Bộ sưu tập Thần tích, Thần sắc tại Thư viện Khoa học Xã hội

Bé S¦U TËP THÇN TÝCH,<br /> TÝCH, THÇN S¾C<br /> T¹I TH¦ VIÖN KHOA HäC X· HéI<br /> <br /> <br /> <br /> NGUYÔN L£ PH¦¥NG HOµI (*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> I. Giíi thiÖu chung vÒ bé s−u tËp ThÇn tÝch, ThÇn tõ r−íc x¸ch, lÔ vËt, ®Õn c¸c kiªng kþ,...<br /> s¾c t¹i Th− viÖn Khoa häc x· héi Nguån t− liÖu ®Æc biÖt nµy ®−îc l−u tr÷,<br /> Cïng víi c¸c s¾c phong, c¸c thÇn tÝch, b¶o qu¶n thËn träng t¹i ViÖn ViÔn §«ng<br /> thÇn s¾c gãp phÇn t¹o nªn bøc tranh hoµn b¸c cæ, sau nµy ®−îc bµn giao l¹i cho Th−<br /> chØnh vÒ c¸c di s¶n v¨n hãa lÞch sö ë ViÖt viÖn Khoa häc x· héi (Th− viÖn KHXH).∗<br /> Nam. ThÇn tÝch lµ sù tÝch vÒ thÇn ®−îc Bé s−u tËp ®ang ®−îc l−u tr÷ vµ b¶o<br /> thê t¹i c¸c lµng x·. ThÇn s¾c lµ nh÷ng ®¹o qu¶n t¹i Th− viÖn KHXH hiÖn cã 13.211<br /> s¾c do nhµ n−íc phong kiÕn mµ ng−êi ®¹i cuèn víi kho¶ng 230.000 trang t− liÖu<br /> diÖn lµ nhµ vua ban cho c¸c lµng x· trong chÐp tay (Hå SÜ Quý, V−¬ng Toµn, 2011)<br /> viÖc thê phông t¹i ®Þa ph−¬ng. Sù tÝch c¸c thèng kª gÇn nh− ®Çy ®ñ danh s¸ch cïng<br /> vÞ thÇn ®−îc c¸c nhµ nho v¨n hay ch÷ tèt c¸c sù tÝch c¸c vÞ thÇn ®−îc thê cóng<br /> biªn so¹n b»ng ch÷ H¸n hoÆc ch÷ N«m, trong c¸c ®×nh, ®Òn, miÕu trªn kh¾p l·nh<br /> nh÷ng sù kiÖn lÞch sö ®an xen chuyÖn kÓ thæ ViÖt Nam tõ B¾c bé vµo Nam Trung<br /> d©n gian, t¹o sù phong phó vµ sinh ®éng. bé, ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ cho viÖc nghiªn cøu,<br /> §©y th−êng lµ c¸c anh hïng cã c«ng ®¸nh t×m hiÓu vÒ phong tôc, truyÒn thèng ViÖt<br /> giÆc ngo¹i x©m, ng−êi cã c«ng khai Êp më Nam x−a.<br /> lµng, c¸c vÞ tæ nghÒ, cã khi lµ c¸c vÞ thÇn - VÒ mÆt h×nh thøc: C¸c b¶n thÇn<br /> s«ng, thÇn biÓn... tÝch, thÇn s¾c ®−îc kª khai theo c¸c mÉu<br /> Vµo n¨m 1938, d−íi danh nghÜa “Héi c©u hái vµ tr¶ lêi. Trong c¸c b¶n khai<br /> kh¶o cøu phong tôc”, c¸c nhµ nghiªn cøu thÇn tÝch, cã lµng liÖt kª c¸c c©u hái råi<br /> d©n téc häc ng−êi Ph¸p vµ ng−êi ViÖt ®· tr¶ lêi, cã lµng tr¶ lêi trùc tiÕp vµo toµn bé<br /> tiÕn hµnh mét cuéc tæng ®iÒu tra vÒ c¸c vÞ c¸c c©u hái. ThÇn tÝch phÇn lín ®−îc khai<br /> thÇn ®−îc thê phông ë kh¾p c¸c lµng quª b»ng ch÷ Quèc ng÷. Riªng tªn ®Þa danh<br /> ViÖt Nam cïng c¸c tôc lÖ, nghi lÔ thê lµng x·, tªn thÇn ®−îc khai b»ng c¶ ch÷<br /> phông cña mçi lµng kh¾p c¸c vïng B¾c H¸n vµ ch÷ Quèc ng÷. Cã nh÷ng b¶n thÇn<br /> bé, Trung bé ®Õn Nam bé. KÕt qu¶ ®iÒu tÝch, ngoµi phÇn khai b»ng ch÷ Quèc ng÷,<br /> tra ®· thu ®−îc b¸o c¸o cña c¸c chøc s¾c cßn sao chÐp toµn bé thÇn tÝch b»ng ch÷<br /> cã ®ñ c¸c b¶n chÐp thÇn tÝch, c¸c s¾c<br /> phong thÇn vµ phong tôc thê cóng víi<br /> nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña mçi lµng, (∗)<br /> ThS., ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> Bé s−u tËp ThÇn tÝch, ThÇn s¾c… 43<br /> <br /> H¸n, N«m (TTTS 1585(**) - ThÇn tÝch, + Sù tÝch cña ®øc th¸nh, t«n thÇn lµ<br /> thÇn s¾c lµng An Biªn, tæng Quan, H¶i phÇn néi dung sinh ®éng nhÊt cña mét<br /> Phßng). Cã nh÷ng b¶n cã kª khai c¶ b»ng b¶n thÇn tÝch kÓ vÒ sù tÝch cña c¸c ®øc<br /> ch÷ tiÕng Ph¸p theo sau phÇn khai ch÷ th¸nh, t«n thÇn. 13.211 quyÓn chÐp tay<br /> Quèc ng÷, ch÷ H¸n, N«m (B¶n thÇn tÝch trong Bé s−u tËp lµ 13.211 c©u chuyÖn sù<br /> lµng Héi S¬n, tæng An L−¬ng, huyÖn Duy tÝch ®øc th¸nh, t«n thÇn kh¸c nhau ®−îc<br /> Xuyªn tØnh Qu¶ng Nam). §Æc biÖt lµ cã thê phông ë 13.211 lµng. Kh¶o s¸t cho<br /> nhiÒu b¶n, bªn c¹nh phÇn khai thÇn tÝch thÊy, nhiÒu b¶n thÇn tÝch cã lèi kÓ sù<br /> cßn sao l¹i toµn bé s¾c phong b»ng ch÷ tÝch ®øc th¸nh, t«n thÇn cña ®Þa ph−¬ng<br /> H¸n, N«m. ThÇn s¾c lµ nh÷ng b¶n s¾c gÇn gièng nhau ë lèi kÓ chuyÖn rÊt dµi.<br /> phong do c¸c vÞ vua phong kiÕn ViÖt Nam Mét sè b¶n thÇn tÝch l¹i më ®Çu ng¾n<br /> ban, cÊp cho c¸c lµng nh©n dÞp lÔ mõng thä gän mét vµi c©u, ®i th¼ng vµo néi dung<br /> vua hay c¸c dÞp kh¸nh tiÕt quan träng, b¶n sù tÝch. V¨n b¶n cho biÕt c¸c vÞ lµ linh<br /> gèc ®−îc viÕt trªn giÊy s¾c ®Æc biÖt, cã ®ãng khÝ cña trêi ®Êt t¹o ra, th−êng ®−îc viÕt<br /> triÖn cña vua. B¶n thÇn s¾c gèc lµ nh÷ng víi v¨n phong nh−:<br /> vËt b¸u ®−îc c¸c lµng l−u tr÷ nghiªm cÈn, “Ngµy x−a, Vua Hïng V−¬ng nguyªn<br /> ®ùng trong c¸c hép gç s¬n mµi vµ cÊt gi÷ lµ Th¸nh Tæ n−íc Nam, më vËn dùng c¬<br /> trong hËu cung ®×nh, ®Òn. Nh−ng do nhiÒu ®å h¬n 2000 n¨m; Hïng V−¬ng dùng<br /> lý do nh− chiÕn tranh, ho¶ ho¹n,v.v... c¸c n−íc, thanh s¬n v¹n dÆm, t¹o mãng nÒn<br /> b¶n s¾c phong cña rÊt nhiÒu lµng x· ViÖt cung ®iÖn ®Õ ®«; mét d¶i bÝch thñy, më<br /> Nam bÞ thÊt l¹c hoÆc bÞ huû ho¹i. ChÝnh v× ®¹o Th¸nh ®Õ minh v−¬ng, gióp d©n cøu<br /> thÕ, b¶n khai thÇn tÝch cã kÌm theo b¶n vËt, thèng lÜnh 15 bé; gäi lµ TriÖu Tæ ®Êt<br /> sao s¾c phong hiÖn l−u tr÷ t¹i Th− viÖn B¸ch ViÖt vËy. Cã c©u th¬ r»ng:<br /> KHXH lµ nh÷ng t− liÖu v« cïng quý gi¸<br /> Më mang Nam ViÖt tõ Kinh D−¬ng<br /> kh«ng chØ ®èi víi c¸c lµng x· ViÖt Nam, c¸c<br /> nhµ nghiªn cøu v¨n ho¸, mµ cßn cã ý nghÜa NhÊt thèng s¬n hµ m−êi t¸m vua<br /> quan träng ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý v¨n ho¸ M−êi t¸m ®êi truyÒn thiªn cæ t¹i<br /> trong viÖc nghiªn cøu, x¸c minh, b¶o tån<br /> øc niªn h−¬ng háa, øc niªn th¬m<br /> vµ kh«i phôc nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ lÞch sö<br /> cña ViÖt Nam. L¹i nãi: Thêi ®ã, c¬ ®å hä Hïng ®Õn<br /> lóc m¹t vËn; ý trêi c¸o chung, thêi ®¹i nhµ<br /> XÐt vÒ mÆt néi dung: Mét b¶n thÇn<br /> Hïng chÊm døt. Tr¶i c¸c triÒu ®¹i §«ng<br /> tÝch, thÇn s¾c th«ng th−êng më ®Çu vµ kÕt<br /> T©y H¸n, Ng«, TÊn, Tèng, TÒ, L−¬ng lÇn<br /> thóc ng¾n gän. PhÇn më ®Çu nªu tªn tuæi<br /> l−ît lªn ng«i ngù triÒu trung. Khi ®ã, vµo<br /> vµ chøc s¾c cña ng−êi khai cïng nguyªn<br /> thêi TiÒn Lý, cã ng−êi ë Th¸i B×nh, hä Lý,<br /> do khai b¶n thÇn tÝch, thÇn s¾c. PhÇn kÕt<br /> tªn hóy lµ BÝ. Cã tµi v¨n vâ thao l−îc, lµm<br /> thóc lµ cam kÕt lêi khai chÝnh x¸c, tªn<br /> quan ®Õn chøc L−¬ng Gi¸m ë ch©u Cöu<br /> tuæi, ch÷ ký, con dÊu vµ x¸c nhËn cña Lý<br /> §øc. Cïng thêi cã viªn quan ThÝch sö tªn<br /> tr−ëng vµ Ch¸nh héi. PhÇn néi dung<br /> lµ Tiªu T−, cai qu¶n ë Giao Ch©u rÊt hµ<br /> chÝnh dµi nhÊt gåm 3 phÇn râ rÖt: Sù tÝch<br /> kh¾c víi d©n chóng; quan qu©n nhµ<br /> cña ®øc th¸nh, t«n thÇn; S¾c cña ®øc<br /> L−¬ng d−¬ng oai tµn b¹o kh¾p Cöu Ch©u.<br /> th¸nh, t«n thÇn vµ Nghi thøc thê cóng.<br /> V× thÕ, Lý BÝ míi khëi binh ë Cöu §øc, víi<br /> ý chÝ cøu d©n chóng tho¸t khái lÇm than.<br /> PhÝa B¾c th× ®¸nh ®uæi Tiªu T−, phÝa<br /> (**)<br /> KÝ hiÖu kho t¹i Th− viÖn KHXH. Nam lËp quyÒn ë ®Êt L©m Êp. Mét h«m,<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2013<br /> <br /> <br /> nhµ vua tiÕn binh ®i ®Õn ®¹o H¶i D−¬ng tÝch x· B×nh L·ng, huyÖn CÈm Giµng,<br /> (X−a cã tªn lµ Hång Ch©u), thuéc huyÖn tØnh H¶i D−¬ng).<br /> CÈm Giµng, phñ Th−îng Hång ®Õn ®Çu Nh÷ng b¶n thÇn tÝch kh¸c l¹i më ®Çu<br /> tr¹i B×nh L·ng bÌn cho t−íng sÜ nghØ l¹i ng¾n gän mét vµi c©u, ®i th¼ng vµo néi<br /> tró qu©n. ThÊy ®Þa thÕ ®Êt tr¹i s¬n thñy dung sù tÝch. VÝ dô nh− b¶n ThÇn tÝch ë<br /> bao quanh, thÕ rång hæ ngåi chÇu; nói x· Tiªu X¸, huyÖn Gia B×nh tØnh B¾c<br /> kh«ng cao mµ ao hå thuËn tiÖn, nhµ vua Ninh (TTTS 2459/60) ghi:<br /> cho ®ã lµ n¬i phong quang th¾ng c¶nh.<br /> “T¹i sao ThÇn tÝch c¸c viÖc nh− sau nµy.<br /> BÌn lËp tøc truyÒn lÖnh cho t−íng sÜ cïng<br /> phô l·o nh©n d©n tr¹i dùng ®ån lòy, ®Ó Duyªn khi bÊy giê ®êi Hïng V−¬ng<br /> sau nµy chèng l¹i giÆc L−¬ng. Cuèi canh 3 hÇu hÕt n−íc Nam vËn suy, nói s«ng vÒ c¶<br /> ®ªm h«m Êy, nhµ vua m¬ mµng bçng thÊy Tïy §−êng Nam B¾c míi chia bê câi. Vua<br /> méng b¸o cã 3 vÞ nam nh©n, ¸o mò chØnh Ng« T«n QuyÒn ë Hoan Ch©u lªn ng«i<br /> tÒ tiÕn ®Õn tr−íc mÆt mµ x−ng r»ng: “Ta ®ãng kinh ®« ë Loa thµnh c¶ n−íc ®Òu<br /> vèn lµ §« Thiªn, mét ng−êi lµ T¶ Kiªn x−ng lµ vua hiÒn vËy. N−íc nhµ tr−íc lµ<br /> ThÇn §¹i §«, mét ng−êi lµ H÷u Kiªn Ch©u ¸i b©y giê ®æi lµ Thanh Hãa, cã mét<br /> ThÇn §¹i §øc. Ta phông mÖnh Thiªn «ng bé tr−ëng hä NguyÔn hóy Trang, lÊy<br /> ®×nh, v× ta vèn tr«ng coi trêi Nam; nªn tù vî cïng lµng hä TrÇn, hóy Ngo¹n. ¤ng bé<br /> nguyÖn ®Õn ©m phï lËp c«ng diÖt giÆc”. tr−ëng vèn dßng hµo phó mµ lßng l−¬ng<br /> Nãi xong, thÐt lªn mét tiÕng råi nh¶y lªn thiÖn, kh«ng hung ¸c g× c¶. NguyÔn «ng<br /> l−ng ngùa, ch¹y ®Õn xø M¹n §«ng th× tuæi ngoµi n¨m m−¬i, TrÇn bµ tuæi ngoµi<br /> bçng thÊy mét ¸ng m©y vµng, tr«ng nh− bèn m−¬i mµ ch−a cã con trai, «ng bµ bÊy<br /> h×nh mét d¶i lôa ®á tõ trªn trêi soi th¼ng giê bµn víi nhau r»ng hai ta giµ mµ con<br /> xuèng xø Êy, råi thÊy 3 vÞ nam nh©n theo trai ch−a cã ph¶i ®i xa t×m n¬i danh lam<br /> ¸ng m©y bay th¼ng lªn kh«ng trung mµ th¾ng c¶nh cÇu tù. BÊy giê chuÈn bÞ t−¬ng<br /> hãa ®i. Mét lóc sau, nhµ vua tØnh dËy biÕt lÔ vËt ®i mét ngµy ®Õn nói Tam §¶o, chïa<br /> ®ã lµ méng b¸o Thiªn ThÇn gi¸ng xuèng T©y Thiªn cÇu tù. ¤ng bµ n»m ë chïa Êy<br /> øng méng; lóc ®ã lµ ngµy mïng 9 th¸ng ba ®ªm, nghiÖm méng ®o¸n ba ®ªm,<br /> Giªng. S¸ng sím h«m sau, nh×n ra ngoµi kh«ng thÊy méng mÞ g× c¶ míi tõ c¸o thÇy<br /> ®· thÊy qu©n L−¬ng bao v©y tø phÝa chïa xin vÒ. §i mét ngµy «ng bµ vÒ ®Õn<br /> trïng trïng ®iÖp ®iÖp. Nhµ vua h« hµo phñ ThuËn An, huyÖn Gia B×nh, lµng<br /> qu©n sÜ t−íng lÜnh x«ng ra ®¸nh tr¶ ph¸ Tiªu X¸, BÕn ®ß th«n. §ªm h«m øng chËp<br /> tan vßng v©y, l¹i b¾t ®−îc §¹i t−íng giÆc, tèi «ng bµ ngñ ®ç ë nhµ hµng bÕn ®ß Êy.<br /> thu ®−îc v« sè khÝ giíi. Nhµ vua míi §Õn nöa ®ªm chît thÊy «ng l·o tiªn m×nh<br /> nghiÖm ra ®ã lµ do thÇn ©m phï trî gióp mÆc hoµng bµo, ngåi trªn ®¸m m©y th¼ng<br /> qu©n t−íng ta mµ th¾ng ®−îc giÆc L−¬ng xuèng tr−íc mÆt NguyÔn «ng mµ ®øng,<br /> vËy. Th¾ng lîi lín, nhµ vua lËp tøc truyÒn tay cÇm ba c¸i trøng cho NguyÔn «ng, l¹i<br /> cho phô l·o nh©n d©n tr¹i B×nh L·ng cÊm ®äc bèn c©u th¬ r»ng:<br /> kh«ng ®−îc vµo n¬i ®Êt thiªng, lËp ®µn<br /> Tam no·n thÇn long phã NguyÔn gia<br /> trµng b¸i t¹ thÇn. Nhµ vua ph¸n b¶o<br /> r»ng, phô l·o nh©n d©n tr¹i lËp miÕu ®ån T−íng håi vi b¶o kÕ s¬n hµ.<br /> thê cóng mét vÞ chÝnh lµ §« Thiªn, cßn 2 Thiªn niªn tr−êng t¹i thiªn giang chö.<br /> vÞ T¶ H÷u kiªn thÇn phèi thê theo” (ThÇn Tiªu X¸ chi t©n phóc nhËt gia.<br /> Bé s−u tËp ThÇn tÝch, ThÇn s¾c… 45<br /> <br /> (§¹i ý bèn c©u th¬ Êy lµ gi¶i thÝch ý lµ Linh øng Anh triÕt §−¬ng lé HiÓn hùu<br /> nghÜa ba c¸i trøng). §äc xong, liÒn bay lªn §¹i v−¬ng.<br /> trªn ®i mÊt” (ThÇn tÝch, thÇn s¾c x· Tiªu §Õn thêi Lª Th¸i Tæ, khëi nghÜa ®¸nh<br /> X¸, huyÖn Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh, 1938, giÆc LiÔu Th¨ng nhµ Minh, ®Êt n−íc b×nh<br /> tr. 660-661). yªn. Vua Th¸i Tæ gia phong mü tù lµ mét<br /> + S¾c cña ®øc th¸nh, t«n thÇn kª khai vÞ ®¹i v−¬ng Phæ tÕ C−¬ng nghÞ Anh linh.<br /> ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt (chiÕm phÇn lín b¶n S¾c ban cho khu §Ünh Tó, khu Th−îng<br /> thÇn tÝch, thÇn s¾c) tõ thµnh phÇn xuÊt Khª, khu Th¸i Khª tr¹i NghÜa Bang trïng<br /> th©n, quª h−¬ng b¶n qu¸n, c«ng tÝch gióp tu miÕu ®iÖn ®Ó thê phông ngµi. ThËt tèt<br /> d©n gióp n−íc ®Õn ®Çy ®ñ c¸c s¾c ®−îc ®Ñp l¾m thay” (NguyÔn T¸ NhÝ vµ NguyÔn<br /> phong cña ®øc th¸nh, t«n thÇn. V¨n ThÞnh, 2010, tr. 9).<br /> VÝ dô: + Nghi thøc thê cóng kª khai tr¶ lêi<br /> “Nhµ vua nghe tin t«n thÇn ®· hãa liÒn ®Çy ®ñ cho hµng lo¹t c©u hái vÒ c¸c nghi<br /> sai quan qu©n trë vÒ n¬i «ng hãa lµm lÔ tÕ thøc, c¸ch thøc, nh÷ng quy ®Þnh, nh÷ng<br /> tù, xin cho lËp miÕu ®Ó thê tù «ng. §ång ý ®iÒu cÊm kþ,... trong viÖc thê cóng. Cã<br /> cho c¸c khu §Ünh Tó, Th−îng Khª, Th¸i nh÷ng b¶n thÇn tÝch thÇn s¾c kª th¼ng<br /> Khª thuéc tr¹i NghÜa Bang ®−îc lµm n¬i hé néi dung c©u tr¶ lêi, cã nh÷ng b¶n l¹i liÖt<br /> nhi së t¹i ®Ó thê phông. kª c¸c c©u hái phÝa trªn vµ tr¶ lêi ngay<br /> phÝa d−íi. Nghi thøc thê cóng c¬ b¶n ®−îc<br /> S¾c phong thÇn hiÖu lµ Trung ¸ ®¹i m« t¶ th«ng qua c¸c c©u hái nh− sau:<br /> v−¬ng. C¸c s¾c phôc vµng, ®á ngµy lÔ ®Òu<br /> cÊm. Thê Ngµi th× thê b»ng g×?<br /> <br /> TÆng phong Ngµi lµ Hïng kiÖt Tr¸c vÜ Thê ngµi nh÷ng n¬i nµo?<br /> Hé quèc An d©n §¹i v−¬ng. Cho phÐp c¸c Nh÷ng n¬i Êy söa sang thÕ nµo?<br /> khu §Ünh Tó, Th−îng Khª, Th¸i Khª<br /> N¬i Êy cÊm nh÷ng g×?<br /> thuéc tr¹i NghÜa Bang ®Òu ®−îc r−íc mü<br /> tù vÒ cho d©n lËp miÕu ®Ó thê phông «ng. Sù giao hiÕu thÕ nµo?<br /> <br /> §Õn thêi vua §inh Tiªn Hoµng, hµng Trong lµng tÕ lÔ Ngµi nh− thÕ nµo?<br /> n¨m cø tuÇn ®Çu th¸ng Giªng lµ xa gi¸ Ngµy lÔ nµo theo víi sù tÝch?<br /> nhµ vua hµnh lÔ ®Ó biÓu d−¬ng sù linh<br /> Ngµy lÔ nµo theo víi thêi tiÕt?<br /> thiªng cña §¹i v−¬ng. Bëi lÏ tr−íc ®Êy<br /> vua §inh khi ®ang ë chïa bÞ giÆc v©y h·m LÔ vËt trong nh÷ng ngµy Êy th× dïng<br /> mµ «ng ®· gi¶i v©y ®−îc. Tõ ®ã ®Æt thµnh nh÷ng thø g×?<br /> lÖ th−êng vËy. Nh÷ng lÔ vËt Êy th× ai ph¶i söa vµ<br /> L¹i nãi, tõ ®Êy trë vÒ sau nµy ®Òu tiÒn th× trÝch ra tõ ®©u?<br /> thÊy rÊt hiÓn øng nªn tr¶i nhiÒu ®êi ®Òu Khi tÕ lÔ xong th× lÔ vËt Êy ph©n ph¸t<br /> ®−îc c¸c bËc ®Õ v−¬ng gia phong mü tù. thÕ nµo?<br /> Thêi TrÇn Th¸i T«ng giÆc Nguyªn ®Õn NÕu ng−êi nµo ph¹m lçi th× ph¶i v¹<br /> x©m chiÕm kinh thµnh bÞ bao v©y, TrÇn thÕ nµo?<br /> Quèc TuÊn ®· cÇu ®¶o b¸ch thÇn ë c¸c<br /> ®Òn, khi qua mét vÞ thÇn nµy ®· ®−îc hiÓn Thay ®æi vÒ viÖc cóng tÕ?<br /> øng ©m phï vµ ®¸nh dÑp ®−îc giÆc ¤ M· Trong mÊy n¨m gÇn ®©y th× viÖc cóng<br /> Nhi. Vua Th¸i T«ng ®· ban phong mü tù tÕ cã g× thay ®æi kh«ng?<br /> 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2013<br /> <br /> <br /> Thay ®æi lÔ vËt cóng tÕ (tr−íc cóng g×, tr÷, b¶o qu¶n vµ phôc chÕ cÈn thËn nh−ng<br /> nay cóng g× vµ ngµy nay cã gia gi¶m g× kh«ng thÓ tr¸nh khái sù xuèng cÊp vµ hñy<br /> kh«ng?). ho¹i theo thêi gian. Kh¶o s¸t s¬ bé cña<br /> LÔ vËt tr−íc ph©n ph¸t cho ai, ngµy chóng t«i cho thÊy, c¸c b¶n thÇn tÝch, thÇn<br /> nay ph©n ph¸t cho ai, c¸ch ph©n ph¸t Êy s¾c ®−îc viÕt tay trªn giÊy nh×n chung vÉn<br /> cã thay ®æi g× kh«ng? gi÷ ®−îc nguyªn b¶n nh−ng mµu giÊy ®· è<br /> vµng, gißn, nªn mµu mùc ch÷ kh«ng cßn<br /> Sè ng−êi dù lÔ tÕ cã thay ®æi g× kh«ng? ®−îc s¾c nÐt, sè liÖu kiÓm kª cho thÊy, 30%<br /> Sù trai giíi cã thay ®æi g× kh«ng? bÞ gißn, dÔ r¸ch n¸t; 24% bÞ è vµng, giÊy ®·<br /> Sù kiªng kÞ c¸c hÌm thÇn cã thay ®æi chuyÓn mµu, mê ch÷ do ®é axÝt qu¸ cao;<br /> g× kh«ng? 10% bÞ nÊm mèc (NguyÔn ThÞ Minh Trung,<br /> TrÇn ThÞ KiÒu Nga vµ NguyÔn Lª Ph−¬ng<br /> Cã thÓ thÊy, mçi cuèn thÇn tÝch, thÇn Hoµi, 2011, tr.3). T×nh tr¹ng nµy xuÊt ph¸t<br /> s¾c cung cÊp th«ng tin vÒ tÝn ng−ìng, tõ mét sè nguyªn nh©n nh− thiÕu diÖn tÝch<br /> phong tôc, tËp qu¸n,... cña mét ®Þa vµ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n phï hîp, sù ph¸<br /> ph−¬ng. C¶ Bé s−u tËp lµ nguån t− liÖu cã ho¹i cña nÊm mèc, c«n trïng vµ sù l·o hãa<br /> gi¸ trÞ tham kh¶o lín ®Ó c¸c ®Þa ph−¬ng cña giÊy. ChÊt liÖu giÊy cña Bé s−u tËp<br /> x©y dùng quy −íc lµng v¨n hãa, phong ®−îc s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ cò, sö dông<br /> trµo x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa ë c¬ së, nhiÒu hãa chÊt nh− sufit ®Ó lµm bét cã pha<br /> nghi lÔ thê cóng còng nh− c¨n cø ®Ó kh«i thªm mét hµm l−îng bét gç nhÊt ®Þnh. Khi<br /> phôc l¹i ®×nh miÕu. Bé s−u tËp còng lµ ®é axit t¨ng lµm cho giÊy nhanh chãng bÞ è<br /> nguån t− liÖu quý cho c¸c nhµ nghiªn cøu vµng, gißn.<br /> v¨n hãa, sö häc, d©n téc häc,... t×m hiÓu,<br /> nghiªn cøu vÒ lÞch sö, truyÒn thèng, v¨n Sù tiÕp xóc trùc tiÕp cña con ng−êi<br /> hãa, tÝn ng−ìng... lµng x·, vïng miÒn ViÖt còng lµ nguyªn nh©n g©y h− h¹i tµi liÖu.<br /> Nam. Do vËy, Bé s−u tËp ®· thu hót rÊt HiÖn nay, nh»m b¶o qu¶n tèt nhÊt t×nh<br /> nhiÒu ®éc gi¶ lµ c¸c c¸ nh©n, ®Þa ph−¬ng, tr¹ng vËt lý cña Bé s−u tËp, Th− viÖn<br /> c¸c nhµ nghiªn cøu ®Õn t×m kiÕm vµ khai KHXH kh«ng phôc vô b¶n gèc, nh−ng qua<br /> th¸c. h¬n nöa thÕ kû, Bé s−u tËp ®· phôc vô<br /> hµng ngµn l−ît ng−êi nghiªn cøu, sö dông.<br /> II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o qu¶n vµ khai Kü thuËt ®äc vµ ý thøc b¶o vÖ tµi liÖu cña<br /> th¸c Bé s−u tËp ThÇn tÝch, ThÇn s¾c t¹i Th− viÖn ®éc gi¶ ®· g©y nhiÒu h− h¹i cho Bé s−u<br /> Khoa häc x· héi tËp. ViÖc nh©n sao tµi liÖu phôc vô ®éc gi¶<br /> Trong nh÷ng n¨m qua, víi chøc n¨ng còng lµ t¸c nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng r¸ch,<br /> vµ nhiÖm vô cña m×nh, Th− viÖn KHXH gißn, mê ch÷, r¸ch b×a cña tµi liÖu. Qu¸<br /> ®· kh«ng ngõng chó träng qu¶n lý, b¶o tr×nh thay ®æi ®Þa ®iÓm l−u tr÷, b¶o qu¶n<br /> qu¶n vµ khai th¸c nguån t− liÖu nµy. Bé s−u tËp (trong chiÕn tranh vµ di chuyÓn<br /> VÒ c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o qu¶n: trô së Th− viÖn KHXH) còng khiÕn tµi liÖu<br /> Bé s−u tËp hiÖn ®ang ®−îc l−u tr÷ vµ s¾p bÞ ¶nh h−ëng.<br /> xÕp theo ®¬n vÞ ®Þa danh lµ tæng. Trong VÒ c«ng t¸c tæ chøc khai th¸c: §Ó<br /> mçi ®¬n vÞ b¶o qu¶n, t− liÖu l¹i ®−îc chia b¶o qu¶n l©u dµi vµ cã ®iÒu kiÖn phôc vô<br /> theo ®¬n vÞ ®Þa danh nhá h¬n (cÊp huyÖn) réng r·i nhu cÇu nghiªn cøu vµ khai th¸c<br /> råi ®Õn cÊp nhá h¬n n÷a. Nh÷ng t− liÖu kho t− liÖu quý hiÕm nµy, Th− viÖn<br /> cïng vÒ mét lµng, th«n ®−îc tËp hîp l¹i KHXH ®· biªn so¹n th− môc ThÇn tÝch,<br /> trong tõng tËp. Bé s−u tËp tuy ®−îc l−u thÇn s¾c ViÖt Nam; X©y dùng c¬ së d÷ liÖu<br /> Bé s−u tËp ThÇn tÝch, ThÇn s¾c… 47<br /> <br /> th− môc ThÇn tÝch thÇn s¾c; chuyÓn tµi - ThÇn tÝch thÇn s¾c lµ d¹ng t− liÖu<br /> liÖu sang d¹ng ¶nh kü thuËt sè. Qua ®ã, chÐp tay b»ng ch÷ H¸n hoÆc ch÷ N«m.<br /> c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cã nhu cÇu tra cøu cã Tr¶i qua thêi gian, ch÷ viÕt ®· phai mê<br /> thÓ tra t×m, khai th¸c th«ng tin trªn m¹ng khiÕn cho viÖc ®äc, phiªn ©m, dÞch nghÜa<br /> LAN cña Th− viÖn KHXH. gÆp nhiÒu khã kh¨n, thËm chÝ dÉn ®Õn<br /> ®äc sai, dÞch sai. Do vËy, Th− viÖn KHXH<br /> III. Mét sè ®Ò xuÊt cho c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o qu¶n<br /> nªn cho ®¸nh m¸y l¹i phÇn ch÷ viÕt tay,<br /> ®Ó khai th¸c vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ bé s−u tËp<br /> dÞch ra tiÕng ViÖt phÇn ch÷ H¸n, tiÕn tíi<br /> ThÇn tÝch, ThÇn s¾c<br /> xuÊt b¶n ®Ó phôc vô ®«ng ®¶o c¸c nhµ<br /> Gi÷ g×n vµ ph¸t huy gi¸ trÞ bé s−u tËp nghiªn cøu, c¸c nhµ qu¶n lý còng nh− c¸c<br /> ThÇn tÝch, ThÇn s¾c lµ viÖc lµm rÊt cÇn c¸ nh©n, tæ chøc quan t©m
<br /> thiÕt cña Th− viÖn KHXH nh»m gióp cho<br /> c¸c nhµ nghiªn cøu vµ b¹n ®äc khai th¸c TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> ®−îc nh÷ng th«ng tin, t− liÖu quý b¸u vÒ 1. TrÇn Th¸i B×nh, Ng« ThÕ Long,<br /> lÞch sö, truyÒn thèng, tËp qu¸n, v¨n hãa (2009), Th− viÖn ViÔn §«ng b¸c cæ:<br /> lµng x· ViÖt Nam vµ ph¸t triÓn, n©ng cao Giai ®o¹n 1898 – 1957, Nxb. Khoa häc<br /> hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Th− viÖn KHXH. x· héi, Hµ Néi.<br /> §Ó lµm tèt c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý, b¶o<br /> 2. NguyÔn TiÕn HiÓn, KiÒu V¨n Hèt<br /> qu¶n, ®ång thêi tæ chøc tèt, hiÖu qu¶ c«ng<br /> (2005), Tæ chøc vµ b¶o qu¶n tµi liÖu,<br /> t¸c khai th¸c bé s−u tËp, chóng t«i ®Ò<br /> Nxb. Tr−êng ®¹i häc V¨n ho¸ Hµ Néi,<br /> xuÊt mét sè gi¶i ph¸p sau:<br /> Hµ Néi.<br /> - Bé s−u tËp cÇn ®−îc tæ chøc trong 3. NguyÔn T¸ NhÝ, NguyÔn V¨n ThÞnh<br /> kh«ng gian réng, cã gi¸ l−u tr÷ chuyªn biÖt (2010), TuyÓn tËp thÇn tÝch, Nxb. Hµ<br /> phï hîp còng nh− trang bÞ nh÷ng thiÕt bÞ t¹o Néi, Hµ Néi.<br /> vi khÝ hËu tèt. C¸c b¶n thÇn tÝch, thÇn s¾c<br /> 4. Hå SÜ Quý, V−¬ng Toµn (chñ biªn)<br /> ®−îc ®Æt vµo líp giÊy khö axit tr−íc khi<br /> (2011), Th− viÖn Khoa häc x· héi,<br /> ®ãng gãi vµo c¸c hép b¶o qu¶n.<br /> Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> - Th−êng xuyªn kiÓm tra, ph¸t hiÖn 5. NguyÔn ThÞ Minh Trung, TrÇn ThÞ<br /> nh÷ng h− háng ®Ó kÞp thêi tu bæ, phôc chÕ KiÒu Nga, NguyÔn Lª Ph−¬ng Hoµi<br /> hoÆc lµm b¶n sao b¶o hiÓm. NÕu cã dÊu (2011), “Kh¶o s¸t s¬ bé, ®Ò xuÊt<br /> hiÖu long, bong trang, cÇn gia cè b»ng c¸c ph−¬ng ¸n x©y dùng hå s¬ ®¨ng ký di<br /> kü thuËt chuyªn biÖt, cã chÊt liÖu phï hîp s¶n t− liÖu víi mét bé s−u tËp cæ, quý,<br /> víi t− liÖu. CÇn hîp t¸c víi nh÷ng trung hiÕm t¹i th− viÖn Khoa häc x· héi”,<br /> t©m sinh hãa chuyªn biÖt trong nh÷ng B¸o c¸o ®Ò tµi cÊp c¬ së, ViÖn Th«ng<br /> tr−êng hîp cÇn thiÕt. tin Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> - X©y dùng quy ®Þnh, quy tr×nh cô thÓ 6. ThÇn tÝch, thÇn s¾c x· B×nh L·ng,<br /> trong c¸ch thøc tiÕp cËn tµi liÖu cña ®éc huyÖn CÈm Giµng, tØnh H¶i D−¬ng<br /> gi¶ còng nh− c¸ch thøc, kü thuËt trong (1938) hiÖn ®ang l−u tr÷ t¹i Th− viÖn<br /> b¶o qu¶n tµi liÖu. Khoa häc x· héi.<br /> - §èi víi b¶n sè cña Bé s−u tËp, cÇn 7. ThÇn tÝch, thÇn s¾c x· Tiªu X¸, huyÖn<br /> nghiªn cøu c¬ chÕ an ninh m¹ng nh»m Gia B×nh, tØnh B¾c Ninh (1938) hiÖn<br /> b¶o tån tèt nhÊt c¸c biÓu ghi còng nh− c¸c ®ang l−u tr÷ t¹i Th− viÖn Khoa häc x·<br /> tµi liÖu sè hãa. héi.<br />