Các chiều cạnh của chủ nghĩa đa văn hóa

C¸C CHIÒU C¹NH CñA CHñ NGHÜA §A V¡N HãA<br /> <br /> <br /> NguyÔn Thi Ph−¬ng(*)<br /> <br /> <br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa (Multicuturalism) xuÊt hiÖn vµo thËp niªn 60<br /> cña thÕ kû XX, tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn lµ mét kh¸i niÖm g©y nhiÒu<br /> tranh c·i. Bµi viÕt nh×n nhËn chñ nghÜa ®a v¨n hãa d−íi hai gãc ®é:<br /> Thø nhÊt, víi t− c¸ch lµ mét chÝnh s¸ch x· héi, chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> lµ gi¶i ph¸p nh»m øng phã víi tÝnh ®a d¹ng s¾c téc trong c¸c nhµ<br /> n−íc d©n téc; thø hai, víi t− c¸ch lµ mét häc thuyÕt triÕt häc, chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa h−íng ®Õn viÖc luËn gi¶i tÝnh tÊt yÕu vµ kh¸ch<br /> quan cña tr¹ng th¸i ®a d¹ng v¨n hãa trong xu thÕ toµn cÇu hãa.<br /> <br /> <br /> 1. Nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy chñ nghÜa ®a v¨n hãa Sù næi lªn cña c¸c nhµ n−íc míi, sù<br /> kÕt thóc cña ChiÕn tranh L¹nh, toµn<br /> Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa<br /> cÇu hãa kinh tÕ vµ v¨n hãa, sù gia t¨ng<br /> lµm cho chóng cÇn thiÕt cã nhau, nh−ng<br /> c¸c dßng chuyÓn dÞch d©n c− trªn thÕ<br /> chÝnh ®iÒu ®ã còng l¹i lµ c¬ së cho<br /> giíi víi quy m« lín - lµ nh÷ng diÔn biÕn<br /> nh÷ng xung ®ét gi÷a chóng. Mçi nÒn<br /> næi bËt ¶nh h−ëng tíi sù giao l−u gi÷a<br /> v¨n hãa víi s¾c th¸i cña riªng m×nh<br /> c¸c nÒn v¨n hãa vµ lµm cho c¸c nÒn v¨n<br /> lu«n cã nh÷ng mÆt −u ®iÓm vµ khuyÕt<br /> hãa trë nªn gÇn gòi víi nhau. (*)<br /> ®iÓm, nªn viÖc bæ khuyÕt cho nhau<br /> nh»m hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh Di c− xuyªn biªn giíi ®ang t¹o ra sù<br /> lu«n lµ nhu cÇu néi t¹i cña c¸c nÒn v¨n ®a d¹ng s¾c téc vµ v¨n hãa trong c¸c x·<br /> hãa. HiÖn nay, chñ nghÜa c« lËp, thuyÕt héi. Mét mÆt, mang l¹i nguån nh©n lùc<br /> ®ång hãa hay n¹n ph©n biÖt chñng téc phong phó, gióp thóc ®Èy nÒn kinh tÕ,<br /> tá ra kh«ng kh¶ dông trong viÖc gi¶i v¨n hãa, x· héi cña n−íc chñ nhµ ph¸t<br /> quyÕt vÊn ®Ò ®a d¹ng v¨n hãa n÷a. ViÖc triÓn m¹nh mÏ. MÆt kh¸c, chóng còng<br /> thõa nhËn sù kh¸c biÖt ®ang trë thµnh t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc, bÊt æn trong<br /> nguyªn t¾c c¬ b¶n trong mèi quan hÖ x· héi cña chÝnh nh÷ng n−íc ®ã, lµm<br /> øng xö gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa. Nh−ng suy yÕu nh÷ng mèi g¾n kÕt truyÒn<br /> còng chÝnh sù kh¸c biÖt cña c¸c nÒn v¨n thèng trong c− d©n cña mét quèc gia.<br /> hãa lµm cho nguy c¬ xung ®ét cã c¬ héi §iÒu ®ã lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu<br /> béc lé trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, giao l−u. kh¼ng ®Þnh tÝnh cè kÕt bªn trong céng<br /> TÝnh thèng nhÊt vµ ®a d¹ng cña v¨n<br /> hãa ®ang thùc sù trë thµnh vÊn ®Ò cña (*)<br /> ThS., Khoa Lý luËn chÝnh trÞ, §¹i häc Má -<br /> thêi ®¹i ngµy nay. §Þa ChÊt.<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> ®ång d©n téc (nation) b»ng c¸ch cÇu kh¨n trïm ®Çu −a thÝch cña hä... Nh÷ng<br /> viÖn ®Õn c¸c yÕu tè v¨n hãa, mµ cô thÓ ®iÒu ®ã ®· dÉn tíi cuéc tranh luËn<br /> lµ “b¶n s¾c v¨n hãa”. Tuy nhiªn, do lÞch m¹nh mÏ nh»m t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p<br /> sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mµ hÇu hÕt ®Ó võa t«n träng c¸c gi¸ trÞ truyÒn<br /> c¸c céng ®ång d©n téc trong vßng tay thèng cña c¸c céng ®ång thiÓu sè song<br /> nhµ n−íc l¹i th−êng kh«ng thuÇn nhÊt vÉn kh«ng xa rêi nh÷ng gi¸ trÞ x· héi<br /> vÒ v¨n hãa, bëi nã ®−îc h×nh thµnh trªn ®−îc theo ®uæi réng r·i h¬n.<br /> c¬ së liªn hiÖp c¸c s¾c téc (téc ng−êi/<br /> Trong bèi c¶nh ®ã, ®· cã nhiÒu<br /> ethnicities) kh¸c nhau. HiÖn nay, nh÷ng<br /> ph−¬ng ¸n vµ chÝnh s¸ch kh¸c nhau<br /> mèi liªn kÕt nh− vËy ®ang bÞ ®e däa bëi<br /> ®−îc thö nghiÖm, ch¼ng h¹n nh−<br /> t¸c ®éng cña toµn cÇu hãa, mµ cô thÓ<br /> “h−íng t©m”, “®ång hãa”, “hßa nhËp”...<br /> nh− t×nh tr¹ng “nhËp c−” hay “nh÷ng<br /> vµ chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ mét trong sè<br /> ho¹t ®éng giao tiÕp xuyªn biªn giíi”.<br /> ®ã, nh»m h−íng ®Õn môc tiªu: võa thóc<br /> C¸c nhµ n−íc-d©n téc ®· nhËn thÊy<br /> ®Èy sù tham gia cña c¸c nhãm thiÓu sè<br /> r»ng, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò<br /> s¾c téc vµ v¨n hãa vµo trong x· héi, t¹o<br /> n¶y sinh liªn quan ®Õn tÝnh cè kÕt d©n<br /> c¬ héi cho hä tiÕp cËn ®−îc víi c¸c<br /> téc (hay nãi c¸ch kh¸c lµ khèi ®¹i ®oµn<br /> nguån lùc cña x· héi, võa duy tr× ®−îc<br /> kÕt d©n téc).<br /> sù thèng nhÊt, æn ®Þnh trong x· héi.<br /> Bªn c¹nh ®ã, cïng víi sù phæ biÕn<br /> Nh− vËy, cã thÓ thÊy, ý t−ëng ®a<br /> nh÷ng gi¸ trÞ d©n chñ trªn ph¹m vi toµn<br /> v¨n hãa lµ mét biÕn ®æi ®Þnh h−íng ®èi<br /> cÇu, c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè<br /> víi ®−êng lèi cña c¸c nhµ n−íc-d©n téc.<br /> trong mét nhµ n−íc-d©n téc ®ang t×m<br /> Khëi nguån tõ nh÷ng thay ®æi trong m«<br /> c¸ch kh¼ng ®Þnh m×nh, buéc c¸c nhµ<br /> h×nh s¾c téc, tõ thÕ kû XIX, c¸c nhµ<br /> n−íc-d©n téc ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña<br /> n−íc ®· nç lùc h−íng vµo viÖc t×m kiÕm<br /> hä. Ch¼ng h¹n, chñ nghÜa Mü gèc lai bÞ<br /> gi¶i ph¸p nh»m gi¶m bít nh÷ng kh¸c<br /> ph¶n ®èi nhiÒu trong “kû nguyªn tiÕn<br /> biÖt v¨n hãa vµ ®ång nhÊt hãa d©n c−<br /> bé” ë Mü l¹i b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh<br /> ngo¹i lai. Nh÷ng nç lùc nµy, trong h¬n<br /> mÏ trong nh÷ng n¨m 1960 vµ 1970.<br /> ba thËp kû trë l¹i ®©y, cµng trë nªn<br /> Thùc tÕ ®a d¹ng v¨n hãa th−êng m¹nh h¬n. Bëi, c¸c vÊn ®Ò nh− chñng<br /> lµm n¶y sinh nh÷ng xung ®ét bëi vÊn ®Ò téc, téc ng−êi vµ ng«n ng÷, trong c¸c chÕ<br /> nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng ®é d©n chñ ph−¬ng T©y còng nh− trong<br /> gi¶i quyÕt ®−îc. Cã nh÷ng gi¸ trÞ ®−îc khèi X« ViÕt cò, lµ nguån gèc cña nh÷ng<br /> céng ®ång v¨n hãa nµy thõa nhËn xung ®ét vµ yªu s¸ch ngµy cµng gia<br /> nh−ng l¹i lµ phi chuÈn mùc ®èi víi céng t¨ng. Kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, c¸c nhãm<br /> ®ång v¨n hãa kh¸c. Ch¼ng h¹n nh−, d©n c− b¶n ®Þa, c¸c nhãm thiÓu sè t«n<br /> céng ®ång ph−¬ng T©y ph¶n ®èi ng−êi gi¸o ®a ng«n ng÷, c¸c nhãm nhËp c− ®·<br /> Hµn Quèc ¨n thÞt chã; phô huynh cña cã nh÷ng biÓu hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó,<br /> c¸c häc sinh ng−êi Håi gi¸o ë Ph¸p vµ nhiÒu hay Ýt, mong muèn thÊy v¨n hãa<br /> (míi gÇn ®©y) ë Singapore ®· th¸ch thøc cña m×nh ®−îc thõa nhËn. MÆt kh¸c, sù<br /> tÝnh hîp ph¸p còng nh− tÝnh phï hîp tån t¹i cña c¸c nhãm thiÓu sè ®Æt ra mét<br /> ®¹o ®øc cña c¸c quy ®Þnh trong tr−êng vÊn ®Ò vÒ c«ng b»ng x· héi: trong mét<br /> häc c«ng cÊm c¸c n÷ sinh ng−êi Håi gi¸o x· héi d©n chñ, sù thùc hµnh mét t«n<br /> (hay cha mÑ cña hä) ®éi nh÷ng chiÕc gi¸o hay mét ng«n ng÷ vÒ nguyªn t¾c lµ<br /> C¸c chiÒu c¹nh… 13<br /> <br /> tù do. XÐt theo ®ã, viÖc ñng hé kh«ng ®ßi quyÒn c«ng d©n vµo nh÷ng n¨m<br /> c«ng b»ng ®èi víi mçi t«n gi¸o, ng«n 1960, vµ ®−îc sö dông réng r·i vµo ®Çu<br /> ng÷, hay mçi s¾c téc trong x· héi lµ mét nh÷ng n¨m 1980 khi n−íc nµy tiÕn<br /> viÖc lµm hoµn toµn kh«ng phï hîp vµ hµnh c¶i c¸ch ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë<br /> ®óng ®¾n víi nguyªn t¾c d©n chñ. c¸c tr−êng c«ng lËp, chuyÓn sang mét<br /> ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y “®a d¹ng” h¬n<br /> 2. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa víi t− c¸ch lµ mét phong<br /> vÒ mÆt v¨n hãa. KÓ tõ cuèi nh÷ng n¨m<br /> trµo vµ chÝnh s¸ch hiÖn thùc<br /> 1980, ë Mü, rÊt nhiÒu Ên phÈm x· héi<br /> Víi t− c¸ch lµ mét chÝnh s¸ch x· ®· ®Ò cËp tíi thuËt ng÷ “chñ nghÜa ®a<br /> héi, chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ gi¶i ph¸p v¨n hãa”. Nhµ x· héi häc næi tiÕng theo<br /> nh»m øng phã víi tÝnh ®a d¹ng s¾c téc chñ nghÜa b¶o thñ míi Nathan Glazer<br /> ®ang g©y ra nh÷ng ph¶n øng kh¸c nhau thõa nhËn r»ng, chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> trong x· héi d©n sù. lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái ë Mü (Antonina<br /> XÐt vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö, thuËt Kolodii, 2004).<br /> ng÷ “chñ nghÜa ®a v¨n hãa” ®−îc<br /> truyÒn b¸ réng r·i ë khu vùc B¾c Mü tõ ë ch©u ¢u, chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> nh÷ng n¨m 1960, khi t¹i ®ã dÊy lªn lµn d−êng nh− thÝch dông víi nhiÒu t×nh<br /> sãng “®ßi ®−îc thõa nhËn” cña nh÷ng huèng, tõ viÖc cÊu tróc nhµ n−íc cho<br /> ng−êi thuéc c¸c céng ®ång thiÓu sè (xÐt ®Õn vÊn ®Ò thõa nhËn quyÒn thiÓu sè vµ<br /> trªn ph−¬ng diÖn l·nh thæ, ng«n ng÷, quyÒn ng«n ng÷... HÖ qu¶ lµ mét sè quèc<br /> chñng téc). Theo Charles Taylor, thuËt gia ch©u ¢u ®· thÓ chÕ hãa chñ nghÜa<br /> ng÷ nµy cµng trë nªn phæ biÕn khi nã ®a nguyªn (pluralism) b»ng c¸ch t¹o ra<br /> ®−îc g¾n víi “nÒn chÝnh trÞ cña nh÷ng c¸c khu vùc cã chñ quyÒn h¹n chÕ,<br /> nhu cÇu ®ßi ®−îc thõa nhËn” vµ g¾n víi ch¼ng h¹n nh− ë Italia hay T©y Ban<br /> xu thÕ d©n chñ trong viÖc “b¶o vÖ tÝnh Nha. Nh÷ng n−íc kh¸c th× x©y dùng<br /> ®a d¹ng v¨n hãa trong mét viÔn c¶nh quy chÕ nhµ n−íc cho phÐp sö dông ®a<br /> phæ qu¸t”. ng«n ng÷ nh− BØ hay Thôy Sü - ë nh÷ng<br /> n−íc nµy mçi céng ®ång ng«n ng÷ ®Òu<br /> T¹i Canada, sù ®èi ®Çu gi÷a céng cã thÓ chÕ riªng cña m×nh. Riªng Ph¸p,<br /> ®ång Ph¸p ng÷ vµ Anh ng÷ xoay quanh §øc, Anh vµ Hµ Lan l¹i cã c¸ch hiÓu<br /> chñ ®Ò kiÕn t¹o mét x· héi “l−ìng ng÷” kh¸c vÒ chñ nghÜa ®a v¨n hãa. Còng<br /> vµ “l−ìng diÖn v¨n hãa” ®· ®ßi hái mét gièng nh− Mü, hä sö dông chñ nghÜa ®a<br /> ñy ban Hoµng gia vÒ chñ nghÜa ®a v¨n v¨n hãa ®Ó t¹o nªn mét h×nh th¸i céng<br /> hãa ra ®êi. Vµ ®iÒu nµy ®· t¹o c¬ së ®ång chung cho tÊt c¶, ®Æc biÖt lµ ®Ó<br /> ph¸p lý cho kh¸i niÖm chñ nghÜa ®a v¨n cuèn nh÷ng ng−êi nhËp c− vµo mét hÖ<br /> hãa, ®Ó råi sau ®ã, thuËt ng÷ nµy ®−îc thèng nhÊt trÝ xoay quanh c¸i trô cét<br /> ph¸p ®iÓn hãa trong HiÕn ph¸p Canada d©n téc (nation) vèn tån t¹i tr−íc khi<br /> t¹i ch−¬ng vÒ C¸c quyÒn vµ Tù do. Víi nh÷ng ng−êi nhËp c− cã mÆt ë m¶nh ®Êt<br /> ®Þa vÞ chÝnh trÞ vµ ph¸p lý nh− vËy, chñ nµy; vµ ®ã còng lµ ph−¬ng thøc ®Ó ®iÒu<br /> nghÜa ®a v¨n hãa ®−îc thõa nhËn nh− hßa c¸c nhu cÇu ®a d¹ng trong x· héi<br /> mét nguyªn t¾c ®Æc tr−ng nÒn t¶ng cña (Riva-Kastoryan, 2009).<br /> Nhµ n−íc Canada.<br /> Cßn ë Mü, t− t−ëng “chñ nghÜa ®a §øng tr−íc vÊn ®Ò ®a v¨n hãa cã rÊt<br /> v¨n hãa” b¾t nguån tõ c¸c phong trµo nhiÒu quan ®iÓm gi¶i quyÕt kh¸c nhau.<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> Theo Chandran Kukathas th× cã n¨m hä ®ång hãa ë bÊt kú møc ®é nµo<br /> ph¶n øng cã thÓ cã tr−íc vÊn ®Ò ®a (Chandran Kukathas, 2004).<br /> d¹ng v¨n hãa.<br /> XÐt trªn ph−¬ng diÖn møc ®é héi<br /> Thø nhÊt, chñ nghÜa c« lËp ng¨n nhËp cña c¸c céng ®ång thiÓu sè ngo¹i<br /> c¶n bÊt kú lo¹i ®a d¹ng v¨n hãa nµo lai víi c− d©n b¶n ®Þa, cã ba m« h×nh<br /> xuÊt hiÖn - nhÊt lµ nÕu c¸c ®èi t−îng ®ã chÝnh s¸ch nh»m ng¨n chÆn xung ®ét vÒ<br /> kh«ng gièng nhau. mÆt s¾c téc vµ mÊt æn ®Þnh.<br /> Thø hai, thuyÕt ®ång hãa ®−a ra<br /> Thø nhÊt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch dùa<br /> mét ®èi ¸n ®èi phã kh¸c víi chñ nghÜa<br /> trªn m« h×nh ®ång hãa, trong ®ã c¸c téc<br /> biÖt lËp lµ chÝnh s¸ch chÊp nhËn nh÷ng<br /> ng−êi thiÓu sè sÏ hîp nhÊt hoµn toµn<br /> ng−êi bªn ngoµi song víi quan ®iÓm<br /> vµo x· héi vµ nhµ n−íc th«ng qua qu¸<br /> ®ång hãa hä vµo x· héi hiÖn tån, b»ng<br /> tr×nh thay ®æi c¸ nh©n, c¸c c¸ nh©n<br /> c¸ch ®ã h¹n chÕ quy m« biÕn ®æi v¨n<br /> buéc ph¶i tõ bá nh÷ng ®Æc tr−ng ng«n<br /> hãa trong n−íc. §©y lµ mét chÝnh s¸ch<br /> ng÷, v¨n hãa vµ x· héi cña m×nh vµ tiÕp<br /> nh»m cè g¾ng tiÕp biÕn vÒ v¨n hãa<br /> nhËn nh÷ng ®Æc tr−ng nµy cña nhãm<br /> nh÷ng ng−êi míi ®Õn, mÆc dï còng cã<br /> s¾c téc chiÕm −u thÕ h¬n. Theo m« h×nh<br /> thÓ chÊp nhËn víi sù t«n träng dµnh cho<br /> nµy th× kh«ng cã chç cho sù l−u gi÷ c¸c<br /> d©n b¶n xø thiÓu sè.<br /> th«ng lÖ v¨n hãa, ng«n ng÷ hay x· héi<br /> Thø ba, thuyÕt ®a v¨n hãa yÕu s½n riªng biÖt. Ng−êi ta cho r»ng, b»ng viÖc<br /> sµng chÊp nhËn sù ®a d¹ng cña nh÷ng hßa m×nh hoµn toµn vµo trong x· héi<br /> ng−êi míi ®Õn, vµ kh«ng lo ng¹i nÕu hä chñ ®¹o, c¬ së cña sù xung ®ét vÒ mÆt<br /> vÉn ch−a bÞ ®ång hãa. C¸nh cöa nªn më s¾c téc sÏ kh«ng cßn tån t¹i n÷a. Vai trß<br /> ra cho bÊt cø ng−êi nµo muèn gia nhËp cña nhµ n−íc trong m« h×nh nµy bÞ giíi<br /> vµo x· héi; vµ quy m« mµ bÊt cø ai cã h¹n bëi sù thay ®æi ®−îc coi lµ thuéc<br /> thÓ ®ång hãa theo nªn ®−îc quyÕt ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n. Kh«ng cã sù<br /> bëi mong muèn vµ kh¶ n¨ng lµm ®iÒu thay ®æi nµo lµ b¾t buéc ®èi víi c¸c thÓ<br /> ®ã cña mçi c¸ nh©n. chÕ luËt ph¸p, gi¸o dôc, phóc lîi hay y<br /> tÕ cña nhµ n−íc mÆc dï thùc tiÔn vµ c¸c<br /> Thø t−, thuyÕt ®a v¨n hãa m¹nh lµ<br /> thÓ chÕ liªn quan tíi chÝnh s¸ch ph©n<br /> x· héi nªn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p<br /> lËp cã thÓ cÊm.<br /> tÝch cùc kh«ng chØ cho phÐp nh÷ng<br /> ng−êi ®ã tham dù víi t− c¸ch thµnh viªn Thø hai lµ nh÷ng chÝnh s¸ch dùa<br /> ®Çy ®ñ cña x· héi, mµ cßn cho phÐp hä trªn m« h×nh ph©n biÖt ®èi xö, theo ®ã<br /> gi÷ nguyªn b¶n s¾c vµ c¸c truyÒn thèng xung ®ét cã thÓ tr¸nh ®−îc nhê qu¸<br /> riªng biÖt cña hä. Sù ®a d¹ng kh«ng chØ tr×nh lo¹i trõ hay gi¶m tíi møc tèi thiÓu<br /> nªn ®−îc khoan dung mµ cßn nªn ®−îc sù tiÕp xóc víi c¸c téc ng−êi thiÓu sè.<br /> nu«i d−ìng hay thóc ®Èy, vµ ñng hé - c¶ KiÓu cùc ®oan cña m« h×nh nµy bao gåm<br /> vÒ mÆt tµi chÝnh (nÕu cÇn) lÉn b»ng c¸c sù trôc xuÊt hay “thanh trõng s¾c téc”<br /> quyÒn ®Æc biÖt cho c¸c nÒn v¨n hãa c¸c téc ng−êi thiÓu sè. Tuy nhiªn, c¸ch<br /> thiÓu sè. thøc phæ biÕn h¬n n÷a lµ nh÷ng chÝnh<br /> Thø n¨m, n¹n ph©n biÖt chñng téc s¸ch vÒ c¬ b¶n lµ h¹n chÕ sù tham gia<br /> lµ kh«ng chØ t×m c¸ch lo¹i trõ c¸c céng cña c¸c thµnh viªn téc ng−êi thiÓu sè<br /> ®ång thiÓu sè v¨n hãa (th−êng lµ bëi vµo x· héi chñ ®¹o. Ng−êi ta kh«ng ®ßi<br /> kh«ng thÓ lµm ®−îc ®iÒu ®ã) mµ cßn cÊm hái c¸c thÓ chÕ nhµ n−íc ph¶i gióp ®ì<br /> C¸c chiÒu c¹nh… 15<br /> <br /> c¸c thµnh viªn c¸c téc ng−êi thiÓu sè. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa víi t− c¸ch lµ<br /> Nhµ n−íc, tr¸i ng−îc víi m« h×nh ®ång mét triÕt lý x· héi ®i t×m sù thèng nhÊt<br /> hãa, cã thÓ cho phÐp, hoÆc trong mét vµi trong tÝnh ®a d¹ng cña c¸c nÒn v¨n hãa.<br /> tr−êng hîp tµi trî c¸c thÓ chÕ t−¬ng tù Nã thõa nhËn sù kh¸c biÖt, ®ång thêi cã<br /> ph¸t triÓn nh»m phôc vô tèi thiÓu cho th¸i ®é khoan dung vµ t«n träng tèi ®a<br /> c¸c nhu cÇu gi¸o dôc, y tÕ hay v¨n hãa ®èi víi sù kh¸c biÖt.<br /> cña c¸c téc ng−êi thiÓu sè, nh÷ng nhu C¬ së lý luËn cña chñ nghÜa ®a v¨n<br /> cÇu mµ hä kh«ng ®−îc tháa m·n trong hãa dùa trªn nguyªn t¾c sè mét cña chñ<br /> x· héi chñ ®¹o. nghÜa tù do cæ ®iÓn, ®ã lµ tù do c¸ nh©n<br /> Thø ba lµ mét chÝnh s¸ch x· héi ®−îc sèng mét cuéc sèng cña chÝnh<br /> thõa nhËn nh÷ng ng−êi bªn ngoµi vµ m×nh, hiÓu theo c¸ch kh¸c c¸c nÒn v¨n<br /> chÊp nhËn c¸c c¸ch thøc cña hä dï hä cã hãa thiÓu sè ®−îc chÊp nhËn bªn trong<br /> cè g¾ng héi nhËp vµo x· héi míi hay mét x· héi tù do: ng−êi d©n kh«ng buéc<br /> chän c¸ch b¶o l−u c¸c truyÒn thèng vµ ph¶i sèng theo nh÷ng gi¸ trÞ mµ hä<br /> ®øc tin riªng cña hä. Mét chÝnh thÓ cã kh«ng thÓ tu©n theo, hay bÞ cÊm sèng<br /> thÓ ®¬n gi¶n phñ nhËn c¸c nÒn v¨n hãa theo nh÷ng gi¸ trÞ mµ hä yªu thÝch. Do<br /> hay c¸c céng ®ång thiÓu sè bªn trong ®ã, mèi quan t©m c¬ b¶n cña chñ nghÜa<br /> chÝnh thÓ ®ã cã quyÒn trë thµnh mét tù do lµ t×m kiÕm c¸ch thøc nµo ®ã mµ<br /> phÇn cña x· héi khi tõ chèi cho phÐp hä theo ®ã nh÷ng ng−êi theo ®uæi c¸c gi¸<br /> héi nhËp vµo x· héi. T−¬ng tù, nã cã thÓ trÞ kh¸c nhau cã thÓ sèng cïng nhau mµ<br /> phñ nhËn kh«ng cho nh÷ng ng−êi míi kh«ng sî x¶y ra xung ®ét. §©y lµ mét<br /> ®Õn cã c¬ héi tham dù vµo x· héi b»ng vÊn ®Ò nghiªm tóc, bëi kh¶ n¨ng x¶y ra<br /> c¸ch cÊm hä gia nhËp hay trë thµnh xung ®ét lµ rÊt lín trong mét x· héi mµ<br /> thµnh viªn; thËm chÝ nã cã thÓ trôc xuÊt trong ®ã tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu cè g¾ng, vµ<br /> c¸c céng ®ång thiÓu sè ra khái chÝnh thÓ. vÒ nguyªn t¾c lµ quyÒn ®−îc c«ng nhËn,<br /> sèng theo nh÷ng gi¸ trÞ yªu thÝch cña hä<br /> B»ng viÖc thõa nhËn quyÒn cña c¸c<br /> - hay chÝ Ýt, kh«ng ph¶i sèng theo nh÷ng<br /> nhãm, c¸c c¸ nh©n vµ ®¶m b¶o cho hä<br /> gi¸ trÞ mµ hä kh«ng thÓ tu©n theo.<br /> ®−îc tham dù c«ng b»ng vµo x· héi, chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa cho r»ng mét chÝnh Nh− vËy th× kh¶ n¨ng khuyÕn khÝch<br /> c¸c xung ®ét x· héi sÏ rÊt cao, nhÊt lµ<br /> s¸ch nh− vËy cã lîi cho c¶ c¸ nh©n lÉn<br /> sau nh÷ng tuyªn bè vÒ nh÷ng nguy<br /> x· héi réng lín h¬n qua viÖc lµm gi¶m<br /> hiÓm vèn cã trong tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa<br /> nh÷ng ¸p lùc ®èi víi sù xung ®ét x· héi<br /> cña Huntington vÒ sù ®ông ®é gi÷a c¸c<br /> n¶y sinh tõ thÕ bÊt lîi, sù bÊt b×nh ®¼ng<br /> nÒn v¨n minh, trong ®ã t«n gi¸o ®−îc<br /> vµ lµm phong phó thªm cho x· héi nãi<br /> cho lµ yÕu tè ®ãng vai trß then chèt. §Ó<br /> chung. C¸ch nh×n nhËn cña chñ nghÜa ®a<br /> tr¸nh xung ®ét tíi møc tèi ®a chñ nghÜa<br /> v¨n hãa kh¸ t−¬ng ®ång víi quan ®iÓm ®a v¨n hãa cÇn ®Õn chÕ ®é khoan dung.<br /> cña UNESCO vÒ tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa. Khoan dung vèn b¾t nguån tõ t− t−ëng<br /> 3. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa víi t− c¸ch lµ mét häc yªu th−¬ng ng−êi kh¸c nh− chÝnh b¶n<br /> thuyÕt triÕt häc th©n m×nh trong Kit« gi¸o vµ sau nµy<br /> trë thµnh mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña<br /> Víi t− c¸ch lµ mét häc thuyÕt triÕt chñ nghÜa tù do cæ ®iÓn. Cã thÓ m« t¶<br /> häc, chñ nghÜa ®a v¨n hãa h−íng ®Õn mét chÕ ®é ®a v¨n hãa tù do cæ ®iÓn lµ<br /> viÖc luËn gi¶i tÝnh tÊt yÕu vµ kh¸ch mét chÕ ®é khoan dung tèi cao. Nã<br /> quan cña tr¹ng th¸i ®a d¹ng v¨n hãa. khoan dung tíi møc s½n sµng chÊp nhËn<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> bªn trong nã cã nh÷ng ng−êi chèng l¹i chñ nghÜa ®a v¨n hãa. Chñ nghÜa ®a<br /> nã. Song, ®ång thêi, nã sÏ kh«ng ®−a ra v¨n hãa h−íng tíi viÖc t×m kiÕm “nh÷ng<br /> sù b¶o hé hay lîi thÕ ®Æc biÖt cho bÊt kú c¸ch thøc h÷u hiÖu ®Ó hßa hîp nh÷ng<br /> nhãm hay céng ®ång c¸ biÖt nµo. Nã sÏ ®ßi hái chÝnh ®¸ng vÒ sù thèng nhÊt vµ<br /> kh«ng ng¨n c¶n bÊt cø ng−êi nµo theo tÝnh ®a d¹ng, ®Ó ®¹t ®−îc sù thèng nhÊt<br /> ®uæi nh÷ng môc tiªu riªng cña hä hay chÝnh trÞ mµ kh«ng lµm thay ®æi v¨n<br /> cè g¾ng duy tr× nh÷ng truyÒn thèng hãa, vµ nu«i d−ìng trong c¸c c«ng d©n<br /> riªng biÖt; song nã còng kh«ng ®Ò cao cña nã ý thøc ‘thuéc vÒ’ chung vµ thiÖn<br /> hay trî cÊp cho nh÷ng ng−êi ®−îc ®Æc ý t«n träng vµ chÊp nhËn nh÷ng kh¸c<br /> biÖt yªu thÝch. §©y lµ thuyÕt ®a v¨n hãa biÖt v¨n hãa s©u s¾c”. Chñ nghÜa ®a v¨n<br /> kh«ng cã sù sî h·i hay thiªn vÞ hãa ®Ò cao (vµ ®ßi hái) sù t«n träng, lßng<br /> (Chandran Kukathas, 2004). khoan dung, sù ®èi xö b×nh ®¼ng vµ c¬<br /> héi ngang b»ng cho toµn bé c¸c nhãm<br /> Nh÷ng nÒn v¨n hãa kh¸c biÖt thÓ<br /> kh¸c biÖt v¨n hãa.<br /> hiÖn thµnh nh÷ng hÖ thèng biÓu t−îng<br /> vµ thÕ giíi quan kh¸c biÖt vÒ ®êi sèng. Tuy nhiªn, tÝnh kh¶ thi cña quan<br /> B¶n th©n c¸c nÒn v¨n hãa cÇn cã nhau ®iÓm nµy bÞ nghi ngê, bëi kh«ng thÓ cã<br /> ®Ó hiÓu b¶n th©n m×nh h¬n, ®iÒu ®ã cã chuyÖn mét chÕ ®é chÝnh trÞ l¹i cã thÓ<br /> nghÜa lµ, kh«ng cã nÒn v¨n hãa nµo trung hßa vÒ mÆt ®¹o ®øc hay v¨n hãa.<br /> hoµn h¶o c¶ ®Ó tõ ®ã cã quyÒn ¸p ®Æt C¸i thÕ giíi ®−îc thuyÕt ®a v¨n hãa m« t¶<br /> b¶n th©n nã lªn nh÷ng nÒn v¨n hãa lµ kh«ng cã chÕ ®é chÝnh trÞ theo ®óng<br /> kh¸c. MÆt kh¸c, b¶n s¾c v¨n hãa kh«ng nghÜa. Chóng ta cã thÓ gäi ®©y lµ thuyÕt<br /> ph¶i lµ yÕu tè nhÊt thµnh bÊt biÕn, nã ®a v¨n hãa-v« chÝnh phñ (anarcho-<br /> mang tÝnh ®a nguyªn, linh ®éng vµ cëi multiculturalism). Tuy nhiªn, ®ã kh«ng<br /> më. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa ®a v¨n chØ lµ mét thÕ giíi hÕt søc phi hiÖn thùc,<br /> hãa cho r»ng tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n hãa ®Òu mµ døt kho¸t kh«ng ph¶i lµ kiÓu thÕ giíi<br /> ®−îc n¶y sinh tõ nh÷ng t−¬ng t¸c vµ tõ mµ chóng ta ®ang sèng trong ®ã.<br /> viÖc hÊp thô nh÷ng ¶nh h−ëng cña<br /> nh÷ng nÒn v¨n hãa kh¸c. 4. Mét sè vÊn ®Ò n¶y sinh xung quanh chñ nghÜa<br /> ®a v¨n hãa<br /> Tõ nh·n quan cña chñ nghÜa ®a v¨n<br /> hãa, mét x· héi tèt ®Ñp lµ x· héi nu«i HiÖn nay, chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ<br /> d−ìng tÝnh ®a d¹ng vµ khuyÕn khÝch thuËt ng÷ ®−îc th¶o luËn nhiÒu trong<br /> cuéc ®èi tho¹i s¸ng t¹o gi÷a c¸c v¨n hãa c¸c nghiªn cøu hËu hiÖn ®¹i. Cã nhiÒu<br /> kh¸c nhau vµ gi÷a nh÷ng quan ®iÓm quan niÖm vµ c¸ch luËn gi¶i kh¸c nhau<br /> ®¹o ®øc cña chóng. Mét x· héi nh− vËy, vÒ kh¸i niÖm còng nh− vai trß vµ ¶nh<br /> kh«ng chØ t«n träng ®Õn c¸c quyÒn cña h−ëng cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa.<br /> thµnh viªn ®èi víi v¨n hãa cña hä, më Nh÷ng ng−êi ñng hé m¹nh mÏ thuyÕt<br /> réng phæ lùa chän, mµ cßn ph¶i quan ®a v¨n hãa th× nhÊn m¹nh ®Õn cèt lâi<br /> t©m ®Õn søc m¹nh tù phª ph¸n, tÝnh tù nh©n v¨n, ®Õn sù t«n träng vµ thõa<br /> quyÕt, h×nh ¶nh, c¶m t×nh mang tÝnh trÝ nhËn ch©n gi¸ trÞ cña c¸c c¸ thÓ thuéc<br /> tuÖ vµ ®¹o ®øc cña c¸c v¨n hãa kh¸c tÊt c¶ c¸c nhãm v¨n hãa. Trong khi,<br /> nhau - ®Ó gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi l¹i kh¼ng ®Þnh<br /> thÞnh v−îng cña toµn x· héi (Bhikhu r»ng, chñ nghÜa ®a v¨n hãa cã thÓ trë<br /> Parekh, 2004). thµnh mét lùc l−îng g©y chia rÏ ®èi víi<br /> Nguyªn t¾c thèng nhÊt trong tÝnh céng ®ång d©n téc, lµm xãi mßn tÝnh<br /> ®a d¹ng ®−îc coi lµ yªu cÇu tèi ®a cña ®ång nhÊt d©n téc.<br /> C¸c chiÒu c¹nh… 17<br /> <br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ mét thuËt chÝnh sù ®èi tho¹i vµ tranh luËn ®ã, vµ<br /> ng÷ chÝnh trÞ g©y tranh c·i dÔ bÞ l¹m viÖc ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ ®ã, bÞ chñ<br /> dông vµ hiÓu sai. Mét sè ng−êi cho nghÜa ®a v¨n hãa ®−¬ng ®¹i cè g¾ng<br /> r»ng chñ nghÜa ®a v¨n hãa liªn quan ng¨n c¶n nh©n danh “sù khoan dung”<br /> trùc tiÕp tíi quan ®iÓm chÝnh trÞ vÒ sù vµ “t«n träng”.<br /> thõa nhËn vµ vÒ sù kh¸c biÖt, lµ chÝnh<br /> s¸ch cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tÝnh Mét x· héi thùc sù ®a d¹ng lµ x· héi<br /> ®a d¹ng, kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c nÒn mµ trong ®ã c¸c c«ng d©n hoµn toµn tù<br /> v¨n hãa kh¸c nhau vµ t«n träng nh÷ng do theo ®uæi nh÷ng gi¸ trÞ vµ th«ng lÖ<br /> yªu s¸ch kh¸c nhau cña c¸c céng ®ång kh¸c nhau mét c¸ch riªng t−, trong khi<br /> thiÓu sè. Víi mét sè ng−êi kh¸c th× chñ ®ã ë ph¹m vi x· héi, tÊt c¶ c«ng d©n ®Òu<br /> nghÜa ®a v¨n hãa lµ chÝnh s¸ch vÒ viÖc ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng vÒ mÆt chÝnh trÞ<br /> b¶o vÖ c¸c nÒn v¨n hãa ®Þa ph−¬ng bÊt kÓ nh÷ng kh¸c biÖt trong cuéc sèng<br /> mang tÝnh ®Æc thï tr−íc c¸c nÒn v¨n riªng t− cña hä. Tuy nhiªn, ngµy nay<br /> hãa b¸ quyÒn vµ nÒn v¨n hãa toµn cÇu, thuyÕt ®a nguyªn l¹i mang ý nghÜa tr¸i<br /> hoÆc nã cã thÓ ®−îc xem nh− lµ mét ng−îc. QuyÒn ®−îc thùc hµnh mét t«n<br /> h×nh thøc níi láng cña chñ nghÜa ®a gi¸o riªng biÖt, ®−îc nãi mét ng«n ng÷<br /> nguyªn v¨n hãa (cultural pluralism). riªng, ®−îc ®i theo mét th«ng lÖ v¨n hãa<br /> ChÝnh v× sù kh«ng ®ång nhÊt nh− vËy riªng bÞ coi lµ ®iÒu ®¸ng mong muèn cña<br /> trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®a v¨n mäi ng−êi h¬n lµ sù tù do c¸ nh©n. C¸c<br /> hãa nªn viÖc ph©n biÖt nã nh− lµ mét nhãm lîi Ých kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i thÓ<br /> ph¶n øng thùc tÕ tr−íc tÝnh ®a d¹ng vµ chÕ hãa nh÷ng “kh¸c biÖt” cña hä trong<br /> nh− lµ mét khÝa c¹nh cña triÕt lý x· héi ph¹m vi c«ng céng. Vµ ®Ó hiÖn thùc hãa<br /> ñng hé nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc thï ®èi víi viÔn c¶nh ®ã, chóng ta ph¶i nhê ®Õn<br /> nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa lµ hÕt søc Ngµi C¶nh s¸t T− t−ëng.<br /> quan träng.<br /> Theo Kenan Malik, chñ nghÜa ®a<br /> Tuy nhiªn, ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi v¨n hãa lµ mét quan ®iÓm ®éc ®o¸n,<br /> chèng chñ nghÜa ®a v¨n hãa ph¶n b¸c chèng l¹i loµi ng−êi. TiÕn bé chÝnh trÞ<br /> l¹i lµ, víi tÝnh chÊt lµ mét qu¸ tr×nh thùc sù cÇn ®Õn hµnh ®éng chø kh«ng<br /> chÝnh trÞ, nã lµm xãi mßn nh÷ng g× lµm ph¶i sù thõa nhËn, sù hoµi nghi chø<br /> nªn gi¸ trÞ cña sù ®a d¹ng v¨n hãa. Sù kh«ng ph¶i t«n träng, kh«ng cÇn ®Õn sù<br /> ®a d¹ng lµ quan träng, kh«ng ph¶i v× viÖn trî cña C¶nh s¸t T− T−ëng mµ lµ<br /> nh÷ng yÕu tè n»m trong hay thuéc b¶n sù trui rÌn nh÷ng mèi g¾n kÕt chung vµ<br /> th©n sù ®a d¹ng ®ã, mµ bëi v× nã cho nh÷ng cuéc ®Êu tranh chung (Kenan<br /> phÐp chóng ta më réng tÇm nhËn thøc Malik, 2002).<br /> cña m×nh, cho phÐp chóng ta so s¸nh<br /> vµ ®èi chiÕu c¸c gi¸ trÞ, niÒm tin vµ HiÖn vÉn ch−a cã c¸ch hiÓu vµ lý<br /> c¸ch sèng kh¸c nhau, vµ ®−a ra nh÷ng gi¶i thèng nhÊt vÒ chñ nghÜa ®a v¨n<br /> ®¸nh gi¸ vÒ chóng. Nãi c¸ch kh¸c, bëi hãa. Do vËy, ®i s©u t×m hiÓu vµ ®−a ra<br /> v× nã cho phÐp chóng ta ®−îc tham dù ®−îc mét quan niÖm t−êng minh vÒ nã<br /> vµo sù ®èi tho¹i vµ tranh luËn chÝnh trÞ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®èi víi c¶ giíi chøc<br /> vèn lµ nh÷ng yÕu tè cã thÓ gióp t¹o lÉn ng−êi d©n, trªn con ®−êng t¹o dùng<br /> dùng nªn nh÷ng gi¸ trÞ vµ niÒm tin nh÷ng céng ®ång bÒn v÷ng, trong bèi<br /> mang tÝnh phæ qu¸t h¬n, vµ ng«n ng÷ c¶nh héi nhËp vµ toµn cÇu hãa nh−<br /> chung vÒ quyÒn c«ng d©n. Nh−ng còng hiÖn nay
<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Antonina Kolodii (2004), The Idea http://economics.gmu.edu/pboettke/w<br /> and Diverse Reality of orkshop/fall04/theoretical_foundatio<br /> Multiculturalism: Are They ns.pdf<br /> Applicable to Newly Independent<br /> States?, 4. Kenan Malik (2002), “Against<br /> http://www.political- Multicuturalism”, New Humanist,<br /> studies.com/english/index.html, summer 2002,<br /> ngµy 18-21/7/2004. http://www.kenanmalik.com/essays/<br /> 2. Bhikhu Parekh (1999), What is against_mc.html<br /> Multiculturalism,<br /> 5. Riva-Kastoryan (2009),<br /> http://www.india-<br /> seminar.com/1999/484/484%20parek Multiculturalism: An Identity for<br /> h.htm, ngµy 5/7/2004. Europe?,<br /> http://www.interactproject.org/conte<br /> 3. Chandran Kukathas (2004), nt/docs/An_Identity_for_Europe_Int<br /> Theoretical Foundations of roduction_Book_Launch.doc<br /> Multicuturalism,<br /> <br /> <br /> <br /> (TiÕp theo trang 55)<br /> <br /> 6. Fisher, Lawrence E. & Oswald 9. Harris, Marvin (1968), The Rise of<br /> Werner (1978), “Explaining Anthropological Theory, New York,<br /> Explanation:Tension in American Crowell.<br /> Anthropology”, Journal of<br /> 10. Harris, Marvin (1976), “History and<br /> Anthropological Reseach,<br /> Significance of the Emic/Etic<br /> 34(2):194-218.<br /> Distinction”, Annual Review of<br /> 7. Geetz, Clifford (1976), From the Anthropology, 5:329-350.<br /> Native’s Point of View : on the<br /> Nature of the Anthropological 11. Levi-Strauss, Claude (1983),<br /> Understanding, in Keith Basso and Introduction µ l’oeuvre de Marcel<br /> Henry Selby, eds., Meaning Mauss, in Marcel Mauss, Sociologie<br /> Anthropology, Albuquerque, et anthropologie, Paris, PUF:IX-LII<br /> University of New Mexico Press. (1er ed, 1950).<br /> <br /> 8. Grossein, Jean-Pierre (1996), 12. Pike, Kenneth L. (1954), Language<br /> PrÐsentation, in Max Weber, in Relation to a Unified Theory of<br /> Sociologie des religions, Paris, Human Behaviour, The Hague,<br /> Gillimard. Mouton (2nd ed. 1967).<br />