Các sắc thái thẩm mỹ tham chiếu từ cảm hứng chủ đạo trong thế giới nghệ thuật Nguyễn Du

Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CAÙC SAÉC THAÙI THAÅM MYÕ THAM CHIEÁU TÖØ CAÛM HÖÙNG<br /> CHUÛ ÑAÏO TRONG THEÁ GIÔÙI NGHEÄ THUAÄT NGUYEÃN DU<br /> Hoaøng Troïng Quyeàn<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Taùc phaåm cuûa Nguyeãn Du laø moät theá giôùi ngheä thuaät phong phuù, ña daïng nhöng thoáng<br /> nhaát. Trong ñoù, caûm höùng chuû ñaïo laø tình thöông yeâu con ngöôøi ñau khoå, baát haïnh, ñaëc<br /> bieät laø con ngöôøi nhaân vaên vôùi nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ nhaát cuûa gioáng ngöôøi bò caùi xaáu,<br /> caùi aùc taøn haïi, truy ñuoåi; laø noãi tuyeät voïng voâ bôø veà xaõ hoäi; laø loøng tin cuûa nhaø thô vaøo söï<br /> baát töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí töôûng nhaân vaên. Caûm höùng chuû ñaïo ñoù ñaõ phoå, roïi, thaám vaøo<br /> taát caû moïi hình aûnh, chi tieát, ñoái töôïng... trong caùc mieàn phaûn aùnh cuûa Toá Nhö.<br /> Töø khoùa: caûm höùng chuû ñaïo, theá giôùi ngheä thuaät, thaân phaän con ngöôøi, tuyeät voïng<br /> *<br /> Theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Du nhaát tôùi haàu nhö toaøn boä theá giôùi ngheä<br /> phong phuù, ña daïng nhöng cuõng raát thoáng thuaät cuûa Nguyeãn Du. Töùc laø caûm höùng chuû<br /> nhaát. Trong ñoù, caùc saéc thaùi thaåm myõ tham ñaïo vôùi vai troø trung taâm trong tö töôûng<br /> chieáu töø caûm höùng chuû ñaïo toûa khaép, thaám ngheä thuaät roïi caùc tia saùng tö töôûng, thaåm<br /> cuøng caùc ñoái töôïng phaûn aùnh vaø caùch thöùc mó cuûa noù leân haàu nhö taát caû caùc ñoái töôïng<br /> phaûn aùnh trong saùng taùc cuûa thi haøo hoï phaûn aùnh. Noù khoâng chæ ñöôïc theå hieän<br /> Nguyeãn. Caûm höùng chuû ñaïo laø caùi nhieät trong hình töôïng con ngöôøi maø coøn aûnh<br /> höùng maõnh lieät nhaát trong saùng taïo, laø höôûng, chi phoái, lan toûa tôùi caùc ñoái töôïng<br /> trung taâm cuûa tö töôûng ngheä thuaät, nhöng phaûn aùnh khaùc, töø vuõ truï, thieân nhieân nhö<br /> khoâng ñôn thuaàn chæ laø tö töôûng, maø theo aùnh traêng, maët trôøi, caây coû, tieáng coân truøng<br /> caùch noùi cuûa Bieâlinxki thì ñoù laø “tình yeâu trong ñeâm…, cho tôùi saéc maøu cuûa vaïn vaät.<br /> ñoái vôùi tö töôûng, moät tình yeâu maïnh meõ, Noù cuõng quyeát ñònh ñaëc ñieåm vaø caáu truùc<br /> moät khaùt voïng nhieät thaønh” [6:32]. heä thoáng thaåm mó cuûa nhöõng yeáu toá quan<br /> ÔÛ möùc ñoä khaùi quaùt nhaát, caûm höùng troïng khaùc trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa<br /> chuû ñaïo trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Du nhö thôøi gian, khoâng gian,<br /> Nguyeãn Du laø caûm thöùc veà con ngöôøi ñau gioïng ñieäu. Töùc laø noù laøm cho taát caû caùc ñoái<br /> khoå, baát haïnh, ñaëc bieät laø con ngöôøi nhaân töôïng vaø chi tieát phaûn aùnh noái keát, haøi hoøa,<br /> vaên vôùi nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ nhaát cuûa tan thaám vaøo nhau trong moät theá giôùi ngheä<br /> gioáng ngöôøi bò caùi xaáu, caùi aùc taøn haïi, truy thuaät thoáng nhaát.<br /> ñuoåi; laø noãi tuyeät voïng voâ bôø veà xaõ hoäi; Vôùi Nguyeãn Du, chính “coõi ngöôøi” ñaõ<br /> ñoàng thôøi laø loøng tin cuûa Toá Nhö vaøo söï baát giaøy voø theå xaùc oâng, day döùt khoân nguoâi tö<br /> töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí töôûng nhaân vaên. töôûng, tình caûm cuûa oâng, ñeán möùc “Thieân<br /> Nhöõng ñaëc ñieåm ñoù chi phoái, aûnh höôûng lôùn tueá tröôøng öu vò töû tieàn” (tröôùc khi cheát coøn<br /> <br /> 76<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> lo maõi chuyeän nghìn naêm – “Moä xuaân maïn toái cuûa vuõ truï, khoâng gian töø nhöõng aùm aûnh<br /> höùng”) [4 (1): 162]. Vì theá, caûm höùng chuû veà thaân phaän con ngöôøi truøm chuïp, bao boïc,<br /> ñaïo ñaõ phoå söï tang thöông, toái taêm muø mòt, buûa vaây laáy con ngöôøi coâ ñôn. Ñeâm ñen toái<br /> ai oaùn, coâ lieâu, uùa taøn vaø buoàn laïnh leân vuõ vaø khoâng xaùc ñònh ñöôïc thôøi gian: “Haéc daï<br /> truï, thieân nhieân, ñaëc bieät laø trong thô chöõ haø kì meâ thaát hieåu” (ñeâm ñen toái, luùc naøy laø<br /> Haùn cuûa oâng. Ñieàu ñoù aùm ngay caû vaøo luùc naøo maõi chaúng thaáy saùng – “Daï haønh”)<br /> nhöõng böùc tranh coù veû ngoaøi töôi ñeïp trong [4 (1): 139]. Ñeâm toái vaø khoâng theå tìm ñaâu<br /> “Truyeän Kieàu”, vaø taïo neân caùi hoàn cuûa ra aùnh saùng muøa xuaân: “Haéc daï thieàu<br /> chuùng laø söï mong manh, rôïn ngôïp, haõi quang haø xöù taàm” (Xuaân daï) [4 (1): 50]. Ñoái<br /> huøng nhö chính thaân phaän con ngöôøi vôùi dieän vôùi ñeâm daøi laø moät mình nhaø thô coâ<br /> hieän taïi laø “Canh khuya thaân gaùi daëm ñôn kheâu ngoïn ñeøn: “Tieãn ñaêng ñoäc chieáu<br /> tröôøng” (Truyeän Kieàu), vaø töông lai laø sô tröôøng daï” (Thu daï) [4 (1): 60]. Trong<br /> “Ñöôøng xa nghó noãi sau naøy maø kinh” ñeâm ñen daøy ñaëc, hoang laïnh aáy, coù con<br /> (Truyeän Kieàu) treân maët ñaát “ñeàu laø soâng ngöôøi nhaân vaên Toá Nhö thao thöùc, traên trôû<br /> Mòch La” ñaày raãy “quæ ma chôø” (Phaûn chieâu vaø daèn vaët trong coâ ñôn; trong aâm thaàm vaø<br /> hoàn). Phaûi töø caùi nhìn naøy, töø söùc huùt vaø söï laëng leõ veà coõi ngöôøi, kieáp ngöôøi, con ngöôøi:<br /> chi phoái cuûa caûm höùng chuû ñaïo nhö theá ñeå “Truø tröôùng thaâm tieâu coâ ñoái aûnh” (trong<br /> hieåu ñuùng veà baûn chaát thaåm mó cuûa caùi ñeâm khuya coâ tòch, buoàn raàu moät mình ñoái<br /> buoàn, caùi bi quan vaø tuyeät voïng trong thô boùng – “Toáng nhaân”) [4 (1): 208], “Quan<br /> Nguyeãn Du. Nieàm hy voïng trong thô taâm nhaát daï khoå voâ thuïy” (suoát ñeâm baän<br /> Nguyeãn Du seõ baät leân töø ñieåm cuoái toät cuøng loøng khoå taâm nguû khoâng ñöôïc – “Thaêng<br /> cuûa söï tuyeät voïng: nieàm tin vaø hy voïng veà long”) [4 (1): 278], “Coâ ñaêng töông ñoái ñaùo<br /> söùc soáng maõnh lieät, baát töû cuûa yù thöùc nhaân thieân minh” (ngoïn ñeøn coâ ñôn ñoái dieän vôùi<br /> vaên vaø lí töôûng nhaân vaên. mình cho ñeán saùng – “Maïc phuû töùc söï” [4<br /> Caûm thöùc ñoù ñaõ taïo neân moät veät saãm (1): 297]. Trong cuoäc chieán cuûa mình giöõa<br /> maøu – caùi maøu toái, teâ taùi, “quan san”, taøn uùa “coõi ngöôøi ta”, con ngöôøi nhaân vaên Thuyù<br /> “nöûa vaøng nöûa xanh” cuûa gam laïnh truøm phuû, Kieàu cuõng thöôøng “Moät mình naøng ngoïn<br /> chuïp leân theá giôùi thô Nguyeãn Du, vaø ngaám ñeøn khuya”, vaø “Ñóa daàu vôi nöôùc maét ñaày<br /> vaøo töøng caâu thô, töøng chi tieát hình aûnh thô, naêm canh” nhö Toá Nhö vaäy.<br /> töø caùnh buoàm, tieáng ve, ngoïn coû…, cho ñeán caû Tuy nhieân, trong ñeâm ñen daøy ñaëc ñoù<br /> aùnh ñeøn le loùi trong ñeâm ñen daøy ñaëc. vaãn coù hai thöù aùnh saùng: aùnh saùng ngoaïi<br /> Ñi vaøo cuï theå, ta thaáy maøu toái ñeâm, caûnh (traêng, maët trôøi, ñeøn) vaø aùnh saùng<br /> maøu saãm chieàu thoáng lónh trong thô taâm caûnh (aùnh saùng sieâu ngoân ngöõ phaùt ra<br /> Nguyeãn Du, ñaëc bieät laø trong thô chöõ Haùn töø neùt ñeïp nhaân vaên qua caùc hình töôïng<br /> cuûa oâng. Trong ba taäp thô chöõ Haùn cuûa nhö Khuaát Nguyeân, Thieáu Laêng, Lí Baïch,<br /> Nguyeãn Du, caùc töø ngöõ chæ buoåi ñeâm, toái, Tieåu Thanh, Thuùy Kieàu… vaø ñaëc bieät laø töø<br /> maøu toái xuaát hieän 73 laàn. Ñaây khoâng phaûi chính chuû theå tröõ tình Toá Nhö).<br /> ñôn thuaàn laø buoåi ñeâm cuûa thôøi gian vaät lí Traêng “taø” laøm cho nhaø thô theâm “roái<br /> maø laø ñeâm cuûa taâm traïng vaø mó caûm. Maøu bôøi” trong noãi buoàn nhôù thöông baïn tình xa<br /> <br /> 77<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> caùch: “Traêng taø cheânh cheách boùng vaøng / aù aù loaïn laêng thaàn” (buoåi saùng höøng ñoâng,<br /> Döøng chaân thoaït nhôù ñeán ñaøng cöûa truoâng. tieáng quaï keâu quaùc quaùc – “An Huy ñaïo<br /> Thaãn thôø goái chieác maøn suoâng / Roái loøng trung”) [4 (1): 553].<br /> nhö sôïi ai guoàng cho xong” (Thaùc lôøi trai AÙnh saùng cuûa ngoïn ñeøn le loùi, yeáu ôùt<br /> phöôøng noùn) [2: 613]. AÙnh saùng traêng gôïi chæ ñuû söùc veõ neân chaân dung nhaø thô ngoài<br /> caûm giaùc laïnh, rôïn ngôïp bôûi “gioù laïnh” ñoái dieän vôùi noù chöù khoâng ñuû söùc xua tan<br /> nghìn xöa buoàn ñau nhaân theá nhö doàn caû ñöôïc caùi boùng toái cuûa lòch söû, xaõ hoäi truøm<br /> vaøo Toá Nhö: “Nam minh taøn nguyeät phuø chuïp caû xuoáng ñoâi vai nhaø thô: “Moäng lai coâ<br /> thieân lí / Coå maïch haøn phong coäng nhaát ñaêng thanh” (moäng ñeán, ngoïn ñeøn coâ ñôn<br /> nhaân” (treân bieån Nam traêng taø daäp dôøn leo leùt saùng – “Kí moäng”) [4 (1): 87], “Baùn<br /> ngaøn daëm / gioù laïnh treân con ñöôøng xöa bích haøn ñaêng vaïn thuï phong” (ngoïn ñeøn<br /> doàn caû vaøo moät ngöôøi – “Daï haønh”) [4 (1): taøn soi nöûa vaùch trong gioù muoân caây –<br /> 139], “Minh nguyeät maõn thieân haø coá coá / “Thoân daï”) [4 (1): 91].<br /> Taây phong xuy ngaõ chính theâ theâ” (traêng<br /> Trong caûnh ñaát trôøi “noåi côn gioù buïi”<br /> saùng ñaày trôøi sao maõi theá / gioù taây thoåi vaøo<br /> taêm toái vaø laïnh leõo aáy, con ngöôøi nhaân vaên<br /> ta laïnh ngaên ngaét – “Ngaãu höùng”) [4 (1):<br /> Toá Nhö töï taùch mình ra laøm hai “mình”, vaø<br /> 158]. “Vaàng traêng vaèng vaëc giöõa trôøi” chöùng<br /> hai mình caät vaán, ñoái chaát nhau veà leõ ñôøi,<br /> kieán cho lôøi theà nguyeàn saét son cuûa Kieàu –<br /> veà caùi aùc vaø caùi thieän, veà tuyeät voïng vaø hi<br /> Kim nhö laø giaác moäng ngaén “chaúng taøy<br /> voïng: “Töï ngöõ ñaùo thieân minh” (mình noùi<br /> gang” “thoaét” qua vaø aäp ñeán moät söï thöïc<br /> chuyeän vôùi mình maõi cho ñeán saùng – “Queá<br /> phuõ phaøng nhaát: “Moái saàu seû nöûa böôùc<br /> Laâm coâng quaùn”) [4 (1): 364]. AÙnh saùng<br /> ñöôøng chia hai” (Truyeän Kieàu).<br /> nhaân vaên baät leân, toûa ra töø chính chuû theå<br /> Vôùi caûm thöùc nhö theá, trong thô tröõ tình ñeâm ñeâm ngoài moät mình “lo maõi<br /> Nguyeãn Du raát ít aùnh saùng maët trôøi vaø ñaëc chuyeän nghìn naêm” trong caùi taâm söï rieâng<br /> bieät, khoâng heà coù maët trôøi vôùi aùnh saùng mình “khoâng bieát ngoû cuøng ai” vaø “chöa<br /> bình minh röïc rôõ. Maët trôøi ñaõ vì con ngöôøi töøng gôõ ra ñöôïc”. Caùi aùnh saùng töø con ngöôøi<br /> maø heùo uùa: “Thieân nhaät giai vò hoaøng” (Sôû thô Toá Nhö toùc baïc, giaø tröôùc tuoåi, beänh vaø<br /> kieán haønh) [4 (1): 567]. Coù laàn maët trôøi coâ ñôn naøy laø thöù aùnh saùng trong vaét löông<br /> xuaát hieän ngay noùc nhaø nhöng khoâng phaûi tri nhaân loaïi vì caùi cao caû trong noãi lo maø<br /> mang laïi khoâng gian aám noùng cuûa naéng noù höôùng tôùi, nhaém vaøo: vì con ngöôøi nhaân<br /> hoàng vôùi cu gaùy böôùm vaøng, maø nhö vaïch loaïi, ñaëc bieät laø con ngöôøi nhaân vaên cöïc kì<br /> ñoâi khoâng gian chia li: “Vöøng ñoâng troâng ñaõ coâ ñoäc, ñôn leû, vaø hieän taïi ñang bò taán coâng<br /> ñöùng ngay noùc nhaø” (Truyeän Kieàu). Ñoù laø truy böùc töø moïi phía. Ñoù cuõng laø aùnh saùng<br /> luùc Kim Troïng chia tay Kieàu tröôùc khi veà töø naøng Kieàu phaùt ra ñeâm ñeâm sau nhöõng<br /> hoä tang chuù, ñeå möôøi laêm naêm sau gaëp laïi nhuïc nhaõ eâ cheà “Sôùm ñöa Toáng Ngoïc, toái<br /> moät “xaùc” Kieàu. Coù moät laàn duy nhaát maët tìm Traøng Khanh” khi naøng coøn laïi moät<br /> trôøi höøng ñoâng xuaát hieän trong thô Nguyeãn mình, töï bieát “Vui laø vui göôïng keûo laø, Ai<br /> Du, nhöng noù môùi vöøa chôït heù thì ñaõ bò tri aâm ñoù maën maø vôùi ai”, vaø “Giaät mình<br /> tieáng quaï laøm cho u aùm, theâ löông: “Ñeà nha mình laïi thöông mình xoùt xa”. AÙnh saùng<br /> <br /> 78<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> baät leân töø söï ñau khoå cuûa Kieàu, nöôùc maét gôõ buoåi ñaàu cuûa Kieàu – Kim. Vì theá neân<br /> cuûa Kieàu, töø naøng Kieàu maø Toá Nhö ñaõ sinh ngay sau maøn gaëp gôõ ñaàu “Tình trong nhö<br /> haï ngay trong chính Thuùy Kieàu. Noù khoâng ñaõ maët ngoaøi coøn e”, boùng chieàu ñaõ aäp<br /> chæ laø nguyeân nhaân cô baûn cöùu naøng khoûi caùi nhanh ñeán vaø mang theo caûm giaùc raát buoàn<br /> cheát trong loøng ñoäc giaû maø coøn giuùp hoï roïi tröôùc luùc chia tay: “Boùng taø nhö giuïc côn<br /> saùng, goät röûa, thanh loïc taâm hoàn mình. Noù buoàn” ñaày linh caûm veà töông lai cho cung<br /> cuõng mang laïi nieàm tin, söï aám aùp cho taâm meänh SAÉC – TAØI – TÌNH. Do ñoù, duø raèng<br /> hoàn cuûa baát kì ai ñang trong cuoäc chieán vì söï muøa xuaân trong caûnh gaëp gôõ ban ñaàu cuûa<br /> baát töû cuûa yù thöùc vaø lí töôûng nhaân vaên. Kieàu – Kim raát ñeïp: con ngöôøi ñeïp, coû caây<br /> ñeïp, vaø chính tình yeâu tuyeät vôøi chôùm heù<br /> Cuøng vôùi caùi maøu toái maø chuùng ta ñaõ<br /> ñaõ nhaân vaên hoùa, “quyønh” hoùa, “dao” hoùa coû<br /> noùi tôùi ôû treân laø caùi laïnh. Caùi laïnh nhö<br /> caây qua caùi nhìn cuûa Kieàu – Kim vaø caûm<br /> “doàn caû vaøo moät ngöôøi” (Coå maïch haøn<br /> nhaän cuûa Toá Nhö, nhöng caûnh xuaân ñeïp<br /> phong coäng nhaát nhaân – “Daï haønh”) [4 (1):<br /> naøy khoâng toàn taïi nhö moät giaù trò töï thaân<br /> 138], aùm caû leân maët trôøi, maët traêng vaø caây<br /> ñoäc laäp vôùi caáu truùc thaåm mó cuûa toaøn taùc<br /> coû. Caùi laïnh xaâm nhaäp caû vaøo ñeâm heø:<br /> phaåm. Ngay caùi muøa xuaân ôû ñaây cuõng laø “xeá<br /> “Thuù coå haøn xaâm haï daï phong” (caùi laïnh<br /> xuaân” (Thieàu quang chín chuïc ñaõ ngoaøi saùu<br /> cuûa tieáng troáng ñoàn canh xaâm nhaäp vaøo<br /> möôi), vaø maøu xanh cuûa coû, xeùt trong söï chi<br /> luoàng gioù ñeâm heø – “Treä khaùch”) [4 (1): 67).<br /> phoái cuûa caùi heä thoáng thaåm mó rôïn ngôïp,<br /> Theá neân, caùc muøa xuaân, haï, thu, ñoâng ñeàu<br /> aùm aûnh, aâu lo veà con ngöôøi thì coù theå<br /> naèm trong caùc tia saùng tham chieáu cuûa caûm<br /> khoâng phaûi laø “xanh taän chaân trôøi” maø laø<br /> thöùc veà thaân phaän con ngöôøi. Muøa trong<br /> “xanh rôïn chaân trôøi”. Trong vaên caûnh naøy,<br /> thô Nguyeãn Du haàu nhö khoâng toàn taïi vaø<br /> “taän” laø töø trung hoøa caûm xuùc, töø cuûa vaên<br /> xuaát hieän töï thaân. Xuaân trong thô chöõ Haùn<br /> xuoâi, “rôïn” laø töø noùi leân ñöôïc aán töôïng cuûa<br /> Nguyeãn Du laïnh, rôïn vaø bò caùi toái nuoát maát:<br /> chuû theå vaø gôïi leân ñöôïc caûm giaùc cuûa ngöôøi<br /> “Phong vuõ xuaân tuøy nhaát daï thaâm” (muøa<br /> ñoïc, töø cuûa thô. Noù laø töø phuø hôïp vôùi heä<br /> xuaân theo gioù möa maø chìm vaøo ñeâm saâu –<br /> thoáng töø ngöõ bieåu caûm raát ñaëc bieät cuûa<br /> “Xuaân daï”) [4 (1): 50], “Xuaân vuõ nhö cao coát<br /> Nguyeãn Du.<br /> töï haøn” (möa xuaân nhö môõ nhöng vaãn thaáy<br /> trong xöông laïnh buoát – “Nam Quan ñaïo Trong thô chöõ Haùn Nguyeãn Du, coù moät<br /> trung”) [4 (1): 293]. Trong theá giôùi ngheä laàn coû xanh rôøn (“thanh thaûo man man”) ñaõ<br /> thuaät cuûa Nguyeãn Du, söï aùm aûnh, rôïn ngôïp xuaát hieän, nhöng cuõng ñöôïc mieâu taû trong<br /> naøy coù maët haàu khaép chöù khoâng rieâng gì buoåi chieàu taø maø phía treân noù laø “maây ñen<br /> trong thô chöõ Haùn. Kieàu gaëp Kim Troïng noåi” coøn phía döôùi noù laø “xöông voâ chuû”: “Coâ<br /> khoâng phaûi vaøo luùc buoåi mai ñaày naéng aám thaønh nhaät moä khôûi aâm vaân, Thanh thaûo<br /> röïc rôõ maø vaøo khoaûng xeá chieàu “Taø taø boùng man man ñaùo haûi taàn. Khoaùng daõ bieán mai<br /> ngaû veà taây”. Ñoù chính laø thôøi gian maø söï voâ chuû coát” (Ngaãu ñaéc) [4 (1): 235]. Taát caû<br /> aùm aûnh veà caùi mong manh kieáp ngöôøi, baïc laø nhöõng aùm aûnh “chaäp chôøn”, nhöõng linh<br /> beõo tình ngöôøi töø moà hoang voâ chuû Ñaïm caûm döï baùo cho con ñöôøng “Ma ñöa loái quyû<br /> Tieân trong Kieàu coøn heát söùc naëng neà, vaø noù ñöa ñöôøng” cuûa con ngöôøi nhaân vaên trong<br /> ñaõ chen vaøo, nhaäp caû vaøo caùi khoâng khí gaëp caùi xaõ hoäi “Haéc daï haø kì meâ thaát hieåu” (Daï<br /> <br /> 79<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> haønh) [4 (1): 139] aáy. Loä trình bieán chuyeån Trong thô Nguyeãn Du, nhöõng böùc tranh<br /> tö töôûng cuûa Nguyeãn Du laø töø höôùng noäi laø ñeïp trong saùng, yeân bình vaø laõng maïn nhö<br /> cô baûn sang höôùng ngoaïi laø chuû yeáu trong caûnh “thaùi lieân” laø raát hieám. Trong “Moäng<br /> theá chuû theå hoøa vaøo khaùch theå nhöng nhö ñaéc thaùi lieân” (naèm mô thaáy haùi sen – 5<br /> theá khoâng coù nghóa laø coù söï ñöùt gaõy ñoät baøi) coù nhieàu caâu taû caûnh ñeïp vaø tröõ tình. ÔÛ<br /> bieán trong tö töôûng nhaø thô. Töùc laø khoâng ñaây, ngöôøi con gaùi haùi sen vôùi nuï cöôøi aâm<br /> phaûi töø buoàn sang vui, töø khoùc sang cöôøi, töø vang; hoa sen, hoà nöôùc trong nhö chaäp<br /> tuyeät voïng sang hy voïng moät caùch chuû chôøn loàng vaøo nhau. Theá nhöng, caûnh aáy<br /> quan, noâng noåi vaø hôøi hôït. Tuyeät voïng vaø chæ laø “moäng” chöù khoâng thöïc. Vaø ngay caû ôû<br /> hy voïng luoân song haønh trong thô Nguyeãn ñaây, caûm giaùc rôïn ngôïp vaãn chen vaøo, ngöï<br /> Du, vaø taát caû ñeàu coù coäi reã saâu saéc töø hieän trò trong giaác moäng ñeïp cuûa nhaø thô: “Hoà<br /> thöïc. Do vaäy, caûm thöùc rôïn ngôïp tröôùc thuûy haø xung dung” (nöôùc hoà sao lai laùng).<br /> thieân nhieân laø moät tín hieäu thaåm mó thoáng Trong caûnh naøy coù tieáng cöôøi vui cuûa ngöôøi<br /> nhaát vaø xuyeân suoát töø thô chöõ Haùn ñeán con gaùi (ñieàu naøy laø moät tín hieäu ngheä<br /> “Truyeän Kieàu” bôûi nguoàn coäi cuûa noù laø thaân thuaät raát hieám trong thô Nguyeãn Du):<br /> phaän con ngöôøi khoâng thay ñoåi. AÁn töôïng “Caùch hoa vaên tieáu ngöõ” (caùch hoa nghe<br /> ñoù luoân day döùt ngöôøi ñoïc maõi khoâng thoâi. tieáng cöôøi) [4 (1): 194] nhöng chæ laø tieáng<br /> Trong “Truyeän Kieàu”, ñieàu ñoù khoâng chæ theå cöôøi trong moäng vaø ñaõ sôùm vuït taét, nhöôøng<br /> hieän trong caûnh xuaân cuûa chieàu “hoäi ñaïp choã cho söï aâu lo veà ngaøy mai mong manh<br /> thanh” maø nhieàu caûnh khaùc cuõng ñeàu coù “Ñöôøng xa nghó noãi sau naøy maø kinh”<br /> hoàn nhö theá. Con ngöôøi luoân mong manh, (Truyeän Kieàu) cuûa con ngöôøi: “Thaùi chi vaät<br /> beù nhoû tröôùc thieân nhieân. Chaúng haïn caûnh thöông ngaâu / Minh nieân baát phuïc sinh”<br /> Kieàu ôû laàu Ngöng Bích laø con ngöôøi coâ ñôn (haùi sen chôù laøm hoûng ngoù / sang naêm sen<br /> tröôùc thieân nhieân mòt môø nhö töông lai cuûa khoâng sinh laïi ñöôïc) [4 (1): 196].<br /> noù: con ngöôøi nhö caùnh buoàm leû loi tröôùc<br /> Raát ít tieáng cöôøi trong thô Nguyeãn Du.<br /> bieån caû chieàu hoâm meânh moâng, nhö caùnh<br /> Theo khaûo saùt cuûa chuùng toâi, trong toaøn boä<br /> hoa noåi chìm trong doøng nöôùc, soùng gaàm göø<br /> thô chöõ Haùn cuûa oâng, töø “cöôøi” (tieáu) chæ<br /> ñe doaï. Ñoù cuõng laø caûnh soâng nöôùc Tieàn<br /> xuaát hieän boán laàn vaø yù nghóa cuûa chuùng<br /> Ñöôøng haõi huøng “Trieàu ñaâu noåi soùng ñuøng<br /> khoâng gioáng nhau. Laàn thöù nhaát laø nuï cöôøi<br /> ñuøng” (Truyeän Kieàu) hay caûnh soâng Lam<br /> nhöng laø cöôøi vì tuïc luïy trong tröôøng danh<br /> meânh moâng, gaàm göø ñe doïa “Dó ngaïn baêng<br /> lôïi: “Danh lôïi doanh tröôøng luïy tieáu taàn”<br /> baïo loâi, Hoàng ñaøo kieán kì quæ” (bôø soâng suït<br /> (Xuaân tieâu löõ thöù) [4(1): 179]. Nuï cöôøi ñau<br /> lôû aàm aàm nhö saám döõ, soùng lôùn thaáy nhö<br /> khoå naøy xuaát hieän trong moät baøi thô raát<br /> coù quæ laï – “Lam giang”) [4 (1): 116]. Söï baát<br /> buoàn neân tieáp lieàn theo noù laø nöôùc maét:<br /> an, thaáp thoûm luoân thöôøng tröïc trong con<br /> “Ñoaøn Thaønh thaønh haï nhaát trieâm caân”<br /> ngöôøi löông thieän taïo neân caûm giaùc kinh<br /> (döôùi Ñoaøn Thaønh nöôùc maét thaám khaên).<br /> haõi nhö luùc naøo cuõng sôï “ma quæ” voà laáy,<br /> Laàn thöù hai laø nuï cöôøi cuûa ngöôøi con gaùi<br /> chuïp laáy, toùm laáy maø “nhai xeù” laây sang caû<br /> haùi sen trong “Moäng ñaéc thaùi lieân” maø<br /> caùnh chim chieàu “thoi thoùt veà röøng”<br /> (Truyeän Kieàu). chuùng ta ñaõ noùi tôùi ôû treân. Laàn thöù ba laø nuï<br /> <br /> 80<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> cöôøi khoâng thaønh tieáng cuûa moät ngöôøi maû cuûa caùc baäc ñeá vöông, caùc coâng haàu<br /> Trung Quoác maø nhaø thô gaëp treân ñöôøng ñi khanh töôùng, nhaát laø nhöõng moà maû cuûa gaùi<br /> söù: “Hoà teâ vi loä tieáu Nam di” (haøm raêng haït ñeïp, nhöõng ca só doïc ñöôøng ñöùt gaùnh, laø<br /> baàu heù cöôøi vì thaáy ta laø ngöôøi Nam di – Nguyeãn Du tìm ñeán, ñaém mình vaøo nhöõng<br /> “Thöông Ngoâ truùc chi ca”) [4(1): 332]. Laàn laøn khí coâ laïnh, cheát choùc ñeå roài haàu nhö<br /> thöù tö laø nuï cöôøi cuûa ngöôøi qua ñöôøng cheát lòm trong ñoù” [3: 653]; hoaëc laø veà taùc<br /> nhöng chaúng roõ yù töù gì: “Töông phuøng voâ ñoäng cuûa söï cheát töø moà maû ñoái vôùi Nguyeãn<br /> bieät thoaïi / Nhaát tieáu yù haø nhö” (gaëp nhau Du: “Söï cheát nhö toûa ra maøu aûm - ñaïm<br /> khoâng noùi naêng gì / chæ coù moät nuï cöôøi thaám öôùt caû vuõ truï vaø laøm ngaát lòm khaùch<br /> chaúng bieát yù töù theá naøo? – “Taây Haø dòch”) du - haønh Nguyeãn Du” [3: 654].<br /> [4(1): 563]. Nhö vaäy, chæ duy nhaát tieáng cöôøi Leâ Thu Yeán tieáp caän vaán ñeà “moà maû”<br /> trong “Moäng ñaéc thaùi lieân” laø vui, ñaày aâm trong thô chöõ Haùn Nguyeãn Du töø goùc ñoä<br /> vang trong treûo. Nhöng thöïc ra, noù cuõng chæ khía caïnh khoâng gian ngheä thuaät. Nhaø<br /> laø tieáng cöôøi trong “moäng”, vaø ngay caû nghieân cöùu naøy ñaët “moà maû” trong moät<br /> trong nuï cöôøi vui ôû coõi moäng aáy, noãi lo cho tröôøng khoâng gian chung vôùi moät soá hình<br /> ngaøy mai cuûa con ngöôøi cuõng khoâng buoâng töôïng khaùc, goïi laø “khoâng gian coù maùi che”:<br /> tha cho nhaø thô maø luoân aùm aûnh, chaäp “Ñoù laø khoâng gian cuûa moà maû, ñình ñeàn, goø<br /> chôøn. ñoáng” [5: 151], vaø nhöõng khoâng gian ñoù<br /> Naèm cuøng heä cuûa caùc kí hieäu thieân “thöôøng phaùt ra tín hieäu aâu lo veà cuoäc soáng<br /> nhieân coù chung maõ thaåm mó ñaày tính quan nhaân sinh vaø Nguyeãn Du luoân laø ngöôøi<br /> nieäm vaø chòu söï chi phoái, aûnh höôûng töø caûm nhanh nhaïy naém baét tín hieäu ñoù, phaùt soùng<br /> höùng chuû ñaïo cuûa Nguyeãn Du laø hình töôïng ñi, lan truyeàn tôùi moïi ngöôøi” [5: 153]. Caùch<br /> “moä”. Veà vaán ñeà “moà maû, tha ma” trong taùc tieáp caän vaø lí giaûi vaán ñeà cuûa nhaø nghieân cöùu<br /> phaåm cuûa Nguyeãn Du, tröôùc ñaây cuõng ñaõ coù naøy laø khaù thuù vò. Tuy nhieân, caùi caàn laøm roõ<br /> moät soá nhaø nghieân cöùu ñeà caäp tôùi. Thanh theâm veà hình töôïng naøy laø baûn chaát tö<br /> Laõng, trong baøi vieát “Nguyeãn Du nhö laø töôûng thaåm mó cuûa noù trong tö töôûng ngheä<br /> moät huyeàn thoaïi hay thô vaên chöõ Haùn cuûa thuaät cuûa Nguyeãn Du. Do ñoù, chuùng toâi tieáp<br /> Nguyeãn Du nhö laø chöùng nhaân söï phaûn aùnh caän vaán ñeà töø caùi nhìn veà söï chi phoái cuûa<br /> cuoäc ñôøi hieän thöïc kì quaùi cuûa oâng trong caûm höùng chuû ñaïo cuûa Nguyeãn Du trong heä<br /> “Ñoaïn tröôøng taân thanh”, cho raèng: “ÔÛ Vieät thoáng nhöõng hình töôïng thoáng nhaát cuûa moät<br /> Nam, coù leõ Nguyeãn Du laø ngöôøi thöù nhaát vaø theá giôùi ngheä thuaät.<br /> cuõng laø ngöôøi ñoäc nhaát ñaõ taïo cho mình Ñuùng laø Nguyeãn Du vieát nhieàu veà moä,<br /> moät neàn vaên chöông moà-maû, tha ma nghóa nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa raèng oâng laø<br /> ñòa” [3: 652]. Trong nhaän ñònh naøy, vieäc “thi só cuûa moà maû, tha ma, nghóa ñòa” [3:<br /> duøng cuïm töø “neàn vaên chöông moà maû, tha 652] trong caùch nhìn ñoàng nhaát ñoái töôïng<br /> ma nghóa ñòa” coù veû chöa thaät oån. Beân caïnh phaûn aùnh vôùi baûn chaát tö töôûng thaåm mó<br /> ñoù, caùch bình giaù cuûa taùc giaû veà muïc ñích cuûa noù ñöôïc. Trong thöïc teá saùng taùc cuûa<br /> cuûa Nguyeãn Du khi oâng ñeán vôùi moà maû mình, Nguyeãn Du khoâng tìm ñeán vôùi moà<br /> khoâng thuyeát phuïc: “Thöïc vaäy, ñaâu coù moà- maû ñeå “ñaém mình” vaø “cheát lòm trong ñoù”,<br /> <br /> 81<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> vaø moà maû cuõng khoâng laøm “ngaát lòm khaùch ngöôøi ñoïc bôûi trong caâu keát, hình aûnh “Tieàu<br /> du haønh Nguyeãn Du”. Bôûi vì, trong theá giôùi muïc ca ngaâm quaù tòch döông” ñaõ noùi leân<br /> ngheä thuaät cuûa oâng, moà maû laø moät kieåu raèng söï soáng laø vónh haèng, baát töû. Caùch<br /> hình töôïng raát coù yù nghóa, caû veà trieát hoïc, caûm nghó naøy cuõng ñöôïc theå hieän khi oâng<br /> nhaân sinh vaø xaõ hoäi. OÂng coù rieâng 13 baøi vieát veà moä Sôû Baù Vöông: Treân ngoâi moä cuûa<br /> thô vieát veà moä, chöa tính moä Ñaïm Tieân, moä ngöôøi anh huøng nöùc danh moät thuôû, baây giôø<br /> Thuùy Kieàu (soâng Tieàn Ñöôøng), “ngoån ngang gai goùc moïc ñaày (“bieán boàng ma”). Theá<br /> goø ñoáng” (trong “Truyeän Kieàu”) vaø nhöõng nhöng, khi moãi muøa xuaân ñeán, coû Ngu mó<br /> “quaùn noï, caàu naøy...” (trong “Vaên chieâu nhaân laïi moïc xanh töôi: “Xuaân lai ngu thaûo<br /> hoàn”) – moät kieåu “moä” ñaëc bieät nôi coâ hoàn töï tuøng sinh” [4(1): 520] nhö laø daáu hieäu baøi<br /> truù traùnh haàu nhö coù ôû khaép nôi. Moä vöøa ca tình yeâu maõi coøn cuûa ngöôøi ñeïp Ngu Cô.<br /> chöùa ñöïng nhöõng hình aûnh thieân nhieân uùa Beân ngoâi moä naøy, oâng khoâng trieát luaän tröïc<br /> taøn, hoang laïnh (coû, gai, choàn, chuoät…) vöøa tieáp maø duøng hình aûnh thay lôøi moät caùch<br /> laø giao ñieåm cuûa caùi nhìn veà thôøi gian lòch heát söùc teá nhò, saâu saéc: haønh traïng lòch söû<br /> söû vôùi thôøi gian cuï theå qua söï mieâu taû vaø mang tính nhaát thôøi cuûa ngöôøi anh huøng bò<br /> trieát luaän cuûa Nguyeãn Du. Trong truïc thôøi coû gai thôøi gian che khuaát, caùi coøn laïi vôùi<br /> gian lòch söû, caùc nhaân vaät danh tieáng vaø tai ñôøi maõi maõi laø chaát nhaân vaên ñeïp ñeõ töø<br /> tieáng trong nhöõng naám moà hoang laïnh, voán tình yeâu (cuûa Ngu mó nhaân). Theo ñoù, naèm<br /> ñaõ an baøi theo caùch nhìn cuûa lòch söû ñôn trong maïch chi phoái cuûa söï quan taâm veà<br /> thuaàn, töø haøng traêm, haøng ngaøn naêm tröôùc thaân phaän con ngöôøi, “moä” (moà maû) laø moät<br /> raûi doïc suoát chieàu daøi lòch söû Trung Quoác trong nhöõng ñoái töôïng phaûn aùnh cuûa<br /> ñöôïc Toá Nhö goïi veà hieän taïi ñeå mieâu taû, Nguyeãn Du, nhöng noù khoâng phaûi laø ñieåm<br /> phaåm bình, ñaùnh giaù vaø baøy toû caûm xuùc, döøng, ñieåm ñeán cuoái cuøng trong tö töôûng<br /> thaùi ñoä cuûa mình baèng tieâu chí nhaân vaên, ngheä thuaät cuûa oâng. Bôûi vì töø caùc ngoâi moä,<br /> vaên hoùa. OÂng taâm tình vôùi ngöôøi döôùi moä nhaø thô döïng neân nhöõng taäp hôïp caùc thaân<br /> nhö nhöõng ngöôøi baïn tri aâm tri kæ (nhö vôùi phaän, kieáp ngöôøi, cho neân moä khoâng nhöõng<br /> Khuaát Nguyeân, Thieáu Laêng) hoaëc laø mæa khoâng che khuaát ñöôïc con ngöôøi maø coøn<br /> mai, leân aùn, phæ nhoå (nhö vôùi Taøo Thaùo, laøm roõ hôn boùng daùng, thaân phaän con<br /> Taàn Coái). OÂng cheâ Phaïm Taêng ôû loøng ngu ngöôøi cuøng xaõ hoäi. Theá neân neáu trong cuoäc<br /> trung (AÙ phuï moä), oâng cöôøi mæa Löu Linh ôû ñôøi, moä laø beán cuoái kheùp laïi vónh vieãn söï<br /> noãi lo sau khi cheát cuûa nhaân vaät naøy (Löu sinh toàn cuûa moãi moät con ngöôøi thì Nguyeãn<br /> Linh moä). Beân moä AÂu Döông Vaên Trung, Du ñeán vôùi caùc ngoâi moä ñoùng kín kia ñeå töø<br /> oâng nhìn thaáy raèng con ngöôøi naøy ñaõ töøng ñoù môû ra nhöõng taàm nhìn môùi meû, saâu saéc<br /> soáng ñeïp vôùi taám loøng ngay thaúng, khi cho ngöôøi ñoïc veà hieän thöïc, lòch söû, vaên<br /> cheát, döôùi suoái vaøng coøn nöùc muøi thôm, vaø hoùa. Vaø ñaëc bieät, nhöõng baøi “vaên bia” coù<br /> baây giôø, söï thöïc phuõ phaøng laø “Thu thaûo moät khoâng hai aáy giuùp ngöôøi ñoïc hieåu theâm<br /> nhaát khaâu taøng thöû haïc” (moät goø coû thu trôû veà chính baûn thaân mình maø lôùn daäy qua<br /> thaønh nôi chöùa chuoät choàn – “AÂu Döông quaù trình töï nhaän thöùc. Tröôùc moä Ñaïm<br /> Vaên Trung Coâng moä”) [4(1): 428]. Theá Tieân, Nguyeãn Du khoâng chæ ngôïi ca, naâng<br /> nhöng ñieàu ñoù khoâng laøm bi luïy oâng hay niu chaát nhaân vaên cuûa con ngöôøi maø coøn<br /> <br /> 82<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> leân aùn söï baïc beõo cuûa tình ñôøi, tình ngöôøi. taâm traïng raát cuï theå cuûa Nguyeãn Du, buoåi<br /> Ñoù cuõng laø moät caùch thöùc tænh nhaân loaïi. chieàu taïo aán töôïng raát ñaëc bieät: tieáng voïng,<br /> Beân moä Thieáu Laêng, oâng khoâng chæ khoùc caùi boùng chieàu taøn suy cuûa lòch söû Vieät Nam<br /> thöông, caûm thoâng maø coøn goïi leân bi kòch thôøi ñaïi luùc baáy giôø vaø hieän taïi phuõ phaøng<br /> cuûa nhaân loaïi töø soá phaän cuûa nhaø thô cuõng nhö töông lai muø mòt cuûa con ngöôøi<br /> “thieân coå sö”: “Nhaát cuøng chí thöû khôûi coâng trong hoaøn caûnh luùc baáy giôø.<br /> thi?” [4(1): 395]. Töø moä Tæ Can, oâng ruùt ra Nguyeãn Du töøng vieát: “Caûnh naøo caûnh<br /> trieát lí veà bi kòch hieàn taøi noùi rieâng vaø cuûa chaúng ñeo saàu, Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu<br /> nhaân loaïi noùi chung: “Thaát khieáu höõu taâm bao giôø”. Ñaây laø moät trieát lí veà ngheä thuaät<br /> an tò phaãu” (coù traùi tim baûy loã thì laøm sao vaø laø moät qui luaät chi phoái saùng taïo ngheä<br /> traùnh bò moå? – “Tæ Can moä” [4(1): 436]. thuaät khoâng rieâng gì vôùi thi haøo hoï<br /> Nguyeãn Du khoâng coi chuyeän cuûa nhöõng Nguyeãn: thieân nhieân bao giôø cuõng mang<br /> ngöôøi naèm döôùi moä laø chuyeän cuûa moät thôøi, taâm traïng cuûa con ngöôøi, in ñaäm nhöõng daáu<br /> chuyeän “ñaõ laø” maø laø chuyeän “ñöông laø”, vaø aán, tieáng voïng töø hieän thöïc cuûa thaân phaän<br /> “seõ laø”. Trong tö töôûng cuûa oâng, trieát luaän con ngöôøi. Baèng ngoân töø cuûa moät nhaø lí<br /> bao giôø cuõng ñi lieàn xuùc caûm cuï theå neân moãi luaän mó hoïc kieät xuaát, Heâghen cuõng khaúng<br /> ngoâi moä laø moät trieát lí vaø taâm söï rieâng. ñònh: “Ñoái töôïng cuûa thô khoâng phaûi laø maët<br /> OÂng luaän veà moä maø khoâng laøm cho ngöôøi trôøi, nuùi non, phong caûnh, cuõng khoâng phaûi<br /> ñoïc sôï haõi caùi cheát hay caûm thaáy söï soáng laø laø hình daùng vaø caùc bieåu hieän beân ngoaøi<br /> voâ nghóa. Ñaëc bieät laø Nguyeãn Du bao giôø cuûa con ngöôøi, maùu thòt, thaàn kinh…, ñoái<br /> cuõng coù caùi nhìn “ñoäc” (rieâng) khoâng gioáng töôïng cuûa thô laø nhöõng höùng thuù tinh thaàn”<br /> vôùi nhöõng caùi nhìn quen thuoäc cuûa ngöôøi [1 (2): 484].<br /> ñôøi. Nhö vaäy, ta thaáy raát roõ söï khuùc xaï,<br /> Ñi lieàn vôùi moä laø thôøi gian buoåi chieàu – phaùt taùn cuûa caûm thöùc veà thaân phaän con<br /> moät kieåu thôøi gian ngheä thuaät khaù noåi baät ngöôøi leân caùc hieän töôïng thieân nhieân vaø vuõ<br /> cuûa Nguyeãn Du: Kieàu gaëp moä Ñaïm Tieân vaøo truï trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nguyeãn<br /> buoåi chieàu, Toá Nhö khoùc beân moä Thieáu Du. Ñoù laø noãi aùm aûnh veà thaân phaän cuûa con<br /> Laêng cuõng vaøo buoåi chieàu. Trong thô chöõ ngöôøi löông thieän voâ toäi phaûi chòu baát<br /> Haùn Nguyeãn Du, coù 44 laàn thôøi gian chieàu haïnh, con ngöôøi nhaân vaên phaûi chòu bi kòch<br /> xuaát hieän. Tín hieäu naøy naèm trong heä treân con ñöôøng mòt môø, choâng cheânh, rôïn<br /> thoáng thaåm mó cuøng vôùi maøu toái, buoåi ñeâm ngôïp, ñaày raãy ñieàu xaáu xa, toäi loãi vaø noãi<br /> (73 laàn). Trong söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc, tuyeät voïng voâ bôø vaøo xaõ hoäi phoå hoàn cuûa noù<br /> chieàu, moät maët, taïo nhòp caàu cho cho söï vaøo maûnh traêng, ngoïn coû, aùnh ñeøn, doøng<br /> lieân töôûng vôùi nhöõng buoåi chieàu buoàn, coâ soâng, vaø ôû ngay caû nhöõng caûnh xuaân tình<br /> ñôn xa caùch trong ca dao (Vaúng nghe chim cuûa haïnh phuùc. Ñieàu ñoù taïo neân caùi laïnh<br /> vòt keâu chieàu, Baâng khuaâng nhôù meï chín buoát, taùi teâ, caùi maøu toái ñen daøy ñaëc, gheâ<br /> chieàu ruoät ñau; Chieàu chieàu ra ñöùng ngoõ rôïn truøm chuïp leân moãi daùng ngöôøi coâi cuùt,<br /> sau, Ngoù veà queâ meï ruoät ñau chín chieàu; leû loi. Ñoù laø söï phaûn aùnh chaân thöïc bi kòch<br /> Chieàu chieàu ra ñöùng bôø soâng, Muoán veà queâ cuûa con ngöôøi nhaân vaên thôøi phong kieán,<br /> meï maø khoâng coù ñoø…). Maët khaùc, qua nhöõng ñaëc bieät laø cuûa thôøi ñaïi Nguyeãn Du. Bi kòch<br /> <br /> 83<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> cuûa con ngöôøi nhaân vaên trong lòch söû vaên Nhö vaø Thuùy Kieàu ñaõ, ñang vaø seõ laøm<br /> hoùa Trung Quoác vaø Vieät Nam, maø ñaëc bieät cho nhaân loaïi lôùn leân.<br /> laø cuûa con ngöôøi thôøi Leâ maït – Nguyeãn sô, Caûm höùng chuû ñaïo veà thaân phaän con<br /> laø nguyeân nhaân cô baûn taùc ñoäng vaøo tö ngöôøi vaø lòch söû cuûa Nguyeãn Du cuõng chi<br /> töôûng tình caûm cuûa Toá Nhö, vaø ñöôïc theå phoái vaø quy ñònh vaán ñeà thôøi gian vaø khoâng<br /> hieän trong thô oâng moät caùch cöïc kì ña gian ngheä thuaät. Trong thô Nguyeãn Du<br /> daïng, phong phuù nhöng cuõng raát thoáng khoâng coù vaùch ngaên, ranh giôùi veà khoâng<br /> nhaát. Tuy nhieân, nieàm tin, hy voïng luoân gian cuûa quaù khöù vaø hieän taïi. Töùc laø hieän<br /> song haønh, xuyeân suoát trong noãi buoàn ñau, taïi vaø quaù khöù khoâng ñoái troïng, “xung ñoät”<br /> noãi tuyeät voïng saâu saéc cuûa Toá Nhö. Ñoù laø laãn nhau. Vôùi oâng, quaù khöù töôi ñeïp chæ coù<br /> nieàm tin vaøo con ngöôøi. Söï aám aùp cuûa nieàm trong thaàn thoaïi (thôøi Tam Hoaøng ôû Trung<br /> tin vaø hy voïng tröôùc heát toaùt ra töø chính Quoác) maø thoâi: “Tam Hoaøng chi haäu phi kì<br /> hình töôïng chuû theå tröõ tình cuûa nhaø thô. thì” (thì sau Tam Hoaøng khoâng coøn hôïp<br /> Ñoù laø söùc aám noùng toûa ra töø cuoäc ñaáu thaàm thôøi nöõa – “Phaûn chieâu hoàn") [4 (1): 381]. .<br /> laëng nhöng cöïc kì gian nan choáng laïi caùi Vôùi caùch thöùc hieän taïi hoùa quaù khöù, Nguyeãn<br /> laïnh, caùi uùa taøn vaø taêm toái cuûa xaõ hoäi vaø töï Du ñaõ laøm soáng laïi con ngöôøi töø nhöõng thôøi<br /> nhieân nhö doàn caû vaøo mình oâng, aäp vaøo oâng gian xa xöa cuûa lòch söû vaø ñaët hoï trong moät<br /> vaø buûa vaây, truøm chuïp con ngöôøi Toá Nhö bi kòch chung vôùi con ngöôøi hieän taïi. Cho<br /> toùc baïc, gaày yeáu vaø beänh taät. Nieàm tin toûa neân, con ngöôøi trong tö töôûng ngheä thuaät<br /> ra töø chính oâng, töø “con ngöôøi thô” Toá Nhö cuûa oâng laø con ngöôøi “ñöông laø” chöù khoâng<br /> duø cöïc kì coâ leû nhöng khoâng guïc ngaõ, “tænh” phaûi laø con ngöôøi “ñaõ laø” (chöõ cuûa Arixtoât).<br /> moät mình khi caû ñôøi “say”. Noù ñaõ baét gaëp Ngoaøi nhöõng thôøi gian vaø khoâng gian cuï<br /> aùnh saùng nhaân vaên töø Tam Lö Ñaïi phu, theå maø chuùng ta ñaõ noùi ôû treân (chieàu, ñeâm,<br /> Thieáu Laêng, ñaëc bieät laø cuûa naøng Kieàu, vaø moà, lòch söû vaø taâm traïng…), trong thô<br /> giao hoøa vôùi nhau trong cuoäc ñaáu khoâng caân Nguyeãn Du coøn coù thôøi gian khoaûng chöøng,<br /> söùc nhöng baát töû cuûa yù thöùc nhaân vaên, lí khoâng giôùi haïn (traêm naêm, ba traêm naêm,<br /> töôûng nhaân vaên choáng laïi caùi xaáu, caùi aùc, nghìn naêm…), vaø moät khoâng gian meânh<br /> caùi baát coâng vaø tha hoùa. “Con ngöôøi oâng moâng, rôïn ngôïp, khoâng bieân giôùi maø trong<br /> quan” Nguyeãn Du ñaõ laëng leõ cheát maø ñoù, con ngöôøi nhaân vaên nhoû beù coâ ñôn luoân<br /> khoâng chòu uoáng thuoác hay traêng troái gì, bò saên ñuoåi, rình raäp. Theá neân, trong khi<br /> cuõng nhö Thuùy Kieàu – ngöôøi tình cuûa Kim dieãn taû nhöõng thöïc taïi ñau khoå cuûa con<br /> Troïng, phu nhaân cuûa Töø Haûi – ñaõ töï keát ngöôøi vaø xaáu xa cuûa xaõ hoäi, Nguyeãn Du luoân<br /> thuùc ñôøi mình giöõa moät trôøi haän meâng höôùng noãi lo laéng khoân nguoâi veà töông lai<br /> moâng soùng nöôùc Tieàn Ñöôøng. Nhöng “con mai haäu cuûa con ngöôøi. OÂng höõng hôø ñi qua<br /> ngöôøi thô” Toá Nhö – chuû theå tröõ tình – cuoäc soáng “aùo muõ nhaø nho” maø doàn caû tinh<br /> vaø con ngöôøi nhaân vaên Thuùy Kieàu thì maõi löïc, taâm trí cho tình thöông con ngöôøi thöïc<br /> maõi toûa saùng. Ñoù chính laø baûn chaát thaåm taïi, vaø lo laéng cho con ngöôøi töông lai. Ñoù<br /> mó cuûa cuoäc giao ñaáu giöõa aùnh saùng vaø chính laø taâm söï lôùn nhaát cuûa oâng luoân ñeo<br /> boùng toái trong thô Nguyeãn Du. Chính vì ñaúng oâng vaø cuõng chính laø lí do ñeå Toá Nhö<br /> theá maø noãi buoàn ñau, tuyeät voïng cuûa Toá “Baùch nieân cuøng töû vaên chöông lí” (traêm<br /> <br /> 84<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 4(6) - 2012<br /> <br /> <br /> naêm cheát xaùc trong choán vaên chöông – giaùc döï baùo cöïc sôùm vaø raát xa cho “moät thôøi<br /> “Caûm taùc”) [4 (1): 48], vaø “Thieân tueá tröôøng ñaïi môùi trong thi ca” (chöõ cuûa Hoaøi Thanh).<br /> öu vò töû tieàn” (tröôùc khi cheát coøn lo maõi Nhö vaäy, caûm höùng chuû ñaïo - caùi nhieät<br /> chuyeän nghìn naêm – “Moä xuaân maïn höùng”) höùng maõnh lieät nhaát trong tö töôûng ngheä<br /> [4 (1): 162]. Caùi maøn ñoaøn vieân vaø ñeâm thuaät cuûa Nguyeãn Du - ñaõ aûnh höôûng, chi<br /> ñoäng phoøng “khoâng chung chaên goái” cuûa phoái nhieàu bình dieän trong theá giôùi ngheä<br /> Kieàu – Kim khoâng heà laø laïc quan, vaø cuõng<br /> thuaät cuûa oâng nhö baûn chaát thaåm mó cuûa<br /> chaúng phaûi ñeå an uûi ngöôøi ñoïc hay chính Toá<br /> thieân nhieân, vuõ truï; thôøi gian – khoâng gian<br /> Nhö, maø moät laàn nöõa laøm baät maùu veát<br /> ngheä thuaät … Saùng taùc cuûa moät taùc giaû laø<br /> thöông nhaân vaên ñeå caûnh tænh con ngöôøi.<br /> moät theá giôùi thoáng nhaát cuûa moät heä thoáng<br /> ÔÛ nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh, caûm höùng thaåm mó. Ñieàu ñoù laø moät quy luaät khoâng<br /> chuû ñaïo chi phoái caû vieäc söû duïng theå loaïi vaø rieâng gì cho Nguyeãn Du. Heâghen ñaõ khaù coù<br /> caáu truùc thaåm mó cuûa chuùng. Trong thô chöõ lí khi oâng cho raèng trong khi caùc thi só<br /> Haùn Nguyeãn Du, nhieàu baøi thô coù caùch keát phöông Taây “lo ñeán söï caù bieät voâ cuøng taän<br /> caáu thaåm mó hoaøn toaøn khaùc vôùi thô Ñöôøng cuûa caùi voâ taän” thì “traùi laïi, ñoái vôùi ngöôøi<br /> luaät truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam vaø Trung phöông Ñoâng thì thöïc ra khoâng coù caùi gì laø<br /> Quoác. Ñoù laø kieåu keát caáu li taâm, keát caáu loûng: ñoäc laäp caû maø moïi vaät ñeàu xuaát hieän nhö<br /> caùc caâu coù keát caáu song song vaø moãi caâu moät ñieàu ngaãu nhieân chæ coù ñöôïc söï taäp<br /> thöôøng môû ra nhöõng tröôøng lieân töôûng töï do. trung duy nhaát vaø söï giaûi quyeát troïn veïn ôû<br /> Ñaëc bieät, caâu keát thöôøng môû ra nhöõng suy tö trong caùi tuyeät ñoái laø nôi söï vaät bò quy veà” [1<br /> khoâng giôùi haïn – roõ nhaát laø trong nhöõng baøi (2): 491].<br /> coù caâu keát laø nhöõng caâu hoûi (“Phaûn chieâu<br /> Caûm höùng chuû ñaïo laø haït nhaân cuûa tö<br /> hoàn”, “Ñoäc Tieåu Thanh kí”, “Ngaãu höùng”,<br /> töôûng ngheä thuaät, laø nhieät höùng maõnh lieät<br /> “Ngaãu ñeà”, “Hoaøng Haïc laâu”…). Raát coù theå,<br /> nhaát trong saùng taïo cuûa nhaø vaên taïo neân söï<br /> nhöõng caûm thöùc tinh nhaïy cuûa Nguyeãn Du veà<br /> thoáng nhaát, haøi hoøa trong theá giôùi ngheä<br /> yù thöùc töï do cuûa con ngöôøi treân neàn hieän thöïc<br /> thuaät cuûa Nguyeãn Du noùi rieâng vaø cuûa nhaø<br /> ñaõ coù nhöõng yeáu toá caän ñaïi cuûa thôøi ñaïi oâng<br /> vaên noùi chung. Trong tö duy ngheä thuaät cuûa<br /> chính laø nguyeân nhaân cô baûn taïo neân nhöõng<br /> ngöôøi ngheä só, noù laø nôi “quy veà” cuûa caùc xuùc<br /> keát quaû aáy (cuõng coù theå söï thaát nieâm trong<br /> caûm. Vaø trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa hoï, noù<br /> baøi thô “Ñoäc Tieåu Thanh kí” coù coäi reã töø caûm<br /> luoân roïi aùnh saùng tö töôûng thaåm mó leân haàu<br /> thöùc naøy). Ñieàu aáy ít nhieàu nhö nhöõng linh<br /> nhö taát caû caùc mieàn, caùc vuøng phaûn aùnh.<br /> *<br /> NGUYEN DU'S WORLD OF ART: ITS AESTHETIC ASPECTS<br /> Hoang Trong Quyen<br /> Thu Dau Mot Univetsty<br /> ABSTRACT<br /> Nguyen Du’s masterpieces reveals a diversified yet unified worldview, where his<br /> main inspiration arises from his love for unhappy and unfortunate people. In particular,<br /> <br /> 85<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No4(6) – 2012<br /> <br /> <br /> he is interested in the plight of human beings who maintain the best humanitarian<br /> qualities by their idealism and faith in human consciousness despite confronting the<br /> hopelessness, the evil, and the cruelty of society. This inspiration permeates the every<br /> detail poet's artistic reflection, including his subjects and imagery.<br /> Keywords: leading inspriration, art world, human desting, hopeless<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> [1] Heâghen (1999), Mó hoïc (taäp 1, 2) (Phan Ngoïc dòch), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.<br /> [2] Nguyeãn Thaïch Giang, Tröông Chính (2001), Nguyeãn Du, cuoäc ñôøi vaø taùc phaåm, Nxb<br /> Vaên hoùa – Thoâng tin, Haø Noäi.<br /> [3] Thanh Laõng (1967), Baûng löôïc ñoà vaên hoïc Vieät Nam (Quyeån thöôïng – Neàn vaên hoïc<br /> Vieät Nam töø theá kæ XIII ñeán 1862), Nxb Trình Baøy, Saøi Goøn.<br /> [4] Mai Quoác Lieân, Nguyeãn Quaûng Tuaân, Ngoâ Linh Ngoïc, Leâ Thu Yeán (1996), Nguyeãn<br /> Du toaøn taäp (taäp 1, 2), Nxb Vaên hoïc, Trung taâm nghieân cöùu Quoác hoïc, Haø Noäi.<br /> [5] Leâ Thu Yeán (1999), Ñaëc ñieåm ngheä thuaät thô chöõ Haùn Nguyeãn Du, Nxb Thanh nieân<br /> [6] Leâ Baù Haùn - Traàn Ñình Söû - Nguyeãn Khaéc Phi (ñoàng chuû bieân), Töø ñieån thuaät ngöõ<br /> vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi, 1992.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 86<br />