Luận án Tiến sĩ: Cảm nhận hạnh phúc của trẻ em có hoàn cảnh khó khăn

Luận án này tập trung nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc (CNHP) của trẻ em có hoàn cảnh khó khăn (HCKK) tại Việt Nam. Đề tài nhấn mạnh tầm quan trọng của hạnh phúc trẻ em như một chỉ báo then chốt về sự phát triển và tính nhân văn của xã hội, đồng thời chỉ ra sự cấp thiết phải quan tâm đặc biệt đến nhóm trẻ dễ bị tổn thương này. Nghiên cứu nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về thực trạng CNHP của trẻ em HCKK, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất những khuyến nghị thiết thực.

Các nhà nghiên cứu, học giả, nhà hoạch định chính sách, chuyên gia tâm lý, công tác xã hội, giáo dục và các tổ chức hoạt động vì trẻ em.

Nghiên cứu này cung cấp một cái nhìn toàn diện về cảm nhận hạnh phúc (CNHP) của trẻ em có hoàn cảnh khó khăn (HCKK) tại Việt Nam, dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn. Mục tiêu chính là làm rõ đặc điểm, mức độ CNHP, các yếu tố tác động và đưa ra các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống tinh thần cho nhóm trẻ này. Về phương pháp, luận án sử dụng thiết kế nghiên cứu hỗn hợp (ưu tiên định lượng), khảo sát 707 trẻ em từ 11 đến 17 tuổi (trong đó có 607 trẻ em HCKK và 100 trẻ em có hoàn cảnh bình thường để đối chiếu) tại Hà Nội và Yên Bái. Các công cụ thu thập dữ liệu bao gồm thang đo CNHP dựa trên mô hình 5 chiều cạnh của Huebner (gia đình, bạn bè, trường học, bản thân và môi trường sống), bảng hỏi về trải nghiệm tuổi thơ bất lợi (ACE-IQ), bảng hỏi về hoàn cảnh sống và các thang đo về sự tự tin, ủng hộ xã hội. Dữ liệu được phân tích bằng thống kê mô tả, kiểm định t-test, tương quan Pearson và hồi quy tuyến tính, kết hợp với phân tích nội dung định tính từ phỏng vấn sâu và nghiên cứu trường hợp. Kết quả nghiên cứu cho thấy trẻ em HCKK nhìn chung có xu hướng cảm thấy hạnh phúc (điểm trung bình 3.08/4), với 80.6% thể hiện xu hướng này. CNHP ở trường học và môi trường sống đạt mức cao nhất, trong khi cảm nhận về bản thân lại thấp nhất. Các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đáng kể đến CNHP bao gồm sự thiếu hụt vốn gia đình (mức sống thấp, việc làm không ổn định của cha mẹ, học vấn thấp của cha mẹ, người thân mắc bệnh nặng) và các trải nghiệm tuổi thơ bất lợi (mồ côi, ly hôn, bạo lực thể chất/tình dục/cảm xúc, bị bắt nạt, cha mẹ đi tù/nghiện/bệnh tâm thần, chứng kiến bạo lực gia đình). Trong đó, việc làm không ổn định của cha mẹ, bị ngược đãi cảm xúc và chứng kiến bạo lực gia đình có tác động tiêu cực mạnh mẽ nhất. Ngược lại, các yếu tố bảo vệ như sự tự tin và sự ủng hộ xã hội (từ gia đình và bạn bè) có tác động tích cực đáng kể, với sự tự tin là yếu tố mạnh nhất. Nghiên cứu định tính cũng gợi ý một mô hình hạnh phúc lý tưởng với 4 chiều cạnh cốt lõi: gia đình, bản thân, bạn bè và trường học. Từ những phát hiện này, luận án khuyến nghị xây dựng một hệ thống hỗ trợ toàn diện cho trẻ em HCKK, không chỉ tập trung vào hỗ trợ vật chất mà còn chú trọng đến khía cạnh tinh thần và tâm lý. Các khuyến nghị cụ thể bao gồm tăng cường thời gian chất lượng và thể hiện tình yêu thương trong gia đình, xây dựng môi trường học đường thân thiện và hỗ trợ tâm lý, cũng như phát huy vai trò của các tổ chức xã hội và cộng đồng trong việc nâng cao nhận thức và tạo cơ hội hòa nhập cho trẻ. Luận án cũng đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về các yếu tố bảo vệ, so sánh quốc tế và đánh giá tác động dài hạn của các can thiệp.