Chăm sóc sức khỏe phụ nữ part 1

Chia sẻ: ágffq ằefgsd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

197
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Để thống nhất thực hiện trong các trường Trung học y tế, Vụ Khoa học vμ Đμo tạo - Bộ Y tế đã biên soạn Chương trình giáo dục Hộ sinh vμ tổ chức biên soạn bộ sách cho toμn bộ chương trình nμy. Tham gia biên soạn có các thầy thuốc chuyên khoa Sản - Phụ, các giáo viên trung học chuyên nghiệp vμ cao đẳng y tế của nhiều trường. Bộ sách đ−ưHội đồng chuyên môn thẩm định vμ được Bộ Y tế ban hμnh để lμm tμi liệu dạy - học chính thức của Ngành....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăm sóc sức khỏe phụ nữ part 1

Bé y tÕ vô khoa häc vμ ®μo t¹o Ch¨m sãc søc kháe phô n÷ (Tμi liÖu ®μo t¹o Hé sinh trung häc) M· sè: T.30 Z.1 Nhμ xuÊt b¶n Y häc Hμ néi - 2006 1
§iÒu hμnh biªn so¹n BS. NguyÔn Phiªn BS. NguyÔn §×nh Loan PGS. TS. NguyÔn §øc Vy DS. §ç ThÞ Dung TS. L−u H÷u Tù ban biªn so¹n BS. Nghiªm Xu©n §øc ThS. D−¬ng ThÞ Mü Nh©n BS. TrÇn NhËt HiÓn CN. Vò Hång Ngäc BS. Hµ ThÞ Thanh HuyÒn CN. §Æng ThÞ NghÜa BS. NguyÔn Hoµng LÖ BS. Bïi S−¬ng ThS. NguyÔn BÝch L−u PGS. TS. Cao Ngäc Thµnh PGS. TS. TrÇn ThÞ Ph−¬ng Mai ThS. Lª Thanh Tïng BS. Phã §øc NhuËn TS. Huúnh ThÞ Thu Thuû CN. §oµn ThÞ NhuËn BS. Phan ThÞ Kim Thuû Ban th− ký DS. §ç ThÞ Dung ThS. §ång Ngäc §øc BS. Phan ThÞ Kim Thuû Tham gia Tæ chøc b¶n th¶o Th.S. PhÝ V¨n Th©m © B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô khoa häc vμ ®μo t¹o) 2
Lêi giíi thiÖu Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 43/2000/N§-CP ngμy 30 th¸ng 8 n¨m 2000 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vμ h−íng dÉn triÓn khai LuËt Gi¸o dôc, Bé Y tÕ ®· phª duyÖt ban hμnh c¸c ch−¬ng tr×nh khung cho gi¸o dôc trung häc chuyªn nghiÖp nhãm ngμnh søc khoÎ. §Ó thèng nhÊt thùc hiÖn trong c¸c tr−êng Trung häc y tÕ, Vô Khoa häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ ®· biªn so¹n Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc Hé sinh vμ tæ chøc biªn so¹n bé s¸ch cho toμn bé ch−¬ng tr×nh nμy. Tham gia biªn so¹n cã c¸c thÇy thuèc chuyªn khoa S¶n - Phô, c¸c gi¸o viªn trung häc chuyªn nghiÖp vμ cao ®¼ng y tÕ cña nhiÒu tr−êng. Bé s¸ch ®−îc Héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh vμ ®−îc Bé Y tÕ ban hμnh ®Ó lμm tμi liÖu d¹y - häc chÝnh thøc cña Ngμnh. C¸c tr−êng ®μo t¹o Hé sinh trung häc sö dông tËp gi¸o tr×nh nμy kÕt hîp víi gi¸o tr×nh do nhμ tr−êng biªn so¹n ®Ó lμm tμi liÖu gi¶ng d¹y vμ h−íng dÉn häc sinh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng, Cuèn s¸ch Ch¨m sãc søc khoÎ phô n÷ ®−îc biªn so¹n theo c¸c tiªu chÝ: − B¸m s¸t môc tiªu, néi dung gi¸o dôc cña Ch−¬ng tr×nh khung vμ Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc Hé sinh do Bé Y tÕ ban hμnh. − Nh÷ng néi dung chuyªn m«n ®−îc biªn so¹n c¨n cø vμo H−íng dÉn chuÈn Quèc gia vÒ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n cña Bé Y tÕ. − CËp nhËt nh÷ng th«ng tin, kiÕn thøc míi vÒ lÜnh vùc Søc khoÎ sinh s¶n ®Ó chän läc ®−a vμo gi¸o tr×nh m«n häc. − §æi míi ph−¬ng ph¸p biªn so¹n, t¹o c¸c tiÒn ®Ò s− ph¹m ®Ó gi¸o viªn, häc sinh c¸c tr−êng cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p d¹y - häc tÝch cùc. Vô Khoa häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ ch©n thμnh c¶m ¬n Quü d©n sè Liªn hiÖp quèc, Dù ¸n VIE/01/P10 ®· hç trî trong qu¸ tr×nh biªn so¹n gi¸o tr×nh m«n häc. C¸m ¬n c¸c chuyªn gia Quèc tÕ cña Quü d©n sè Liªn hiÖp quèc ®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn víi c¸c t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh biªn so¹n gi¸o tr×nh m«n häc nμy. TËp gi¸o tr×nh m«n häc ch¾c ch¾n cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, Vô Khoa häc vμ §μo t¹o - Bé Y tÕ mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp, c¸c thÇy, c« gi¸o vμ häc sinh c¸c tr−êng ®Ó tËp gi¸o tr×nh ngμy cμng hoμn thiÖn. Bé Y TÕ Vô KHOA HäC Vμ §μO T¹O 3
4
Môc lôc Lêi giíi thiÖu Bμi 1. Gi¶i phÉu sinh lý bé phËn sinh dôc n÷ vμ khung chËu 7 Bμi 2. Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n tuæi vÞ thμnh niªn 32 Bμi 3. Ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n ë ng−êi phô n÷ tuæi m·n kinh 45 Bμi 4. Gi¸o dôc søc kháe phô n÷ 54 Bμi 5. Rèi lo¹n kinh nguyÖt vμ ra m¸u ©m ®¹o bÊt th−êng 60 Bμi 6. C¸c dÞ tËt bÈm sinh cña ®−êng sinh dôc n÷ 70 Bμi 7. Sa sinh dôc 76 Bμi 8. NhiÔm khuÈn ®−êng sinh s¶n vμ c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc 83 Bμi 9. C¸c khèi u sinh dôc 108 Bμi 10. Rß bμng quang - ©m ®¹o 127 Bμi 11. V« sinh 133 Bμi 12. Ph¸ thai b»ng ph−¬ng ph¸p hót thai ch©n kh«ng 140 §¸p ¸n m«n häc 159 5
B μi 1 Gi¶i phÉu sinh lý bé phËn sinh dôc n÷ vμ khung chËu Môc tiªu 1. KÓ tªn vμ chØ trªn tranh hoÆc m« h×nh ®Çy ®ñ c¸c thμnh phÇn cña bé phËn sinh dôc n÷ vμ c¸c liªn quan cña nã. 2. Tr×nh bμy ®−îc cÊu tróc vμ chøc n¨ng cña tö cung. 3. Tr×nh bμy ®−îc ho¹t ®éng néi tiÕt cã chu kú cña buång trøng vμ kinh nguyÖt. 4. KÓ tªn vμ sè ®o c¸c ®−êng kÝnh cña khung chËu n÷. I. Gi¶i phÉu bé phËn sinh dôc n÷ 1. ¢m hé ¢m hé gåm tÊt c¶ nh÷ng phÇn bªn ngoμi nh×n thÊy ®−îc tõ x−¬ng vÖ (x−¬ng mu) ®Õn tÇng sinh m«n. − Vïng mu (®åi vÖ n÷): lμ líp tæ chøc mì n»m trªn x−¬ng vÖ cã l«ng bao phñ bªn ngoμi. − ¢m vËt: t−¬ng ®−¬ng víi d−¬ng vËt ë nam giíi nh−ng kh«ng cã thÓ xèp vμ kh«ng cã niÖu ®¹o n»m trong. ¢m vËt dμi kho¶ng 1-2 cm, ®−êng kÝnh ngang kho¶ng 0,5 cm. ¢m vËt cã nhiÒu m¹ch m¸u, lμ c¬ quan t¹o c¶m trong sinh dôc. − Hai m«i lín: ë hai bªn ©m hé, nèi tiÕp víi ®åi vÖ n÷ ®Õn vïng tÇng sinh m«n. Sau tuæi dËy th× còng cã l«ng bao phñ. − Hai m«i nhá: lμ hai nÕp gÊp cña da ë trong 2 m«i lín, kh«ng cã l«ng nh−ng cã nhiÒu tuyÕn vμ nhiÒu d©y thÇn kinh c¶m gi¸c. − Lç niÖu ®¹o: n»m trong vïng tiÒn ®×nh (1 vïng h×nh tam gi¸c giíi h¹n phÝa tr−íc lμ ©m vËt, hai bªn lμ hai m«i bÐ, phÝa sau lμ mÐp sau ©m hé), n»m ë d−íi ©m vËt, hai bªn lç niÖu ®¹o cã tuyÕn SkÌne. − Mμng trinh vμ lç ©m ®¹o: mμng trinh cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, cã nhiÒu ®Çu d©y thÇn kinh c¶m gi¸c, kh«ng cã sîi c¬ tr¬n, che èng ©m ®¹o bªn trong, chØ chõa mét lç nhá ë gi÷a ®Ó m¸u kinh nguyÖt ra ngoμi. Hai bªn lç ©m ®¹o cã tuyÕn Bartholin, cã nhiÖm vô tiÕt dÞch gióp ©m ®¹o kh«ng bÞ kh«. 7
¢m hé nhËn m¸u tõ ®éng m¹ch thÑn trong vμ m¸u trë vÒ qua tÜnh m¹ch thÑn trong. §−êng b¹ch huyÕt dÉn ®Õn c¸c h¹ch vïng bÑn. ¢m hé cã c¸c ®Çu d©y thÇn kinh thÑn trong. Bao ©m vËt Vïng mu ¢m vËt NÕp h·m ©m vËt M«i lín M«i nhá BÒ mÆt ngoµi thÉm mµu cã l«ng BÒ mÆt trong nh½n NÕp h·m ©m hé H×nh 1: ¢m hé H×nh 2: ¢m vËt 2. ¢m ®¹o − ¢m ®¹o lμ èng c¬ tr¬n nèi ©m hé ®Õn cæ tö cung, n»m gi÷a niÖu ®¹o vμ bμng quang ë phÝa tr−íc, trùc trμng ë phÝa sau. − ¢m ®¹o cã chiÒu dμi kh¸c nhau gi÷a c¸c thμnh: thμnh tr−íc 6,5 cm, thμnh sau 9,5 cm, 2 thμnh bªn 7,5 cm. − Vßm ©m ®¹o tiÕp cËn víi c¸c tói cïng, ë phÝa sau, vßm ©m ®¹o ng¨n c¸ch víi trùc trμng qua cïng ®å sau vμ tói cïng Douglas lμ ®iÓm thÊp nhÊt trong æ bông. − ¢m ®¹o b×nh th−êng lμ mét èng dÑt, thμnh tr−íc vμ thμnh sau ¸p vμo nhau. Khi ®Î, ©m ®¹o cã thÓ gi·n réng ®Ó thai nhi ®i qua ®−îc. − Niªm m¹c ©m ®¹o th−êng cã nhiÒu nÕp nh¨n ngang, chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c néi tiÕt tè n÷, th−êng h¬i Èm do dÞch tiÕt tõ cæ tö cung vμ buång tö cung ra. Thμnh ©m ®¹o cã líp c¬ tr¬n víi thí c¬ däc ë n«ng vμ thí vßng ë s©u. C¸c thí c¬ liªn tiÕp víi c¬ cæ tö cung. M¹ch m¸u: − §éng m¹ch: 1/3 trªn ©m ®¹o do nh¸nh cæ tö cung - ©m ®¹o cña ®éng m¹ch tö cung, 1/3 gi÷a do ®éng m¹ch bμng quang d−íi vμ 1/3 d−íi do nh¸nh cña ®éng m¹ch trùc trμng gi÷a vμ ®éng m¹ch thÑn trong. 8
− TÜnh m¹ch: cã rÊt nhiÒu, t¹o thμnh nh÷ng ®¸m rèi tÜnh m¹ch n»m ë líp d−íi niªm m¹c vμ ®æ vÒ tÜnh m¹ch h¹ vÞ. − B¹ch m¹ch: 1/3 trªn ®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt quanh ®éng m¹ch chËu, 1/3 gi÷a ®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt quanh ®éng m¹ch h¹ vÞ, 1/3 d−íi ®æ vÒ c¸c h¹ch b¹ch huyÕt vïng bÑn. ThÇn kinh: b×nh th−êng ©m ®¹o kh«ng cã ®Çu nh¸nh d©y thÇn kinh. Tö cung C¬ n©ng ¢m ®¹o hËu m«n Bµng quang C¬ bÞt trong Cïng ®å Hè ngåi sau ©m ®¹o trùc trµng Cïng ®å tr−íc Trô ©m vËt ©m ®¹o Hoµnh niÖu Hµnh ¢m ®¹o sinh dôc ThiÕt ®å c¾t ®øng däc ©m ®¹o ThiÕt ®å c¾t ®øng ngang ©m®¹o H×nh 3: ¢m ®¹o 3. TÇng sinh m«n TÇng sinh m«n hay ®¸y chËu gåm tÊt c¶ c¸c phÇn mÒm, c©n, c¬, d©y ch»ng bÞt lç d−íi khung chËu. TÇng sinh m«n cã d¹ng h×nh tr¸m, giíi h¹n ë phÝa tr−íc lμ bê d−íi x−¬ng vÖ, hai bªn lμ hai ô ngåi, phÝa sau lμ ®Ønh x−¬ng côt. §−êng nèi hai ô ngåi chia tÇng sinh m«n ra lμm hai phÇn: tÇng sinh m«n tr−íc hay ®¸y chËu niÖu sinh dôc vμ tÇng sinh m«n sau hay ®¸y chËu hËu m«n (gi÷a nam vμ n÷, tÇng sinh m«n tr−íc kh¸c nhau cßn tÇng sinh m«n sau gièng nhau). Nót thí trung t©m C¬ ngåi ngang tÇng sinh m«n Tam gi¸c niÖu sinh-dôc ô ngåi C¬ hµnh-xèp C¬ ngang n«ng Hoµnh niÖu sinh dôc C¬ n©ng hËu m«n D©y ch»ng Tam gi¸c hËu m«n cïng - ngåi C¬ vßng C¬ ngåi-côt hËu m«n ngoµi H×nh 4: TÇng sinh m«n 9
TÇng sinh m«n tr−íc ë n÷ lμ mét vïng ®−îc giíi h¹n bëi phÝa tr−íc lμ mÐp sau ©m hé vμ phÝa sau lμ hËu m«n. §ã lμ mét khèi h×nh tam gi¸c ®Òu, mçi c¹nh 4cm gåm da, tæ chøc mì vμ c¬. TÇng sinh m«n lÊp kÝn phÇn hë gi÷a trùc trμng vμ ©m ®¹o, lμ trung t©m cña c¸c c¬ t¹o thμnh ®¸y chËu. Tõ s©u ra n«ng, tÇng sinh m«n gåm cã 3 tÇng: tÇng s©u, tÇng gi÷a vμ tÇng n«ng. Mçi tÇng gåm cã c¬ vμ ®−îc bao bäc bëi mét líp c©n riªng. − TÇng s©u: gåm cã c¬ n©ng hËu m«n vμ c¬ ngåi côt, ®−îc bao bäc bëi hai l¸ cña c©n tÇng sinh m«n s©u. − TÇng gi÷a: gåm cã c¬ ngang s©u vμ c¬ th¾t niÖu ®¹o. C¶ hai c¬ nμy ®Òu n»m ë tÇng sinh m«n tr−íc vμ ®−îc bao bäc bëi hai l¸ cña c©n tÇng sinh m«n gi÷a. − TÇng n«ng: gåm 5 c¬ lμ: c¬ ngang n«ng, c¬ hμnh hang, c¬ ngåi hang, c¬ khÝt ©m m«n vμ c¬ th¾t hËu m«n. C¬ th¾t hËu m«n n»m ë tÇng sinh m«n sau, 4 c¬ cßn l¹i ®Òu n»m ë tÇng sinh m«n tr−íc vμ ®−îc phñ bëi c©n tÇng sinh m«n n«ng. C¸c c¬ n©ng hËu m«n, c¬ ngang s©u, c¬ ngang n«ng, c¬ hμnh hang, c¬ khÝt ©m m«n, c¬ th¾t hËu m«n vμ c¬ th¾t niÖu ®¹o ®Òu b¸m vμo nót thí trung t©m ®¸y chËu. §ã lμ mét nót c¬ vμ sîi n»m gi÷a èng hËu m«n vμ c¸c c¬ cña tÇng sinh m«n tr−íc. TÇng sinh m«n cã nhiÖm vô n©ng ®ì c¸c c¬ quan trong tiÓu khung (bμng quang, tö cung, ©m ®¹o, trùc trμng). Khi sinh ®Î, tÇng sinh m«n ph¶i gi·n máng vμ më ra ®Ó ng«i thai vμ c¸c phÇn cña thai tho¸t ra ngoμi. Trong giai ®o¹n sæ thai, nÕu tÇng sinh m«n kh«ng gi·n tèt cã thÓ bÞ r¸ch vμ cã thÓ tæn th−¬ng ®Õn nót thí trung t©m ®¸y chËu. Tr−êng hîp tÇng sinh m«n bÞ nh·o do ®Î nhiÒu lÇn hoÆc do r¸ch mμ kh«ng ®−îc kh©u phôc håi sÏ dÔ bÞ sa sinh dôc vÒ sau. 4. Tö cung Tö cung lμ c¬ quan t¹o thμnh bëi c¸c líp c¬ tr¬n dμy. §©y lμ n¬i lμm tæ vμ ph¸t triÓn cña trøng ®· thô tinh cho tíi khi thai tr−ëng thμnh. Khèi l−îng tö cung thay ®æi tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ng−êi phô n÷, theo chu kú kinh nguyÖt vμ t×nh tr¹ng thai nghÐn. 10
4.1. H×nh thÓ vμ cÊu tróc §¸y PhÇn trªn ©m ®¹o 5 cm Th©n TC PhÇn trong Bµng quang Lç trong ©m ®¹o 2,5 cm Cæ TC Lç ngoµi ¢m ®¹o H×nh 5: Tö cung Tö cung cã d¹ng h×nh nãn côt, ®¸y réng ë trªn, ®−îc chia lμm 3 phÇn: 4.1.1. Th©n tö cung Th©n tö cung cã d¹ng h×nh thang, phÇn réng ë trªn gäi lμ ®¸y tö cung, hai gãc bªn lμ chç èng dÉn trøng th«ng víi buång tö cung, lμ n¬i b¸m cña hai d©y ch»ng trßn vμ d©y ch»ng Tö cung - Buång trøng, gäi lμ sõng tö cung. Th©n tö cung cã chiÒu dμi kho¶ng 4 cm, chiÒu réng kho¶ng 4-5 cm, träng l−îng kho¶ng 50 gam (ë nh÷ng ng−êi ®Î nhiÒu, kÝch th−íc tö cung cã thÓ lín h¬n mét chót). CÊu tróc th©n tö cung gåm 3 phÇn: − Phñ ngoμi tö cung lμ phóc m¹c (thanh m¹c). + Tõ mÆt trªn cña bμng quang, phóc m¹c l¸ch xuèng gi÷a bμng quang vμ tö cung t¹o thμnh tói cïng bμng quang - tö cung råi lËt lªn che phñ mÆt tr−íc, ®¸y vμ mÆt sau tö cung. Sau ®ã phóc m¹c l¸ch xuèng gi÷a tö cung vμ trùc trμng (s©u ®Õn tËn1/3 trªn cña thμnh sau ©m ®¹o) t¹o thμnh tói cïng tö cung - trùc trμng (tói cïng Douglas). Phóc m¹c ë mÆt tr−íc vμ sau nhËp l¹i ë hai bªn vμ kÐo dμi ra ®Õn v¸ch chËu t¹o thμnh d©y ch»ng réng. + ë d−íi do phóc m¹c kh«ng phñ hÕt nªn cßn ®Ó hë mét phÇn eo vμ cæ tö cung, dμi kho¶ng 1,5 cm ë phÝa trªn chç b¸m cña ©m ®¹o vμo cæ tö cung. − C¬ tö cung gåm 3 líp: + Líp ngoμi gåm nh÷ng sîi c¬ däc. 11
+ Líp gi÷a dμy nhÊt, gåm nh÷ng sîi c¬ ®an chÐo bao quanh c¸c m¹ch m¸u. Sau khi ®Î, c¸c sîi c¬ nμy co rót l¹i, chÌn Ðp vμo c¸c m¹ch m¸u lμm cho m¸u tù cÇm. + Líp trong lμ c¬ vßng. C¸c líp c¬ ë th©n tö cung t¹o thμnh mét hÖ thèng cã tÝnh chÊt võa gi·n võa co. − Trong cïng lμ niªm m¹c tö cung. §ã lμ líp biÓu m« tuyÕn gåm 2 líp: líp ®¸y máng, Ýt thay ®æi theo chu kú kinh nguyÖt, líp n«ng thay ®æi theo chu kú kinh nguyÖt vμ bong ra khi hμnh kinh. Niªm m¹c tö cung lμ biÓu m« trô, chØ cã mét líp tÕ bμo. 4.1.2. Eo tö cung Eo tö cung lμ n¬i th¾t nhá l¹i, tiÕp gi¸p gi÷a th©n tö cung vμ cæ tö cung, dμi kho¶ng 0,5 cm. Vμo th¸ng cuèi cña thêi kú thai nghÐn vμ khi chuyÓn d¹, eo tö cung sÏ gi·n ra vμ trë thμnh ®o¹n d−íi tö cung. Eo tö cung chØ cã hai líp c¬: c¬ däc vμ c¬ vßng, kh«ng cã c¬ chÐo. V× vËy, khi vì tö cung th−êng vì ë ®o¹n d−íi tö cung. 4.1.3. Cæ tö cung − Cæ tö cung b×nh th−êng dμi kho¶ng 2 - 3 cm, réng kho¶ng 2 cm. Lóc ch−a ®Î cæ tö cung trßn ®Òu, mËt ®é ch¾c, lç ngoμi cña cæ tö cung trßn. Khi ng−êi phô n÷ ®· ®Î, cæ tö cung dÑp l¹i, mËt ®é mÒm h¬n, lç ngoμi cæ tö cung réng ra vμ kh«ng trßn nh− lóc ch−a ®Î. Cμng ®Î nhiÒu, lç cæ tö cung cμng réng ra theo chiÒu ngang. − Niªm m¹c èng cæ tö cung lμ nh÷ng tuyÕn tiÕt ra chÊt nhÇy, cßn mÆt ngoμi cæ tö cung ®−îc bao phñ bëi líp tÕ bμo l¸t, kh«ng chÕ tiÕt. 4.2. M¹ch m¸u vμ thÇn kinh 4.2.1. §éng m¹ch §éng m¹ch tö cung lμ mét nh¸nh cña ®éng m¹ch h¹ vÞ, ë vïng eo tö cung th× b¾t chÐo niÖu qu¶n, cho c¸c nh¸nh cÊp m¸u: − Nh¸nh niÖu qu¶n. − Nh¸nh bμng quang - ©m ®¹o. − Nh¸nh cæ tö cung - ©m ®¹o cã 5 - 6 nh¸nh nhá, mçi nh¸nh nhá chia ra lμm 2 ngμnh cho mÆt tr−íc vμ sau ©m ®¹o, cæ tö cung. − C¸c nh¸nh tö cung: ®i vμo ®¸y tö cung, ph¸t triÓn nhiÒu khi cã thai ®Ó cÊp m¸u nu«i d−ìng thai. §éng m¹ch tr¸i vμ ph¶i Ýt tiÕp nèi nhau nªn cã ®−êng v« m¹ch ë däc gi÷a th©n tö cung vμ cæ tö cung. Trªn l©m sμng, khi lμm thñ thuËt cÇn kÑp cæ tö cung (th−êng kÑp ë ®iÓm 12 giê hoÆc 6 giê). 12
− C¸c nh¸nh cÊp m¸u nu«i d−ìng èng dÉn trøng vμ buång trøng tiÕp nèi víi c¸c nh¸nh cña ®éng m¹ch buång trøng. 4.2.2. TÜnh m¹ch TÜnh m¹ch líp n«ng ch¹y cïng theo ®éng m¹ch tö cung, cïng víi ®éng m¹ch b¾t chÐo ë mÆt tr−íc niÖu qu¶n. TÜnh m¹ch líp s©u ®i sau niÖu qu¶n. C¶ hai tÜnh m¹ch ®æ vμo tÜnh m¹ch h¹ vÞ. 4.2.3. B¹ch m¹ch B¹ch m¹ch t¹o thμnh mét hÖ thèng chi chÝt ë nÒn d©y ch»ng réng phÝa trong chç b¾t chÐo cña ®éng m¹ch tö cung vμ niÖu qu¶n, ®æ vμo nhãm h¹ch c¹nh ®éng m¹ch chñ bông vμ nhãm h¹ch ®éng m¹ch h¹ vÞ. 4.2.4. ThÇn kinh Cã rÊt nhiÒu nh¸nh t¸ch ra tõ ®¸m rèi h¹ vÞ, ch¹y theo d©y ch»ng tö cung - cïng ®Õn eo tö cung. 4.3. VÞ trÝ vμ liªn quan − Tö cung n»m trong tiÓu khung, d−íi phóc m¹c, gi÷a bμng quang ë phÝa tr−íc vμ trùc trμng ë phÝa sau. − Th©n tö cung th−êng gËp tr−íc so víi trôc cña cæ tö cung gãc kho¶ng 1000 - 1200, t¹o víi trôc ©m ®¹o gãc kho¶ng 900. − Liªn quan cña tö cung cã thÓ chia lμm 2 phÇn: + PhÇn ë trªn ©m ®¹o: qua phóc m¹c liªn quan phÝa tr−íc víi bμng quang, phÝa sau víi trùc trμng, phÝa trªn víi quai ruét non. + PhÇn ë trong ©m ®¹o: gåm cã ®o¹n d−íi cña cæ tö cung. ¢m ®¹o b¸m vμo cæ tö cung theo mét ®−êng vßng vμ t¹o ra c¸c cïng ®å tr−íc, sau vμ hai bªn. V× ®−êng b¸m cña thμnh ©m ®¹o vμo cæ tö cung chÕch tõ 1/3 d−íi ë phÝa tr−íc cæ tö cung ®Õn 2/3 trªn ë phÝa sau cæ tö cung, nªn cïng ®å sau s©u h¬n cïng ®å tr−íc. Cïng ®å sau cña ©m ®¹o liªn quan ®Õn tói cïng Douglas. Khi trong æ bông cã dÞch hoÆc cã m¸u (chöa ngoμi tö cung vì) th¨m kh¸m thÊy cïng ®å sau phång lªn vμ ®au. 13
15 1 14 2 13 3 12 4 11 5 10 9 6 7 8 1- TÜnh m¹ch chËu h«ng tr¸i. 2- X−¬ng cïng. 3- Trùc trµng. 4- Tói cïng tö cung trùc trµng. 5- ¢m ®¹o. 6- NiÖu ®¹o. 7- M«i bÐ. 8- M«i lín. 9- X−¬ng mu. 10- Bµng quang. 11- Phóc m¹c. 12- Tö cung. 13- Buång trøng. 14- èng dÉn trøng. 15 - §éng m¹ch chËu H×nh 6: ThiÕt ®å c¾t ®øng däc qua chËu h«ng 4.4. C¸c ph−¬ng tiÖn gi÷ tö cung t¹i chç Tö cung ®−îc gi÷ ch¾c ch¾n trong tiÓu khung lμ nhê c¸c tæ chøc b¸m ch¾c tõ tö cung ®Õn c¸c bé phËn xung quanh vμ c¸c d©y ch»ng. C¸c c¬ n©ng hËu m«n, nót thí trung t©m ®¸y chËu gi÷ ch¾c ©m ®¹o t¹i chç, mμ ©m ®¹o l¹i b¸m ch¾c vμo cæ tö cung nªn t¹o thμnh mét khèi ©m ®¹o - tö cung ch¾c ch¾n. §é nghiªng cña tö cung so víi ©m ®¹o lμ 900 gióp tö cung kh«ng bÞ tôt ra khi ®øng. C¸c d©y ch»ng gi÷ tö cung: − D©y ch»ng réng: lμ nÕp phóc m¹c trïm lªn ë hai mÆt tr−íc vμ sau vμ kÐo dμi ra tËn thμnh bªn cña v¸ch chËu. − D©y ch»ng trßn: lμ mét d©y ch»ng nöa sîi, nöa c¬ ®i tõ phÇn tr−íc cña sõng tö cung tíi lç s©u cña èng bÑn, råi tíi lç n«ng cña èng bÑn. T¹i ®©y nã t¹o thμnh c¸c sîi ch¹y vμo tæ chøc liªn kÕt cña m«i lín vμ vïng mu (®åi vÖ n÷). − D©y ch»ng tö cung - cïng lμ mét d©y ch»ng ch¾c nhÊt gåm c¸c sîi liªn kÕt vμ c¸c sîi c¬ tr¬n ®Ýnh phÇn d−íi tö cung vμo x−¬ng cïng. 14
3 4 1 6 5 2 1- Tua èng dÉn trøng. 4- D©y ch»ng réng. 2- D©y ch»ng èng dÉn trøng. 5- D©y ch»ng tö cung buång trøng. 3- M¹c treo èng dÉn trøng. 6- èng dÉn trøng H×nh 7: D©y ch»ng 5. Buång trøng Buång trøng lμ c¬ quan võa néi tiÕt (tiÕt ra estrogen tõ tuæi vÞ thμnh niªn ®Õn tuæi m·n kinh), võa ngo¹i tiÕt (phãng no·n). 5.1. H×nh thÓ vμ vÞ trÝ Buång trøng cã h×nh h¹t, dÑt, cã hai mÆt trong vμ ngoμi, hai ®Çu trªn vμ d−íi, n»m ¸p vμo thμnh bªn cña chËu h«ng, phÝa sau d©y ch»ng réng, chÕch vμo trong vμ ra tr−íc. Buång trøng cã kÝch th−íc kho¶ng 3,5 cm x 2 cm x 1 cm. Tr−íc tuæi vÞ thμnh niªn, buång trøng nh½n ®Òu. Tõ tuæi vÞ thμnh niªn, buång trøng kh«ng nh½n n÷a v× hμng th¸ng cã nang De Graaf vì ra, gi¶i phãng no·n råi t¹o thμnh sÑo. Sau tuæi m·n kinh, buång trøng trë l¹i nh½n bãng. 1 2 3 4 5 6 7 8 1- D©y treo èng dÉn trøng. 5- D©y ch»ng èng dÉn trøng buång trøng. 2- D©y ch»ng th¾t l−ng buång trøng. 6- D©y ch»ng tö cung buång trøng. 3- M¹c treo èng dÉn trøng. 7- D©y ch»ng réng 4- M¹c treo buång trøng. . 8- D©y ch»ng trßn H×nh 8: Buång trøng vµ èng dÉn trøng 15
5.2. Liªn quan MÆt ngoμi buång trøng liªn quan víi thμnh bªn tiÓu khung. ë ®ã buång trøng n»m trong hè buång trøng. Hè buång trøng n»m gi÷a c¸c nh¸nh cña ®éng m¹ch chËu. Trªn thùc tÕ, khi ng−êi phô n÷ ®· sinh ®Î, buång trøng kh«ng cßn n»m trong hè buång trøng mμ sa xuèng d−íi, cã khi xuèng h¼n sau tói cïng Douglas. §¸y hè cã d©y thÇn kinh bÞt ch¹y qua, nªn cã thÓ bÞ ®au khi viªm buång trøng. MÆt trong buång trøng liªn quan víi èng dÉn trøng vμ c¸c quai ruét. ë bªn ph¶i cßn liªn quan víi manh trμng vμ ruét thõa, bªn tr¸i liªn quan víi ®¹i trμng sigma. NhiÔm khuÈn ë buång trøng cã thÓ lan tíi èng dÉn trøng vμ ruét thõa. 5.3. M¹ch m¸u, thÇn kinh 5.3.1. §éng m¹ch cã 2 nguån: − §éng m¹ch buång trøng t¸ch ra tõ ®éng m¹ch chñ ë ngay d−íi ®éng m¹ch thËn, cho 3 nh¸nh: nh¸nh èng dÉn trøng, nh¸nh buång trøng vμ nh¸nh nèi. Nh¸nh nèi tiÕp nèi víi nh¸nh nèi buång trøng cña ®éng m¹ch tö cung, t¹o nªn mét cung nèi d−íi buång trøng. Nhê vËy, khi c¾t tö cung hoÆc èng dÉn trøng, Ýt khi x¶y ra rèi lo¹n dinh d−ìng vμ chøc n¨ng néi tiÕt cña buång trøng. − §éng m¹ch tö cung t¸ch ra hai nh¸nh: nh¸nh buång trøng vμ nh¸nh nèi ®Ó nèi tiÕp víi ®éng m¹ch buång trøng. 5.3.2. TÜnh m¹ch Ch¹y kÌm theo ®éng m¹ch ®æ vμo tÜnh m¹ch buång trøng. TÜnh m¹ch buång trøng ph¶i ®æ vμo tÜnh m¹ch chñ d−íi, cßn tÜnh m¹ch buång trøng tr¸i ®æ vμo tÜnh m¹ch thËn tr¸i. 5.3.3. B¹ch m¹ch Ch¹y theo ®éng m¹ch buång trøng vÒ c¸c h¹ch c¹nh bªn ®éng m¹ch chñ. 5.3.4. ThÇn kinh Gåm nh÷ng nh¸nh cña ®¸m rèi liªn m¹c treo vμ ®¸m rèi thËn. 5.4. C¸c ph−¬ng tiÖn gi÷ buång trøng − M¹c treo buång trøng lμ nÕp phóc m¹c nèi buång trøng vμo mÆt sau cña d©y ch»ng réng. Phóc m¹c dÝnh vμo buång trøng theo mét ®−êng ch¹y däc ë bê tr−íc gäi lμ ®−êng Farre, nªn cã kho¶ng 1/3 buång trøng kh«ng cã phóc m¹c phñ lªn. Nhê ®ã no·n r¬i th¼ng vμo æ bông vμ ®−îc èng dÉn trøng høng lÊy dÉn vμo tö cung. 16
− D©y ch»ng tö cung - buång trøng lμ mét thõng trßn, dÑt, nèi phÝa sau sõng tö cung víi ®Çu d−íi buång trøng. − D©y ch»ng th¾t l−ng - buång trøng dÝnh buång trøng vμo thμnh chËu h«ng. Trong hai l¸ cña d©y ch»ng nμy cã ®éng m¹ch buång trøng vμ nhiÒu thí sîi d©y thÇn kinh nªn khi bÞ viªm èng dÉn trøng cã thÓ g©y ®au vïng th¾t l−ng. − D©y ch»ng èng dÉn trøng - buång trøng ®i tõ loa èng dÉn trøng ®Õn ®Çu trªn cña buång trøng. Cã mét tua lín cña èng dÉn trøng b¸m vμo d©y ch»ng gäi lμ tua Richard. 1 34 19 20 2 18 5 15 16 14 6 12 7 13 11 8 9 10 1- D©y ch»ng tö cung buång trøng. 8- L¸ sau d©y ch»ng réng. 2- Buång trøng. 9- Lç ngoµi cæ tö cung. 3- Lç cña loa èng dÉn trøng. 10- Thµnh ©m ®¹o. 4- Tua èng dÉn trøng. 11- §éng m¹ch vµ tÜnh m¹ch tö cung. 5- Tua Richard. 12- Cæ tö cung. 6- èng dÉn trøng ®−îc kÐo xuèng. 13- D©y ch»ng trßn. 7- L¸ tr−íc d©y ch»ng réng. 14- Th©n tö cung H×nh 9: Tö cung vµ c¸c phÇn phô 6. èng dÉn trøng (Vßi trøng) èng dÉn trøng lμ èng dÉn no·n tõ buång trøng tíi tö cung, cã mét ®Çu më vμo æ bông ®Ó ®ãn no·n cßn ®Çu kia th«ng víi buång tö cung. No·n th−êng ®−îc thô tinh trong èng dÉn trøng, sau ®ã míi di chuyÓn vμo buång tö cung. NÕu v× mét lý do nμo ®ã trøng thô tinh kh«ng vμo ®−îc buång tö cung, th× trøng sÏ ph¸t triÓn ë èng dÉn trøng g©y nªn chöa ngoμi tö cung. 6.1. H×nh thÓ vμ cÊu tróc − èng dÉn trøng dμi 10 -12 cm. Lç th«ng vμo buång tö cung cã ®−êng kÝnh kho¶ng 3 mm, cßn lç th«ng vμo æ bông th× réng h¬n, kho¶ng 8 mm. 17
− èng dÉn trøng ®−îc chia lμm 4 ®o¹n: + §o¹n kÏ n»m trong thμnh tö cung dμi kho¶ng 1 cm, ch¹y chÕch lªn trªn vμ ra ngoμi. + §o¹n eo ch¹y ngang ra ngoμi, dμi 3 - 4 cm, ®ã lμ chç cao nhÊt cña èng dÉn trøng. + §o¹n bãng dμi kho¶ng 7 cm, ch¹y däc theo bê tr−íc cña buång trøng. + §o¹n loa to¶ ra nh− h×nh phÔu, cã kho¶ng 10 - 12 tua, mçi tua dμi 1 - 1,5 cm. Tua dμi nhÊt lμ tua Richard dÝnh vμo d©y ch»ng èng dÉn trøng - buång trøng, høng no·n bμo ch¹y vμo èng dÉn trøng. − èng dÉn trøng cã 4 líp tõ ngoμi vμo trong: líp thanh m¹c (phóc m¹c), líp liªn kÕt (trong ®ã cã c¸c m¹ch m¸u vμ d©y thÇn kinh), líp c¬ (víi thí däc ë ngoμi vμ thí vßng ë trong) vμ líp niªm m¹c. 6.2. M¹ch m¸u vμ thÇn kinh − §éng m¹ch: cã hai nguån ®éng m¹ch lμ ®éng m¹ch tö cung vμ ®éng m¹ch buång trøng. Hai nh¸nh cña c¸c ®éng m¹ch nμy tiÕp nèi nhau trong m¹c treo cña èng dÉn trøng. − TÜnh m¹ch: ®i kÌm theo ®éng m¹ch cña èng dÉn trøng − B¹ch m¹ch: ch¹y vμo hÖ b¹ch m¹ch cña buång trøng − ThÇn kinh: cïng nguån gèc nh− cña buång trøng 6.3. C¸c d©y ch»ng vμ m¹c treo − M¹c treo vßi lμ mét nÕp phóc m¹c máng h×nh tam gi¸c, ®Ønh ë tö cung, ®¸y lμ d©y ch»ng èng dÉn trøng – buång trøng. − D©y ch»ng èng dÉn trøng – buång trøng lμ mét nh¸nh cña d©y treo buång trøng. II. Sinh lý sinh dôc n÷ 1. Chu kú kinh nguyÖt vµ ho¹t ®éng cña buång trøng B¾t ®Çu tõ tuæi dËy th×, buång trøng b¾t ®Çu ho¹t ®éng cã chu kú vμ thÓ hiÖn ra ngoμi b»ng chu kú kinh nguyÖt. ChÝnh nh÷ng hormon s¶n xuÊt ra trong chu kú ho¹t ®éng cña buång trøng ®· quyÕt ®Þnh chu kú kinh nguyÖt, cho nªn hai chu kú nμy cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau. 1.1. Kinh nguyÖt Kinh nguyÖt lμ sù ch¶y m¸u cã chu kú cña tö cung ®i ®«i víi sù rông niªm m¹c tö cung vμ chñ yÕu lμ sù gi¶m estrogen vμ progesteron trong m¸u, nh−ng vai trß cña estrogen lμ quyÕt ®Þnh. 18