intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Cấu tạo từ láy nhìn từ góc độ loại hình học và ngôn ngữ học tri nhận

Chia sẻ: Trương Tiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

80
lượt xem
8
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đề cập đến láy với vai trò là một phương thức cấu tạo từ. Từ láy với vai trò là một phương thức cấu tạo từ thường được dùng để cấu tạo nên các từ láy mô tả âm thanh, được gọi là từ láy tượng thanh và các từ láy mô tả đặc điểm tính chất, trạng thái của con người, sự vật, hiện tượng, được gọi là từ láy tượng hình.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Cấu tạo từ láy nhìn từ góc độ loại hình học và ngôn ngữ học tri nhận

14<br /> <br /> NGON NGt* & B(n S 6 N G<br /> <br /> s l 1 (243)-2016<br /> <br /> INGON NGU" HQC V A V I B T N G C H Q q<br /> <br /> CAU TAO Ttr LAY NHIN TlT GOC DQ<br /> LOAI HINH HOC VA NGON N G C HOC TRI NHAN<br /> MORPHOLOGICAL REDUPLICATION IN THE PERSPECTfVES<br /> OF LINGUISTIC TYPOLOGY AND COGNITIVE LINGUISTICS<br /> NGO THJ nV^<br /> (TS; D^i hgc Hd Nfi)<br /> Abstract: This article adopted the iconicity theory of cognitive linguistics to deeply<br /> explore the universality of morphological reduplication in Imguistic typology. Under carefiil<br /> examination wifli typological tools, it is found that morphological reduplication usually<br /> forms onomatopoeic reduplications and manner imitative reduplications. By repeating tiie<br /> sound of the syllables, reduplicative words imitate the sound and manners in the real world,<br /> which make the sound of the words vivid and colorflil. Therefore, it indicates that not all<br /> morphological reduplications are created randomly, on the contrary, they are created based<br /> on the iconicity of form and content, sound and meaning.<br /> Key words: morphological iconicity; linguistic typology; cognitive linguistics;<br /> reduplication.<br /> 1. Dgt vdn d l<br /> Ldy/ISp (Reduplication) la mpt hifn tupng<br /> hinh thdi khdng chi sft dyng trong cdu tgo tft<br /> dk tao ndn cdc tft mdi md cdn la mft phuang<br /> thftc ngft phdp dl bilu tb{ cdc y ngbla ngft<br /> phdp. Trong bdi vilt ndy, chiing tdi de cdp din<br /> ldy vdi vai trd la mpt phuang thftc cdu tgo tft.<br /> Thdng qua khdo sdt logi hinh hpc ngdn<br /> ngft, cho thdy, lay vdi vai trd la mpt phuong<br /> thftc cdu tao tft thudng dupe diing dl cdu tao<br /> ndn cdc tft ldy md ta dm thanh, dugc gpi Id tft<br /> ldy tugng thanh vd cdc tft ldy md td dac dilm<br /> tinh chat, trang thdi ciia con ngudi, sy vgt, hifn<br /> tupng, dugc gpi Id tii ldy tugng hinb. Vi dy:<br /> Tft lay tugng thanh: roc rdch (Vift), ^ ^ (di<br /> dd, ti tdch; Hdn), f)^^-^^^^^"<br /> (gachagacha. Idch cdch; Nh§t), tinkle- tinkle (leng<br /> keng; Anh); Tft ldy tugng hinh: ldp Idnh<br /> (Vift), HiBffo (.sard-song, chdi chang, Thdi ) ,<br /> 0 ^ (meng meng, lat phdt; Hdn) , X>hXyh<br /> (hira-hira, rgp rdn; Nhat)<br /> Tft ldy sft dyng each Igp lgi cua am thanh<br /> d l bilu thi nhftng pham trft y ngbla mang tinh<br /> ggi ta, bilu edm, hinh tugng va sdc thai. Cd<br /> <br /> till thdy, cdu tgo cfta tft ldy Id cd nguyen If,<br /> chft khdng hodn toan vo dodn, dd Id moi lien<br /> hf tuong ftng gifta dm vd nghTa, gifta hinb thftc<br /> vd nf i dung.<br /> 2. Nguydn If tri nhgn cua cdu tgo tft ldy<br /> Ngdn ngft hpc truyen thing cho rdng, tin<br /> hif u ngdn ngft la sy hgp nhdt ciia cdi bieu dgt<br /> vd cdi dugc bilu dgt vd dd Id mli quan h?<br /> gifta chung la "v5 dodn" [16,164]. Cdu bdi dat<br /> ra Id, phdi c h ^ g moi tii deu Id v6 dodn? Tft<br /> cuoi nhftng ndm 70 cua the ki 20, ciing vdi sy<br /> phdt trien ciia ngdn ngft hgc tti n h ^ , tfnh v3<br /> dodn trong tin hifu ngdn ngft ciia Saussure d3<br /> bj hodi nghi. Bdi vi ttdn thyc t l , ttong bdt cii<br /> ngdn ngft ndo diu t i n tgi m l i lidn hf d mft<br /> mftc df ndo dd gifla binh thftc vd }? ngbia.<br /> Ngdn ngft hpc tri nh§n cho rdng, nhftng edm<br /> nb§n vd ttdi nghifm v l tbi gidi cfla nbSn logi<br /> dya fren nen tdng cua tri nh$n, hinh thdnh khdi<br /> nifm kit cdu. Hinh thftc cua ngdn ngft khdng<br /> chi cd moi lien bf vdi hifn thyc khdeh quan,<br /> md trdn nhilu phuong difn nhu vdi khdi nifm<br /> kit cau, khii nifm md hhih v.v., phuang thftc<br /> tri nh|n ciia con ngudi ton tgi hifn tugng phdn<br /> chilu tinh tuong ihig, gifta hinh tiiftc vd nfi<br /> <br /> \ 1 (243)-2016<br /> <br /> NG6N NGC & Ddi S6NG<br /> <br /> dung ngdn ngft ton tai nhftng mli quan he<br /> tuong ty.<br /> Tinh tuong ty (iconicity) chft ylu chi moi<br /> quan hf gj&a binh thftc va y nghia bilu hifn,<br /> lay sy tuong ding, tuang ftng Id co sd tri nh§n.<br /> Tinh tucmg ty cfta ngdn ngft so vdi tinh vd<br /> dodn Id chi gifta cdi bieu dgt va cdi dugc bilu<br /> hifn ciia tin hifu ngdn ngft ton tgi mli lien hf<br /> ty nhidn, sy kit hgp gifta hai ylu t l ndy Id cd<br /> thi lugn chftng. Id cd cdn eft [23,2]. Nhu v^y,<br /> tft gdc dd cau tgo tft, nguydn li cdu tgo cua tft<br /> Id chi giiia ngft am va ngu nghia t i n tgi moi<br /> lien hf nhdt dinh.<br /> Tren thyc t l tft thdi Hy Lgp co dgi, cac nha<br /> triet hpc da chi ra moi quan hf "tuong ty"<br /> trong ngdn ngft. Platon [24,514] cho ring, dSt<br /> tdn chdng qua la nghf thu^t md phdng, nhdm<br /> ndi rd bdn chat cua sy vgt Hogt dfng ngdn<br /> ngft ndi chung cfta con ngudi deu xudt phdt tft<br /> md phdng dm thanh. Moi mpt chft cdi deu md<br /> phdng mft tinh chdt nhdt dinh cua sy vgt Ong<br /> thdng qua vifc midu ta phat dm cua chft cdi Hy<br /> Lgp de till hifn ban chdt y nghta cfta khdi<br /> nifm.Vi dy, chft cdi La Ma "p" [r] bieu thi sy<br /> v ^ dfng bdi vl khi phdt dm phdi uon ludi:<br /> perv (luu dfng), porj (nude sdng chdy), xpd^s<br /> (ehdn dpng) v.v. Augus-tine [24,515] cung cho<br /> rdng, "con ngudi diing am thanh dl md phdng<br /> tdn gpi cfta sy v$t". Vi dy, tiing La tinh dftng<br /> dm thanh mem mgi me/(m§t) dl bilu thi nhihig<br /> gi ngpt ngdo, dung acer (thdp) dl bilu thi<br /> nhftng gi rdn chde. Nhd triet hgc Zeno<br /> [24,514] thupc trudng phdi hifn chftng da dya<br /> trdn ca sd ciia "tft tugng thanh" vd tft mang<br /> "ngft am bilu trung"(sound symbolism) chi ra<br /> ring, tdn gpi dugc hinh thanh Id dya vdo bdn<br /> chat ty nhidn, hf thing ngft dm ddu tien md<br /> phdng sy vgt ma nd gpi tdn.<br /> Tft tugng thanh thdng qua ngft am de md td<br /> dm thanh cua thi gidi ty nhidn, dd Id xudt phdt<br /> tft sy lidn tudng tuong ftng giiia hai fim tiianh<br /> dd cfta con ngudi. Con ngudi cd thi dya vdo<br /> sy lidn tudng tuang ftng giiia dm vd ng^Ta dd<br /> dl ddng dm thanh bilu dgt nhfhig khdi nifm<br /> khdc, dd Id, nhftng gi khdng phdt ra dm thanh<br /> nhu tinh edm, trgng thdi, binh tupng, thih chat<br /> mdu sdc. Bdi vi bg dc con ngudi khdng ngftng<br /> <br /> 15<br /> <br /> lidn tirdng vd so sdnh, nd thdng qua cdc cam<br /> quan d l xft If nhiing dn tugng thu nhgn dugc<br /> tft bdn ngodi. Do dd, mft an tugng thmh giac<br /> cd thi tim thdy mli quan hf tuang dong vdi<br /> mdt dn tugng thi g i ^ [7,10].<br /> Nhu vgy, tin hifu ngdn ngft cd the tugng<br /> thanh, ding thdi cd thi tugng hinh, ggi edm.<br /> Sd dl nhu vgy Id vi, do con ngudi thdng qua<br /> bp ndo lidn tudng vd so sdnh nhftng cam quan<br /> thu nh|n dugc tft the gidi bdn ngodi roi tiln<br /> hanh l^p ml, dua trdn nhftng thupc tinh v^t If<br /> va sinh li cfta ngft am, Idm cho sy v§t cd ^ n<br /> ggi. Cung do bf ndo cfta con ngudi cd sy lien<br /> tudng ndn cd thi biln nhftng cdi truu tugng,<br /> khdng phdt ra am thanh cting trd nen cd dm<br /> thanh, cd mdu sdc, cd miii vj. Dd chinh Id ca<br /> sd hinh thdnh tin hifu tirong ty trong ngdn<br /> ngft.<br /> Ldy la mft phuong thftc cdu tgo hinh thai<br /> dgc bift. Tft lay thdng qua sy l§p lgi cua ngft<br /> am, sy nhjp nhdng ciia dm thanh kich thich tu<br /> duy hinh tugng, 1dm cho con ngudi lidn tudng<br /> tdi nhflng h b h dnh nhdt dinh. Qud trinh tri<br /> nhgn do Id thdng qua thinh gidc kich thi'cb cac<br /> giac quan khac d l phdt huy tri tudng tugng<br /> ciia con ngudi.<br /> Am thanh vd -^ nghia cfta tft ldy ton t ^ mli<br /> tuong quan gifta dm vd nghTa. Tft ldy so vdi<br /> nhiing logi tiir bilu thj khdi nifm cd su khdc<br /> bift rat Idn. Khi nghe nhdc den nhftng tft nay,<br /> chung ta sd khdng cd sy lidn tudng ndo, bdi<br /> chung la v5 dodn, giiia ngft dm vd ngft ngbta<br /> khdng cd mli lidn hf ndo. Nhung khi nhdc din<br /> nhftng tft ldy nhu rgp rdn, ldp Idnh sd Idm cho<br /> ngudi bdn ngft lidn tudng tdi nhftng hinh anh<br /> nhdt djnh (owg budm rpp ran, nhirng vi sao<br /> ldp Idnh), bdi nhiing tft ldy ndy tilm an moi<br /> lidn hf ch$t chd gifta ngft dm va ngft nghta.<br /> Mli tuong quan gifta ngft am vd ngft ngbia cfta<br /> tii ldy mang tinh tam If dan tfc [8,43]. Cdn<br /> hieu ngdn ngft dd, can ddm chhn trong cufc<br /> sing tinh thdn cfta dan tfc dd mdi cd thi hiiu<br /> dugc nhiing tin hifu tuong ty ma tft lay cua<br /> ngdn ngft dd mang lgi.<br /> 2.1. Tit ldy tugng thanh<br /> Thdng qua khdo sdt logi hinh hpc ngdn<br /> ngft, chung tdi phdt hifn ra rdng, tft ldy tugng<br /> <br /> 16<br /> <br /> NGONNGO* & D6I S6NG<br /> <br /> thanh xudt hifn ttong hau hit cdc logi hlnh<br /> ngdn ngft va Id hifn tupng p h i biln nhdt ciia<br /> phuong thftc ldy vdi vai ttd Id mft phucmg<br /> thftc cau tao tft.<br /> Con ngudi sft dyng hifn tupng l$p ngft am<br /> dk midu td chuoi dm thanh l$p di l^p Igi ttong<br /> thi gidi Id hifn tugng rdt ty nhidn va cd moi<br /> lidn hf trye tilp vdi hifn thyc. Trong the gidi<br /> ty nhidn, rat nhieu am thanh nhu vit ga kdu,<br /> chiing khdng chi phdt ra mpt tiing cgc/ qugc,<br /> cue roi im b§t md chftng thudng phdt ra mft<br /> chuSi dm thanh l§p di lgp lgi (ciic c\ic cy.c/cy,c<br /> ta ct^ tdc..., cgc cgc cgc/qugc qugc qugc,...).<br /> Hinh thftc ngft dm lgp Igi bilu thi nf' dung<br /> mang tinh l^p lgi vd lidn tilp, dd Id mli tuong<br /> ling trye tiep giOa cdi bilu hifn va cdi dugc<br /> bilu hifn.<br /> Hlnh thftc ngft am cfta tft ldy tugng thanh<br /> tugng tnmg cho ^ ngbta md nd truyen tdi - dm<br /> thanh cua con ngudi hay thi gidi Id nguydn<br /> dgng, con ngudi sft dyng phuong phdp md<br /> phdng dm thanh dl gdn cho "nguydn dgng" dy<br /> mft hinh thftc ngft dm dl nd bieu dgt.<br /> Khdo sat hifn tugng lay frong logi hinh hgc<br /> ngdn ngft cho thdy, phy am "r" xudt hifn khd<br /> pho biln frong tft ldy tupng thanh. Do trong<br /> cdc ngdn ngft "r" Id am uon ludi ndn nd khiln<br /> cho am thanh md td dugc sinh dfng va cbSn<br /> thyc hon. Dilu ndy phan ndo phdn dnh trong<br /> ngdn ngft ton tgi tinh tuong ty, gifta cdc ngdn<br /> ngft ludn ton tgi nhihig dilm tuong ding,<br /> nhftng tin hifu tucmg ty.<br /> Trong tieng Vift phy dm "r" thudng dugc<br /> lien tudng tdi nhflng am thanh cua sy rung<br /> dpng kdo dai bo§c tieng nude chdy. Vf dy: rdc<br /> rdch, rinh rich, ri rdch, ri ram, ri rdo, rdm<br /> rpp, rin rin, riu rit, rung rite. Ngodi ra, phy dm<br /> "r"cdn xudt hifn trong tft ldy tupng hinh vdi<br /> vifc md ta nhftng trgng thai dfng nhu sy kich<br /> dpng, chan dfng, vi dy: run run, run rdy. rung<br /> rinh, r^c rich, rung rgn. rpn rdng.<br /> Trong tieng Nhgt phy dm "r" thudng bieu<br /> thj dm thanh cua sy chuyin dfng nhu<br /> :^^Z.<br /> ^(koro- koro. ldc cde ldc c6c\ tiing cua hflmg<br /> hdn dd to ian den gdn),<br /> t^'Ot^^(kari-kari,<br /> com cdp;tikng nhai da Ignh),<br /> ^^^^(goro-<br /> <br /> s l 1 (243)-2016<br /> <br /> goro, dm (Jm,-tieng sdm),<br /> 'f'^'i'^(suru-suru,<br /> Sft Sft; tiing hit mfli cfla trd con ) , v.v.<br /> Trong tiing T h i Nbt ki, "r" cflng thudng<br /> xudt hifn trong tft tugng thanh vdi vifc midu<br /> td dm thanh chuyin dfng. Vi dy: siril siril (tS<br /> td; tiing nude chdy) , horul-horul (kho kho;<br /> tieng ngdy khi ngu), pufiir-pufur (vu vit; tiing<br /> gid thoi), gurul-gurul (itng uc;tilng byng sdi),<br /> tikir-tikir (logt xo (t b<br /> tupng hinh nhilu nhdt ttong cac dgng ldy<br /> (hera-hera;<br /> (khodng gdn 300 tii) : dd Id sy kit hgp cua (kera-kera; cudi khdy), ^^^•'^^<br /> nguyen am -d vd phy am mdi, tdc vd thanh ~p. cudi ngd ngdn), ia ^ ia *> (nechi-nechi; nhdng<br /> Ve d§c dilm cdu dm, -a Id nguyen dm don nhdng), •li'i^^'tirA^ (seka-seka; hdp tdp), J il<br /> X tl(yore-yore; nhdn nheo), ^^^^'^^(Aenangdn, done sau, hen hpp vd khdng fron mdi. Ve<br /> m^t dm sdc, -d Id nguydn dm cd am sdc tram hena: nbu nhugc/ mim nhfln) , 46 6 fc 5<br /> (mero-mero:<br /> md mupi), X^^Xi>^ (teka-teka;<br /> vfta. Khudn vdn ndy bat ddu tft df md trung<br /> binh va kit thftc bang sy khep chat cua ddi bdng nhay) . Phy am ttong tft ldy tugng hinh<br /> mdi tgo lidn tudng din nhihig trgng thai "khep tieng Nhgt rdt gidu gid trj bilu trung. Phy dm h<br /> lgi, sgp xuong, ggp vao tat di, chim xuong, lan thudng dupe lidn tudng tdi nhftng hinh anh<br /> mdt". Vf dy: bgp benh, bdp benh, bdp biing, dpp, tiio mfng [28], Vf dy:(i?3fi?3 (harakhdp khinh, ggp ghenh, lap loe, ldp 16, v.v.; hara; phdp phdi) , t > t > t > ^ (hira-hira; r?p<br /> bo§c trgng thdi "bdm cb$t, dp sat" nhu: vo vgp, rdn), (S 6 (5 -6 (horo-horo; phai phdi/ lat<br /> ddn ddp, tdi tdp ,v.v. [7,87; 11,60].<br /> phdt). Ph^ dm R dugc lidn tudng tdi trang thai<br /> Trong ngdn ngft ehdp dinh, tft ldy tugng<br /> "fran, dinh" [28], vf dy: "»& § *& § " (nuruhinh xuat hifn diln bli^ nhat Id frong tiing<br /> nuru; nhoen nhodt) , ^^fi:^^f£. (hena-hena;<br /> Nhgt. Tiing Nb^t gpi tu ldy tupng hinh la "tft<br /> ldy trgng thdi" (gitai-go)^, nd dugc sft dyng nhu nhugc) . Cdc phy dm biiu thanh g,2, d, b<br /> phi biln frong ddi sing bdng ngdy vd frong dugc lidn tudng tdi nhftng gi "to, mgnh, chdm,<br /> cdc tdc pham vdn hpc. Ngft am cfta tft lay ban"; cdn cdc phy dm vd thanh k,s,t lien tudng<br /> tugng hlnh tiing Nhdt rdt gidu tinh bieu trung. tdi nhflng gi "nhd, sdc, d?p" [30]. Thft so sanh<br /> ^ h ^ h gira-giravdi ^ h"^ h kira-kira,^<br /> Chdng hgn:<br /> h^ h zara-zara vdi ^ ^ ^ ^ sara-sara:<br /> Nguydn dm a vdi df md cfla mifng rpng<br /> khi phdt am thudng lidn tudng tdi nhftng trgng gira-gira bieu thj dnh sdng mgnh cfta tia nang<br /> thdi "nii b|it rpng Idn, sdng sua, diit khodt" m^t frdi "chdi lpi", kira-kira bilu thj anh sdng<br /> [Hamano, 1986, din tft 27]. Vi dy: ^ t > i:) u ( dju ddng "lap Idnh" cfta cdc vi sao; zara-zara<br /> wai-wai; on do) , i61) fe ^ mera-mera; Ifta bilu thj thd rdp, cdn ^ b ^ ^ sara-sara bilu<br /> cuin cufn ) , t^ ht'^ h (gara-gara; trong tbi tran bdng mdt md.<br /> trai), $ W $ (i* (saba-saba; ngay thdng/ dftt<br /> Khdo sdt tft ldy tugng hinh tieng Nh^t<br /> khodt). Trai lgi, nguydn am / vdi df md b?p<br /> chflng tdi nhgn thdy, su- thudng dugc ti§n<br /> cua mifng khi phdt dm thudng lidn tudng tdi<br /> tudng tdi frgng thdi thudn lgi, thdng suot<br /> trgng thai "nhd bd bay gdp gdp, c5ng thang"<br /> khdng hi tdc nghSn, vi dy: 't*< • t ' < (suku[Hamano,1986, dan tft 27]. Vi dy: t i 6 t^ 6<br /> 'f'tc'i'fz.(suta(ira-ira; Idng nhu Iua dit), U-' 0 t>° *3 (piri-piri; suku; Idn nhanh nhu t h i i ) ,<br /> cdng nhu ddy ddn,cang thdng), L ^ C t ^ 1^ C iji- suta\ budc di thodn thodt/ di nhanh nhu bay) ,<br /> •<br /> f<br /> "<br /> |<br /> :<br /> J<br /> i<br /> "<br /> f<br /> f<br /> (.supa-supa;<br /> dao<br /> sdc<br /> thai pham<br /> iji; sp sft)<br /> Xf LXf L (bishi-bishi; nghiem<br /> pham) , i~5>"f'5 (suru-suru; ttdi tuin tuft<br /> vi nhu null sgi m i , ' f * ? j i ~ b (sura-sura;<br /> xudt khdu thdnh chucmg )<br /> " o 5 o -5 "<br /> Trong Tiing NhjU, ti^ \iy tipig thAi dugc gpi \k gitai-go", t£r \ky<br /> tiring thanh dtivc go\ ]^"gion-go".<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2