Carcinoembryonic antigen (CEA), CYFRA 21‐1, và neuron‐ specific enolase (NSE) trong ung thư phổi không tế bào nhỏ

Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> CARCINOEMBRYONIC ANTIGEN (CEA), CYFRA 21‐1, VÀ NEURON‐<br /> SPECIFIC ENOLASE (NSE) TRONG UNG THƯ PHỔI KHÔNG TẾ BÀO NHỎ <br /> Lê Ngọc Hùng*, Trần Minh Thông** <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Cơ sở: Mục tiêu của nghiên cứu là xác định giá trị chẩn đoán ung thư phổi không tế bào nhỏ của các dấu ấn <br /> ung thư CEA, CYFRA 21‐1 và NSE. <br /> Phương pháp: Thiết kế nghiên cứu hồi cứu, mô tả. Nhóm chứng là các bệnh nhân được chẩn đoán xác định <br /> mô bệnh học là ung thư phổi không tế bào nhỏ bằng phương pháp hóa mô miễn dịch. Nhóm chứng là những bệnh <br /> nhân khám bệnh ngoại trú do những lý do không liên quan đến chẩn đoán ung thư phổi. Tất cả bệnh nhân 2 <br /> nhóm đều được thực hiệu ba xét nghiệm CEA, CYFRA 21‐1 và NSE. <br /> Kết  quả:  Có  49  bệnh  nhân  UTPKTBN  trong  nhóm  bệnh  (gồm  46  là  bronchial  adenocarcinoma  và  3  là <br /> squamous cell carcinoma) và 79 bệnh nhân trong nhóm chứng. Tuổi trung bình của bệnh nhân nhóm bệnh là <br /> 62(trung  vị)  cao  hơn  nhóm  chứng  (52).  Điểm  cắt  cho  chẩn  đoán  UTPKTBN  của  ba  dấu  ấn  ung  thư  CEA, <br /> CYFRA 21‐1 và NSE là 3, 2, và 18 μg/L theo thứ tự. Độ nhạy trong khoảng 72‐80% và độ đặc hiệu 75‐90%. <br /> Phân tích tuyến tính đa biến định tính cho thấy cả 3 dấu ấn ung thư CEA, CYFRA 21‐1 và NSE có giá trị độc <br /> lập trong chẩn đoán. <br /> Kết luận: CEA, CYFRA 21‐1, NSE là các dấu ấn ung thư chuyên biệt cho chẩn đoán ung thư phổi không tế <br /> bào nhỏ. <br /> Từ khóa: CEA, CYFRA 21‐1, NSE, ung thư phổi không tế bào nhỏ, độ nhạy, độ đặc hiệu. <br /> <br /> ABSTRACT <br /> CARCINOEMBRYONIC ANTIGEN, CYFRA 21‐1, AND NEURON‐SPECIFIC ENOLASE  <br /> IN NON SMALL CELL LUNG CANCER (NSCLC) <br /> Le Ngoc Hung, Tran Minh Thong <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 2 ‐ 2013: 116 ‐ 121 <br /> Objectives:  The aim of study was to confirm the diagnostic value on non small cell lung cancer of tumor <br /> markers as CEA, CYFRA 21‐1 and NSE. <br /> Methods:  The  study  method  was  retrospective,  descriptive.  The  case  group  was  patients  diagnosed <br /> histopathological as non small cell lung cancer by immunohistochemistry method. The control group was out‐<br /> patients with reasons without relationship to lung cancer diagnosis. All patients in two groups had been done <br /> with three tests as CEA, CYFRA 21‐1 and NSE. <br /> Results:  Three  were  49  patients  with  NSCLC  in  the  case  group  (including  46  with  bronchial <br /> adenocarcinoma and 3 with squamous cell carcinoma) and 79 patients in the control group. The average of age of <br /> patients in the case group was 62 (median), higher than in the control group (52). The cut‐off points for NSCLC <br /> diagnosis  of  three  tumor  markers  CEA,  CYFRA  21‐1,  and  NSE  were  3,  2,  and  18  μg/L  respectively.  The <br /> sensitivity rates was in range of 72‐80% and specificity 75‐90%. The multinomial logistic regression shoed that <br /> all of three tumor markers CEA, CYFRA 21‐1 and NSE had the independent value in diagnosis of NSCLC. <br /> Conclusions: CEA, CYFRA 21‐1, NSE were specific tumor markers for diagnosis of NSCLC. <br /> * Khoa Sinh Hóa, bệnh viện Chợ Rẫy  <br /> Tác giả liên lạc: TS. BS. Lê Ngọc Hùng <br /> <br /> 116<br /> <br /> ** Bộ môn Sinh Hóa, Khoa Y Đại Học Y Dược TP Cần Thơ <br /> ĐT: 0913‐653618 <br /> E‐mail: lengochungan@yahoo.com <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013 <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Keywords: CEA, CYFRA 21‐1, NSE, non‐small cell lung cancer, sensitivity, specificity. <br /> kể  trên  một  số  bệnh  nhân  (20‐30%)  với <br /> NHẬP ĐỀ <br /> NSCLC(16). <br /> Ung thư phổi là bệnh ác tính thường gặp, tử <br /> Với sự tiến bộ trong giải phẫu bệnh, phương <br /> vong  cao.  Đa  số  bệnh  nhân  ung  thư  phổi,  50‐<br /> pháp  hóa  mô  miễn  dịch  được  sử  dụng  như  là <br /> 70%,  được  phát  hiện  ở  giai  đoạn  bệnh  đã  tiến <br /> một phương pháp nhuộm đặc biệt giúp xác định <br /> triển, không còn khả năng phẫu thuật và có tiên <br /> sự hiện diện của kháng nguyên trên lát cắt mô, <br /> lượng nặng(8). <br /> dựa vào sự kết hợp phản ứng miễn dịch và hóa <br /> Ung thư phổi được chia làm hai nhóm chính <br /> chất. Với phương pháp này nhà bệnh học có thể <br /> dựa  theo  kiểu  tế  bào:  ung  thư  phồi  tế  bào  nhỏ <br /> đánh giá và phân loại được các kiểu phenotype <br /> (UTPTBN, small cell lung cancer: SCLC) và ung <br /> miễn dịch trên mô bệnh phẩm. Khoa Giải Phẫu <br /> thư  phổi  không  thế  bào  nhỏ  (UTPKTBN,  non‐<br /> Bệnh bệnh viện Chợ Rẫy được trang bị phương <br /> SCLC: NSCLC). UTPTBN chiếm khoảng 10‐15% <br /> tiện để thực hiện chẩn đoán các dấu ấn ung thư <br /> ung  thư  phổi  và  khác  biệt  về  sinh  học  với <br /> mô học bằng hóa mô miễn dịch, trong đó có ung <br /> UTPKTBN bởi sự hiện diện của nội tiết tố thần <br /> thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC). <br /> kinh  (neuroendocrine)  và  tốc  độ  phát  triển <br /> Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá giá trị chẩn <br /> nhanh của khối u. Về lâm sàng, UTPTBN có di <br /> đoán của các dấu ấn ung thư sinh hóa như CEA, <br /> căn sớm rất thường gặp, rất nhạy với hóa trị và <br /> CYFRA21‐1,  NSE  trong  bệnh  lý  ung  thư  phổi <br /> xạ  trị,  nhưng  dễ  tái  phát,  đặc  biệt  bệnh  có  thể <br /> không  tế  bào  nhỏ  dựa  trên  kết  quả  giải  phẫu <br /> phát triển nhanh và kháng thuốc(5). <br /> bệnh bằng phương pháp hóa mô miễn dịch. <br /> Nhằm  để  cải  thiện  quản  lý  bệnh  nhân  ung <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> thư phổi, các phương pháp phát hiện ra các chất <br /> được phóng thích bởi tế bào ung thư vào trong <br /> Nghiên  cứu  thiết  kế  hồi  cứu,  mô  tả.  Nhóm <br /> hệ tuần hoàn, gọi là dấu ấn ung thư, được phát <br /> bệnh là những trường hợp UTPKTBN được xác <br /> triển liên tục. Bộ xét nghiệm dấu ấn ung thư có <br /> định  bằng  kết  quả  giải  phẫu  bệnh  với  phương <br /> giá  trị  trong  ung  thư  phổi  là  CEA <br /> pháp  hóa  mô  miễn  dịch.  Nhóm  chứng  là  các <br /> (carcinoembryonic  antigen),  CYFRA  21‐1,  và <br /> bệnh  nhân  đến  khoa  khám  bệnh  theo  yêu  cầu, <br /> NSE  (neuron‐specific  enolase)  hiện  đang  được <br /> bệnh viện Chợ Rẫy khám bệnh do các lý do khác <br /> khuyến  cáo  áp  dụng(16,17).  NSCLC  khác  biệt  với <br /> không phải ung thư phổi. <br /> SCLC về mô học do đó cũng khác nhau về sinh <br /> Tất  cả  các  xét  nghiệm  được  thực  hiện  trên <br /> học,  đó  là  lý  do  nhiều  nghiên  cứu  cố  gắng  tìm <br /> các mẫu máu của bệnh nhân được lấy trước khi <br /> các  dấu  ấn  có  độ  nhạy  cao,  phân  biệt  giữa  hai <br /> bắt  đầu  can  thiệp  điều  trị  chuyên  biệt  cho  ung <br /> thể mô học này. Trong nhóm NSCLC, CEA được <br /> thư phổi. CEA, NSE được đo bằng phương pháp <br /> xem  là  dấu  ấn  cho  phân  nhóm  ung  thư  tế  bào <br /> miễn dịch hóa phát quang, sử dụng hạt từ tính <br /> tuyến  (adenocarcinoma)  và  sự  hiện  diện  của <br /> (chemiluminescence  immunoassay,  magnetic <br /> phân đoạn cytokeratin 19 tan trong huyết thanh <br /> particles) trên hệ thống máy miễn dịch tự động <br /> (serum‐soluble  fragments  of  cytokeratin  19) <br /> LIASON, Diasorin, Ý. CYFRA 21‐1 trong serum <br /> CYFRA 21‐1 thường gặp trong phân nhóm ung <br /> được đo tại khoa Sinh Hóa, trên máy KRYPTOR <br /> thư  tế  bào  vãy  (squamous  cell  carcinoma).  Tuy <br /> của  hãng  BRAHMS  ‐  Đức.  Nguyên  lý  của  xét <br /> nhiên  các  giá  trị  này  cũng  rất  thay  đổi(8).  Xét <br /> nghiệm là phản ứng tạo phức hợp kháng  thể  – <br /> nghiệm  men  enolase  đặc  hiệu  thần  kinh <br /> kháng  nguyên‐  kháng  thể  theo  nguyên  tắc <br /> (neuron‐specific  enolase,  NSE)  đầu  tiên  được <br /> sandwich.  Đo  lường  tín  hiệu  phát  ra  từ  phức <br /> xem là dấu ấn hữu ích cho UTPTBN, nhưng lại <br /> hợp  miễn  dịch  theo  công  nghệ  TRACE  (Time‐<br /> không chuyên biệt do NSE nhuộm được dương <br /> Resolved Amplified Cryptate Emission). Đô lặp <br /> tính 80% trên UTPKTBN và tăng nồng độ đáng <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013<br /> <br /> 117<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> lại có CV 5 – 8,3%, độ chính xác 0,7 – 4,9%. <br /> Các  biến  số  khảo  sát  chính  gồm  đặc  điểm <br /> nhân  trắc  của  bệnh  nhân  (tuổi,  phái  tính),  kết <br /> quả chẩn đoán giải phẫu bệnh với phương pháp <br /> hóa  mô  miễn  dịch.  UTPKTBN  được  chia  ra  3 <br /> phân  nhóm:  ung  thư  tế  bào  tuyến <br /> (adenocarcinoma),  ung  thư  tế  bào  vãy <br /> (squamuous cell carcinoma), ung thư tế bào lớn <br /> khác  (other  large  cell  carcinoma).  Và  kết  quả <br /> sinh hóa của các  dấu  ấn  ung  thư  CEA,  CYFRA <br /> 21‐1, NSE. Phân tích diện tích dưới đường cong <br /> ROC  (a  receiver  operating  characteristic  curve) <br /> cho  chẩn  đoán  ung  thư  phổi  không  do  tế  bào <br /> nhỏ giúp xác định điểm cắt hợp lý với độ nhạy <br /> và độ đặc hiệu tương ứng. Sử dụng bảng 2x2 để <br /> xác  định  lại  độ  nhạy,  độ  đặc  hiêu,  giá  trị  tiên <br /> đoán dương, giá trị tiên đoán âm. Mối liên quan <br /> đơn  biến  giữa  các  dấu  ấn  ung  thư  và  kết  quả <br /> bệnh lý được kiểm định với phép kiểm chi bình <br /> <br /> phương. Phân tích tuyến tính đa biến định tính <br /> áp  dụng  để  xác  định  biến  số  có  giá  trị  độc  lập <br /> ảnh hưởng đến chẩn đoán ung thư phổi không <br /> tế bào nhỏ. Giá trị p   5 <br /> μg/L, theo thứ tự. Trong nghiên cứu của chúng <br /> tôi  tỉ  lệ  bệnh  nhân  có  CEA  >  5  μg/L  là  71,8% <br /> (23/32 trường hợp), đây cũng là phản ảnh độ ác <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013<br /> <br /> 119<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> tính cao trong mẫu khảo sát của chúng tôi. Chưa <br /> có  thống  nhất  về  giá  trị  tiên  lượng  của  CEA <br /> trong  NSCLC.  Theo  các  tác  giả  Mino  N  1988, <br /> Nisman B 1998 và Rastel D 1994(9,10,14) CEA có giá <br /> trị  tiên  lượng,  nhưng  tác  giả  Shinkai  T  1986  và <br /> Buccheri  G  1987(15,  3)  không  công  nhận  kết  quả <br /> này.  Tác  giả  Kulpa  J  2002,  ghi  nhận  bệnh  nhân <br /> ung thư phổi không tế bào nhỏ có thời gian sống <br /> là 9 tháng nếu CEA ≥ 3 μg/L so với 12 tháng nếu <br /> CEA   27  μg/L  thời  gian  sống  trung <br /> bình  khoảng  7  tháng,  ngắn  hơn  nhóm  có  nống <br /> độ  thấp  hơn  (thời  gian  sống  trung  bình  là  12 <br /> tháng)(8).  Có  27,8%  (5/18)  bệnh  nhân  trong  mẫu <br /> nghiên cứu của chúng tôi có NSE > 27 μg/L. <br /> Phân  tích  đơn  biến  cho  thấy  các  biến  số <br /> tuổi  ≥  60,  CEA  ≥  3,0  μg/L,  CYFRA  21‐1  ≥  2,0 <br /> μL,  và  NSE  ≥  18  μg/L  đều  có  giá  trị  ý  nghĩa <br /> thống  kê  so  sánh  giữa  nhóm  bệnh  ung  thư <br /> phổi  không  tế  bào  nhỏ  so  với  nhóm  chứng. <br /> Nhưng  qua  khảo  sát  đa  biến  tuyến  tính  định <br /> tính (multinomial logistic regression) cho thấy <br /> chỉ  có  3  biến  số  CEA,  CYFRA  21‐1  và  NSE  có <br /> giá trị độc lập trong hổ trợ chẩn đoán ung thư <br /> phổi không phải tế bào nhỏ. <br /> <br /> KẾT LUẬN <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013 <br /> <br />