Tạp chí Khoa học, Tập 1, Số 1/2022
117
CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 VÀ SỰ TÁC ĐỘNG ĐẾN SINH VIÊN
TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở NƯỚC TA
Nguyễn Quốc Sơn1,*
1Trường Đại học Kinh tế Nghệ An, *Email: nguyenquocson@naue.edu.vn
Tóm tắt: Ngày nay, Cách mạng công nghiệp 4.0 ngày càng phát triển mạnh mẽ, tác động
sâu sắc và làm thay đổi mọi mặt của đời sống xã hội. Bên cạnh những tác động tích cực, Cách
mạng công nghiệp 4,0 cũng đặt ra nhiều thách thức đối với đội ngũ sinh viên. Để nắm bắt
thời cơ, sẵn sàng thích ứng với những thay đổi của cuộc cách mạng 4,0 đội ngũ sinh viên phải
tích cực, chủ động học tập và trau dồi kỹ năng mềm cơ bản làm hành trang cho cuộc sống.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, sinh viên.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngày nay, nhân loại đang bước vào
cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (Cách
mạng công nghiệp lần thứ 4). Đây là cuộc
cách mạng khác hẳn về chất so với các cuộc
cách công nghiệp trong lịch sử bởi đó là kết
hợp của ứng dụng công nghệ, khoa học dữ
liệu và sử dụng trí tuệ nhân tạo phục vụ sản
xuất vào cuộc sống con người. Cách mạng
công nghiệp lần thứ 4 đã và đang tác động
toàn diện và sâu sắc đến tất cả các lĩnh vực
của đời sống xã hội của các quốc gia. Trong
sự tác động ấy, giáo dục nói chung, đặc biệt
giáo dục đại học là bậc giáo dục chịu sự tác
động mạnh mẽ nhất. Trong phạm vi bài viết
này, tôi đề cập sự tác động của cuộc Cách
mạng công nghiệp 4.0 đến sinh viên trong
các trường đại học ở nước ta, từ đó đề xuất
một số giải pháp giúp sinh viên trong các
trường đại học ở nước ta chủ động nắm bắt
thời cơ, sẵn sàng thích ứng với những thay
đổi của cuộc cách mạng 4,0.
2. NỘI DUNG
2.1. Vài nét về các cuộc cách mạng
công nghiệp 4.0
2.1.1. Cách mạng công nghiệp lần thứ
4.0 là gì?
Khái niệm Công nghiệp 4.0 hay nhà
máy thông minh lần đầu tiên được đưa ra tại
Hội chợ công nghiệp Hannover tại Cộng hòa
Liên bang Đức vào năm 2011. Công nghiệp
4.0 nhằm thông minh hóa quá trình sản xuất
và quản lý trong ngành công nghiệp chế tạo.
Sự ra đời của Công nghiệp 4.0 tại Đức đã
thúc đẩy các nước tiên tiến khác như Mỹ,
Nhật, Trung Quốc, Ấn Độ thúc đẩy phát triển
các chương trình tương tự nhằm duy trì lợi
thế cạnh tranh của mình.
Năm 2013, một từ khóa mới là “Công
nghiệp 4.0” (Industrie 4.0) bắt đầu nổi lên
xuất phát từ một báo cáo của Chính phủ Đức
đề cập đến cụm từ này nhằm nói tới chiến
lược công nghệ cao, điện toán hóa ngành sản
xuất mà không cần sự tham gia của con người.
2.1.2. Đặc trưng của cách mạng công
nghiệp 4.0
Điều khác biệt giữa Cách mạng công
nghiệp 4.0 với 3 cuộc cách mạng trước đó
là CMCN 4.0 không gắn với sự ra đời của
một công nghệ nào cụ thể mà là kết quả hội
Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
118
tụ của nhiều công nghệ khác nhau. Theo các
chuyên gia, Cách mạng công nghiệp 4.0 diễn
ra trên 3 lĩnh vực chính, bao gồm:
Kỹ thuật số là cốt lõi của Cách mạng
công nghiệp 4.0: Trí tuệ nhân tạo (AI), vạn
vật kết nối (IoT) và dữ liệu lớn (Big data).
Công nghệ sinh học: Cách mạng công
nghiệp 4.0 tập trung vào nghiên cứu để tạo
ra những bước nhảy vọt trong nông nghiệp,
thuỷ sản, y dược, chế biến thực phẩm, bảo
vệ môi trường, năng lượng tái tạo, hoá học
và vật liệu.
Vật lý với robot thế hệ mới, máy in 3D,
xe tự lái, các vật liệu mới và công nghệ nano.
2.2. Tác động của Cách mạng công
nghiệp 4.0 đối với sinh viên trong cách
trường đại học ở nước ta
2.2.1. Những tác động tích cực
Việt Nam là nước có tốc độ phát triển
internet nhanh so với nhiều nước trên thế
giới, đây là điều kiện thuận lợi giúp sinh viên
tiếp cận được nhiều cận nhiều nguồn tài liệu
tham khảo, khai thác nhiều nguồn thông tin
trên mạng internet nhờ đó quá trình học tập
của sinh viên gặp nhiều thuận lợi và đạt chất
lượng cao hơn; mặt khác, bên cạnh nguồn tài
liệu từ trong nước, sinh viên tiếp cận được
nguồn tài liệu bằng tiếng nước ngoài để có
những góc nhìn sâu sắc, đa chiều về vấn đề
tiếp cận. Điều này hình thành cho sinh viên
kỹ năng tìm kiếm và chọn lọc các thông tin,
kỹ năng phân tích, xây dựng kỹ năng tư duy
phản biện.
Nhờ sự phát triển của khoa học, công
nghệ thông tin, bên cạnh sự thuận lợi về tìm
kiếm, khai thác nguồn tài liệu, tri thức phong
phú trên mạng internet, ngày nay sinh viên có
thể học trực tuyến, thực hành qua các phòng
thực tế ảo, trao đổi và gửi kết quả học tập
với giảng viên qua mạng internet một cách
dễ dàng.
Trong thời đại Cách mạng công nghiệp
4.0, nhu cầu nhân lực về công nghệ thông tin,
an ninh mạng, công nghệ sinh học... sẽ tăng
cao, nhiều ngành nghề mới xuất hiện. Đây
sẽ là cơ hội thuận lợi chào đón các sinh viên
có trình độ chuyên môn tốt sau khi ra trường
vào làm việc ở các lĩnh lực này.
2.2.2. Những thách thức
Sinh viên có thể gặp khó khăn trong lựa
chọn và sử dụng nguồn tài liệu.
Do nguồn tài liệu “mở”, đa chiều, phong
phú, một măt vừa có khả năng giúp sinh viên
có thể sử dụng tốt các tài liệu nhưng cũng
đem lại sự khó khăn cho sinh viên trong việc
lựa chọn tài liệu tham khảo; hơn nữa, có
nhiều nguồn tài liệu trên mạng internet chưa
được kiểm duyệt nên sinh viên sẽ khó xác
định đâu là tài liệu khoa học, đúng đắn. Bởi
vậy, họ cần được hướng dẫn và định hướng
rõ ràng từ giảng viên.
Yêu cầu sinh viên phải có trình độ ngoại
ngữ tốt
Thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0,
với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và
internet, con người không chỉ giao tiếp với
nhau mà còn giao tiếp với máy móc, máy
móc giao tiếp với máy móc (“kết nối vạn
vật”). Để sử dụng thành thạo máy móc, thiết
bị, các phần phầm ứng dụng…đòi hỏi người
lao động phải có trình độ ngoại ngữ tốt, nếu
không sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của quá
trình lao động.
Mặt khác, để đào tạo được nguồn nhân
lực chất lượng cao, nhiều trường đại học đã
đưa chương trình của nước ngoài, mời giảng
Tạp chí Khoa học, Tập 1, Số 1/2022
119
viên của các trường đại học quốc tế tham gia
giảng dạy, lấy ngoại ngữ làm ngôn ngữ chính
để giảng dạy hay liên kết với các trường đại
học quốc tế trong đào tạo. Để học tập trong
môi trường đó, sinh viên phải có khả năng sử
dụng thành thạo ngoại ngữ. Trong khi đa số
sinh viên ở nước ta hiện nay rất hạn chế về
ngoại ngữ. Như vây, đây cũng là thách thức
lớn đối với sinh viên trong thời đại Cách
mạng công nghiệp 4.0.
Sinh viên có trình độ thấp và hạn chế về
kỹ năng mềm sẽ gặp khó khăn trong vấn đề
tìm kiếm việc làm sau khi tốt nghiệp. Trong
thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0, dần dần
máy móc, robot sẽ đảm nhiệm nhiều vị trí
việc làm thay thế con người. Cũng nhờ AI,
số lượng lao động được sử dụng trong các
cơ quan nhà nước, trong các doanh nghiệp,
nhà máy sẽ giảm dần. Vì vậy, để tìm được
việc làm trong tương lai, đòi hỏi người lao
động phải có trình độ chuyên môn cao, kỹ
năng mềm tốt, nếu sinh viên không đáp ứng
được các tiêu chí này thì nguy cơ thất nghiệp
sẽ rất cao.
2.3. Một số giải pháp giúp sinh viên
các trường đại học ở nước ta vượt qua
thách thức trước yêu cầu của cuộc Cách
mạng công nghiệp 4.0
2.3.1. Nhóm giải pháp từ phía các
nhà trường
Từng bước đổi mới nội dung, chương
trình, mục tiêu đào tạo theo hướng thúc đẩy
sáng tạo, phát triển năng lực cá nhân. Hướng
tới nghiên cứu phương án xây dựng nhiều
chương trình khác nhau giúp cá nhân hóa
việc đào tạo; cần xác định rõ điểm mạnh,
điểm yếu của từng người học để đưa ra
chương trình đào tạo riêng phù hợp. Đẩy
mạnh nghiên cứu, phát triển các ngành học
mới (chẳng hạn, ngành trí tuệ nhân tạo, phân
tích dữ liệu, ngành hội tụ ICT thông minh),
hệ thống giáo trình cũng cần thay đổi, cập
nhật liên tục.
Chú trọng đào tạo các kỹ năng sống cho
sinh viên để thích ứng với sự thay đổi. Theo
GS. Yuval Noal Harari cho rằng, trong thời
kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0, các đại học
nên dạy “bốn chữ C” (Critical thinking: Tư
duy phản biện; Communication: Giao tiếp;
Cooperation and Creativity: Hợp tác và sáng
tạo). Điều đó nghĩa là các trường nên giảm
bớt kỹ năng kỹ thuật, chú trọng vào đào tạo
kỹ năng sống cho sinh viên để thích ứng với
sự phát triển.
Tăng cường gắn kết nhà trường với
doanh nghiệp, điều chỉnh chuẩn đầu ra đáp
ứng yêu cầu của xã hội. Trước những đòi hỏi
của thị trường lao động ngày càng cao, để
phù hợp với môi trường sản xuất mới, các
hoạt động đào tạo của nhà trường càng phải
được gắn kết với tổ chức, doanh nghiệp nhằm
rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo, nghiên
cứu và triển khai. Tăng cường việc gắn kết
giữa nhà trường và doanh nghiệp trên cơ sở
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, hướng
tới doanh nghiệp thực sự là “cánh tay nối
dài” trong hoạt động đào tạo của nhà trường
nhằm sử dụng có hiệu quả trang thiết bị và
công nghệ của doanh nghiệp phục vụ cho
công tác đào tạo, thông qua đó hình thành
năng lực nghề nghiệp cho sinh viên; đồng
thời qua gắn kết với doanh nghiệp nhằm góp
phần giải quyết việc làm cho sinh viên sau
khi ra trường.
Đầu tư cơ sở vật chất nhằm tạo điều kiện
để sinh viên thuận lợi trong học tập và nghiên
cứu khoa học. Với sự phát triển mạnh mẽ của
công nghệ, mạng lưới internet, phương pháp
Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
120
giảng dạy thay đổi nhiều nhiều do đó phương
pháp học tập của sinh viên cũng có sự thay
đổi nhiều so với phương pháp học tập truyền
thống. Để đáp ứng yêu cầu học tập của sinh
viên trong thời kỳ cách mạng 4.0, đòi hỏi
các trường đại học phải tăng cường đầu tư
cơ sở vật chất, đặc biệt, đầu tư công nghệ,
xây dựng các phòng học thực tế ảo, phòng thí
nghiệm ảo, thiết bị ảo, thư viện số... để sinh
viên khai thác, sử dụng trong quá trình học
tập, nghiên cứu khoa học.
Tạo điều kiện và tăng thời gian để sinh
viên thực tế, thực tập tại doanh nghiệp; mời
doanh về trường tham gia giảng dạy. Việc
đưa sinh viên đến các doanh nghiệp để tham
quan, học tập, thực tập nghề nghiệp là hoạt
động hết sức cần thiết. Bởi thông qua hoạt
động này, một mặt giúp sinh viên trải nghiệm
thực tế, là cơ hội để họ đối chiếu thực tiễn
với những kiến thức lý thuyết đã học được ở
nhà trường, đây cũng là cơ hội để sinh viên
rèn luyện kỹ năng, tích luỹ kinh nghiệm;
mặt khác, thông qua việc mời cán bộ từ các
doanh nghiệp vào nhà trường giảng dạy sẽ
giúp sinh viên tranh thủ được kiến thức, kinh
nghiệm thực tiễn của họ.
Tăng cường hợp tác quốc tế trong giáo
dục. Mục đích của hợp tác quốc tế trong giáo
dục là nhằm trao đổi học thuật, liên kết đào
tạo, công nhận chứng chỉ quốc tế, quốc tế hoá
trong đánh giá chất lượng giáo dục. Khi các
nhà trường thực hiện tốt việc hợp tác quốc
tế trong giáo dục sẽ tạo cơ hội để sinh viên
tham gia các chương trình trao đổi hoặc du
học tại chỗ và được tự do phát triển cá nhân.
2.3.2. Nhóm giải pháp từ phía sinh viên
Trang bị chuyên môn, nghiệp vụ vững
vàng. Người lao động dù làm việc ở bất
cứ ngành nghề nào, ở bất kỳ giai đoạn nào
chuyên môn, nghiệp vụ vẫn là yếu tố tiên
quyết cho sự thành công. Trong thời đại Cách
mạng công nghiệp 4.0, người lao động cần
có trình độ chuyên môn cao. Vì vậy, để có
việc làm sau khi ra trường trong bối cảnh khó
khăn tìm kiếm việc làm, trước hết sinh viên
phải tự giác tích luỹ chuyên môn, nghiệp vụ
cho bản thân.
Nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học.
Nghiên cứu khoa học là hoạt động có vai trò
rất quan trọng trong việc rèn luyện khả năng
tư duy sáng tạo, năng lực nghiên cứu và tạo
phong cách làm việc khoa học cho người
nghiên cứu. Sinh viên phải xác định được
trách nhiệm của mình trong việc nghiên cứu
khoa học, phải coi nghiên cứu khoa học là
hoạt động song hành với quá trình học tập
của mình. Nghiên cứu khoa học trong thời kỳ
Cách mạng công nghiệp 4.0 khác xa về chất
so với các giai đoạn trước. Do vậy, sinh viên
phải có cách tiếp cận mới để đáp ứng được
yêu cầu của công việc, cùng với giảng viên,
sinh viên phải là người chủ động, tích cực
đón nhận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0
như một cơ hội, đồng thời coi đây là thách
thức phải vượt qua trong học tập cũng như
nghiên cứu khoa học.
Trau dồi các kỹ năng mềm cho bản thân.
Bên cạnh chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng
mềm là yếu tố hết sức quan trọng của con
người trong thời kỳ Cách mạng công nghiệp
4.0. Các kỹ năng mềm cần thiết nhất mà sinh
viên cần phải có đó là kỹ năng giao tiếp,
kỹ năng ứng xử, kỹ năng lập kế hoạch, kỹ
năng làm việc nhóm, kỹ năng giải quyết vấn
đề… Thực tế cho thấy, để trở thành người
lãnh đạo, quản lý giỏi, ngoài chuyên môn,
nghiệp vụ giỏi, bản thân họ phải là những
người có các kỹ năng mềm liên quan. Các kỹ
năng mềm của mỗi người không phải là cái
Tạp chí Khoa học, Tập 1, Số 1/2022
121
vốn có, hay nó không phải là cái không thể
thay đổi mà muốn có kỹ năng mềm tốt, bản
thân mỗi người phải tích cực học hỏi, trau
dồi, tích luỹ cả quá trình.
Trang bị kiến thức ngoại ngữ. Trong thời
đại, công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ,
vạn vật kết nối, dự liệu lớn (big data) mở ra
khả năng “giao tiếp” giữa con người với vạn
vật xung quanh, kết nối con người với con
người với nhau trên thế giới và làm cho họ
ngày càng gần nhau hơn. Ngoại ngữ là yếu tố
vô cùng quan trọng. Nếu thiếu ngoại ngữ thì
người lao động không thể sử dụng máy móc,
công nghệ hiện hiện đại, sẽ gặp nhiều khó
khăn trong quá trình lao động. Mặt khác, song
song với thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0
là thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới. Khi có
ngoại ngữ tốt, sinh viên sẽ có nhiều cơ hội
việc làm, dễ tiếp cận với nhiều nguồn tri thức
nhân loại, bổ sung thêm vốn kiến thức văn hóa
nhân loại, đóng góp quan trọng vào nhu cầu
hội nhập nước ta với thế giới.
Tích luỹ kinh nghiệm làm việc thực tế.
Trong những năm gần đây, khi tuyển dụng
lao động, các doanh nghiệp luôn quan tâm
tiêu chí kinh nghiệm công tác của người
tham gia tuyển dụng, chính vì vậy nhiều sinh
viên ra trường thường không đáp ứng được
yêu cầu. Thực tế, có một số sinh viên khá
năng động, ngay từ khi còn là sinh viên họ
đã sắp xếp thời gian để làm thêm ở các doanh
nghiệp, trở thành cộng tác viên ở các cơ
quan, tổ chức vì thế các sinh viên này sau khi
ra trường dễ dàng tìm kiếm việc làm, thậm
chí họ được các doanh nghiệp chào đón.
3. KẾT LUẬN
Tóm lại, ngày nay Cách mạng công
nghiệp 4.0 ngày càng phát triển mạnh mẽ,
tác động sâu sắc và làm thay đổi mọi mặt của
đời sống xã hội. Bên cạnh những tác động
tích cực, Cách mạng công nghiệp 4,0 cũng
đặt ra nhiều thách thức đối với đội ngũ sinh
viên. Để nắm bắt được cơ hội, vượt qua các
thách thức, đòi hỏi đội ngũ sinh viên phải tự
giác học tập, nghiên cứu khoa học để trau
dồi kiến thức chuyên môn, tiếp tục rèn luyện
kỹ năng mềm, bồi dưỡng năng lực sử dụng
thành thạo công nghệ thông tin, ngoại ngữ
để đáp ứng yêu cầu xã hội trong điều kiện
mới để có thể tiếp cận những tri thức khoa
học do cuộc Cuộc cách mạng công nghiệp
4.0 mang lại.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Yuval Noal Harari (2019). 21 bài học cho thế kỷ 21, NXB Công ty Văn hoá và truyền
thông Nhã Nam, Nơi xuất bản: Hà Nội.
2. Trần Thị Thanh Nhàn (2020). Cách mạng công nghiệp 4.0 – cơ hội và thách thức
của giai cấp công nhân hiện nay, <https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-
cu/-/2018/816338/view_content> ngày 15/6/2021.
3. Phan Chí Thành (2018). Cách mạng công nghiệp 4.0 – Xu thế của giáo dục trực tuyến,
Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1, tháng 1/2018), tr.43 -46.
4. Trịnh Quang Dũng, Phạm Thu Hằng (2018). Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư
và sự tác động đến phương pháp dạy học ở đại học hiện nay, Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt
(Kì 2, tháng 5/2018), tr.94 -97.