Biện pháp rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên mầm non

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên. Trên cơ sở phân tích thực trạng kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp của sinh viên ngành Giáo dục Mầm non, Khoa Sư Phạm, trường Đại học Thủ Dầu Một. Từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non nhằm đáp ứng yêu cầu của giáo dục đại học ngày nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Biện pháp rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên mầm non

BIỆN PHÁP RÈN KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM THƯỜNG GẶP CHO SINH VIÊN MẦM NON Ninh Thị Thúy Nga 1 1. Khoa Sư phạm, Trường Đại học Thủ Dầu Một TÓM TẮT Giải quyết tình huống sư phạm là một kỹ năng hết sức quan trọng của sinh viên đang theo học ngành Sư phạm. Nó được xem như là một năng lực nghề nghiệp và có gắn bó mật thiết với hoạt động giảng dạy của người giáo viên trong tương lai. Trong quá trình đào tạo giáo viên mầm non, việc rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp trong chăm sóc – giáo dục trẻ là nhiệm vụ rất quan trọng. Bài viết tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên. Trên cơ sở phân tích thực trạng kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp của sinh viên ngành Giáo dục Mầm non, Khoa Sư Phạm, trường Đại học Thủ Dầu Một. Từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non nhằm đáp ứng yêu cầu của giáo dục đại học ngày nay. Từ khóa: Biện pháp, kỹ năng, sinh viên mầm non, tình huống sư phạm. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Để theo kịp với sự phát triển nhanh chóng của toàn xã hội, đòi hỏi đất nước ta cần có một đội ngũ nguồn nhân lực vừa hồng vừa chuyên. Giáo dục chính là con đường ngắn nhất và hiệu quả nhất để đào tạo nên nguồn nhân lực toàn diện đáp ứng được những yêu cầu đó (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2011). Trong thực tế, giáo dục luôn diễn ra các tình huống sư phạm đa dạng phong phú đòi hỏi nhà giáo phải ứng xử phù hợp, hiệu quả, tránh máy móc, rập khuôn. Thực sự không thể có một công thức, một đáp án mẫu mà đòi hỏi sinh viên phải biết chọn lọc, vận dụng một cách sáng tạo trong các tình huống tương tự. Việc rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên được coi là một yêu cầu tất yếu trong quá trình dạy học. Để làm được điều đó thì ngoài kiến thức chuyên môn sinh viên cần không ngừng trau dồi cho mình những kỹ năng nghiệp vụ sư phạm cần thiết đặc biệt là kỹ năng giải quyết các tình huống sư phạm (Nguyễn Thị Hiền, 2019). Khác với các ngành đào tạo, với sinh viên Mầm non – tương lai sẽ trở thành những người thầy – cô giáo thì việc rèn luyện cho bản thân những kỹ năng giải quyết các tình huống sư phạm thường gặp ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường lại càng quan trọng, cần thiết và góp phần hình thành năng lực sư phạm đối với sinh viên. 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu tài liệu, giáo trình rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho sinh viên. Từ đó phân tích, tổng hợp, sắp xếp, chọn lọc các dữ liệu cần thiết để thu thập thông tin, làm cơ sở phục vụ cho việc nghiên cứu. 216
2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Tiến hành phỏng vấn trực tiếp đối với giáo viên hướng dẫn thực tập tại trường Mầm non Tuổi Ngọc và một vài cán bộ quản lý có liên quan nhằm bổ sung thêm thông tin để góp phần làm rõ thực trạng kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của sinh viên. Tham gia dự giờ các hoạt động thực hành chăm sóc giáo dục trẻ của sinh viên trong quá trình thực tập sư phạm tại trường Mầm non Tuổi Ngọc để làm cơ sở đánh giá thực trạng kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của sinh viên. Dự giờ và đánh giá các tiết dạy thực hành hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ của sinh viên tại lớp thông qua các học phần như: Thực hành chăm sóc vệ sinh trẻ, Thực hành phương pháp phát triển ngôn ngữ trẻ mầm non… Từ đó đưa ra những nhận xét, đánh giá mang tính thuyết phục. 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1. Một số khái niệm - Khái niệm Tình huống Theo từ điển Tiếng Việt năm 2008: “Tình huống là hoàn cảnh diễn biến, thường bất lợi, cần đối phó” (Hoàng Phê, 2008) hay nói cách khác: - Tình huống là thực tế khách quan có sự diễn biến, thường là những diễn biến bất lợi cần phải đối phó. - Tình huống là một hệ thống phức tạp gồm chủ thể và khách thể. Trong đó chủ thể là người, còn khách thể là một hệ thống nào đó. - Tình huống là sự việc xảy ra tại một nơi, trong một thời gian buộc người ta phải suy nghĩ, hành động, đối phó, chịu đựng. Trong từ điển Tâm lý học quan niệm rằng: “Tình huống là hệ thống các sự kiện bên ngoài có quan hệ với chủ thể, có tác dụng thúc đẩy chủ thể đó. Trong quan hệ không gian, tình huống xảy ra bên ngoài nhận thức của chủ thể. Trong quan hệ thời gian, tình huống xảy ra trước so với hành động của chủ thể. Trong quan hệ chức năng, tình huống là sự độc lập của các sự kiện đối với chủ thể ở thời điểm mà người đó thực hiện hình động” (Vũ Dung, 2000). Như vậy, khi nói về tình huống là nói tới một sự kiện thực tế khách quan nào đó xuất hiện đặt ra yêu cầu phải xử lý, giải quyết một cách cụ thể. Trong cuộc sống, con người thường gặp phải rất nhiều tình huống, hoặc khi có tình huống, nếu có tình huống; để thể hiện một sự kiện đột biến trong quá trình vận động, phát triển hoặc để thể hiện ý chỉ phải giải quyết một vấn đề nào đó không bình thường. Xảy ra trong quá trình vận động- phát triển của thực tiễn. - Khái niệm Tình huống sư phạm (THSP) Theo tác giả Nguyễn Ngọc Bảo cho rằng: “THSP là tình huống mà trong đó xuất hiện sự căng thẳng trong mối quan hệ giữa nhà giáo dục và người được giáo dục. Để giải quyết tình huống đó đòi hỏi nhà giáo dục phải nhanh chóng phản ứng, phát hiện đúng tình hình, tìm ra những biện pháp giải quyết tối ưu tình hình đó nhằm hình thành và phát triển nhân cách người được giáo dục và xây dựng tập thể người được giáo dục đó vững mạnh” (Nguyễn Ngọc Bảo, 1999). 217
Tác giả Bùi Thị Mùi thì quan niệm: “THSP là tình huống có vấn đề diễn ra đối với nhà giáo dục trong công tác giáo dục học sinh; trong tình huống đó, nhà giáo dục bị đặt vào trạng thái lúng túng trước vấn đề giáo dục cấp thiết mà họ cần giải quyết bằng tri thức, kinh nghiệm và năng lực sư phạm vốn có họ chưa thể giải quyết vấn đề đó, khiến họ phải tích cực xem xét tìm tòi để có thể để ra biện pháp giáo dục đối tượng một cách hợp lý nhằm đạt được hiệu quả giáo dục tối ưu, qua đó năng lực và phẩm chất sự phạm của họ cũng được củng cố và phát triển” (Bùi Thị Mùi, 2004). Từ việc nghiên cứu các quan niệm của các tác giả về tình huống sư phạm ở trên, tôi cho rằng: Tình huống sư phạm là tình huống có vấn đề xảy ra trong hoạt động sư phạm, gây khó khăn cho nhà giáo dục trong việc thực hiện hoạt động dạy học và giáo dục, buộc nhà giáo dục phải tìm tòi những tri thức mới, những phương thức hành động mới để khắc phục nó. - Khái niệm kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non Theo từ điển Tâm lý học: “Kỹ năng là sự vận dụng những tri thức, kinh nghiệm đã có vào thực hiện một cách có hiệu quả hành động/hoạt động trong điều kiện cụ thể, xác định” (Vũ Dung, 2000). Giải quyết THSP thực chất là giải quyết vấn đề của công tác giáo dục học sinh trong tình huống. THSP chỉ được giải quyết khi vấn đề của công tác giáo dục học sinh – tức vấn đề sư phạm trong tình huống được chủ thể phát hiện, chấp nhận và giải quyết trong những điều kiện nhất định. Dựa trên những phân tích về các khái niệm trên, tôi đưa ra khái niệm kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non như sau: Kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non là việc tổ chức thực hành, luyện tập một cách khoa học, có hệ thống để sinh viên thực hiện quá trình giải quyết tình huống sư phạm có kết quả nhất định, bằng cách vận dụng những tri thức, kinh nghiệm của sinh viên để nhận diện, phân tích tình huống sư phạm, đề xuất, sắp xếp và lựa chọn phương án tối ưu giải quyết tình huống sư phạm nảy sinh trong hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ. 3.2. Mục tiêu rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp cho sinh viên Mầm non Mục tiêu rèn luyện kĩ năng giải quyết tình huống sư phạm cho sinh viên đó là (Vũ Mạnh Quỳnh, 2011) : - Về kiến thức: Sinh viên hiểu và phân tích được những kiến thức liên quan đến Tâm lý học, Giáo dục học đã được trang bị trong quá trình học tập tại trường sư phạm; giải thích được những đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, của giáo viên và chỉ ra nguyên nhân xuất phát của những vẫn đề nảy sinh từ sự thay đổi về đặc điểm tâm sinh lý của con người; nắm vững được những nguyên tắc, cách thức giải quyết khi găp phải một vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập, quá trình giảng dạy và giáo dục của người giáo viên. - Về kĩ năng: Sinh viên vận dụng được những tri thức lí luận vào việc giải quyết các nhiệm vụ, các tình huống sư phạm nảy sinh trong thực tiễn dạy học và giáo dục; hình thành kĩ năng phát hiện vấn đề, rèn luyện kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm, chia sẻ, thấu hiểu với mọi người... 218
- Về thái độ: Có ý thức rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp trong quá trình học tập cũng như trong công tác chăm sóc giáo duc trẻ. Ý thức bồi dưỡng, nâng cao tình cảm nghề nghiệp, lòng yêu người, yêu nghề… 3.3. Đặc điểm kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp 3.3.1. Đặc điểm tình huống sư phạm Theo tác giả Lã Văn Mến, tình huống sư phạm có những đặc điểm sau (Lã Văn Mến, 2005): Tính có vấn đề: Luôn chứa đựng mâu thuẫn (yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục và hạn chế của người học,…) Tính phức tạp: Chứa đựng nhiều mẫu thuẫn, có nguồn gốc khác nhau, tính chất phức tạp của quá trình giáo dục. Tính bất ngờ: Thời điểm xuất hiện, nội dung và tính chất. Bản chất của tình huống sư phạm: là chứa đựng mâu thuẫn với nhiều mức độ, tính chất khác nhau, cần phải giải quyết. Mỗi giáo viên mầm non khi đứng trước một tình huống cần có sự nhạy bén, linh hoạt, sáng tạo, tinh tế, khéo léo và bình tĩnh. Vì vậy, qua quá trình giả quyết các tình huống sư phạm, mỗi giáo viên mầm non sẽ: - Phát triển tư duy sáng tạo, tính chủ động trong quá trình giáo dục. - Rèn luyện kỹ năng giao tiếp sư phạm. - Phát triển năng lực nghề nghiệp, hiểu trẻ, hiểu nghề hơn. 3.3.2. Phân loại tình huống sư phạm Có nhiều loại tình huống khác nhau: tình huống sư phạm bình thường và tình huống đặc biệt (Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên), 2003): - Tình huống bình thường là: tình huống xảy ra hàng ngày, mức độ mâu thuẫn không lớn, người giáo viên có thể dùng những biện pháp thông thường, quen thuộc để giải quyết (các vấn đề liên quan đến hoạt động chăm sóc – giáo dục hành vi văn hóa, kỹ năng sống cho trẻ (khóc, tai nạn, lười ăn, đánh nhau); ứng xử với đồng nghiệp (ứng xử với đồng nghiệp khi có những phản ánh về thực hiện nhiệm vụ chuyên môn: giảng dạy, quản lý trẻ, cho điểm đánh giá xếp loại; về tác phong, lối sống; công tác phối hợp…); liên quan đến phụ huynh (chuyển trường, nghỉ học, trao đổi giữa phụ huynh với giáo viên về trẻ, công tác phối hợp với gia đình…). - Tình huống quản lí đặc biệt là: tình huống xảy ra bất chợt hoặc chứa đựng nhiều mâu thuẫn mới không bình thường mà người cán bộ quản lí phải giải quyết một cách sáng tạo không theo những phương pháp cũ 3.3.3. Các yêu cầu để có kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm - Có kiến thức về Tâm lý học. Gáo dục học, Giao tiếp sư phạm và những vấn đề lý luận liên quan đến tình huống. - Nắm vững quy trình và nguyên tắc giải quyết tình huống sư phạm. - Có khả năng giải quyết tình huống sư phạm trong điều kiện và hoàn cảnh khác nhau. 219
Để có thể giải quyết các tình huống sư phạm thường gặp trong chăm sóc giáo duc trẻ mầm non, đòi hỏi giáo viên mầm non phải có kiến thức về tâm lý trẻ và yêu trẻ, về các vấn đề xã hội, đặc biệt là các vấn đề học đường; Giáo viên luôn tôn trọng nhân cách trẻ, có niềm tin vào trẻ, không vụ lợi, không thiên vị hay thành kiến, làm chủ cảm xúc, không để các quan hệ đời thường chi phối việc xử lý các tình huống sư phạm; xử lý tình huống phải nhanh chóng, kịp thời, không ảnh hưởng đến hoạt động của trẻ; ứng xử trong các tình huống sư phạm mang tính giáo dục, định hướng phát triển nhân cách không phải nằm ở mục đích kỷ luật trẻ; không bỏ qua các tình huống sư phạm bằng cách quan sát, tìm hiểu tâm sinh lý trẻ tại lớp mầm non đang quản lý. Trong quá trình xử lý tình huống sư phạm, giáo viên phải bình tĩnh, tự chủ trong mọi hoàn cảnh. 3.4. Nguyên tắc giải quyết tình huống sư phạm Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính mô phạm - Khi ứng xử với người học, ngôn ngữ phải chuẩn mực, dễ hiểu, thể hiện sự yêu thương, tạo sự an toàn. - Khi ứng xử với cha mẹ trẻ cần thể hiện sự tôn trọng, hợp tác, chia sẻ, thân thiện. - Khi ứng xử với đồng nghiệp cần thể hiện sự chia sẻ, hỗ trợ, tôn trọng, bảo vệ uy tín, danh dự nhân phẩm của đồng nghiệp. - Trong quá trình xử lý luôn luôn phải hướng đến mục đích giáo dục, đảm bảo được sự công bằng, tính mềm dẻo, sát đối tượng. Nguyên tắc 2: Tôn trọng nhân cách đối tượng - Khi xảy ra mẫu thuẫn, giáo viên cần lắng nghe các bên, lắng nghe người học, tiếp nhận thông tin với thái độ cầu thị, nghiêm túc, tôn trọng sự khác biệt, ghi nhận để thể hiện sự tôn trọng. - Tôn trọng nhân cách đối tượng không chỉ thể hiện ở hành vi, cử chỉ, ngôn ngữ đúng mực, mô phạm mà còn thể hiện ở việc giáo viên hiểu đặc điểm tâm sinh lý của đối tượng, đảm bảo sự công bằng giữa các bên trong tình huống. Nguyên tắc 3: Đồng cảm, tin tưởng đối tượng - Đồng cảm và tin tưởng đối tượng trong quá trình xử lý tình huống sư phạm là một yếu tố quan trọng làm giảm sự căng thẳng của các bên tham gia vào tình huống. - Sự đồng cảm, tin tưởng thể hiện ở chỗ: Giáo viên thông cảm, chia sẻ và nâng đỡ đối với các hạn chế của trẻ, có thái độ nhẹ nhàng, tin tưởng và ghi nhận sự tiến bộ của trẻ, luôn đồng cảm với những thắc mắc, suy nghĩ của cha mẹ trẻ và các đối tượng khác; biết đặt mình vào vị trí của các đối tượng trong tình huống để từ đó có cái nhìn thấu cảm, xử lý tình huống được chặt chẽ hơn, hợp lý hơn. Nguyên tắc 4: Thiện chí, đảm bảo tính kịp thời - Sự thiện chí, cầu thị, lắng nghe và tiếp thu sẽ là một chất xúc tác hữu ích để bước đầu xóa tan được bầu không khí tâm lý căng thẳng của tình huống. Bên cạnh đó, cùng với tính kịp thời trong việc nắm bắt thông tin và xử lý tình huống sẽ làm rút ngắn thời gian căng thẳng cho đến khi tình huống được xử lý triệt để. 220
- Thực hiện nguyên tắc thiện chí, đảm bảo tính kịp thời cũng cho thấy được trách nhiệm của người giáo viên với công việc, với nghề nghiệp của mình. 3.5. Quy trình giải quyết tình huống sư phạm BƯỚC 1: Nhận diện tình huống Giáo viên phải huy động toàn bộ tri thức, kinh nghiệm của bản thân để nhanh chóng nhận diện tình huống: Thuộc loại nào? (thông thường hay đặc biệt) Xảy ra giữa ai với ai? Xảy ra trong hoàn cảnh nào? Mức độ nghiêm trọng ra sao? Bản chất của tình huống này là gì? Cần phải xử lý ngay lập tức là xong hay sau đó còn phải xử lý tiếp?...Tất cả việc nhận diện được diễn ra nhanh trong trí óc của giáo viên, giúp họ thu thập dữ liệu ban đầu để tiến hành các bước tiếp theo của quy trình xử lý. BƯỚC 2: Phân tích tình huống * Tìm hiểu nguyên nhân - Phân tích nguyên nhân dẫn đến hành vi của đối tượng (trẻ, cha mẹ trẻ, đồng nghiệp,…) được xuất phát từ đâu, bối cảnh gây nên tình huống là gì. Phân tích kĩ mâu thuẫn của tình huống và những biểu hiện trong hành vi, cử chỉ, lời nói, cách quan hệ, cư xử trong hoạt động thực tiễn các đối tượng. - Khi phân tích, cần phải lý giải các đặc điểm tâm lý được biểu hiện ở mối quan hệ với nhau trong hành vi như thế nào (nét mặt, cử chỉ, giọng nói và nhịp điệu giọng nói cũng thể hiện tính cách, trí tuệ, tình cảm, ý chí của con người như chủ động hay bị động, chân thành hay giả dối, vui hay buồn,…). Nếu giáo viên tinh tế, nhạy cảm, bình tĩnh và sáng suốt sẽ có được phán đoán đúng trạng thái cảm xúc và đặc điểm tâm lý, nhân cách của đối tượng gây nên tình huống, từ đó đưa ra các hành động xử lý phù hợp (hoàn cảnh, nội dung và tâm lý của các bên tham gia tình huống). * Xác định nhiệm vụ - Xác định nhiệm vụ cần phải dựa trên sự phân tích mối liên hệ nhân quả giữa các hiện tượng trong tình huống, những dữ kiện, những tác động giáo dục tới các bên, những ưu điểm và sai lầm, thiếu sót trong hành vi của đối tượng giáo dục cũng như những tác động sư phạm cần có. - Việc thực hiện nhiệm vụ giải quyết tình huống đòi hòi người giáo viên cần phải có kỹ năng xử lý linh hoạt, mềm dẻo, bởi nhiệm vụ có thể được thay đổi do tính bất định của tình huống tạo ra, đồng thời phải kiên định hướng tới mục tiêu giáo dục. * Lựa chọn giải pháp tối ưu - Khi đưa ra giải pháp, giáo viên phải phân tích được các cách giải quyết đúng hay sai, vận dụng được kiến thức khoa học của Giáo dục học, Tâm lý học hay chưa, hiệu quả của các 221
cách giải quyết đã phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục mầm non, đặc điểm tâm sinh lý, hoàn cảnh cá nhân, trường hợp cụ thể của trẻ trong những tình huống cụ thể,… Bên cạnh đó, giáo viên cần tính đến mức độ thuận lợi và khó khăn của từng giải pháp. - Từ việc phân tích các giải pháp đã đưa ra, giáo viên lựa chọn cách xử lý tối ưu cho tình huống, trên cơ sở xác định mâu thuẫn chính của tình huống. Có thể kết hợp các giải pháp khác nhau đối với tình huống sư phạm phức tạp để đưa ra giải pháp toàn vẹn nhất. BƯỚC 3: Giải quyết tình huống - Khi đã chọn được giải pháp xử lý tình huống tối ưu, giáo viên tiến hành xử lý tình huống sư phạm kịp thời nhằm đảm bảo quá trình giáo dục được diễn ra thuận lợi, đáp ứng mục tiêu chăm sóc, giáo dục trẻ mầm non. - Đối với các tình huống sư phạm mang tính chất đặc biệt, nhà giáo dục không thể tuân thủ trình tự các bước xử lý tình huống sư phạm thông thường mà cần phải có sự linh hoạt, sáng tạo. - Ngoài ra, khi gặp những tình huống vượt quá thẩm quyền, nhà giáo dục không được tự ý giải quyết mà cần xin ý kiến của cấp trên. - Giáo viên đúc rút kinh nghiệm sau khi giải quyết tình huống giáo dục. Trong bài học sư phạm, giáo viên cũng cần đưa ra hệ thống các biện pháp để ngăn ngừa những tình huống tương tự xảy ra. *Lưu ý chung - Giáo viên mầm non cần nhớ: Trước mỗi sự việc, mỗi vấn đề thường có nhiều cách giải quyết khác nhau, không thể có cách xử lý hoàn toàn giống nhau cho mọi hoàn cảnh, mọi tình huống (mặc dù có thể có cùng mẫu thuẫn,…). - Vì vậy, bên cạnh việc phải căn cứ vào các nguyên tắc, quy trình trong giải quyết tình huống sư phạm cũng cần tính đến hoàn cảnh thực tế, cũng như nhiệm vụ cần giải quyết để đưa ra các cách giải quyết tối ưu cho mỗi tình huống cụ thể. 3.6. Thực trạng kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm thường gặp của sinh viên Mầm non Trong quá trình hướng dẫn 31 sinh viên lớp D20GDMN01 tham gia đợt thực tập sư phạm 2 tại trường Mầm non Tuổi Ngọc từ tháng 3/2023 – 4/2023. Theo kết quả đánh giá từ giáo viên chủ nhiệm lớp thực tập cho thấy đa số sinh viên khá lúng túng và gặp khó khăn trong việc giải quyết các tình huống sư phạm chỉ có 5/31 SV (chiếm 16,1%) có khả năng giải quyết được một vài tình huống sư phạm thường gặp. Kết quả này, cho thấy các em chưa có khả năng vận dụng được kinh nghiệm và kiến thức học tập tại lớp để giải quyết một số tình huống thông thường trong quá trình chăm sóc giáo dục trẻ. Bên cạnh đó, trong quá trình quan sát và dự giờ một số hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ của sinh viên trong quá trình thực tập tại trường Mầm non Tuổi Ngọc cũng như qua thực tế giảng dạy một số bộ môn thực hành tại lớp, tôi nhận thấy kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của các em sinh viên lớp D20GDMN01 chỉ đat mức độ trung bình. Trong đó, kỹ năng 222
yếu nhất là kỹ năng huy động các tri thức, kinh nghiệm có liên quan đến tình huống. Do không huy động được các tri thức, kinh nghiệm làm cơ sở lý luận khoa học nên phương án các sinh viên đưa ra chỉ mang tính chất ứng xử thông thường, chưa thể hiện được trình độ trí tuệ sư phạm và dấu ấn “ nghề” thầy giáo. Nguyên nhân thực trạng: Trong quá trình giải quyết tình huống sư phạm sinh viên thường bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố chủ quan và khách quan làm ảnh hưởng đến hiệu quả đạt được như: thiếu kiến thức về Tâm lý học – Giáo dục học; Khả năng huy động vốn kinh nghiệm đã có còn thấp; Khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ còn hạn chế, thiếu tự tin, e ngại trước tập thể; Chưa làm chủ được trạng thái tâm lý của bản thân, tâm thế bị động; Chưa được rèn luyện thường xuyên; Điều kiện và thời gian thực hành của sinh viên còn hạn chế, ít được tiếp xúc với tình huống sư phạm thực tế; Chưa có qui trình rèn luyện hợp lí… Qua quá trình giảng dạy một số học phần chuyên ngành GDMN và một số lần hướng dẫn thực tập SP tại các cơ sở mầm non. Bản thân nhận thấy, phần lớn SV đã có nhiều cố gắng và nỗ lực trong cách giải quyết các THSP, nhưng ở một bộ phận SV vẫn còn giải quyết theo kiểu cảm tính, thiếu những cơ sở tri thức để lý giải. Vì thế, dẫn đến hệ quả là cách giải quyết của SV không thuyết phục được người nghe và không mang lại tác dụng GD thực sự và lâu dài. Điều này có thể lý giải rằng, trong quá trình học tập SV không chịu đào sâu tri thức, không biết vận dụng tri thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, trong công tác GD. Vì thế, khi gặp các THSP hơi bất thường SV trở nên lúng túng, trả lời một cách ngây ngô và đôi khi gây cười cho những người xung quanh; hoặc cũng có những tình huống rất đơn giản nhưng SV lại quan trọng hóa vấn đề khi xử lý, vì thế mà tính hiệu quả chưa đảm bảo. Như vậy, các yếu tố ảnh hưởng tới việc giải quyết tình huống sư phạm là do yếu tố chủ quan và khách quan với các mức độ khác nhau. Chúng ta cần phải nhận thức đẩy đủ những yếu tố đó để có biện pháp tháo gỡ khó khăn, giúp các em đạt kết quả cao trong việc rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm. Qua đó, tìm ra nguyên nhân dẫn đến hạn chế của sinh viên trong quá trình thực hành kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm. Từ thực trạng trên, tôi nhận thấy kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của SV chưa đạt được kết quả như mong đợi và với sự kỳ vọng của người dạy; tình trạng học tập cũng như việc rèn luyện các KN này chưa được SV quan tâm đến một cách thấu đáo. Vì vậy, việc tìm ra các biện pháp để rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho SV Mầm non, trường Đại học Thủ Dầu Một trong quá trình dạy học là mang tính cấp thiết. 3.7. Đề xuất biện pháp rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho sinh viên Mầm non Những năm qua, Nhà trường đã quan tâm, coi trọng hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm (NVSP) thường xuyên; công tác kiến tập, thực hành sư phạm, TTSP năm 2, thi NVSP giỏi cấp trường, cấp khoa; TTSP đợt 1, 2 và cuối khóa, xây dựng kế hoạch, kiểm tra, giám sát v.v…được tổ chức và thực hiên theo quy chế. Trong đó, công tác rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của sinh viên đã được nhà trường, khoa Sư Phạm đặc biệt chú trọng và được thể hiện trong nội dung các kỳ thi thực hành và các cuộc thi NVSP cấp khoa. 223
Bên cạnh đó, hầu hết các giảng viên thuộc chương trình Giáo dục Mầm non (GDMN) nói riêng đã nhận thức đúng về tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm và có ý thức thường xuyên rèn luyện kỹ năng này cho sinh viên dưới nhiều hình thức khác nhau. Bản thân là một giảng viên chương trình GDMN cũng là CVHT của lớp D20GDMN01, tôi xin đề xuất một số biện pháp cụ thể như sau: Biện pháp 1: Thành lập câu lạc bộ kỹ năng, tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề nhằm nâng cao kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành trải nghiệm các tình huống sư phạm cho sinh viên. Thành lập 1 câu lạc bộ (CLB) kỹ năng vừa là sân chơi bổ ích cho sinh viên vừa là nơi để các em có thể “chia sẻ những tình huống sư phạm” thường gặp khi tham gia các đợt thực tập sư phạm. Điều kiện thực hiện: Nhà trường và Khoa cần khuyến khích mỗi Chương trình thành lập 1 CLB khác nhau. Mỗi Chương trình cần có đội ngũ giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết để xây dựng và phát triển CLB. Bên cạnh đó, cần trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, kinh phí phục vụ cho CLB. CLB thường xuyên tổ chức các hoạt động, chuyên đề nhằm nâng cao kỹ năng Sư phạm nói chung và kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho SVMN nói riêng. Cách thực hiện: Việc thành lập CLB cần thực hiện theo các quy trình sau: * Tên gọi, mục đích, chức năng của Câu lạc bộ - Tên gọi: Câu lạc bộ “Kỹ năng Sư phạm” - Mục đích của Câu lạc bộ: Góp phần đáp ứng nhu cầu sinh hoạt về kĩ năng nghề nghiệp của sinh viên đặc biệt là nhu cầu rèn luyện và nâng cao kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của đông đảo sinh viên trong Khoa. Đồng thời tạo sân chơi, giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm cho sinh viên trong trường và những người yêu thích hoạt động tập thể, góp phần tạo môi trường sinh hoạt lành mạnh cho sinh viên. - Chức năng của Câu lạc bộ: Câu lạc bộ hoạt động trong lĩnh vực rèn luyện kỹ năng sư phạm. Tổ chức các hoạt động học tập, rèn luyện, bồi dưỡng, vui chơi lành mạnh, … liên quan tới kỹ năng sư phạm nói chung và kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm nói riêng. * Hoạt động của Câu lạc bộ - Nguyên tắc hoạt động: Hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện tham gia của các thành viên, dân chủ trong hoạt động và quản lý tập trung. Hoạt động theo sự tổ chức và điều hành của Ban chủ nhiệm CLB, nhưng chịu sự quản lý, giám sát của LCĐ và HSV của khoa Sư Phạm. Hoạt động của CLB được xây dựng dựa trên sự đóng góp nội dung hoạt động của các thành viên. * Nội dung hoạt động của Câu lạc bộ. - Tiêu chí lựa chọn nội dung: Thu hút được đông đảo các bạn sinh viên tham gia trong Trường, đặc biệt các bạn sinh viên Sư Phạm. Thúc đẩy được phong trào rèn luyện kỹ năng sư phạm nói chung và kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm nói riêng cho các thành viên của câu 224
lạc bộ và sinh viên trong trường. Nội dung mang tính vui nhộn, hấp dẫn, sinh động. Không có ảnh hưởng xấu tới thuần phong mỹ tục, đạo đức, tư tưởng và lối sống của sinh viên. Không có các nội dung xuyên tạc và vi phạm pháp luật nhà nước, an ninh quốc gia và hoạt động tôn giáo. Khuyến khích các ý tưởng mới lạ về hình thức hoạt động. * Hình thức hoạt động của Câu lạc bộ. - Câu lạc bộ xây dựng kế hoạch tổ chức và duy trì các hoạt động thường kỳ. Các hoạt động thường kỳ có thể được tổ chức theo tháng hoặc theo các ngày đặc biệt như nghiệp vụ sư phạm trường, nghiệp vụ sư phạm toàn quốc, ngày 20/11.. . * Tổ chức và điều hành Câu lạc bộ Tổ chức và điều hành : Ban chủ nhiệm câu lạc bộ và Ban cố vấn. Trong đó: - Ban chủ nhiệm là những người chịu trách nhiệm về việc duy trì hoạt động của Câu lạc bộ và điều hành mọi hoạt động của Câu lạc bộ. - Ban chủ nhiệm phân chia công việc thành các nhóm: Nhóm Tư vấn học tập, Nhóm Biên tập nội dung, Nhóm Quản lý thành viên, … - Ban chủ nhiệm phân công trưởng nhóm và Trưởng nhóm có trách nhiệm quản lý thành viên trong nhóm và dẫn dắt phong trào hoạt động của toàn nhóm, là cầu nối giữa Nhóm thành viên với Ban chủ nhiệm của Câu lạc bộ. - Ban cố vấn (bao gồm cả GV thuộc Chương trình Giáo dục mầm non và các GV trực tiếp giảng dạy của khoa Sư Phạm) thực hiện chức năng cố vấn và thẩm định các chương trình và nội dung hoạt động của Câu lạc bộ. * Thành viên của Câu lạc bộ - Thành viên: + Là sinh viên đang tham gia học tập tại Khoa Sư Phạm, ngành GDMN có nguyện vọng bồi dưỡng, rèn luyện và nâng cao kĩ năng giải quyết tình huống sư phạm cho bản thân. + Chấp hành nghiêm chỉnh quy chế và mọi quy định sinh hoạt của Câu lạc bộ. + Tích cực tham gia các hoạt động của Câu lạc bộ. + Tích cực đóng góp ý kiến và nội dung để xây dựng Câu lạc bộ ngày càng hoạt động có hiệu quả + Tham gia các chương trình sinh hoạt của Câu lạc bộ đúng giờ và đầy đủ. + Có quyền xin ra khỏi Câu lạc bộ nếu có nguyện vọng. * Khen thưởng và kỷ luật - Những thành viên, nhóm thành viên có đóng góp tích cực cho Câu lạc bộ được ghi nhận trong quá trình tham gia các hoạt động sẽ được đề xuất khoa khen thưởng. - Những thành viên vi phạm quy chế, tuỳ theo mức độ sẽ bị kỷ luật từ khiển trách đển khai trừ ra khỏi Câu lạc bộ. Sau khi hoàn tất nội dung thành lập CLB, Liên chi đoàn (LCĐ) và Hội sinh viên (HSV) khoa chuyển công văn thành lập câu lạc bộ xuống các lớp trong khoa. Liên chi đoàn khoa thực 225
hiện nhiệm vụ lên danh sách những sinh viên đăng kí tham gia câu lạc bộ kĩ năng và gửi lại về cho khoa. Liên chi đoàn và Hội sinh viên khoa tập hợp danh sách và triệu tập số sinh viên tham gia, bầu và cử ra ban chủ nhiệm, lên kế hoạch hoạt động cụ thể cho từng tuần, từng tháng đặc biệt chú trọng đến các hoạt động rèn luyện kĩ năng giải quyết tình huống sư phạm nhằm giúp sinh viên có nhiều kinh nghiệm trong việc xử lý tình huống trước khi đi tham gia đợt thực tập định kỳ. Biện pháp 2: Tăng cường tổ chức hoạt động thực hành, trải nghiệm. Xây dựng các bài tập tình huống sư phạm giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm. Thông qua hoạt động thực hành, trải nghiệm giúp sinh viên vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào giải quyết các bài tập có yếu tố thực tiễn hoặc các tình huống trong thực tiễn cuộc sống, qua đó giúp sinh viên hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực giải quyết tình huống sư phạm khác nhau. Điều kiện thực hiện: Trong quá trình dạy học, giáo viên tăng cường tổ chức các hoạt động thực hành, trải nghiệm cho sinh viên bằng cách cho sinh viên lên tiết thực hành, tập giảng; Xây dựng các bài tập tình huống sư phạm từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp nhằm rèn luyện kỹ năng giải quyết các tình huống sư phạm cho sinh viên. Việc đưa ra các bài tập tình huống, xây dựng kịch bản và kịch tính của tình huống theo các chủ đề khác nhau để sinh viên nhập vai thực hiện giải quyết tình huống mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn. Giáo viên phổ biến cho sinh viên cách giải quyết tình huống sư phạm theo quy trình mẫu của cô hoặc theo một quy trình thống nhất nhằm đem lại hiệu quả cao. - Bài tập phải phù hợp với mục đích, nhiệm vụ dạy học, phù hợp với lượng thời gian tự học và vốn hiểu biết của sinh viên. - Bài tập phải được xây dựng với yêu cầu từ dễ đến khó nhằm phát triển trí tuệ hoàn chỉnh dần hệ thống tri thức và kỹ năng cho người học. Mức độ khó khăn của việc giải quyết tình huống sư phạm có ảnh hưởng đến kết quả rèn luyện kỹ năng của sinh viên. Cách thực hiện: Hàng năm căn cứ vào đặc thù của bậc học ngành Mầm non nói riêng và các ngành đào tạo SP nói chung, GV tổ chức rèn kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm cho sinh viên trong từng kì học. Cụ thể: - Năm thứ nhất, SV chỉ mới học các môn đại cương như Tâm lý học, Sinh lý học và Giáo dục học, các em cần phải nắm vững các kiến thức cơ bản về đặc điềm tâm sinh lý trẻ để có thể vận dụng các kiến thức được học, kinh nghiệm đã có vào việc giải quyết các tình huống sư phạm. Cho SV sưu tầm các THSP thường xảy ra trong quá trình chăm sóc giáo dục trẻ, trình bày trước lớp. Sinh viên cùng nhau thảo luận đưa ra cách giải quyết, nhận xét đánh giá, lựa chọn cách giải quyết tối ưu nhất từ đó rút ra bài học sư phạm cần thiết. - Năm thứ hai, thứ ba sinh viên bắt đầu tiếp cận các học phần chuyên ngành. GV dạy học phần phương pháp giảng dạy bộ môn cần xây dựng những THSP thường xảy ra trong quá trình dạy học, đưa ra những THSP này vào phần tập giảng của SV làm cho các tiết tập giảng của SV không đơn thuần chỉ rèn luyện về phương pháp mà còn rèn cho SV có tâm thế chủ động trước mọi tình huống trong quá trình giảng dạy. 226
- Ngoài giờ học chính, GV có thể giao bài tập về nhà để SV thưc hành, luyện tập những nội dung này theo nhóm. GV tổ chức đánh giá từng SV trong từng kỳ học theo 2 mức độ: đạt và không đạt. SV nào chưa đạt yêu cầu tiếp tục rèn luyện để đánh giá tiếp lần sau. Biện pháp 3: Xây dựng động cơ tự học, thái độ học tập và rèn luyện đúng đắn cho sinh viên Trong quá trình học tập và rèn luyện kỹ năng sư phạm, nếu sinh viên nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò môn học, có hứng thú và thái độ học tập tích cực sẽ tạo nên động lực mạnh mẽ giúp các em quyết tâm học tập và rèn luyện, vượt qua khó khăn trở ngại nhằm chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng phù hợp. Để xây dựng động cơ học tập cho sinh viên, trong suốt khóa học, giảng viên cần khơi dậy ở sinh viên nhu cầu chiếm lĩnh tri thức, xây dựng động cơ đúng đắn, thái độ tích cực, tinh thần say mê học tập và rèn luyện. Điều kiện thực hiện: Để hình thành động cơ tự học, tự rèn luyện năng lực sư phạm, về phía sinh viên, cần: - Ý thức được tầm quan trọng của hoạt động rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, từ đó tích cực, chủ động, sáng tạo, linh hoạt trong việc giải quyết các tình huống sư phạm. - Tích cực tham gia mọi hoạt động nghiệp vụ sư phạm trong nhà trường. - Luôn có tâm thế sẵn sàng, biết khắc phục khó khăn và tìm cách vượt qua khó khăn đó. - Luôn có tinh thần học hỏi, tự trau dồi kiến thức qua sách báo, tài liệu tham khảo, trao đổi kinh nghiệm với bạn bè, thầy cô về các kỹ năng hoặc giải quyết tình huống sư phạm. Phấn đấu tự rèn luyện để đạt được những phẩm chất và năng lực sư phạm của người giáo viên. Cách thực hiện: - Giảng viên cần định hướng nhận thức và xây dựng tâm thế sẵn sàng học tập cho sinh viên tạo điều kiện để sinh viên nắm vững yêu cầu, nhiệm vụ học tập và sẵn sàng thực hiện tốt yêu cầu, nhiệm vụ đó. - Giảng viên phải vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức dạy học nhằm kích thích tinh tích cực nhận thức, phát triển năng lực trí tuệ. Trên cơ sở đó làm này sinh lòng khao khát chiếm lĩnh tri thức, thúc đẩy sinh viên làm chủ tri thức, rèn luyện kỹ năng sư phạm. - Kịp thời động viên, khen thưởng, khích lệ sinh viên có ý thức tự học và đạt kết quá tốt, tạo phong trào thi đua học tập và tự rèn luyện sôi nổi trên lớp, trong trường. 3.8. Một số tình huống sư phạm thường gặp trong hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ - Tình huống sư phạm trong giờ học Trong giờ vẽ theo mẫu (vẽ bông hoa) chủ đề “Thực Vật”, mọi trẻ đều say sưa vẽ, bé Tuấn ngồi im không vẽ, Cô giáo đến gần và hỏi: “Sao Tuấn không vẽ đi, các bạn vẽ rất đẹp và gần xong rồi”. Bé trả lời: “Con không thích vẽ bài này”. Nếu là giáo viên đó, bạn sẽ giải quyết như thế nào? - Tình huống sư phạm trong giờ ngủ trưa Trong giờ ngủ trưa, có một số bé chưa ngủ được. Bé thì nằm mở mắt thao láo, trằn trọc suốt buổi trưa, bé thì nằm mãi cảm thấy thừa chân, thừa tay cấu véo bạn nằm bên cạnh để bạn 227
khóc ré lên, có bé thì lại khóc ti tỷ đòi về với mẹ… Bạn sẽ xử lí như thế nào để không ảnh hưởng tới các cháu khác? - Tình huống sư phạm trong giờ chơi Trong giờ chơi tập có chủ đích (đối tượng trẻ 18 – 24 tháng) với nội dung “ Chọn đồ chơi màu đỏ”. Khi cô giáo yêu cầu: “Các con chọn cho cô nơ màu đỏ” thì có một số trẻ chọn nơ màu xanh. Hãy giải thích tình huống trên và nêu cách xử lí của mình. - Tình huống sư phạm trong giờ ăn trưa Đến giờ ăn trưa, có một số trẻ quấy khóc, không chịu ăn và làm ảnh hưởng đến các bạn xung quanh. Là một giáo viên mầm non, bạn sẽ giải quyết tình huống này như thế nào? - Tình huống sư phạm trong khi tổ chức hoạt động ngoài trời Ở lớp mẫu giáo, trong giờ đi dạo sân trường, cô tổ chức cho các trẻ chơi với cát và nước. Đến khi hết thời gian chơi, cô yêu cầu trẻ đi rửa tay, chân để có thể chuyển sang hoạt động khác. Nhưng có một bé nhất định không nghe, cứ ngồi chơi mãi, vẫn tiếp tục nghịch cát, mặc cho cô gọi tới 3 – 4 lần. Nếu là giáo viên tổ chức hoạt động đó, bạn sẽ xử lí như thế nào khi gặp tình huống này? 4. KẾT LUẬN Tóm lại, kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm là một trong những kĩ năng vô cùng quan trọng trong việc rèn luyện nghiệp vụ sư phạm của người giáo viên. Việc rèn luyện kĩ năng giải quyết tình huống sư phạm một cách thường xuyên và có hệ thống sẽ trang bị cho sinh viên – thế hệ giáo viên tương lai một hành trang vững chắc để sẵn sàng bước vào hoạt động nghề nghiệp sau này. Vì vậy, cần có biện pháp rèn luyện thường xuyên và thiết thực nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng đào tạo nguồn nhân lực nhằm phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa của đất nước. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2011). Hướng dẫn biên soạn tài liệu phục vụ nội dung bồi dưỡng phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. 2. Bùi Thị Mùi (2004). Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh THPT. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Sư Phạm. 3. Hoàng Phê (1992). Từ điển tiếng Việt. Hà Nội: Trung tâm Từ điển Ngôn ngữ. 4. Lã Văn Mến (2005). Nghiên cứu kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của sinh viên cao đẳng sư phạm Nam Định (Luận án tiến sỹ). Viện tâm lý học. 5. Nguyễn Ngọc Bảo (1999). Tình huống sư phạm: Nhân tố ảnh hưởng, cách giải quyết. Tạp chí ĐH&THCN, 99 (7), 7-9. 6. Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên) (2003). Tâm lý học đại cương. Hà Nôi: Nhà xuất bản Đại học Sư Phạm. 7. Nguyễn Thị Hiền (2019). Xử lý các tình huống sư phạm thường gặp trong chăm sóc giáo dục trẻ mầm non. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. 8. Vũ Dung (2000). Từ điển Tâm lý học. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học xã hội. 9. Vũ Mạnh Quỳnh (2011). Ứng xử sư phạm những điều cần biết. Nhà xuất bản thời đại. 228