm 2014. Trong đó, lưới kéo chiếm 80% tổng<br /> cường lực khai thác, lưới rê (10,5%) và lưới vây (9,5%);<br /> Nghề lưới kéo có cường lực khai thác 6 tháng năm 2014 hoạt động ổn định hơn năm 2015 và phân bố<br /> chủ yếu ở khu vực biển Cà Mau, Kiên Giang và phía Nam Côn Đảo; Nghề lưới vây có cường lực khai thác<br /> hoạt động mạnh vào tháng 12/2014 và thấp nhất tháng 3/2015. Lưới vây đánh bắt rộng khắp vùng biển Nam<br /> Bộ và có xu hướng mở rộng ra khu vực Nam quần đảo Trường Sa; Cường lực khai thác của nghề lưới rê trong<br /> thời gian nghiên cứu là 315.226 ngày tàu, hoạt động đánh bắt cao nhất vào tháng 10/2014 và thấp nhất vào<br /> tháng 4/2015. Lưới rê tập trung khai thác ở khu vực biển Cà Mau, Kiên Giang và phía Đông Nam Côn Đảo.<br /> Từ khóa: cường lực khai thác, lưới kéo, lưới vây, lưới rê<br /> ABSRACT<br /> The study results on fluctuations and distributions of fishing effort of trawl, purse-sein and gill-net on the<br /> off-shore South Region from July 2014 to June 2015 show that: i) fishing effort of trawl, purse-sein and gill-net<br /> by fishing-day strongly fluctuated overtime; ii) the fishing effort in the first 6 months in 2015 was lower than<br /> the last 6 months in 2014. In which, the trawl accounted for 80 percent of the total effort, followed by gill-net<br /> (10.5%) and purse-sein (9.5%).<br /> The trawl operated in last 6 months in 2014 that was more stable than that in 2015 in the sea of Ca<br /> Mau Province, Kien Giang Province and the Southern Con Dao island. The operation of purse-sein was the<br /> strongest in December 2014 and the lowest in March 2015. The purse-sein widely/throughout operated on the<br /> South Region that tend to expand to the South of Spratly islands. The total of purse-sein effort was 315.226<br /> fishing days during the study time in which the strongest was in October 2014 and the lowest was in April<br /> 2015. The gill-net mainly operated on the sea of Ca Mau Province, Kien Giang Province and the Southern<br /> Con Dao Island.<br /> Keywords: fishing effort, trawl, purse-sein, gill-net<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Phân viện Nghiên cứu Hải sản phía Nam - Viện Nghiên cứu Hải sản<br /> Phòng Đào tạo - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 64 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> cơ sở khoa học cho công tác quản lý nhằm<br /> xây dựng chiến lược phát triển nghề cá xa bờ<br /> <br /> Ngành thủy sản có vị trí rất quan trọng trong<br /> nền kinh tế Việt Nam và đã đạt được nhiều<br /> <br /> theo hướng bền vững.<br /> <br /> thành tựu trong những năm qua. Năm 2016,<br /> <br /> II. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> tổng sản lượng thủy sản đạt hơn 6,7 triệu tấn,<br /> <br /> 1. Tài liệu nghiên cứu<br /> - Nguồn số liệu sử dụng: từ Tiểu dự án I.9<br /> điều tra tổng thể hiện trạng đa dạng sinh học<br /> và biến động nguồn lợi hải sản biển Việt Nam.<br /> - Đối tượng nghiên cứu: nghề lưới kéo,<br /> lưới vây và lưới rê công suất từ 90 CV trở lên<br /> hoạt động khai thác hải sản xa bờ vùng biển<br /> Nam bộ.<br /> - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 7/2014<br /> đến tháng 6/2015.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: Bình Thuận, Bà Rịa<br /> - Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Bến<br /> Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và<br /> Kiên Giang.<br /> <br /> kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt khoảng 7 tỷ<br /> USD. So với năm 2015, tổng sản lượng tăng<br /> 2,5%, kim ngạch xuất khẩu tăng 6,5% [4]. Tuy<br /> nhiên, khai thác thủy sản đang gặp phải các<br /> bất cập trong áp lực khai thác, suy giảm nguồn<br /> lợi, tổn thất sau thu hoạch lớn,….<br /> Vùng biển Nam Bộ có khoảng 26.357 tàu<br /> cá trên 20 CV hoạt động đánh bắt từ tuyến<br /> lộng trở ra và 3.500 tàu cá của các tỉnh miền<br /> Trung tham gia khai thác [1, 2]. Với số tàu<br /> cá khai thác như vậy sẽ gây áp lực khai thác<br /> không nhỏ cho vùng biển xa bờ Nam bộ (vùng<br /> lộng và vùng khơi) và cũng là nguyên chính<br /> dẫn đến nguồn lợi thủy sản ở vùng biển này<br /> <br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Thiết kế điều tra<br /> Số liệu hoạt động nghề cá thương phẩm<br /> được thu thập bằng tiếp cận thu mẫu theo<br /> không gian và thời gian của sổ nhật ký khai<br /> thác. Để đảm bảo độ tin cậy 90 % theo tiêu<br /> chuẩn của FAO [3], số lượng sổ nhật ký được<br /> thu tại một số tỉnh có nghề khai thác phát triển<br /> là 32. Tổng số sổ nhật ký trong thời gian nghiên<br /> cứu được thể hiện ở Bảng 1.<br /> <br /> bị suy thoái trong tương lai nếu như không có<br /> các giải pháp quản lý phù hợp. Mặt khác, tàu<br /> cá hoạt động khai thác ở vùng biển xa bờ Nam<br /> bộ diễn ra không đều trong năm, đặc biệt là<br /> hoạt động đánh bắt của số lượng tàu cá các<br /> tỉnh miền Trung. Vì vậy, phân tích biến động<br /> và phân bố cường lực nghề lưới kéo, lưới rê<br /> và lưới vây hoạt động khai thác hải sản ở vùng<br /> biển xa bờ Nam bộ theo mùa vụ, sẽ cung cấp<br /> <br /> Bảng 1. Tổng hợp số lượng mẫu thu của 03 nghề khai thác tại vùng biển Nam bộ<br /> Tháng/<br /> Năm<br /> <br /> 2014<br /> <br /> 2015<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lưới kéo<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 192<br /> <br /> 2.304<br /> <br /> Lưới vây<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 1.920<br /> <br /> Lưới rê<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 1.920<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 412<br /> <br /> 4.944<br /> <br /> Nghề<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> Thông tin cần thu thập được xây dựng<br /> dựa trên bộ chỉ số nghề cá theo hướng<br /> dẫn của FAO năm 2002, gồm các chỉ số:<br /> tổng số ngày tàu khai thác trong tháng,<br /> <br /> hệ số hoạt động tàu, số lượng tàu, thời<br /> gian, năng suất, thành phần sản lượng,<br /> tổng sản lượng và ngư trường, được thể<br /> hiện dưới Hình 1.<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 65<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> + Tính hệ số hoạt động của tàu (BAC):<br /> được sử dụng để mô tả xác suất hoạt động<br /> của nghề ở một ngày bất kỳ trong tháng, được<br /> tính theo công thức:<br /> (2)<br /> Trong đó: BACi là hệ số hoạt động của<br /> nghề đánh bắt trong tháng i; Di là tổng số ngày<br /> hoạt động trung bình thực tế của nghề đánh<br /> bắt trong tháng i và Bi là tổng số ngày trong<br /> tháng i.<br /> + Tính số ngày hoạt động tiềm năng (A):<br /> Theo hướng dẫn của FAO, số ngày hoạt động<br /> tiềm năng phụ thuộc vào loại nghề, phương<br /> pháp, tập quán khai thác, điều kiện thời tiết và<br /> được cán bộ điều tra tổng hợp vào cuối mỗi<br /> tháng và được tính theo công thức:<br /> A = Bi - (A0i + C)<br /> <br /> Hình 1. Mã hóa các ô biển sử dụng trong hoạt động<br /> ghi sổ nhật ký khai thác<br /> <br /> Trong đó, Bi là Số ngày dương lịch trong<br /> tháng thứ i; A0i là Số ngày nghỉ được tổng hợp<br /> <br /> 2.2. Phương pháp phân tích số liệu<br /> Trước khi phân tích các chỉ số, số liệu<br /> được loại nhiễu bằng phương pháp thống kê.<br /> Những giá trị bất thường, quá cao hoặc quá<br /> thấp so với giá trị trung bình của từng loại nghề<br /> sẽ được loại bỏ.<br /> <br /> theo kinh nghiệm (lưới kéo có A0i = 0 ngày; lưới<br /> vây có A0i = 7 ngày là nghỉ trăng do các nghề<br /> có sử dụng ánh sáng trong khai thác; lưới rê<br /> có A0i = 5 ngày - nghỉ trăng và nước chảy); C là<br /> Số ngày thời tiết không thuận lợi. Theo kết quả<br /> điều tra từ ngư dân và các nhà quản lý, trong<br /> <br /> + Tính cường lực khai thác (Effort, E):<br /> Ei = Fi x Ai x BACi<br /> <br /> (3)<br /> <br /> điều kiện thời tiết trên biển có gió từ cấp 6 trở<br /> <br /> (1)<br /> <br /> Trong đó: Ei - Cường lực khai thác của<br /> nghề đánh bắt trong tháng i (ngày tàu); Fi -<br /> <br /> lên thì tàu lưới kéo, lưới vây và lưới rê gần như<br /> không hoạt động. Như vậy, khi tính số ngày<br /> <br /> Số lượng tàu của nghề đánh bắt trong tháng<br /> <br /> tiềm năng cho các nghề khai thác chúng tôi sẽ<br /> <br /> i (tàu); Ai - Số ngày tàu cá có thể hoạt động<br /> <br /> loại ra số ngày thời tiết không thuận lợi (cấp 6<br /> <br /> đánh bắt trong tháng i (ngày); BACi - Hệ số<br /> <br /> trở lên) và những ngày nghỉ Tết (cổ truyền) [5],<br /> <br /> hoạt động của tàu.<br /> <br /> được thể hiện dưới Bảng 2.<br /> <br /> Bảng 2. Thống kê số ngày thời tiết không thuận lợi và nghỉ tết theo các tháng điều tra<br /> Tháng/Năm<br /> <br /> Số ngày<br /> <br /> 2014<br /> <br /> 2015<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 8<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3<br /> <br /> 13<br /> <br /> 12<br /> <br /> 4<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 66 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2017<br /> <br /> 3. Quan điểm tính toán cường lực khai thác<br /> Số lượng tàu cá do Tổng cục Thủy sản [1]<br /> cung cấp không có sự thay đổi trong khoảng<br /> thời gian nghiên cứu.<br /> <br /> 1.1. Đội tàu (F) khai thác hải sản<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> <br /> năm 2012 (31.794 chiếc). Trong đó, số lượng tàu<br /> <br /> Số lượng tàu cá các tỉnh ven biển Nam Bộ<br /> trong năm 2014 giảm khoảng 5.334 chiếc so với<br /> từ 90 CV trở lên chiếm 51% tổng số tàu, thể hiện<br /> <br /> 1. Hiện trạng khai thác của nghề lưới kéo,<br /> lưới rê và lưới vây xa bờ Nam Bộ<br /> <br /> dưới Bảng 3.<br /> <br /> Bảng 3. Phân bố số lượng tàu khai thác hải sản xa bờ của các tỉnh ven biển Nam bộ<br /> Nhóm nghề<br /> <br /> Lưới kéo<br /> <br /> Lưới rê<br /> <br /> Lưới vây<br /> <br /> Nghề câu<br /> <br /> Nghề khác<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 20 - 90<br /> <br /> 2.573<br /> <br /> 5.471<br /> <br /> 47<br /> <br /> 2.475<br /> <br /> 2.415<br /> <br /> 12.981<br /> <br /> ≥ 90<br /> <br /> 8.158<br /> <br /> 1.396<br /> <br /> 1.241<br /> <br /> 1.567<br /> <br /> 1.014<br /> <br /> 13.376<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 10.731<br /> <br /> 6.867<br /> <br /> 1.288<br /> <br /> 4.042<br /> <br /> 3.429<br /> <br /> 26.357<br /> <br /> Nhóm công suất (CV)<br /> <br /> lưới vây (0,6). Hoạt động khai thác của đội tàu<br /> <br /> 1.2. Hệ số hoạt động (BAC)<br /> Kết quả điều tra cho thấy, nghề lưới<br /> kéo hoạt động khai thác mạnh nhất, hệ số<br /> BAC trung bình khoảng 0,8; lưới rê (0,6) và<br /> <br /> xa bờ Nam Bộ biến đổi khác nhau theo thời<br /> gian, được thể hiện tại Bảng 4.<br /> <br /> Bảng 4. Hệ số BAC của nghề lưới kéo, lưới vây và lưới rê xa bờ Nam bộ<br /> giai đoạn 2014 - 2015<br /> 2014<br /> <br /> Tháng<br /> <br /> Nghề<br /> <br /> 2015<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lưới kéo<br /> <br /> 0,9<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,9<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> Lưới vây<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> Lưới rê<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> Tàu cá khai thác xa bờ ở khu vực Nam<br /> bộ mạnh nhất từ tháng 7/2014 đến tháng<br /> 2/2015, hệ số hoạt động khai thác của tàu cá<br /> khu vực này dao động từ 0,5 đến 0,9. Trong<br /> đó, tàu lưới kéo xa bờ có khoảng 6.526<br /> chiếc/tháng tham gia khai thác, tiếp đến là<br /> <br /> lưới rê (837 chiếc/tháng) và lưới vây (745<br /> chiếc/ tháng).<br /> 1.3. Số ngày hoạt động tiềm năng (A)<br /> Tính toán số ngày tiềm năng theo công<br /> thức (2-3) cho các nghề khai thác, thể hiện<br /> dưới Bảng 5.<br /> <br /> Bảng 5. Số ngày khai thác tiềm năng của nghề lưới kéo, lưới vây và lưới rê xa bờ Nam bộ<br /> giai đoạn 2014 - 2015<br /> Nghề<br /> <br /> 2014<br /> <br /> Tháng<br /> <br /> 2015<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lưới kéo<br /> <br /> 23<br /> <br /> 28<br /> <br /> 26<br /> <br /> 31<br /> <br /> 27<br /> <br /> 18<br /> <br /> 19<br /> <br /> 24<br /> <br /> 31<br /> <br /> 30<br /> <br /> 31<br /> <br /> 19<br /> <br /> Lưới vây<br /> <br /> 16<br /> <br /> 21<br /> <br /> 19<br /> <br /> 24<br /> <br /> 20<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12<br /> <br /> 17<br /> <br /> 24<br /> <br /> 23<br /> <br /> 24<br /> <br /> 12<br /> <br /> Lưới rê<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 21<br /> <br /> 26<br /> <br /> 22<br /> <br /> 13<br /> <br /> 14<br /> <br /> 19<br /> <br /> 26<br /> <br /> 25<br /> <br /> 26<br /> <br /> 14<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 67<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> Trong thời gian nghiên cứu, thời tiết không<br /> thuận lợi tập trung vào tháng 7, tháng 12 năm<br /> 2014 và tháng 1, tháng 6 năm 2015. Do đó, số<br /> ngày khai thác tiềm năng của các nghề cũng bị<br /> ảnh hưởng.<br /> 2. Biến động và phân bố cường lực khai<br /> thác của đội tàu lưới kéo, lưới rê và lưới<br /> vây xa bờ Nam bộ<br /> <br /> Số 3/2017<br /> Cường lực khai thác của nghề lưới kéo,<br /> lưới vây và lưới rê xa bờ trong thời gian<br /> nghiên cứu đạt 3.011.550 ngày tàu, hàng<br /> tháng có khoảng 250.962 ngày tàu hoạt động<br /> khai thác. Cường lực khai thác cao nhất vào<br /> tháng 5/2015 (263.582 ngày tàu) và thấp<br /> nhất vào tháng 3/2015 (230.389 ngày tàu)<br /> (Hình 2).<br /> <br /> Hình 2. Biến động cường lực khai thác theo thời gian<br /> <br /> Năm 2014, cường lực khai thác trung bình<br /> khoảng 255.671 ngày tàu/tháng; cường lực<br /> khai thác biến động giảm dần từ tháng 7 đến<br /> tháng 9, tăng lại vào tháng 10, 11 và tiếp tục<br /> giảm vào tháng 12/2014. Cường lực khai thác<br /> 6 tháng đầu năm 2015 thấp hơn so với 6 tháng<br /> cuối năm 2014 khoảng 9.418 ngày tàu; cường<br /> lực khai thác thấp nhất vào tháng 3 và cao nhất<br /> vào tháng 5/2016.<br /> <br /> 2.1. Biến động và phân bố cường lực khai thác<br /> của nghề lưới kéo<br /> Cường lực khai thác của nghề lưới kéo<br /> xa bờ Nam Bộ trong giai đoạn 2014 - 2015<br /> là 2.409.467 ngày tàu, hoạt động cao nhất<br /> vào tháng 5/2015 (214.013 ngày tàu) và thấp<br /> nhất vào tháng 3/2015 (186.656 ngày tàu)<br /> (Hình 3).<br /> <br /> Hình 3. Cường lực khai thác của nghề lưới kéo biến động theo thời gian<br /> <br /> 68 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br />