CẢI THIỆN DINH DƯỠNG DỰC VÀO THỰC PHẨM

Chia sẻ: Nguywn Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'cải thiện dinh dưỡng dực vào thực phẩm', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CẢI THIỆN DINH DƯỠNG DỰC VÀO THỰC PHẨM

C I THI N DINH DƯ NG D A VÀO TH C PH M M C TIÊU Sau khi h c xong bài này, sinh viên có th : 1. Trình bày ư c các m t xích trong dây chuy n th c ph m và các y u t nh hư ng n dây chuy n th c ph m 2. Trình bày ư c các y u t nh hư ng và các bi n pháp m b o an ninh th c ph m t i h gia ình 3. Trình bày ư c các gi i pháp c i thi n dinh dư ng d a vào th c ph m N I DUNG 1. DÂY CHUY N TH C PH M (FOOD CHAIN) 1.1. Khái ni m v dây chuy n th c ph m 1.1.1. nh nghĩa Dây chuy n th c ph m là m t chu i các m t xích i t s n xu t th c ph m n tình tr ng dinh dư ng c a con ngư i. Nói m t cách khác, ây là m t chu trình liên t c, các m t xích có quan h m t thi t v i nhau. 1.1.2. Các m t xích c a dây chuy n th c ph m bao g m - S n xu t lương th c-th c ph m - Thu ho ch và công ngh sau thu ho ch (d tr , b o qu n ch bi n) - Lưu thông, phân ph i, th trư ng mua bán - Ch bi n t i gia ình) - Tiêu th (ăn u ng) - Tình tr ng dinh dư ng và s c kho 1.1.3. Ý nghĩa c a dây chuy n th c ph m - M i m t m t xích c a dây chuy n th c ph m u liên quan t i nhi u quá trình và b chi ph i b i nhi u y u t ph c t p, do ó vi c gi i quy t thi u h t th c ph m và suy dinh dư ng òi h i s tham gia c a nhi u ngành, nhi u b ph n xã h i và c a c ng ng. - D a trên nhu c u dinh dư ng c a nhân dân, Nhà nư c l p ra k ho ch s n xu t nông nghi p ho c các chương trình cung c p th c ph m, thay i cơ c u s n xu t nông nghi p nh m áp ng nhu c u ăn u ng c a m i ngư i. 202
- Cho phép ti p c n toàn di n nh m góp ph n xây d ng n n nông nghi p b n v ng g n c i thi n tình tr ng dinh dư ng c a nhân dân 1.1.4. Các y u t tác ng t i các m t xích trong dây chuy n th c ph m Nh ng ho t ng c a s n xu t nông nghi p nh m t o ra s n ph m nuôi s ng con ngư i bao g m tr ng tr t, chăn nuôi, ngh cá, săn b n, hái lư m. S n xu t nông nghi p ph thu c vào trình phát tri n c a phương th c s n xu t. Các chính sách vĩ mô, chính sách kinh t , u tư và khoa h c công ngh , k thu t thích ng t i gia ình... u tác ng n dây chuy n th c ph m. Hình v dư i ây minh ho các y u t nh hư ng t i các m t xích trong dây chuy n ó. Sơ 1. M t s y u t nh hư ng t i dây chuy n th c ph m Làm s ch t Tr ng C y, chăm sóc Thu ho ch Thi u lao ng Các Lưu kho Lưu thông Thi u t Không Không Vn Nông dân b H t gi ng nư c, úng Chính: ru ng lên t nh không có v n M t mát Thi u phương làm vi c mua do thi u ti n v n chuy n phân bón cách b o qu n ư ng xá kém Bán Bán l Quá nhi u TP ư c bán S d ng kém ng ti n, r S d ng trong Phân ph i Ch bi n cơ th Nhi m trùng Gia ình ông Ch bi n sơ sài, không chín ( a ch y, ký TP thi u, phân Không ch ng sinh trùng...) ph i không lo i th c ph m ng u Gia ình s n xu t Mua ngoài ch 203
2. H TH NG ÁNH GIÁ CUNG C P-TIÊU TH TH C PH M nh nghĩa: Là m t h th ng cho phép phát hi n tình tr ng s n xu t (thi u, th a) th c ph m, cung c p các thông tin c n thi t cho công tác xây d ng k ho ch nông nghi p và dinh dư ng. Có nhi u cách theo dõi s n xu t th c ph m. Dư i ây gi i thi u 2 phương pháp thư ng s d ng trong các chương trình th c ph m: 2.1. H th ng giám sát s n xu t Là h th ng theo dõi ơn gi n, th c ch t là m t b ng li t kê (check list) chi ti t t ng công o n c a quá trình s n xu t (riêng cho m t ho c m t s lo i th c ph m nào ó). H th ng này cung c p thông tin cho phép các lãnh o a phương d báo ư c tình hình s n xu t tăng hay gi m, t ó có phương án gi i quy t. 2.2. B ng cân i th c ph m (Food Balance Sheet) B ng cân i th c ph m là m t b ng các d ki n v s n xu t, cung c p và s d ng th c ph m ư c cân i, phân tích so sánh v i nhu c u m b o dinh dư ng cho nhân dân. B ng cân i th c ph m có th xây d ng nhi u c p t làng, xã n c p qu c gia. Thông thư ng, ngành nông nghi p ph i h p v i ngành y t xây d ng ra B ng cân i th c ph m. Ý nghĩa c a b ng cân i th c ph m - Cung c p thông tin v xu th s n xu t, s n lư ng, cơ c u cung c p, cơ c u tiêu dùng th c ph m theo th i gian. Thông tin v s n xu t, cung c p và cơ c u m t lo i th c ph m nào ó, cho phép các nhà nông nghi p phân tích, nh n nh và xu t bi n pháp a d ng hoá th c ph m ho c ra gi i pháp chú tr ng phát tri n lo i th c ph m nào. - Giúp cho vi c phân tích m c cân b ng gi a cung c p và tiêu th d a trên nhu c u dinh dư ng chung c a m t c ng ng dân cư cũng như c a m t qu c gia. Như v y b ng cân i th c ph m không ch phân tích và xem xét góc s n xu t và cung c p th c ph m mà còn phân tích, so sánh nh n nh m c tho mãn v m t nhu c u dinh dư ng c a nhân dân. - Là công c tính toán an ninh th c ph m qu c gia, giúp các nhà Nông nghi p và các nhà l p chính sách có các phương án thích h p trong vi c xu t và th c thi chương trình an ninh th c ph m và phát tri n nông nghi p. 3. AN NINH TH C PH M H GIA ÌNH 3.1. Khái ni m chung v an ninh th c ph m C m t “an ninh th c ph m” (food security) trư c ây ch s d i dào y th c ph m m t qu c gia, m t vùng hay khu v c. Có nhi u cách nh nghĩa khác nhau. An ninh th c ph m là s áp ng y nhu c u th c ph m m i mùa trong 204
năm. M t nh nghĩa khác: An ninh th c ph m là s v ng m t c a n n ói và suy dinh dư ng. Tóm t i, nói n an ninh th c ph m t c là tình tr ng không b e d a thi u th c ph m vào m i th i i m. Tuy nhiên, an ninh th c ph m còn ư c hi u hàm nghĩa là th c ph m ư c s d ng m t cách h p lý. 3.1.1. An ninh th c ph m qu c gia Là s y th c ph m tho mãn nhu c u c a ngư i dân m t cách n nh, a d ng và dinh dư ng h p lý. Các y u t m b o an ninh th c ph m qu c gia: - S n xu t và cung c p th c ph m t tiêu chu n s lư ng, ch t lư ng, n nh và a d ng. - Lưu thông, d tr , phân ph i h p lý và b n v ng. H n ch ư c t n th t thu ho ch và sau thu ho ch. - m b o kh năng ti p c n cao, giá h p lý và m i ngư i có thu nh p mua, th c ph m ư c phân b t nhiên, a lý phù h p. - Th c ph m m b o an toàn và v sinh. 3.1.2. An ninh th c ph m h gia ình Khái ni m này hi n nay ư c s d ng nhi u. An ninh th c ph m h gia ình là m b o cho m i thành viên trong gia ình ư c ăn no, ăn h p lý, phòng các b nh do dinh dư ng. Theo t ch c Nông lương th gi i (FAO), an ninh th c ph m h gia ình g m 3 thành t : - Tính s n có: Th c ph m ư c cung c p y , a d ng. - Tính n nh: Th trư ng cung c p th c ph m n nh quanh năm (giá c , mùa v , d dàng). - Tính ti p c n: Kh năng c a gia ình có ti n mua th c ph m và duy trì s ti p c n v i th c ph m. 3.2. Các y u t nh hư ng n an ninh th c ph m h gia ình 3.2.1. Các y u t nh hư ng n s s n c ó c a t h c ph m Là các y u t c a s n xu t th c ph m (h th ng s n xu t th c ph m, dây chuy n th c ph m): - t ai (màu m , di n tích ) - Vn - Tư i tiêu, th y l i - Lư ng mưa, khí h u 205
- Sâu b nh - K thu t nông h c, kinh nghi m tr ng tr t, canh tác - Nhân l c 3.2.2. Các y u t nh hư ng t i tính n nh Th c ch t là các y u t c a a d ng hoá th c ph m - Thu nh p - Lưu thông - Xu t - nh p kh u th c ph m - Thay i t p quán ăn u ng - Công ngh sau thu ho ch - Cơ s h t ng - Chính sách (c a a phương, c a nhà nư c) 3.2.3. Các y u t nh hư ng n tính ti p c n - Thu nh p c a gia ình - Kh năng t i u ch nh, i phó - Giá c th c ph m: phù h p, n nh - M ng lư i phân ph i, cung c p th c ph m 3.3. Các bi n pháp i phó c a h gia ình v i tình tr ng m t anh ninh th c ph m h gia ình Khi b e d a t i an ninh th c ph m h gia ình, các gia ình có các bi n pháp i phó như: - D tr tài s n - D tr th c ph m t i gia ình - H n ch r i ro trong s n xu t (thay i chi n lư c canh tác, cây con) - Bán tài s n trong nhà l y ti n mua lương th c - Vay mư n - Gi m s b a ăn trong ngày, d t b a ây là các ch i m ph n ánh tình tr ng m t an ninh lương th c h gia ình. Trong nghiên c u c ng ng ngư i ta thư ng quan tâm n các ch s ó. Tình tr ng dinh dư ng c a tr em (dư i 5 tu i) và bà m cũng là các ch tiêu ph n ánh an ninh th c ph m h gia ình. Tuy nhiên, khi tình tr ng suy dinh dư ng x y ra t c là ã giai 206
o n mu n, ch ng t các chi n lư c i phó v i m t an ninh lương th c không còn tác d ng. 3.4. Các bi n pháp m b o an ninh th c ph m h gia ình - Th c hi n chương trình khuy n nông, tăng s n xu t th c ph m (phát tri n h sinh thái Vư n-Ao-Chu ng nuôi-VAC, thâm canh, a d ng hoá s n xu t th c ph m). - Tăng thu nh p c a h gia ình: Vay v n, ngh ph , kinh doanh và d ch v , - Hư ng d n k thu t s n xu t, chuy n giao công ngh - Xây d ng cơ s h t ng, ư ng xá giúp cho lưu thông th c ph m - n nh th trư ng giá c , m ng lư i phân ph i, d ch v - D y ngh cho con em gia ình nghèo - Giáo d c dinh dư ng và chăm sóc y t - Phòng ch ng suy dinh dư ng tr em và bà m - G n ho t ng xóa ói gi m nghèo v i c i thi n dinh dư ng gia ình 4. CÁC GI I PHÁP C I THI N DINH DƯ NG D A VÀO TH C PH M (FOOD-BASED APPROACH) 4.1. a d ng hoá th c ph m nh nghĩa: a d ng hoá th c ph m ư c nh nghĩa như sau: Là s s n xu t và cung c p nhi u th c ph m khác nhau vào cùng m t th i i m hay nói m t cách khác, là s s n xu t và cung c p m t lo i th c ph m các th i i m khác nhau trong năm. m b o dinh dư ng h p lý, i u m u ch t là th c hi n a d ng hoá b a ăn. ăn nhi u lo i th c ph m hay ăn “h n h p” s c i thi n ch t lư ng kh u ph n. M i lo i th c ph m có nh ng giá tr c trưng riêng v mùi v , k t c u, c i m tiêu hoá và giá tr dinh dư ng. Không có m t lo i th c ph m riêng l nào có các ch t dinh dư ng cho nhu c u dư ng c a con ngư i. ăn nhi u lo i th c ph m làm cho b a ăn cân i v các ch t dinh dư ng. Ngay c nh ng thành ph n “phi dinh dư ng” như ch t xơ cũng có vai trò i v i tiêu hoá và s c kho . Không th th c hi n a d ng hoá b a ăn n u không nói t i m t h th ng s n xu t th c ph m a d ng. 4.2. Các y u t tác ng t i a d ng hoá th c ph m 4.2.1. Thu nh p Khi thu nh p tăng, kh năng ti p c n c a gia ình v i các th c ph m tăng lên (ti n dành cho mua th c ph m nhi u hơn). Thu nh p tăng lên còn làm thay i t p t c ăn u ng. i u này t o ra m t nhu c u m i v hàng hoá th c ph m, kích thích s n xu t th c ph m a d ng. 207
4.2.2. Xu t-nh p kh u nông s n th c ph m Xu t-nh p kh u nông s n luôn di n ra song song v i quá trình tăng trư ng kinh t và h i nh p. S trao i nông s n hàng hoá di n ra gi a các nư c trong khu v c và trên th gi i góp ph n quan tr ng m r ng th trư ng, ưa vào các y u t m i c a s n xu t th c ph m như gi ng, công ngh và k c nhân l c s n xu t nông nghi p. 4.2.3. Thay i t p quán ăn u ng T p quán ăn u ng thư ng có nh ng thay i khi thu nh p và m c s ng tăng lên. Ví d , khi kinh t khá gi hơn, t tr ng ti n mua th t tăng lên. Ngư i tiêu dùng òi h i nhi u m t hàng th c ph m hơn. Vi c khuy n khích s d ng các s n ph m u tương trong b a ăn không nh ng ã làm tăng công ăn vi c làm (ch bi n u tương t i gia ình) mà còn góp ph n a d ng hoá s n xu t th c ph m. Quá trình ô th hoá và công nghi p hoá thư ng i li n v i s phát tri n d ch v ăn u ng như như th c ăn nhanh, th c ăn ư ng ph ... i u này cũng kích thích cung c p th c ph m a d ng. 4.2.4. Lưu thông H th ng lưu thông, cung c p th c ph m, có vai trò quan tr ng m ra th trư ng th c ph m ngay trong m t nư c, m t vùng hay m t a phương. T ó, thúc y chương trình a d ng hoá th c ph m. 4.2.5. K thu t nông h c và công ngh sau thu ho ch K thu t nông h c óng m t vai trò then ch t trong vi c thay i cơ c u cây tr ng v t nuôi, cơ c u và phân b c a h th ng s n xu t th c ph m. Tăng năng su t và s n lư ng cũng là m t y u t thúc y a d ng hoá s n xu t th c ph m. M t khác s ti n b v k thu t nông h c áp ng yêu c u c a c a m t chương trình a d ng hoá th c ph m là c n có các lo i cây có giá tr sinh h c cao, giàu ch t dinh dư ng, b sung giá tr dinh dư ng cho nh ng lo i th c ph m hi n nay, t o th c ph m có hi u qu v m t kinh t và c i thi n ư c i u ki n kinh t và thu nh p c a nông dân và lao ng nông nghi p. K thu t nông h c cho phép canh tác cây tr ng, v t nuôi ít l thu c vào th i v . Công ngh ch bi n sau thu ho ch giúp cho vi c h n ch t n th t, tăng ti p c n th trư ng, tăng b o qu n nên có th cung c p th c ph m m i th i v . 4.2.6. Các chính sách vĩ mô c a Nhà nư c Các chính sách như thu , chính sách bao tiêu, h tr th trư ng, u tư k thu t và u tư v n cho s n xu t th c ph m có m t vai trò r t quan tr ng i v i a d ng hoá th c ph m. Nhà nư c c n căn c vào ư ng l i dinh dư ng xây d ng các chính sách v th c ph m g n v i các chính sách phát tri n kinh t vĩ mô. S th hi n y hi u qu c a các chính sách ó là l i ích kinh t song song v i l i ích v dinh dư ng và s c kho c a ngư i dân. Tóm l i, chương trình a d ng hoá th c ph m òi h i ph i chú ý t i nhi u m t c a h th ng s n xu t và tiêu th th c ph m. Ngay trong i u ki n s n xu t th c ph m 208
chưa ph i là s n xu t hàng hoá m c cao thì a d ng hoá s n xu t th c ph m cũng c n ư c t ra. a d ng hoá s n xu t trong h sinh thái VAC (vư n-ao-chu ng) gia ình t o ngu n th c ph m nư c ta ã ư c th c hi n có k t qu nư c ta trong nhi u năm qua. Trong th i gian t i c n khuy n khích m nh m và hư ng d n k thu t cho các gia ình nông thôn ho c mi n trung du, mi n Núi nơi có i u ki n phát tri n VAC tri n khai ho t ng t o ngu n th c ph m t i ch , óng góp vào m b o an ninh th c ph m h gia ình và c i thi n tình tr ng dinh dư ng. 4.3. Giáo d c dinh dư ng và a d ng hoá b a ăn Như trên ã trình bày, mu n a d ng hoá b a ăn c n a d ng hoá th c ph m. Tuy nhiên, như v y thì chưa mà c n có ho t ng giáo d c dinh dư ng ngư i dân hi u ư c và th c hành dinh dư ng h p lý thông qua ch n l a th c ph m, ch bi n, b o qu n th c ph m t i gia ình, h n ch các m t mát do ch bi n. Vi c ph i h p gi a các lo i th c ph m khác nhau t o ra các món ăn v a ngon mi ng, v a cung c p cân i các ch t dinh dư ng. Các món ăn truy n th ng c a dân t c ta như món n m, xôi u xanh, xôi l c, v ng là nh ng ví d v s ph i h p gi a nhi u th c ph m v i nhau. Công vi c ch bi n th c ăn t i gia ình cũng không kém ph n quan tr ng i v i a d ng hóa b a ăn. Ch ng h n mu i dưa làm gi m các phytat có trong rau (v n gây c n tr h p thu s t) làm cho d tiêu hóa; hay làm giá có th t o ra món ăn v a ngon mi ng, v a có nhi u vitamin E. Vi c t ch c b a ăn gia ình phù h p d a trên các hi u bi t v dinh dư ng là m t vi c quan tr ng trong chi n lư c c i thi n dinh dư ng nói chung nư c ta. Th c hi n 10 l i khuyên dinh dư ng h p lý (xem bài giáo d c truy n thông) chính là th c hi n dinh dư ng lành m nh, theo hư ng a d ng hóa b a ăn, cân i nh m m b o và duy trì s c kh e. Thông qua b a ăn c i thi n duy trì s c kh e chính là yêu c u c a gi i pháp “d a vào th c ph m”. Hi n nay, nhi u tác gi quan ni m gi i pháp tăng cư ng vi ch t dinh dư ng vào th c ph m (fortification) phòng ch ng thi u vi ch t dinh dư ng cũng là gi i pháp d a vào th c ph m. Tăng cư ng vi ch t dinh dư ng vào th c ph m ã tr thành chính sách c th c a nhi u nư c trong vi c gi i quy t m t cách b n v ng v n thi u vi ch t dinh dư ng. 209
TÀI LI U THAM KH O 1. Laura Jane Harper, (1984), Food nutrition and agriculture. FAO. 2. T Gi y,(2000), Dinh dư ng ng d ng. N XB Y h c, Hà n i. 3. Hà Huy Khôi, T Gi y, (1998), Dinh dư ng h p lý và s c kho . NXB Y h c, Hà n i . 4. B NN-PTNT (1999), Báo cáo H th ng an ninh lương th c qu c gia . 5. FAO, (1996), Th c ph m, dinh dư ng và nông nghi p. Tài li u d ch t b n ti ng Anh ph c v gi ng d y cao h c dinh dư ng c ng ng, HYHN-VDD. 6. Lê Doãn Diên, Vũ Th Thư, (1996), Dinh dư ng Ngư i. Nhà XB Giáo d c, Hà n i. 210