Cấu trúc tự sự "Kafka bên bờ biển" theo cách nhìn phân tâm học

Chia sẻ: Nguyen Quynh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

217
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Văn học nói chung tác phẩm văn học nói riêng, xét từ một góc độ nào đó, chính là sự tranh luận về bản thân cuộc sống đương tồn tại, trao đổi bàn luận về những kinh nghiệm sống của mọi thời để nhằm hoàn thiện cuộc sống đang diễn ra. Việc đọc tác phẩm văn chương, ở một góc độ nào đấy, cũng là sự kiểm nghiệm những kinh nghiệm sống cá nhân đã có để thu nhận thêm những kinh nghiệm sống mới cần thiết cho bản thân cuộc đời. Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu để xem tác giả bài viết này đã cảm nhận tác phẩm văn học qua góc nhìn phân tâm học như thế nào?

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cấu trúc tự sự "Kafka bên bờ biển" theo cách nhìn phân tâm học

Cấu trúc tự sự "Kafka bên bờ biển" theo cách nhìn phân tâm học
Hành trình của nhân vật chính của hai tuyến truyện, tuyến 1 là Kafka và tuyến 2 là Nakata đều có điểm xuất phát chung là khởi đầu từ Tokyo và điểm đến cuối cùng là thành phố Shikoku, còn quá trình thực hiện chuyến đi thì có vẻ hơi khác nhau nhưng thực chất giống nhau, Kafka đi thẳng một mạch, còn Nakata phải chuyển xe ba lần. Cả hai đều có một nơi tập kết chung, đó là thư viện tưởng niệm Komura. Đối với Kafka, khi đến thư viện này cậu sẽ có được một giải pháp nào đó mà trực giác của cậu mách bảo cậu, còn đối với Nakata thì thư viện tưởng niệm Komura, sau khi đã tìm được phiến đá cửa vào và được phiến đá “mách bảo”, chính là nói lão đang cần tìm và kỳ lạ thay khi đến trước thư viện ấy thì lão lại đánh vần được cái tên của thư viện. Thư viện, xét về bản chất, là kho báu dự trữ những hiểu biết của chúng ta mà theo cách nhìn phân tâm học, liên quan đến các giấc mơ, nó tượng trưng cho những hiểu biết tinh thần, những tri thức sách vở, biểu trưng cho sự hiểu biết trong ý nghĩa là các kinh nghiệm sống đã được minh chứng và được ghi lại, những kinh nghiệm sống cần thiết cho mọi người, mọi thế hệ. Vì thế đến với thư viện, Kafka sẽ mở rộng và bổ sung được cái cậu còn thiếu, còn Nakata sẽ tìm thấy ở đây cái đã kết tinh liên quan tới cái cửa vào đã được mở, hiển nhiên là cái lão cần tìm có mối liên hệ ngầm ẩn với lời nguyền định mệnh, liên quan tới “mặc cảm Oedipe”, cho nên cách tìm của lão cũng rất đặc biệt, gắn với bản năng vô thức nhiều hơn: “Rồi, tựa như một con chó con, lão đi một vòng xung quanh phòng đọc, quan sát tỉ mỉ mọi thứ, sờ cái này, hít hít cái kia, thi thoảng dừng ở một điểm chọn lọc, quắc mắt nhìn trừng trừng” (tr.427). Còn Kafka đã đi từ khám phá này tới khám phá khác, trước hết là bài hát Kafka bên bờ biển với hình ảnh bà Saeki lúc mười chín tuổi in trên bao đĩa hát, rồi sau đó là bức tranh Kafka bên bờ biển được treo trong căn phòng đặc biệt của thư viện và cũng rất đặc biệt là cậu lại được bố trí vào ở ngay trong căn phòng ấy, để rồi cô gái liên quan tới cậu bé trong tranh kia đêm đêm lại hiện về trong giấc ngủ chập chờn nửa mê nửa tỉnh, trong trạng thái mà cái vô thức thống ngự, của chính Kafka bằng xương bằng thịt. Bài hát là của Saeki, bức tranh cũng liên quan tới Saeki, còn cô gái mười lăm tuổi vĩnh viễn kia cũng chính là Saeki - một Saeki của quá khứ, một Saeki của vô thức, của cái phi ngã đã có dịp, có thời cơ để vượt thoát sau nhiều năm tháng nằm trong sự kiểm soát của
chính bà Saeki. Sự có mặt của Kafka trong thư viện trở thành tác nhân kích thích khơi dậy mối tình đã chết trong tâm thức của bà Saeki, khi có thêm Kafka thì mọi việc lại khác, cái khác ở đây chính là “ mặc cảm Oedipe”, tạo nên hình thức “đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu”. Cho nên Oshima đã từng nghe bài hát nhưng anh ta không cảm được tinh thần của bài hát thể hiện qua giai điệu âm thanh, qua vần điệu của lời và tình cảm của người thể hiện bài hát đó, anh ta cũng vô cảm trước bức tranh; còn Kafka thì hoàn toàn khác, Kafka thấy được mình hiện hữu trong bài hát, hiện hữu trong bức tranh, bài hát và bức tranh là một phần cuộc sống của cậu, liên quan tới máu thịt cơ thể cậu, như thể chúng được gá lắp trong gien di truyền của cậu. Vì thế, sau khi qua đời, bà Saeki đã để lại bức tranh cho Kafka: “Xét về căn nguyên, bức tranh đó là của cháu”. “Mặc cảm Oedipe” vốn đã có sẵn trong cậu, lại được kết hợp với cái vô thức thường trực vô biên trong bà Saeki sẽ tạo ra những chuỗi sự kiện sau này như đã nói ở các phần trên. Chú bé Kafka, với “mặc cảm Oedipe” đeo đẳng từ những ngày thơ ấu, cũng đồng nghĩa với việc chú đã chạm tay vào phiến đá cửa vào, đã phần nào mở được nó, đã sống một lần trong khoảng thời gian chưa phải là dài qua các biểu hiện sống khép kín ở nhà, sống khép kín ở trường, không có bạn bè thân thích, không có ai quan tâm tới cậu, cậu sống như trong trạng thái bản năng ngay giữa thời đại computer. “Mặc cảm Oedipe” trong tác phẩm này ngoài ý nghĩ thường trực trong đầu chú bé, còn là phiến đá cửa vào, phiến đá hình tròn gợi mở tất cả những vùng khêu gợi khoái cảm mang hình dáng dạng tròn trên cơ thể người phụ nữ mà một khi đã sao chép, chụp lại… những vùng khoái cảm hình tròn ấy thì đêm mơ ngày mộng, thì sự kích thích phát triển tính dục cũng sẽ là chuyện đương nhiên và những bài học trên phim ảnh sẽ được thực hành trong cuộc sống dưới đủ mọi hình thức từ thủ dâm cho tới loạn dâm, từ bạo dâm cho tới khổ dâm của tuổi dậy thì. Để giải quyết trường hợp của chú bé Kafka, Haruki Murakami đã tạo ra giải pháp thứ nhất là đưa chú lên rừng, nơi thể hiện tất cả sự mạnh mẽ của sự sống, vừa mang lại lo âu vừa tạo ra sự bình tâm thanh thản, vừa bị ức chế vừa yêu thương. Rừng trong tiếng Bồ Đào Nha là Madeira có nguồn gốc từ materia mà trong materia có căn từ là mater - nghĩa là mẹ, do đó, trở về rừng có thể hiểu là trở về với mẹ, trở về với yêu thương của
tình mẫu tử. Giải pháp thứ hai là đưa chú về với biển, trong tiếng Pháp biển là mer đồng âm với từ mẹ là mère, và đó cũng là một phần của ý nghĩa của bức tranh Kafka bên bờ biển và việc được giữ lại bức tranh ấy sau khi bà Saeki mất. Như vậy, có thể thấy rằng mối quan hệ tình cảm giữa mẹ và con là hết sức quan trọng, người mẹ tạo ra ở đứa con của mình tình cảm và kèm theo đó là sự hình thành nhân cách của trẻ. Vì thế câu cuối cùng của tác phẩm khẳng định khi Kafka ra khỏi rừng thì chú bé đã trở thành một bộ phận của thế giới mới toanh là rất có ý nghĩa, gắn với sự tự vượt mình, gắn với việc cái tôi ý thức trở lại với khả năng điều chỉnh các hoạt động tự thân của chú. Nguyên tắc khoái cảm tìm được sự đồng thuận của nguyên tắc thực tế, đưa chú bé trở lại quỹ đạo của con người bình thường, nghĩa là phiến đá cửa vào đã được, trong thời điểm này, đóng lại. Ở tuyến 2 là dòng thời gian vận động gắn với hành trình của Nakata, vận động đi tìm phiến đá cửa vào, gắn với sự di chuyển của không gian qua các địa điểm khác nhau từ Tokyo tới Shikoku; còn ở tuyến 1 là kiểu thời gian ngưng đọng gắn với dòng độc thoại nội tâm, gắn với suy nghĩ của nhân vật Kafka, cho nên dù nhân vật có đọc sách, tắm rửa thì tính chất ngưng đọng vẫn là rất lớn, gắn với các không gian cụ thể, khép kín như phòng đọc sách, phòng ngủ hay căn lều trong rừng. Hoạt động của Kafka trong các không gian này về cơ bản là khám phá tìm hiểu mà có thể nói là đi tìm những mảnh ký ức đã bị quên lãng trong cái thế giới đang vận động, đấu tranh chống lại sự quên lãng là khá rõ ở nhân vật này, do đó, việc lần tìm qua các trang sách, hay lục tìm trong trí nhớ gắn liền với kiểu thời gian mang tính ngưng trệ đó. Câu chuyện của Kafka là cái vô thức phi ngã được tiếp cận bằng ý thức của cái tôi qua đó thể hiện cái vô thức đã có và đồng thời cũng tạo ra một vô thức khác thể hiện qua hành trình khám phá của nhân vật. Câu chuyện của Nakata được rọi chiếu bằng cái siêu tôi – siêu ngã để làm sống lại cái tôi ý thức, gắn với kiểu thời gian tịnh tiến theo chiều gia tăng từ quá khứ về hiện tại và cũng là một kiểu đấu tranh để chống lại sự quên lãng mà cách kể từ bên ngoài thông qua các mảnh ký ức được nhớ lại ấy để kết nối chúng thành một mạch kể. Hai kiểu thời gian kể này qui định cách thức trần thuật và ngôi kể của hai mạch truyện. Hình thức giải tỏa quan trọng nhất đó là giải tỏa bằng giấc mơ. Bản thân giấc mơ là sự ngụy trang, là hình thức đeo mặt nạ che đậy những khát vọng, những thèm muốn bản
năng. Giấc mơ là con đường lí tưởng để dẫn tới thế giới vô thức. Do đó, giấc mơ chứa đựng trong nó một kho tàng vô tận các dấu hiệu mơ hồ, đa nghĩa, những dấu hiệu đó được biểu thị qua những hình ảnh xa lạ, gắn với một thế giới xa lạ, đến nỗi người có giấc mơ ấy luôn luôn tự hỏi giấc mơ ấy có ý nghĩa như thế nào đối với họ, có liên quan gì tới cuộc sống hiện tại của họ. Vì giấc mơ là một hiện tượng mang tính chất xã hội đã tồn tại từ khi có xã hội loài người cho nên việc giải mộng đoán mộng cũng đã trở thành một lĩnh vực được con người quan tâm từ rất sớm. Liên quan đến nhân vật Kafka là những giấc mơ đặc biệt. Trước hết là giấc mơ liên quan tới “bóng ma” theo cách gọi của chủ mà bóng ma này không phải là ai khác mà chính là hình ảnh của bà Saeki thời thanh xuân, nghĩa là hình ảnh cách thời điểm chú mơ khoảng hai ba mươi năm. Bóng ma ấy xuất hiện trong mấy đêm liền bao giờ cũng vào khoảng hai ba giờ sáng. Bóng ma này liên quan tới bức tranh treo trên tường vốn là kỉ niệm đặc biệt gắn với cuộc đời của chính bà Saeki. Từ đây, giấc mơ này tham gia giải tỏa sự dồn nén tính dục của Kafka và đương nhiên vế đầu tiên của lời nguyền mà cha chú đã ném ra cho chú, vế đầu tiên mà chú đã tự coi là nó được gắn trong gien tạo nên cơ thể chú, được thực hiện. Giấc mơ thứ hai liên quan đến cô gái Sakura, người trạc tuổi chị gái cậu. Đây cũng là giấc mơ về tình dục, “một giấc mơ tục tĩu” (tr.529), và với giấc mơ này, vế thứ hai của lời nguyền định mệnh được hoàn tất. Trong tác phẩm còn có hai hình ảnh mang tính biểu tượng rất đặc trưng của tiểu thuyết này. Đó là “một vật dài trăng trắng đang oằn oại trườn ra từ miệng Nakata”, “Cỡ bằng bắp tay đàn ông”, “Thân nó ướt và lầy nhầy” và hình ảnh thứ hai là cái lưỡi của Johnnie Walker “dài và to tướng, nó giãy dụa như một con nhuyễn thể khổng lồ, thốt ra những lời tăm tối” (tr.493). Có thể coi loại sinh vật nhuyễn thể này như là một hóa thân khác của mặc cảm Oedipe, của bản năng tính dục mà khi đã thâm nhập vào trong con người (bằng sự tò mò mang tính trẻ con, bằng những tác động khác tác động vào các giác quan như thị giác, thính giác, khứu giác và nhất là xúc giác…) thì nó tham gia chi phối thế giới vô thức hoành hành trong thế giới phi ngã, chế ngự ý thức, nhưng cũng có thể là nó đã có sẵn trong ta, phục sẵn trong thế giới vô thức ấy và chỉ chờ dịp phiến đá cửa vào được mở ra là ngay lập tức nó phát huy sức mạnh của nó, sức mạnh chế ngự cái tôi bản ngã. Do đó, khi phiến đá cửa vào mở cho nó ra thì cũng chỉ có thể dùng phiến đá cửa vào ấy để chế ngự nó lại và tiêu diệt nó. Đó cũng chính là vũ khí mà Hoshino dùng
để giết chết loại sinh vật nhuyễn thể đặc biệt này. Cũng như vậy khi con nhuyễn thể ấy đội lốt cái lưỡi thì cũng chỉ có thể rút cái lưỡi kí sinh chuyên thốt ra những lời nguyền độc địa ấy ra khỏi con người mới là cách tiêu diệt nó tốt nhất. Trong ý nghĩa chung nhất, con người phải làm chủ bản thân mình, phải luôn thường trực trên cái tôi ý thức mới chiến thắng những cái tầm thường mà cái vô thức mở ra, hay trỗi dậy, và trước hết là chiến thắng nỗi sợ hãi bản năng trong mỗi con người. Văn học nói chung tác phẩm văn học nói riêng, xét từ một góc độ nào đó, chính là sự tranh luận về bản thân cuộc sống đương tồn tại, trao đổi bàn luận về những kinh nghiệm sống của mọi thời để nhằm hoàn thiện cuộc sống đang diễn ra. Việc đọc tác phẩm văn chương, ở một góc độ nào đấy, cũng là sự kiểm nghiệm những kinh nghiệm sống cá nhân đã có để thu nhận thêm những kinh nghiệm sống mới cần thiết cho bản thân cuộc đời. Việc vận dụng lý thuyết phân tâm học bước đầu để nhìn nhận thêm các giá trị của tác phẩm này cũng là điều cần thiết, bởi vì “sự nghiệp của Freud là sự phân tích sâu sắc nhất mà con người đã biết tới về cái không phải là con người nhất trong mỗi con người (Roland Dalbier)”(3), mà cái không phải là con người nhất trong mỗi con người này đang là mục tiêu khám phá của các nền văn học lớn đang vươn mình trong xu thế hội nhập toàn cầu