Chăn nuôi thú nhai lại - Bài 5

Chia sẻ: Tra Sua Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài 5 : CHĂN NUÔI BÒ SINH SẢN Vai trò của thú nhai lại : Cung cấp thịt, sữa, cung cấp sức kéo, cung cấp phân bón, điều hòa công lao động ở nông thôn, là nguồn tích lũy và dự trữ vốn ở nông thôn, cung cấp nguyên liệu cho các ngành khác

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăn nuôi thú nhai lại - Bài 5

Download» http://Agriviet.Com Baøi 5 CHAÊN NUOÂI BOØ SINH SAÛN A. CHAÊN NUOÂI BOØ ÑÖÏC SINH SAÛN U U Moät con caùi moät ñôøi chæ ñeû ñöôïc khoaûng 5 – 10 con, nhöng moät con ñöïc gioáng moät ñôøi baèng phöông phaùp phoái gioáng coù höôùng daãn coù theå ñöôïc 500 – 1000 con, neáu thuï tinh nhaân taïo coù theå ñaït 5000 – 10000 con. Vì vaäy ñöïc gioáng xaáu, toát coù aûnh höôûng raát lôùn. I. ÑAËC ÑIEÅM CAÁU TAÏO CÔ QUAN SINH DUÏC CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG : U U Hình 2. Cô quan sinh saûn boø ñöïc 1. Bao dòch hoaøn (Saccus testicularis) U U Bao dòch hoaøn cuûa boø ñöïc gioáng, gioáng nhö caùi tuùi ñeo ôû giöõa hai ñuøi, trong ñoù coù dòch hoaøn phuï, tinh hoaøn, qua oáng beïn, oáng daãn tinh noái vôùi oáng nieäu. Caáu taïo bao dòch hoaøn goàm ba lôùp. Ngoaøi cuøng laø lôùp da, giöõa laø lôùp cô vaø trong giaùp vôùi dòch hoaøn laø lôùp töông maïc. Da moûng, ña soá maàu hoàng, loâng thöa, hai hoøn caø caân ñoái, coù nhieàu tuyeán moâ hoâi vaø tuyeán nhôøn. Döôùi da coù lôùp maøng gaân gaén chaët vôùi da, khi sôï cô cuûa lôùp naøy co laïi, lôùp da cuõng nheo laïi. Döôùi lôùp maøng gaân laø lôùp cô goàm nhöõng sôïi cô vaân gaén chaët vôùi maøng töông maïc cuûa tinh hoaøn. Neáu nhöõng sôï cô treân co laïi thì caû dòch hoaøn cuõng co leân. Chính 38
Download» http://Agriviet.Com do bao dòch hoaøn coù nhöõng toå chöùc nhö vaäy neân taùc duïng ñieàu tieát nhieät ñoä cuûa dòch hoaøn raát toát, oân ñoä cuûa dòch hoaøn bao giôø cuõng thaáp hôn ôû xoang buïng 3 –40C. P P 2. Dòch hoaøn : U U Dòch hoaøn laø nôi saûn sinh ra tinh truøng vaø kích toá. Lôùp ngoaøi cuøng cuûa dòch hoaøn laø maøng traéng. Maët trong cuûa noù phaùt ra caùc böùc ngaên chia dòch hoaøn thaønh nhieàu oâ goïi laø theå hyghmor. Trong moãi ngaên coù khoaûng 2 – 3 oáng sinh tinh cong nhoû, ñoä daøi cuûa noù khoaûng 50 – 60cm, ñoä daøi toång soá oáng sinh tinh khoaûng 5km, ñöôøng kính cuûa oáng khoaûng 200 micronmet. OÁng sinh tinh nhoû töø oâ nhoû taäp trung laïi ôû theå hyghmor, hình thaønh löôùi oáng sinh tinh thaúng (Retetestis). Trong oáng sinh tinh coù hai loaïi teá baøo : teá baøo sinh duïc (teá baøo tinh nguyeân) ñeå saûn xuaát ra tinh truøng, teá baøo sertoli coù taùc duïng dinh döôõng. Xung quanh oáng sinh tinh nhoû laø toå chöùc gian chaát goàm coù nhieàu maïch maùu, laâm ba vaø teá baøo keõ (teá baøo Leidy). Trong dòch hoaøn cuûa boø oáng sinh tinh chieám khoaûng 80% troïng löôïng. dòch hoaøn boø ñöïc tröôûng thaønh daøi 8 – 12cm, roäng 4 – 6cm, naêng khoaûng 300 – 500g. Dòch hoaøn coøn coù nhieàu maïch maùu, thaàn kinh. Ñoäng maïch cuûa dòch hoaøn raát ñaëc bieät, noù raát daøi, quanh co uoán khuùc, daøi khoaûng 140 – 246cm, phaân boá töø ngoaøi ñi daàn vaøo trong, phaân boá nhö vaäy coù taùc duïng raát lôùn trong vieäc ñieàu tieát nhieät. 3. Phoù dòch hoaøn (Epididymis) U U Phoù dòch hoaøn laø nôi hình thaønh cuoái cuøng vaø nôi tích tröõ tinh truøng. Ngoaøi coù lôùp voû, trong goàm raát nhieàu oáng cuûa dòch hoaøn vaø cuûa phoù dòch hoaøn ñeå tích tröõ ôû ñoù vaø daãn tinh truøng ñeán oáng daãn tinh. Cuõng gioái tinh hoaøn, maøng voû phuï dòch hoaøn cuõng phaân ra nhöõng böùc ngaên chia thaønh 6 – 20 ngaên nhoû. Phoù dòch hoaøn chia ra thaønh 3 phaàn : ñaàu, mình vaø ñuoâi. Trong nhöõng oáng daãn tinh cuûa phoù dòch hoaøn coù 2 lôùp teá baøo hình truï, phaân tieát nieâm dòch ñaëc cung caáp dinh döôõng cho tinh truøng. Moät soá taøi lieäu gaàn ñaây cho raèng, ôû phuï dòch hoaøn cuõng coù khaû naêng tieát ra kích toá ñöïc (androgen). 4. OÁng beïn (Funiculus permaticus) U U OÁng beïn töùc laø cöûa thoâng giöõa xoang buïng döôùi vaø p hoù dòch hoaøn ñeå cho thaàn kinh, maïch maùu, oáng daãn tinh thoâng qua maø ngöôøi ta goïi chung laø thöøng tinh hoaøn. 5. Tuyeán phuï : U U Tuyeán sinh duïc phuï tieát ra tinh thanh trong khi giao phoái. a) Tuùi tinh : Tuyeán naøy phaân tieát sau cuøng sau khi giao phoái. Neáu ñoä Acid trong aâm ñaïo cao, dòch tuùi tinh seõ bieán thaønh keo ñaëc laïi ôû coå töû cung thaønh nuùt ngaên tinh truøng khoâng chaûy ra ngoaøi. 39
Download» http://Agriviet.Com b) Tuyeán tieàn lieät : Tuyeán naøy khoâng phaùt trieån laém, bao quanh ñaàu nieäu ñaïo, taùc duïng hoaït hoùa tinh truøng. c) Tuyeán nieäu ñaïo : Coøn goïi laø tuyeán caperer. Tuyeán naøy phaân tieát ñaàu tieân, dòch trong suoát, taùc duïng röûa vaø trung hoøa Acid ôû aâm ñaïo. 6. Döông vaät : Döông vaät laø ñöôøng nieäu ñaïo, ñoàng thôøi cuõng laø cô quan giao U U phoái, goàm 3 boä phaän : phaàn ñaàu, mình vaø goác. Goác coù 2 chaân noái lieàn vôùi xöông ngoài, phaàn giöõa hình chöõ S khi giao phoái thaúng ra, phaàn ñaàu hình soaén. 7. Bao quy ñaàu : Bao bì laø boä phaän choùt cuûa cô quan sinh duïc, daøi vaø heïp, sau U U roán, chung quanh coù loâng. Gioáng boø Sind bìu daùi raát to, treã xuoáng neân bao bì cuõng treã xuoáng. Noù coù taùc duïng baûo veä quy ñaàu, phaân tieát dòch nhôøn vaø ñöa döông vaät vaøo aâm ñaïo. Ngoaøi cô quan sinh duïc ra coøn caùc boä phaän toå chöùc khaùc cuõng raát quan heä ñeán hoaït ñoàng sinh duïc : thaàn kinh, tuyeán yeân, tuyeán thöôïng thaän vaø tuyeán giaùp traïng. II. THAÀN KINH VAØ THEÅ DÒCH TRONG QUAÙ TRÌNH HOAÏT ÑOÄNG SINH U DUÏC CUÛA ÑÖÏC GIOÁNG : U Khi ñöïc gioáng ñeán tuoåi tröôûng thaønh veà sinh duïc, cô naêng caùc tuyeán noät tieát, tuyeán sinh duïc hoaøn thieän. Döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi caûnh nhö : aùnh saùng, thöùc aên, haønh vi, muøi con caùi, kích thích cuûa con ngöôøi (xoa boùp) v.v... thoâng qua thò giaùc, khöùu giaùc, thính giaùc, xuùc giaùc truyeàn vaøo trung khu thaàn kinh sinh duïc hypothalamus. Töø trung khu thaàn kinh sinh duïc truyeàn xuoáng tueán yeân, tuyeán yeân laù tröôùc (tieàn yeân) seõ tieát ra caùc chaát kích sinh duïc toá. Ngöôøi ta caên cöù vaøo taùc duïng cuûa noù treân con caùi maø goïi teân. Chaát thöù nhaát laø kích noaõn baøo toá, goïi taét laø FSH. Chaát naøy coù taùc duïng kích thích noaõn baøo phaùt trieån, gaây ñoäng duïc ôû con caùi vaø giaû thieát ñoái vôùi con ñöïc FSH coù taùc duïng xuùc tieán quaù trình hình thaønh tinh truøng. Chaát thöù hai laø kích hoaøng theå toá, ôû con caùi chaát naøy coù taùc duïng xuùc tieán tröùng ñaõ chín ruïng vaø hình thaønh hoaøng theå. ÔÛ con ñöïc xuùc tieán teá baøo keõ tieát ra kích toá ñöïc, neân ngöôøi ta coøn goïi laø chaát kích teá baøo gian chaát, goïi taét laø ICSH do chöõ interstitial cellstimuleting hormone. Theo lyù luaän coå ñieån ICSH taùc ñoäng leân teá baøo keõ tieát ra testosteron; testosteron hoaït hoùa teá baøo thöôïng bì oáng sinh tinh, maãn caùn vôùi kích thích cuûa FSH saûn sinh ra tinh truøng. Testosteron coøn coù taùc duïng xuùc tieán söï phaùt trieån toå chöùc cô naêng cuûa caùc tuyeán phuï, duy trì söùc soáng cuûa tinh truøng vaø khaû naêng thuï thai cuûa tinh truøng ôû boø caùi. Testosteron coøn coù taùc duïng nhaát ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån cô theå, giöõ ñaïm trong cô theå, xuùc tieán tuyeán nhôøn phaùt duïc phaân tieát, theå hieän ñaëc tröng thöù hai. Duy trì söï hoaït ñoäng caân baèng cuûa tuyeán yeân trong quaù trình sinh duïc. Chung quanh vaán ñeà treân coøn raát nhieàu vaán ñeà caàn phaûi nghieân cöùu theâm. Thí duï : Taùc duïng cuûa FSH vaø LH trong quaù trình hình thaønh tinh truøng, nguoàn goác cuûa testosteron v.v... 40
Download» http://Agriviet.Com Theo nghieân cöùu cuûa Simpson vaø Eoans treân chuoät baïch (1946) lieàu löôïng ICSH cuûa tuyeán yeân (bao goàm caû nhöõng chaát khoâng phaûi cuûa tuyeán yeân nhö : kích sinh duïc toá B trong nöôùc tieåu phuï nöõ coù thai vaø huyeát thanh maùu ngöïa chöûa). Bieåu hieän taùc duïng ôû söï sinh tröôûng treân oáng sinh tinh thaáp hôn ôû tuyeán sinh duïc phuï. Lieàu löôïng testosteron propionat bieåu hieän taùc duïng treân oáng sinh tinh vaø treân tuyeán sinh duïc phuï ñaïi theå gaàn gioáng nhau. Maët khaùc khi duøng FSH thuaàn khieát cuûa tuyeán yeân laïi khoâng coù taùc duïng gì ñoái vôùi tuyeán sinh duïc phuï vaø oáng sinh tinh, tröø khi duøng vôùi lieàu raát cao vaø baét ñaàu coù chuùt pha taïp vôùi ICSH. Qua ñoù ngöôøi ta daàn daàn chuù yù ñeán taùc duïng cuûa ICSH trong quaù trình hình thaønh tinh truøng vaø saûn sinh ra kích toá ñöïc. Nguoàn goác testosteron ôû ñaây cuõng laø moät vaán ñeà coøn tranh luaän nhieàu. Hoï cho raèng ôû cöøu, deâ coù raát ít teá baøo keõ, con vaät nguû ñoâng teá baøo keõ raát phaùt trieån nhöng koâng phaûi laø muøa sinh saûn. Duøng quang tuyeán X gieát teá baøo thöôïng bì oáng sinh tinh, keát quaû cuõng nhö thieán vaäy. Do ñoù hoï cho raèng oáng sinh tinh laø nôi tieát ra testosteron. Cuõng coù giaû thieát cho raèng dòch hoaøn laø moät theå thoáng nhaát, caùc boä phaän ñeàu coù taùc duïng taïo ra kích toá ñöïc. Theo Hemiloáp cho raèng trong oáng sinh tinh coù 2 quaù trình : xaây döïng taïo ra tinh truøng, phaù hoaïi taïo ra kích toá. Trong thöïc teá khi thieán baèng phöông phaùp môùi boùp heát toå chöùc cuûa tinh hoaøn, ñeå laïi voû boïc vaø phuï tinh hoaøn, keát quaû ñaëc tröng thöù hai vaãn theå hieän, phuï dòch hoaøn vaø tuyeán phuï vaãn phaùt trieån. Qua ñoù chuùng toâi thaáy nguoàn goác cuûa testosteron coøn laø vaán ñeà raát phöùc taïp chöa theå khaúng ñònh ñöôïc. Nhöng roõ raøng dòch hoaøn laø theå thoáng nhaát vôùi nhau, ñeàu tham gia vaøo quaù trình hình thaønh kích toá, moät khi boä phaän naøo yeáu, hay maát ñi, boä phaän khaùc coù theå ñöôïc taêng cöôøng. Qua thöïc nghieäm chuùng ta thaáy theå dòch ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình sinh duïc, nhöng khoâng theå coi nheï vai troø chæ ñaïo cuûa thaàn kinh. III. TUOÅI THAØNH THUÏC VEÀ TÍNH CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG : U U Thôøi gian söû duïng boø ñöïc gioáng noùi chung khoâng daøi (5 – 8 naêm), laïi coøn phaûi caên cöù ñôøi sau ñeå giaùm ñònh phaåm chaát cuûa ñöïc gioáng. Vì vaäy phaûi bieát ñöôïc tuoåi thaønh thuïc cuûa noù ñeå xaùc ñònh thôøi gian phoái gioáng laàn ñaàu, sôùm ñöa noù vaøo vieäc nhaân gioáng vaø saûn xuaát, ñeå taêng theâm thôøi gian söû duïng vaø xaùc ñònh phaåm chaát. Thaønh thuïc veà tính cuûa boø laø tính töø luùc trong dòch hoaøn xuaát hieän tinh truøng. Gioáng, tuoåi, troïng löôïng, dinh döôõng vaø nhieàu nhaân toá khaùc ñeàu coù aûnh höôûng ñeán tuoåi thaønh thuïc cuûa ñöïc gioáng. Beâ ñöïc gioáng sinh tröôûng toát, 15 tuaàn tuoåi ôû trong oáng sinh tinh ñaõ coù Cyte I, 26 tuaàn tuoåi coù Cyte II, 32 – 36 tuaàn tuoåi thì coù tinh truøng ôû trong oáng sinh tinh, 39 tuaàn tuoåi coù tính haêng vaø 39 tuaàn tuoåi coù theå xuaát tinh laàn ñaàu. 41
Download» http://Agriviet.Com Noùi chung tuoåi thaønh thuïc cuûa boø ñöïc gioáng phaïm vi töø 6 – 11 thaùng. Gioáng tr ưởng thành sôùm, möùc ñoä dinh döôõng toát, coù söï taùc ñoäng kích thích nhaát ñònh v.v... R R seõ thaønh thuïc sôùm vaø laáy tinh laàn ñaàu tieân sôùm. Tuoåi söû duïng laàn ñaàu ôû Lieân xoâ qui ñònh töø 14 – 18 thaùng, nhö vaäy laø sôùm hôn boø caùi 2 thaùng. Troïng löôïng khi phoái gioáng caàn ñaït töø 60 – 70% troïng löôïng khi tröôûng thaønh. Trong ñieàu kieän ôû nöôùc ta coù theå 18 – 24 thaùng cho phoái gioáng. IV. PHAÅM CHAÁT TINH DÒCH CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG : U U Tinh dịch maøu traéng söõa nhöng coù khoaûng 10% laø maøu hôi vaøng. Löôïng tinh dòch tuøy töøng gioáng, töøng ñieàu kieän cuûa töøng nôi maø coù cheânh leäch nhau. Noùi chung loaïi ñöïc non moãi laàn xuaát khoaûng 1 – 2ml; khi 3 – 5 tuoåi, nhöõng con troïng löôïng 800 - 900kg coù theå ñaït 10 – 15ml, nhöng sau thì giaûm daàn, bình quaân khoaûng 5 – 6ml. Maät ñoä tinh truøng coù theå töø 0 – 3 x 109, bình thöôøng laø 2 – 2,2 x 109. Muøa heø P P P P khi trôøi noùng böùc, nuoâi döôõng keùm, noàng ñoä tinh truøng giaûm xuoáng nhieàu. Tyû troïng cuûa tinh dòch khoaûng 1,036 + 0,008; ñoä dính 1,7 – 10,52, bình quaân U U laø 3,74; pH thöôøng laø 6,6 – 6,9, phaïm vi coù theå töø 6 – 8. Thöùc aên, söùc khoûe, caùch laáy tinh, caùch baûo quaûn v.v... ñeàu coù aûnh höôûng ñeán ñoä pH. Chaát khoâ trong tinh dòch cuõng bieán ñoåi theo gioáng, tuoåi vaø ñieàu kieän nuoâi döôõng, phaïm vi töø 3 – 10% chaát khoâ. Heä soá töông quan giöõa soá löôïng tinh truøng vaø haøm löôïng chaát khoâ laø 0,84. Löôïng ñöôøng fructoza ôû trong tinh dòch raát cao. Theo Man coù theå töø 376 – 1062mg/100ml, bình quaân laø 683mg/100ml Acid lactic nhieàu ít laø tuøy thuoäc söï hoaït ñoäng cuûa tinh truøng sau khi laáy. Neáu duøng bieän phaùp öùc cheá toát söï hoaït ñoäng cuûa tinh truøng thì haøm löôïng Acid lactic giaûm thaáp. Acid lactic thöôøng töø khoaûng 510 – 1100mg/100ml Trong tinh dòch cuõng nhö tinh truøng coøn coù raát nhieàu Acid amin caàn thieát : arginine, lysine, methionine cystine, phenylalanine, tyrosine, histidine, proline, tryptophan, glysine, serine, valien, leucine, isoleucine, threonine, Acid paraginic vaø Acid glutamine. Trong ñoù haøm löôïng arginine cao nhaát, thöù ñeán lysine, glycine, glutamine. Trong tinh dòch coù tôùi 90% ñaïm toång soá laø ñaïm protein, goàm anbumin, globnline, nucleoprotein vaø mycine v.v... Haøm löôïng P trong tinh dòch boø töông ñoái cao 128,9mg/100ml, trong ñoù coù 17mg/100ml laø P voâ cô. Haøm löôïng tinh truøng caøng cao thì haøm löôïng P caøng lôùn (r = 0,88) Ngoaøi nhöõng chaát treân coøn coù nhieàu chaát khaùc nhö sinh toá, men vaø moät soá chaát noäi tieát khaùc. 42
Download» http://Agriviet.Com V. NHÖÕNG NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÅM CHAÁT TINH DÒCH : U U 1. Gioáng : Tuøy töøng gioáng, taàm voùc to hay nhoû, cöôøng ñoä trao ñoåi chaát maïnh U U hay yeáu, khaû naêng thích nghi vôùi thôøi tieát, khí haäu maø coù chaát löôïng tinh dòch khaùc nhau. Theo taøi lieäu nöôùc ngoaøi, boø ñöïc gioáng khoaûng 800 – 900 kg moãi laàn laáy tinh ñöôïc 8 – 9ml, cao coù theå ñaït 10 – 15ml; nhöng boø cuûa ta thì ít hôn, khoaûng 3 – 5ml, traâu thì laïi thaáp hôn. Boø oân ñôùi nhaäp noäi vaøo nöôùc ta do thích nghi vôùi khí haäu muøa heø keùm neân löôïng tinh dòch giaûm, tính haêng cuõng keùm. 2. Thöùc aên : Thöùc aên laø moät trong nhöõng nhaân toá cô baûn aûnh höôûng tröïc tieáp U U vaø giaùn tieáp ñeán chaát löôïng tinh dòch. Trao ñoåi chaát cuûa boø ñöïc gioáng ca hôn boø thöôøng töø 10 – 12%, khi giao phoái cöôøng ñoä trao ñoåi cuõng taêng töø 10 – 12% thaønh phaàn tinh dòch cuõng ñaëc bieát hôn caùc saûn phaåm khaùc. Vì vaäy nhu caàu thöùc aên khoâng nhöõng ñoøi hoûi veà soá löôïng maø caû veà chaát löôïng. Qua theo doõi ôû noâng tröôøng Ba Vì, chuùng ta thaáy thöùc aên aûnh höôûng raát roõ. Bảng 1. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán chaát löôïng tinh dòch cuûa boø Thôøi Thöùc aên Löôïng Chaát löôïng tinh dòch kyø Ñôn vò Protein tieâu tinh dòch Maät ñoä Söùc Söùc hoaït Kyø hình hoùa (kg) (ml) (trieäu) khaùng ñoäng (%) 1 10 900 – 1050 5–6 1300 5000 3 1,5 2 3–5 500 – 600 3 600 3.000 3 2,5 – 3 3 8 900 7–9 9 – 1500 7000 3–4 1 – 1,5 Thôøi kyø ñaàu soá löôïng ñôn vò ñaïm ñeàu cao, nhöng phoái hôïp khaåu phaàn ñôn ñieäu neân chaát löôïng tinh dòch vaãn khoâng baèng giai ñoaïn 3 do söï phoái hôïp khaåu phaàn ñöôïc toát. Giaù trò sinh vaät cuûa ñaïm trong thöùc aên coù aûnh höôûng roõ reät ñeán chaát löôïng tinh dòch Smirônoáp vaø Udôrumoáp ñaõ thí nghieäm treân 3 khaåu phaàn theo 3 giai ñoaïn. Giai ñoaïn I chuû yeáu laø coû khoâ, yeán maïch vaø cuû caûi. Giai ñoaïn II ñaïm thöïc vaät hoãn hôïp nhieàu thöù. Giai ñoaïn III coù theâm ñaïm ñoäng vaät (bảng 1). 3. Chaêm soùc : Thöùc aên, gioáng toát nhöng neáu chaêm soùc nhö : caùch cho aên, taém U U chaûi, vaän ñoäng, thaùi ñoä cuûa ngöôøi chaêm soùc vaø laáy tinh ... khoâng toát seõ aûnh höôûng raát lôùn. Coù theå kh6ng laáy ñöôïc moät tyù tinh dòch naøo, maø trong moät thôøi gian ngaén coù theå laøm hoûng boø ñöïc gioáng. Moät con boø ñöïc gioáng coù theå soáng ñöôïc 15 – 20 naêm trôû leân, nhöng thôøi gian lôïi duïng ñöôïc cuûa noù hieän nay noùi chung treân theá giôùi coøn thaáp, thöôøng chæ 5 – 8 naêm, thaäm chí 2 – 3 naêm ñaõ phaûi ñaøo thaûi. Theo Berker ñaõ nghieân cöùu treân 2254 con boø bò ñaøo thaûi, chæ coù 10% laø do khaû naêng di truyeàn cho ñôøi sau keùm bò ñaøo thaûi, coøn laïi do nhieàu nguyeân nhaân khaùc. 4. Theå troïng vaø soá löôïng tinh truøng : Luùc coøn nhoû thì khoâng coù tinh truøng, khi U U thaønh thuïc veà tinh, soá löôïng tinh truøng chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu loaïi nguyeân nhaân 43
Download» http://Agriviet.Com khaùc; nhöng trong ñoù nhaân toá troïng löôïng laø raát cô baûn. Sau khi ñaõ tröôûng thaønh thì nhaân toá troïng löôïng khoâng phaûi laø cô baûn. Theo Hooker, Branton v.v.. heä soá töông quan giöõa troïng löôïng cuûa dòch hoaøn vaø soá löôïng tinh truøng laø 0,80 – 0,90. troïng löôïng dòch hoaøn coù quan heä maät thieát vôùi troïng löôïng cô theå. Baûng 2. AÛnh höôûng troïng löôïng boø Ghonstrin ñeán löôïng tinh dòch. CHÆ TIEÂU NAÊM THEO LÒCH Naêm thöù 1 2 3 4 Troïng löôïng boø (kg) 365 445 514 578 Dung tích 1 laàn xuaát tinh (ml) 2,34 3,21 3,51 3,36 Noàng ñoä (trieäu/ml) 429 735 916 978 Toång soá tinh truøng (trieäu) 1255 2690 3592 3660 5. Cheá ñoä laáy tinh : Cheá ñoä laáy tinh cuõng aûnh höôûng raát lôùn vaøc nhieàu taùc giaû U U nghieân cöùu vôùi raát nhieàu cheá ñoä laáy tinh khaùc nhau. Ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu so saùnh hai phöông phaùp: Moät tuaàn laáy tinh 6 laàn, moãi ngaøy 1 laàn trong 18-24 thaùng lieàn cuûa ba con boø ñöïc gioáng. Keát quaû thuï thai laø 70, 74, 77% (Sau khi phoái 60 – 90 ngaøy khoâng ñöôïc ñoïng duïc) cuûa 281, 286,656 laàn daãn tinh laàn thöù nhaát. Loâ khaùc 10 con, moãi tuaàn laáy tinh 1 laàn, lieàn trong 32 tuaàn, daãn tinh cho 42136 con boø caùi, tyû leä thuï thai laø 70%. Toång soá tinh truøng laáy moãi ngaøy 1 laàn trong 1 tuaàn nhieàu gaáp 2 laàn moãi tuaàn 1 laàn. Baûng 3. Ñaëc ñieåm vaø khaû naêng thuï thai cuûa tinh dòch laáy moãi ngaøy 1 laàn trong tuaàn vaø moãi tuaàn 1 laàn ôû 2 nhoùm, moãi nhoùm 10 con boø ñöïc Chæ tieâu Caùch laáy tinh Moãi ngaøy 1 Tyû leä % moãi tuaàn 1 laàn laàn trong tuaàn taêng giaûm Löôïng tinh dòch 1 laàn (ml) 9,5 6,2 - 35 Caû tuaàn (ml) 9,5 43,3 + 356 Tyû leä tinh truøng hoaït ñoäng 63,0 69,0 +6 Soá löôïng tinh truøng (1000/ml) 1890 810,0 - 57 Toång soá tinh truøng trong 1 laàn (1000 trieäu) 17,8 4,8 - 73 Toång soá tinh truøng trong 1 tuaàn (1000 trieäu) 17,8 33,8 - 90 Soá löôïng hoaït ñoäng 1 laàn (1000 trieäu) 11,1 3,4 - 69 Soá laàn daãn tinh laàn thöù nhaát 42,136 7108 Tyû leä thuï thai (%) 70 73 Qua thí nghieäm treân thaáy raèng moãi ngaøy laáy tinh 1 laàn khoâng aûnh höôûng gì ñeán söï hình thaønh tinh truøng vaø khaû naêng thuï thai. Moät soá taøi lieäu khaùc thaáy raèng coù theå laáy caùch nhau 2 – 3 ngaøy, moãi ngaøy laáy 2 – 3 laàn, soá löôïng tinh truøng khoâng keùm laáy moãi ngaøy 1 laàn vaø laïi tieän cho vieäc baûo quaûn, vaän chuyeån. 44
Download» http://Agriviet.Com Ñeå xaùc ñònh toác toä hình thaønh vaø soá löôïng tinh truøng ngöôøi ta ñaõ duøng caùch laáy tinh "doác loï" trong 1,5 – 2giôø, laáy lieân tuïc nhieàu laàn (10 laàn hoaëc nhieàu hôn) toång soá tinh truøng cuûa boø coù theå laø : 2,9 x 109 – 32,1 x 109 vaø hôn nöõa 78,7 x 109. P P P P P P Sau "doác loï" khoaûng 7 ngaøy thì coù theå hoài phuïc. 6. Khí haäu thôøi tieát : ÔÛ caùc nöôùc oân ñôùi, theo Mercrier v.v... chaát löôïng tinh U U dòch cuûa boø ñöïc keùm nhaát laø muøa ñoâng, toát nhaát laø muøa haï vaø muøa thu. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø thieáu aùnh saùng. Ñoái vôùi loaïi boø ñöïc döôùi 4 tuoåi chòu aûnh höôûng ngoaïi caûnh roõ reät hôn boø lôùn tuoåi, nhaát laø nhieät ñoä. Hoï cuõng thaáy chaát löôïng tinh dòch toát nhaát laø vuï ñoâng xuaân, muøa heø giaûm nhieàu, muøa thu laïi taêng leân. Taùc giaû keát luaän laø boø non chòu noùng keùm hôn boá tröôûng thaønh, nhoát ôû 290C trong 5 ngaøy thì ñaõ roái loaïn veà quaù trình hình P P thaønh tinh truøng. Trong ñieàu kieän nöôùc ta caàn ñaëc bieät chuù yù ñeán nhaân toá naéng, noùng aåm. Ngöôøi ta ñaõ thí nghieäm nhieàu phöông phaùp (boïc vaûi, hô noùng v.v..) ñeå naâng nhieät ñoä ôû bao dòch hoaøn leân 2-40C, chæ duy trì trong 2 ngaøy ñeâm, taát caû caùc teá baøo P P thöôïng bì ôû oáng tinh ñeàu bò phaù huûy, chaát löôïng tinh truøng giaûm, kyø hình taêng. Hoï cho raèng dòch hoaøn laø nôi coù raát nhieàu teá baøo sinh saûn sinh tröôûng, maùu laïi cung caáp coù haïn, luoân luoân ôû traïng thaùi thoøm theøm oxy. Neáu nhieät ñoä taêng leân, trao ñoåi chaát maïnh, oxy thieáu, quaù trình sinh tinh khoâng thöïc hieän ñöôïc. Trong muøa heø boø ôû oân ñôùi nhaäp noäi sang taï raát khoù nuoâi, vì ñaõ noùng laïi aåm, maø ñoä aåm ngöôøi ta cho laø taùc haïi nhaát vì theá caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù. 7. Tuoåi: Tuoåi thoï cuûa boø ñöïc gioáng thöïc ra coù theå ñaït 18-20 naêm, nhöng do U U nhieàu nguyeân nhaân, thöôøng chæ söû duïng ñöôïc 5-8 naêm. Theo Berke: 6% boø ñöïc gioáng ñaït ñeán 7 naêm, coøn bình quaân laø 5,43 naêm. Berke nghieân cöùu treân 2254 con boø ñaøo thaûi thì coù 1924 con ñaõ bò ñaøo thaûi ngay töø 1-8 naêm tuoåi. Trpong 5177 con ñaøo thaûi thì coù 1496 con, chieám 28,10% laø boø khoâng chòu nhaûy, chæ coù 455 von ñaøo thaûi laø giaø yeáu chieám 8,79%, coøn 4722 con chieám 91,21% laø do nguyeân nhaân söû duïng, nuoâi döôõng, beänh taät gaây neân. Xeùt veà maët thuï thai maët di truyeàn, tuoåi naøo toát nhaát, chuùng toâi chöa coù taøi lieäu cuï theå. Nhöng qua nhöõng soá lieäu treân cho thaáy, aûnh höôûng cuûa tuoåi ñeán lôïi duïng khoâng phaûi laø lôùn laém, maø do nhöõng nhaân toá khaùc coù taùc duïng nhieàu hôn maø chuùng ta caàn phaûi heát söùc chuù yù. 8. Nhaân toá khaùc: trong chaên nuoâi ñöïc gioáng ngoaøi nhöõng nhaân toá treân coøn raát nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán chaát löôïng tinh dòch maø chuùng ta chöa coù ñieàu kieän ñi saâu, nhö möùc ñoä ñoàng huyeát, möùc ñoä taïp giao, cheá ñoä lao taùc, phöông thöùc phoái gioáng, beänh taät v.v.. ñeàu laø nhöõng nhaân toá khoâng theå khoâng chuù yù ñeán ñöôïc. Thí duï: Khi phoái gioáng cho nhaûy ngay, giaét ñi quanh con caùi roài laïi giaét veà chuoàng, giaét nhö vaäy 1-2 laàn ñeå taêng thôøi gian, möùc ñoä höng phaán tröôùc khi nhaûy khoâng theå nhaûy töï do, phaåm chaát tinh dòch cuõng thaáy khaùc roõ reät. 45
Download» http://Agriviet.Com IV. PHÖÔNG PHAÙP HUAÁN LUYEÄN VAØ SÖÛ DUÏNG ÑÖÏC GIOÁNG U U Nhö ñaõ neâu ôû treân, boø ñöïc 18-24 thaùng tuoåi neáu phaùt duïc toát coù theå cho phoái gioáng ñöôïc. Söû duïng ñöïc gioáng coù maáy hình thöùc: A. GIAO PHOÁI TÖÏ DO Theo phöông phaùp naøy, khoâng quaûn lyù ñöïc rieâng, caùi rieâng, maø nhoát chung, thaû chung moãi ñaøn ñoä 2-3 con ñöïc. Phöông phaùp naøy coù nhöõng khuyeát ñieåm sau: - Söùc löïc cuûa traâu boø ñöïc tieâu hao raát nhieàu, coù ngaøy moät con ñöïc nhaûy 5-6 laàn. - Laøm laây lan beänh taät giöõa con ñöïc vaø con caùi. - Coù theå vì con ñöïc quaù to neân khi nhaûy thöôøng laøm queø traâu boø caùi, laøm xaây xaùc cô quan sinh duïc caùi. Boø ñöïc laïi hay huùc nhau neân aûnh höôûng ñeán ñaøn gia suùc caùi raát lôùn. - Ngoaøi ra ta laïi khoâng theo doõi ñöôïc lyù lòch cuûa caùc con ñeû ra, khoâng ghi cheùp ñöôïc ngaøy giao phoái v.v.. Vì vaäy phöông phaùp naøy caàn heát söùc traùnh, neáu vì ñieàu kieän khoù khaên, ban ngaøy khoâng chaên rieâng ñöôïc ñöïc gioáng thì ban ñeâm cuõng neân nhoát rieâng ñeå ñöïc gioáng ñöôïc nghæ ngôi yeân tónh, vaø cho aên theâm thöùc aên tinh vaøo luùc sau khi ñi chaên veà. Coù töøng htôøi gian cho nghæ vaø ñònh kyø ñi kieåm tra söùc khoûe, beänh döôøng sinh duïc cuûa ñöïc gioáng. B. PHOÁI GIOÁNG COÙ HÖÔÙNG DAÃN Phöông phaùp naøy chuû yeáu laø chaên rieâng, nhoát rieâng boø ñöïc gioáng. Khi boø caùi ñoäng lôùn daét giaù giao phoái ñeå cho con ñöïc nhaûy, trong khi ñoù coù ngöôøi giuùp ñôõ. Phöông phaùp naøy thöïc hieän ñöôïc vieäc choïn phoái, choïn gioáng laïi traùnh ñöôïc khuyeát ñieåm ñoàng thôøi quaûn lyù ñöôïc ñöïc gioáng, thôøi gian söû duïng ñöïc gioáng ñöôïc laâu hôn. C. THUÏ TINH NHAÂN TAÏO Laø moät phöông phaùp truyeàn htoáng raát toát vaø coù hieäu löïc cao, laø moät phöông phaùp raát khoa hoïc. Duøng moät con ñöïc gioáng toát coù theå truyeàn gioáng ñöôïc ít nhaát töø 200-300 con, nhieàu coù theå ñaït ñöôïc 1 000 con trong moät naêm. Tinh truøng tröôùc khi thuï tinh ñöôïc kieåm tra chaët cheõ, truyeàn thoáng ñöôïc chính xaùc. Khoâng nhöõng baûo ñaûm ñöôïc tyû leä thuï thai cao maø coøn ngaên chaën ñöôïc beänh truyeàn nhieãm laây lan. Do baûo toàn vaø vaän chuyeån ñöôïc thuaän tieän neân coù theå tieán haønh thuï tinh cho caùc gioáng ôû caùc noâng tröôøng khaùc hay caùc hôïp taùc xaõ xa, do ñoù cô hoäi choïn gioáng ñöôïc phaùt huy cao ñoä. 46
Download» http://Agriviet.Com Beâ ñöïc 18-24 thaùng tuoåi neáu phaùt duïc toát coù theå cho phoái gioáng moät tuaàn khoaûng 3 laàn. Khi ñöôïc 3-4 tuoåi ñeán 8-9 tuoåi coù hteå tuøy töøng ñieàu kieän maø coù cheá ñoä söû duïng laáy tinh cho thích ñaùng. Kinh nghieäm cho bieát moãi tuaàn laáy tinh 6 laàn (moãi ngaøy 1 laàn ) trong thôøi gian daøi khoâng coù aûnh höôûng gì tôùi chaát löôï ng tinh dòch vaø söùc khoûe cuûa boø. Moät soá traïm truyeàn gioáng vôùi muïc ñích laø tieän cho vieäc pha cheá baûo toàn vaø vaän chuyeån ñaõ laáy tinh caùch nhaät, hoaëc caùch hai ngaøy, nhöng moãi ngaøy coù hteå ñeán 2-3 laàn thì soá löôïng tinh truøng cuõng khoâng keùm moãi ngaøy laáy 1 laàn. Baûng 4. Möùc ñoä söû duïng boø ñöïc gioáng neân nhö sau. MÖÙC ÑAÛM NHAÄN SÖÛ DUÏNG THEO HÌNH THÖÙC THUÏ TINH NHAÂN TAÏO Giao phoái Thuï tinh nhaân taïo BOØ ÑÖÏC TRÖÔÛNG THAØNH BOØ ÑÖÏC 2 TUOÅI coù höôùng daãn Trong tuaàn Laàn laáy tinh trong ngaøy Trong thaùng Laàn laáy tinh trong ngaøy 80-100 500-1000 2-4 laàn 2 3-4 laàn 1-2 ñeán 200 ñeán 5000 boø caùi boø caùi V. BIEÄN PHAÙP NAÂNG CAO KHAÛ NAÊNG SINH SAÛN CUÛA ÑÖÏC GIOÁNG U Qua nhöõng taøi lieäu treân chuùng ta coù theå toùm taét noäi dung phöông höôùng vaø bieän phaùp chính ñeå naâng cao khaû naêng sinh saûn cuûa boø ñöïc gioáng. 1) Choïn loïc nuoâi döôõng ngay töø khi coøn laø baøo thai; haøng naêm thoâng qua giaùm ñònh, chuùng ta caàn döï kieán tröôùc nhöõng con cuûa caùi naøo coù theå laøm gioáng maø nuoâi döôõng con meï ñoù cho chu ñaùo. 2) Nuoâi döôõng töø khi sô sinh trôû ñi. Sinh tröôûng phaùt duïc cuûa caù theå coù quan heä raát lôùn ñeán phaåm chaát tinh dòch. Do ñoù chuùng ta caàn chuù yù nuoâi döôõng reøn luyeän töø khi coøn nhoû trôû ñi. Taêng cöôøng möùc ñoä dinh döôõng, cho aên loaïi thöùc aên toan, reøn luyeän vaän ñoäng nhieàu, theo doõi quan saùt chaéc tính tình vaø loaïi hình thaàn kinh, dòch ra cheá ñoä nuoâi döôõng chaêm soùc cho töøng con. 3) Ñònh cheá ñoä laáy tinh hôïp lyù, thôøi gian laáy tinh, phöông phaùp laáy tinh, ñòa ñieåm laáy tinh ñeà phaûi quy ñònh cuï theå, khoâng töï tieän thay ñoåi, coù cheá ñoä boài döôõng chaët cheõ moãi laàn laáy tinh. 4) Thöïc hieän trieät ñeå caùc nguyeân taéc pha cheá, baûo toàn tinh dòch vaø daãn tinh. Tinh dòch toát nhöng neáu khoâng laøm ñuùng nguyeân taéc pha cheá baûo toàn cuõng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng vaø keát qauû daãn tinh. 5) Ñònh kyø kieåm tra söùc khoeû, kieåm tra cô quan sinh duïc, kieåm tra phaåm chaát tinh dòch kòp thôøi ñieàu trò beänh taät ngay töø luùc môùi phaùt hieän. 6) Xaùc ñònh sôùm ñöôïc ñaëc ñieåm di truyeàn. Ñoái vôùi moãi con ñöïc gioáng caàn xaùc ñònh ñöôïc sôùm ñaëc ñieåm di truyeàn cuûa noù toát hay xaáu. Thoâng qua kieåm tra ñôøi sau. Neáu toát caàn coù keá hoaïch choïn phoái saùt sao, tranh thuû söû duïng tinh dòch cuûa noù ñeán möùc cao nhaát. 7) Toå chöùc toát nhaát vieäc theo doõi phaùt hieän ñoäng duïc cuûa ñaøn boø caùi, baèng moïi bieän phaùp ñeå naâng cao tyû leä ñoäng duïc cuûa ñaøn boø caùi. 47
Download» http://Agriviet.Com B. CHAÊN NUOÂI BOØ CAÙI SINH SAÛN I. MUØA VUÏ SINH SAÛN : Boø sinh saûn quanh naêm, boø ta ñeû naêm moät, rieâng ôû Vieät Nam tình hình sinh saûn cuûa ñaøn boø ta vaø boø lai coù moät soá taäp trung theo muøa vuï ñoàng coû nhöng söï khaùc bieät khoâng lôùn laém. ÔÛ caùc vuøng ñoàng baèng boø coù tæ leä ñeû cao nhaát töø thaùng 4 - 10 trong naêm. Nguyeân nhaân: _ Chaên nuoâi cuûa ta coøn tuøy thuoäc vaøo ñoàng coû thieân nhieân. _ AÛnh höôûng vaøo muøa vuï saûn xuaát : Trong caùc vuï saûn xuaát traâu boø ít coù ñieàu kieän gaëp nhau. Khi xong muøa vuï boø coù ñieàu kieän nghæ ngôi coù thöùc aên ñaày ñuû nhö vaäy boø seõ sanh taäp trung hôn. II .MOÄT SOÁ ÑAËC ÑIEÅM SINH SAÛN CUÛA BOØ CAÙI: Hình 2. Cô quan sinh saûn boø caùi 1. Sô Neùt Veà Cô Quan Sinh Duïc Cuûa Boø Caùi : Buoàng tröùng : Vöøa laø tuyeán noäi tieát vöøa laø ngoaïi tieát. Khi sô sinh thì raát nhoû, ñeán 5 - 6 thaùng tuoåi thì phaùt trieån raát nhanh, nhöng teá baøo tröùng chöa ruïng cho ñeán khi thaønh thuïc vaøo löùa tuoái töø 10 ñeán 12 thaùng tuoåi. ÔÛ boø tröôûng thaønh buoàng tröùng roäng 0,8 - 1,5cm vaø daøi 2 - 3cm. Buoàng tröùng goàm lôùp voû beân ngoaøi vaø lôùp tuõy beân trong. Lôùp voû ngoaøi goàm nhieàu nhuõ baøo ôû caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. Thoâng thöôøng chæ 48
Download» http://Agriviet.Com ruïng moät tröùng, trong tröôøng hôïp caáy phoâi ngöôøi ta coù theå chích kích toá ñeå 1 laàn ruïng ñöôïc nhieàu tröùng. Tröôøng hôïp caáy phoâi : Moãi laàn laáy 7 – 10 phoâi coøn soáng, laáy khoaûng 3-4 laàn sau ñoù cho boø ñeû töï nhieân. Beâ 35 thaùng tuoåi coù raát nhieàu nhuõ baøo, khi tröôûng thaønh chæ coøn 21.000 nhuõ baøo, moãi chu kyø ñoäng duïc cã 1 tröùng chín vaø ruïng. _ OÁng daãn tröùng : Thöôøng daøi töø 10 - 50cm naèm goïn trong maøng treo töû cung vaø söï thuï tinh thöôøng xaûy ra 1/3 ôû phía treân oáng daãn tröùng. _ Töû cung : laø töû cung ñôn coù 2 söøng vaø coù nhieàu tuyeán theå. Khi leân gioáng, caùc tuyeán theå nhaày taêng leân vaø taïo ra dòch nhôøn. Baøo thai thöôøng ñöôïc coá ñònh ôû söøng töû cung vaø thöôøng ôû söøng beân phaûi. 2. Tuoåi thuaàn thuïc : Khi cô quan sinh duïc phaùt trieån con caùi coù khaû naêng thuï thai (ñeán tuoåi nhaát ñònh naøo ñoù) nhö vaäy ngöôøi ta goïi laø tuoåi thaønh thuïc vaø söï thaønh thuïc veà tính duïc thöôøng sôùm hôn söï tröôûng thaønh veà sinh tröôûng. Söï thaønh thuïc naày tuøy thuoäc gioáng, caù theå, ñieàu kieän nuoâi döôõng, khí haäu ... Boø caùi töø 8 - 12 thaùng tuoåi baét ñaàu ñoäng ñöïc, nhöng toát nhaát phoái töø 15- 18 thaùng (rieâng boø Jersey coù theå phoái ôû tuoåi 12 - 14 thaùng). Löu yù : Khi phoái boø phaûi ñaït troïng löôïng 60 - 70% luùc tröôûng thaønh. Thí duï : khi tröôûng thaønh döï kieán 300kg, thì phoái luùc 210kg. Ñoái vôùi boø ta vaø boø lai coù taàm voùc nhoû con (180Kg) neân thaän troïng khi cho gieo tinh vôùi nhöõng gioáng boø ngoaïi coù taàm voùc to coù theå bò ñeû khoù. Boø Haø Lan tuoåi thaønh thuïc trung bình 400 ngaøy Boø Jersey tuoåi thaønh thuïc trung bình 359 ngaøy. ÔÛ nöôùc ta boø lai Sind coù tuoåi thaønh thuïc chaäm hôn boø lai F1( giöõa con Holstein vaø lai Sind ) söï thaønh thuïc chaäm hôn Holstein thuaàn. 3. Trieäu chöùng ñoäng duïc vaø chu kyø ñoäng duïc: - Ñoäng duïc theo chu kyø 21 ngaøy. - Thôøi gian ñoâng duïc töø 6 ñeán 36 giôø, trung bình 24 giôø. - Veà taâm lyù: boø boàn choàn boû aên hoaëc keùm aên, taùch ñaøn ñi rieâng. Thôøi gian ñaàu coù theå nhaûy leân con khaùc. Giai ñoaïn ñoäng duïc thaáy boø khaùc tôùi laø ñöùng yeân vôùi tö theá chôø phoái. - Veà bieåu hieän beân ngoaøi: aâm hoä (hoa) söng to vaø coù maøu hoàng nhaït, coù nhieàu neáp nhaên tuøy theo giai ñoaïn. Coù dòch nhôøn tieát ra ôû aâm hoä. 49
Download» http://Agriviet.Com Hình 3 Cô cheá ñieàu hoøa chu kyø ñoäng duïc cuûa boø 4. Thôøi ñieåm phoái gioáng thích hôïp: Boø laø loaøi ñôn thai, thôøi gian ñoäng ñöïc cuûa boø thöôøng keùo daøi töø 18 ñeán 36 giôø. Tröùng ruïng töø 10 - 12 giôø keå töø khi keát thuùc bieåu hieän ñoäng ñöïc. Vaøo giai ñoaïn ñaàu noù thöôøng choàm con khaùc. Vaøo giai ñoaïn giöõa thöôøng ñöùng yeân (chôø phoái) khi gaëp con ñöïc hoaëc con caùi khaùc. Giai ñoaïn cuoái boø caùi thöôøng boû chaïy khi boø khaùc nhaûy leân mình noù. Nhieàu thí nghieäm cho thaáy neáu phoái giai ñoaïn ñaàu tæ leä ñaäu thai 40% neáu phoái giai ñoaïn giöõa lôùn hôn 80% vaø giai ñoaïn cuoái 70%. Sau khi heát ñoäng duïc 6 giôø thì chæ coøn 50%. 50
Download» http://Agriviet.Com Do vaäy, duø laø gieo tinh nhaân taïo hay phoái tröïc tieáp cuõng neân cho phoái gioáng 2 laàn : + Neáu saùng ra phaùt hieän boø ñoäng ñöïc thì chieàu phoái vaø saùng hoâm sau cho phoái laïi. + Neáu phaùt hieän ñoäng ñöïc vaøo chieàu vaø toái thì saùng hoâm sau phoái cho ñeán chieàu cho phoái laïi. Nhaø chaên nuoâi ñaõ coù kinh nghieäm chæ phoái gioáng moät laàn, toát nhaát khi quan saùt thaáy aâm ñaïo coù maøu ñoû lôït, coù neáp nhaên vaø dòch nhôøn coâ ñaëc, dính nhö ñuûa thuûy tinh. Thöôøng khi ngöôøi chaên nuoâi phaùt hieän boø ñoäng ñöïc neân baùo ngay cho daãn tinh vieân hoaëc chuû boø ñöïc gioáng ñeán xem ñeå quyeát ñònh thôøi ñieåm daãn tinh thích hôïp. Chu kyø ñoäng ñöïc cuûa boø bình quaân laø 21 ngaøy. Sau khi phoái gioáng 21 ngaøy, neân theo doõi xem boø coù ñoäng ñöïc laïi hay khoâng. III. SÖÏ THUÏ TINH VAØ MANG THAI Thoâng thöôøng sau khi phoái gioáng tö 18-22 ngaøy khoâng thaáy boø ñoäng duïc trôû laïi thì coù khaû naêng boø ñaû thuï tinh. Boø coù mang trung bình 270-280 ngaøy, ôû nhöõng gia ñình chaên nuoâi nhieàu thöôøng phaûi khaùm thai ñeå coù keá hoaïch cho vieäc sinh saûn cuøa thuù, ñoàng ñeå thôøi phaùt hieän vaø ñieàu trò kòp thôøi nhöõng boø chaäm sinh saûn. Coù nhieàu phöông phaùp chuaån ñoaùn boø coù mang : * Kieåm tra baèng söõa : Laáy 5cc söõa muoán kieåm tra pha 5cc coàn 95o. Neáu coù mang töø 3 - 5 phuùt dung dòch naày seõ keát tuûa. Neáu khoâng coù thì 20 phuùt sau môùi keát tuûa. * Duøng NaOH 10% : Laáy dòch nhôøn ôû coå töû cung cho vaøo oáng nhöïa coù chöùa 2cc dung dòch naày sau ñoù ñem ñun soâi leân. Neáu thuù coù mang dung dòch seõ tan vaø chuyeån thaønh maøu vaøng hay cam. neáu khoâng seõ coù maøu vaøng nhaït hay traéng. * Phöông phaùp thöôøng duøng nhaát laø chuaån ñoaùn qua tröïc traøng. Phöông phaùp naày töông ñoái chính xaùc nhöng caàn nhieàu kinh nghieäm, thöôøng phaûi khaùm tröôùc khi cho boø phoái gioáng vaø sau ñoù khaùm laïi thì deã so saùnh hôn (coù mang thöôøng ôû söøng beân phaûi). ÔÛ boø 1 thaùng mang thai söøng coù mang to hôn beân khoâng coù mang. Thai 2 thaùng söøng coù mang to hôn gaáp 2 laàn. Thai 3 thaùng söøng coù mang to baèng quaû böôûi (deå laàm vôùi boïng ñaùi) thai 4 thaùng sôø thaáy caùc nuùm nhau, thay 5, 6 thaùng thì loït vaøo khoang buïng, khoù khaùm coù theå thaáy nuùm nhau baèng quaû tröùng gaø. Thai 7, 8 thaùng coù theå nhìn thaáy beân ngoaøi. 51
Download» http://Agriviet.Com IV. NUOÂI DÖÔÕNG VAØ CHAÊM SOÙC: Nuoâi döôõng: Khi nuoâi döôõng boø sinh saûn chuùng caàn löu yù luùc thuù coù mang nghieân cöùu dinh döôõng cuûa boø caùi taêng leân daàn töû cung to leân töø 15 - 20 laàn so vôùi luùc bình thöôøng. Trao ñoåi chaát cuõng taêng leân nhieàu laàn. Thöôøng chia söï phaùt trieån baøo thai ra 2 giai ñoaïn. + Giai ñoaïn 1 : thaùng 1 - 5 + Giai ñoaïn 2 : thaùng 6 - ñeán khi sanh. Nhu caàu dinh döôõng ñeå phaùt trieån thai ôû giai ñoaïn 2 : 86% Nhu caàu dinh döôõng ñeå phaùt trieån ôû giai ñoaïn 1 chæ : 14% do ñoù khaåu phaàn cho boø caùi chöûa caàn phaûi ñöôïc tính theâm ñoái vôùi thuù coù mang ôû giai ñoaïn 2 ( duy trì + taêng tröôûng + saûn xuaát ). Thöôøng ngöôøi ta tính theâm ôû giai ñoaïn cuoái mang thai cöù 100 kg troïng löôïng cuûa boø caùi caàn theâm 0,2 - 0,3 ñôn vò thöùc aên. Ñoä ñaïm 100 - 110g/ñôn vò thöùc aên. Troïng löôïng Ñôn vò Protid Ca (g) P (g) P (kg) Thöùc aên tieâu hoaù (g) 250 3 170 13 6 300 3,3 190 15 8 350 3,7 210 18 9 400 4 230 20 10 450 4,2 240 23 12 500 4,6 260 25 13 Baûng treân : tieâu chuaån duy trì 1 ÑVTAÊ = 57 g ñaïm tieâu hoùa . Ñoái vôùi boø cho söõa tuyø theo tæ leä môõ söõa maø cung caáp thöùc aên, trung bình cöù 1 kg söõa coù 4% môû thì cho theâm 0,5 ñôn vò thöùc aên trong ñoù cöù moãi ñôn vò coù 100g chaát ñaïm. Neáu boø caøy keùo coù mang khaåu phaàn cuõng caàn taêng leân 30% so vôùi khaåu phaàn duy trì. Chaêm soùc : Khi boø chöõa vaø saép ñeû chuùng ta phaûi thöôøng xuyeân veä sinh thaân theå chuùng. Neáu coù chaên thaû caàn thaùnh caùc vuøng ñoài vaø phaûi nguoàn nöôùc cho traâu boø chöõa vaø saép sanh uoáng. Ñoái vôùi boø caøy keùo caàn cho nghæ tröôùc vaø sau sanh 1 thaùng. Chuoàng traïi phaûi giöõ gìn saïch seõ thoaùng maùt vaø khoâng ñöôïc trôn trôït. Cöûa chuoàng caàn phaûi roäng ñeå boø ra voâ deã daøng. 52
Download» http://Agriviet.Com Tröôùc khi boø ñeû 15 - 20 ngaøy tænh maïch vuù noåi leân raát roû, daùng ñi chaäm chaïp. Tröôùc ñeû 1 tuaàn moâng suïp. Tröôùc ñeû 3 -4 ngaøy baàu vuù caêng to, tröôùc ñeû 1 ngaøy coù theå coù söõa non töï chaûy hoaëc ta naëng nheï seõ chaûy ra. Boø ta vaø lai Sind thöôøng ñeû raát deã ít phaûi can thieäp khoaûng 6 giôø sau ñeû nhau ra nhöng coù tröôøng hôïp laâu hôn coù theå laø 24 giôø. Neáu sau 24 giôø nhau chöa ra thì laø soùt nhau (coù theå chích Oxytocine hoaëc duøng vieân gaïch 500g coät vaøo nuùm nhau ñeå chaèn keùo nhau ra töø töø). Thöôøng ôû boø nhau coù 80 - 100 nuùm do ñoù khi moùc caàn gôû töøng caùi moät traùnh laøm raùch beân trong. Thöôøng boø sau khi sanh hay bò maát nöôùc neân löu yù cho boø uoáng nöôùc coù pha muoái. V. MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KHAÛ NAÊNG SINH SAÛN BOØ CAÙI: Coù raát nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán tæ leä thuï thai goàm caùc nhaân toá chính sau : 1) Gioáng : Tính thaønh thuïc sôùm vaø maén ñeû cuûa töøng gioáng aûnh höôûng ñeán tæ leä sinh ñeû. Ñoái vôùi boø lai Sind tuoåi ñeû laàn ñaàu 36 thaùng khoaûng caùch 2 löùa ñeû trung bình 417 ngaøy. Boø Haø Lan traéng ñen ñeû laàn ñaàu 32 thaùng khoaûng caùch 2 löùa ñeû trung bình 362 ngaøy. Boø Haø Lan F1 (giöõa Haø Lan x lai Sind) ñeû löùa ñaàu 35 thaùng vaø khoaûng caùch hai löùa ñeû trung bình 378 ngaøy. Ñoái vôùi töøng gioáng khaùc nhau do ñieàu kieän khí haäu, nhieät ñoä neân tæ leä ñaäu thai cuõng khaùc nhau. Do ñoù quaù trình choïn löïa chuùng ta caàn löu yù choïn gioáng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän nhieät ñoä vaø chaêm soùc. 2) Chaêm soùc : _ AÛnh höôûng ñeán söï maén ñeû cuûa boø raát lôùn ôû nöôùc ta vaøo muøa khoâ löôïng coû thaáp, thöùc aên ít chaát dinh döôõng thì vieäc leân gioáng vaø tæ leä thuï thai thaáp. _ Neáu chaên thaû boø treân ñoàng coû ngheøo chaát dinh döôõng thì phaûi gaàn 3 naêm tuoåi môùi baét ñaàu phoái gioáng laàn ñaàu. Neáu ñoàng coû ñöôïc boå sung chæ 14 - 16 thaùng tuoåi ñaõ phoái gioáng laàn ñaàu. _ Ñoái vôùi boø caùi dinh döôõng caàn quan troïng nhaát laø P (chaát laân) vaø Iod. + Khi boø caùi thieáu P phaûi 2 naêm môùi ñeû 1 con. Buoàng tröùng caùc boø naày teo laïi. Sau khi ñeû thöôøng chæ ñoäng duïc 1 - 2 laàn neáu khoâng phoái kòp phaûi ñeán caïn söõa môùi ñoäng duïc laïi. Ngöôøi ta cho raèng P aûnh höôûng ñeùn vieäc laøm tröùng chín do ñoù khoâng coù bieåu hieän leân gioáng do khoâng coù Estrogen treân cô theå. Moät soá nghieân cöùu cho thaáy khi thieáu P daån ñeán tröùng ruïng nhöng khoâng ñaäu tæ leä thuï thai thaáp, neáu thuï tröùng keùm phaùt trieån vaø beâ con yeáu. 53
Download» http://Agriviet.Com + Ñoái vôùi Iod thöôøng boå sung cho boø raát ít 2mg/con/ngaøy. Iod naâng cao tæ leä thuï thai vaø giuùp thuù sinh saûn deã. 3) Tuoåi : Boø caùi soáng ñöôïc 40 naêm. Nhöng thuï thai toát nhaát töø löùa 2 - 8, caøng lôùn tuoåi tæ leä thuï giaûm ñi. Neáu nuoâi döôõng toát thì ñeán 14 - 15 tuoåi thì boø caùi vaãn coøn khaû naêng sinh saûn toát. 4) Caùc beänh taät : Beänh ôû buoàng tröùng, töû cung deån ñeán aûnh höôûng ñeán tæ leä thuï thai. VI. MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP NAÂNG CAO KHAÛ NAÊNG SINH SAÛN BOØ CAÙI: 1) Giaûi quyeát thöùc aên ñaày ñuû trong naêm cho boø caùi : Ñieàu hoøa thöùc aên muøa möa vaø naéng, löu yù boå sung chaát khoaùng, phospho, iod. 2) Quaûn lyù : Vieäc phaùt hieän ñoäng duïc vaø phoái gioáng ôû boø caàn kieåm tra kyõ. 3) Phaåm chaát tinh dòch : Caàn kieåm tra thöôøng xuyeân tinh dòch vaø phaåm chaát ñöïc gioáng. 4) Ñoái vôùi caùi chaäm sinh saûn : Chuùng ta caàn coù bieän phaùp kích thích söï chaäm sinh saûn naày nhö : + Thaû chung vôùi boø ñöïc. + Chích kích toá HCG, PMS (10 -20ÑVC vaø 20 -40 ÑVC) 54