Chất thơ trong kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2016, Vol. 61, No. 5, pp. 67-72<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2016-0061<br /> <br /> CHẤT THƠ TRONG KỊCH BẢN VĂN HỌC CỦA LƯU QUANG VŨ<br /> Bùi Hải Yến<br /> Khoa Ngữ văn và Địa lí, Trường Đại học Hải Phòng<br /> Tóm tắt. Lưu Quang Vũ là một trong những nhà viết kịch nổi tiếng nhất của Việt Nam. Đặt<br /> vấn đề nghiên cứu chất thơ trong kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ, người viết muốn<br /> phân tích một khía cạnh độc đáo, góp phần tạo nên sức hấp dẫn lâu bền cho các tác phẩm<br /> kịch của nhà viết kịch tài hoa này. Tư liệu khảo sát là năm kịch bản nổi tiếng nhất của ông<br /> được tập hợp trong tuyển kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt (NXB Hội Nhà văn, 2013).<br /> Từ khóa: Kịch, Lưu Quang Vũ, chất thơ.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Trong nghiên cứu văn học có những thuật ngữ mà ta chỉ có thể mặc nhiên thừa nhận và<br /> ngầm hiểu với nhau chứ rất khó tìm cho được một cách định nghĩa, một sự lí giải thật phù hợp,<br /> “chất thơ” là một thuật ngữ như thế!<br /> Khi nói tới “chất thơ” ta biết ngay đây là đặc trưng của một thể loại văn học đầu tiên của<br /> nhân loại - thơ ca. “Chất thơ” cùng với “nhạc tính” là đặc điểm thuộc về bản chất thơ, thể hiện một<br /> cách tập trung nhất, nổi bật nhất trong thơ nhưng không phải là phẩm chất riêng có của thơ. Trong<br /> quá trình tương tác giữa các thể loại văn học, chúng ta bắt gặp hiện tượng “văn xuôi chảy tràn vào<br /> địa hạt thơ” (Hoài Thanh), lại cũng hay gặp những tác phẩm văn xuôi giàu chất thơ. Đến hai thể<br /> loại tưởng rất xa nhau như thơ và kịch, ta vẫn thấy có sự giao hòa kì lạ, thể hiện ở các tác phẩm thơ<br /> kịch (kịch thơ) hay các tác phẩm kịch giàu chất thơ.<br /> Là một nhà thơ, nhà văn khá thành danh trước khi “bén duyên” và tạo được những thành<br /> công để đời với kịch, Lưu Quang Vũ đã biến những “vở kịch thi vị”, những “vở kịch giàu chất thơ,<br /> giàu chất triết lí” thành một thế mạnh riêng của mình trong nền kịch nghệ nước nhà. Kịch Lưu<br /> Quang Vũ một mặt vẫn “dồn nén”, “bóp nghẹt” độc giả, khán giả ở kịch tính cùng cốt truyện kịch<br /> tập trung cao độ, mặt khác vẫn thật lãng mạn, thơ mộng, tinh tế. Vậy nhưng việc nghiên cứu phẩm<br /> chất độc đáo này trong kịch Lưu Quang Vũ vẫn còn chưa thấu đáo. Nhiều nhà nghiên cứu khi nhận<br /> xét về kịch Lưu Quang Vũ thường chỉ khẳng định phẩm chất “giàu chất thơ” trong kịch của ông<br /> bằng một vài câu nhận xét ngắn gọn. Một số Luận văn được thực hiện gần đây như: Thế giới nghệ<br /> thuật kịch Lưu Quang Vũ [4;43], Thế giới nhân vật trong kịch Lưu Quang Vũ [5;95], thậm chí luận<br /> án Giá trị tư tưởng và nghệ thuật trong kịch Lưu Quang Vũ [2] cũng mới chỉ dừng lại ở việc nghiên<br /> cứu chất thơ trong kịch Lưu Quang Vũ ở phương diện ngôn ngữ. Dựa trên cứ liệu là 5 kịch bản nổi<br /> tiếng: Hồn Trương Ba, da hàng thịt; Ông vua hóa hổ; Tôi và chúng ta, Ngọc Hân công chúa và<br /> Ngày nhận bài: 15/5/2015. Ngày nhận đăng: 20/2/2016<br /> Liên hệ: Bùi Hải Yến, e-mail: buihaiyen.dhhp@gmail.com<br /> <br /> 67<br /> <br /> Bùi Hải Yến<br /> <br /> Điều không thể mất [9], bài viết sẽ đi sâu nghiên cứu chất thơ trong kịch bản của Lưu Quang Vũ<br /> trên hai phương diện: biểu hiện của chất thơ trong kịch (từ cốt truyện, các thành phần ngoài cốt<br /> truyện đến ngôn ngữ nhân vật) và giá trị nghệ thuật nó mang lại.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Quan niệm về “chất thơ” và “chất thơ trong kịch Lưu Quang Vũ”<br /> <br /> Chất thơ trong thơ được xem là điểm đặc biệt của nội dung thơ. Đó là cái ý nghĩa có tính<br /> thơ, là ý nghĩa ngoài lời (ý tại ngôn ngoại), ngoài hình ảnh nhưng do chính lời và hình ảnh gợi nên.<br /> Nhà nghiên cứu Đỗ Lai Thúy trong một giải đáp gần đây cho câu hỏi về “chất thơ trong văn xuôi”<br /> đã đưa ra các tiêu chí để xác định. Theo ông, chất thơ phải gắn với cái Đẹp (đẹp ở từ ngữ, hình ảnh<br /> và đẹp cả trong cảm xúc, hành động), phải có nhịp điệu, và nhất thiết phải tạo nên được khoái cảm<br /> thẩm mĩ ở độc giả (Nguồn: qdnd.vn).<br /> Phẩm chất “giàu chất thơ” là điểm nổi bật không chỉ ở thơ, mà đồng thời ở cả truyện ngắn<br /> và kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ.<br /> Với truyện ngắn, chất thơ biểu hiện ở việc “Lưu Quang Vũ tránh xa những cốt truyện gay<br /> cấn, những xung đột căng thẳng, từ chối việc kiên nhẫn lần theo sự hình thành các tính cách tuần<br /> tự, lớp lang mà thiên về nắm bắt những khoảnh khắc đáng nhớ của đời người: một cuộc gặp gỡ bất<br /> ngờ, một tình huống ngẫu nhiên, một sự vỡ lẽ, thức nhận, một trải nghiệm cay đắng, những dằng<br /> xé nội tâm, những trăn trở, lựa chọn, những hồi ức và kỉ niệm...” [7;29].<br /> Với kịch, điều mà Lưu Quang Vũ quan tâm là “cuối cùng vở kịch phải mang đến cho khán<br /> giả một hiệu quả thi ca, chất thơ phải là linh hồn của kịch, thiếu nó vở kịch chỉ còn là cốt truyện<br /> và những trò diễn” (Lưu Quang Vũ trả lời phỏng vấn Tạp chí Văn nghệ quân đội). Kịch của Lưu<br /> Quang Vũ, vì lẽ đó, dù khai thác đề tài lịch sử, dân gian, các triết lí nhân sinh phổ quát hay hiện<br /> thực ngổn ngang của xã hội đương thời thì vẫn rất nhanh chóng chạm tới được trái tim của độc giả,<br /> khán giả và ở rất lâu, rất sâu. Trong một phát biểu khác, Lưu Quang Vũ một lần nữa khẳng định<br /> mối liên hệ mật thiết giữa thơ và kịch khi cho rằng: “Trong quan niệm của tôi, thơ và kịch rất gần<br /> nhau. Có lẽ thơ với kịch còn gần nhau hơn là thơ với văn xuôi. Đều là hai thể loại lớn và khó của<br /> văn học, thơ và kịch đều là sự sống và thế giới bên trong của con người ở dạng tinh chất, cô đọng<br /> và mãnh liệt nhất. Đối với tôi, kịch cũng là một thứ thơ được trình bày trong không gian và thời<br /> gian kì diệu của sân khấu, thông qua diễn xuất của diễn viên” [1].<br /> Chúng tôi tán đồng với quan điểm cho rằng chất thơ là một phẩm chất của tác phẩm văn<br /> học kết hợp từ các tính chất: Chất thơ gắn với tiếng nói của xúc cảm, với tính cô đọng, hàm súc,<br /> giàu hình ảnh, nhạc điệu, và đặc biệt, chất thơ gắn với cái Đẹp.<br /> Sự biểu hiện của mỗi tính chất này là đậm, nhạt khác nhau tùy vào từng thể loại văn học.<br /> Với thơ, sự gắn kết này thể hiện sâu sắc và dễ nhận biết, dễ gọi tên nhất. Với kịch bản văn học,<br /> chất thơ từ nhạc, nhịp điệu thường bị trừu xuất đi (và được bù lại bằng hiệu ứng âm thanh khi công<br /> diễn). Kịch Lưu Quang Vũ đạt tới phẩm chất giàu chất thơ và điều này toát lên qua tất cả các yếu<br /> tố hình thức của tác phẩm: từ cốt truyện với những sự kiện, tình huống đến các thành phần chêm,<br /> xen ngoài cốt truyện và đặc biệt là ở ngôn ngữ nhân vật.<br /> <br /> 68<br /> <br /> Chất thơ trong kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Sự thể hiện chất thơ trong kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ<br /> <br /> 2.2.1. Các sự kiện, tình huống, chi tiết và hình ảnh giàu chất thơ<br /> Trong Ông vua hóa hổ, tình huống vua Đạo Hạnh hóa hổ, vợ vua - cô Thảo mang hai con<br /> lặn lội đường xa đi tìm thuốc cứu chồng, hay tình huống Thảo lấy mình đỡ kiếm cho Minh Không,<br /> hi sinh thân mình, lấy máu mình nhuộm đỏ áo choàng để giải thoát chồng khỏi bùa phép yêu ma. . .<br /> là những tình huống vừa giàu kịch tính vừa bi ai, thống thiết đúng như những ca từ sầu thảm của<br /> bài hát ở phầm mở đầu và kết thúc vở kịch: “Nơi dòng máu người con gái dịu hiền đổ xuống/ Mọc<br /> lên loài cỏ dịu mềm/ Cỏ tóc tiên. . . ”, “Em nguyện làm lá cỏ/ Cho người em yêu trở lại làm người...<br /> Em làm cỏ lãng quên/ Cho trí nhớ con người còn mãi. . . ” [9;144].<br /> Ngọc Hân công chúa dù là vở kịch nói về những nhân vật có thật trong lịch sử nhưng lại<br /> khai thác khía cạnh đời tư, đó là tình yêu giữa công chúa triều Hậu Lê - Ngọc Hân và tướng quân<br /> nhà Tây Sơn - Nguyễn Huệ. Xây dựng tình huống Ngọc Hân, trong lúc loạn lạc giả làm cô thôn<br /> nữ ở làng hoa Ngọc Hà, vô tình gặp đội quân Nguyễn Huệ tràn vào thành Thăng Long, chứng kiến<br /> tài thao lược và sự đức độ của Nguyễn Huệ, khác hẳn những lời đồn thổi về một tướng giặc Tây<br /> Sơn “to cao như hộ pháp, mặt đen như nhọ nồi, mắt như đèn đuốc, tóc lửa. . . ”. Sau buổi gặp gỡ<br /> ấy, Ngọc Hân không ngờ rằng chỉ vài hôm sau, nàng lại trở thành vợ của vị tướng tài ấy, về phần<br /> mình, Nguyễn Huệ cũng không mảy may biết rằng người con gái tuổi vừa 16 chàng gặp hôm nào<br /> lại trở thành vợ của mình trong một nước cờ chính trị hòng làm yên lòng dân Bắc Hà. Từ một hôn<br /> nhân ép buộc, hai con người cùng lo nghĩ cho dân, cho nước trải qua hiểu lầm, nghi kị đã thấu hiểu<br /> lòng nhau, yêu thương nhau.<br /> Điều không thể mất xây dựng một mối tình đẹp vượt lên khỏi mưa bom bão đạn, mạnh hơn<br /> cả sự sống chết, giữa một anh trực máy điện thoại và một cô gái trên trạm thông tin núi Đầu Ngựa.<br /> Minh và Nhâm là tên của họ. Cảm mến nhau dù chưa biết mặt, quan tâm nhau qua mỗi lần báo cáo<br /> tình hình trận địa bằng điện thoại, qua những lá thư giấu tên của anh gửi cho cô, họ đã gặp nhau<br /> như thế, đã yêu nhau giữa cái thời bom đạn trút lên đầu và mỗi lần chia tay nhau có thể không bao<br /> giờ gặp lại. Đất nước thống nhất, Minh về quê tìm Nhâm, trớ trêu thay, chuyến tàu đưa anh về gặp<br /> cô cũng lại là chuyến tàu đưa anh rời xa cô mãi. Bao háo hức, ngóng trông, bao dự định ăm ắp về<br /> một tương lai hạnh phúc của cả hai đã vụt tắt. Minh gặp Chính – người bạn cùng quê với Nhâm,<br /> người đã “nói bừa” giới thiệu Nhâm là “vợ sắp cưới”. Lời nói bừa tưởng vô hại của Chính với anh<br /> bạn vô tình gặp trên tàu, mà không ngờ người ấy lại là người yêu của Nhâm, đã đẩy cuộc đời Minh<br /> - Nhâm ra xa nhau mãi mãi.<br /> Mảnh vườn là hình ảnh quen thuộc trong sáng tác của Vũ, và độc giả yêu thơ ông hẳn không<br /> quên một Vườn trong phố - nơi bầy ong đi kiếm mật “vào vườn rồi ong chẳng nhớ lối ra”. Ta cũng<br /> bắt gặp một mảnh vườn xanh mướt, trong trẻo và thi vị như vậy trong Hồn Trương Ba, da hàng thịt.<br /> Mảnh vườn của ông Trương Ba không phải được miêu tả như “môi trường làm việc” của “nghề<br /> làm vườn”, xa hơn, nó tượng trưng cho vị chủ nhân già kia: bình dị, thanh sạch, thơm thảo. Đặc<br /> biệt, Trương Ba của cổ tích dân gian không thấy có “nghề làm vườn” như trong kịch Lưu Quang<br /> Vũ. Hình ảnh “mảnh vườn” hiện lên vào những thời khắc bản lề của cuộc đời Trương Ba. Khi sắp<br /> chết “lần đầu”, những hình ảnh cuối cùng thâu vào mắt, thể hiện sự lưu luyến nhân gian của ông<br /> Trương Ba là hình ảnh mảnh vườn: “Sao hôm nay gió lộng khắp vườn?. . . Rặng mồng tơi lá lên<br /> xanh tốt làm sao! Những quả cam vàng ối, như những cái đèn lồng” [9;23]. Khu vườn cũng là nơi<br /> chất chứa những dự định ăm ắp khi ông thêm một lần sống lại “Phải đắp thêm bùn ao vào gốc cây,<br /> rồi còn làm giàn cho dưa. . . Mùa xuân này, lộc non lên tốt phải biết, chẳng mấy chốc, cả khu vườn<br /> sẽ um tùm lá xanh” [9;42]. Khu vườn cũng là nơi chối bỏ ông dưới thân xác anh hàng thịt “lúc ông<br /> chiết cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt mấy cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng,<br /> 69<br /> <br /> Bùi Hải Yến<br /> <br /> giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm!” [9;67]. Lời dặn “nhớ chăm sóc khu vườn” cũng là những<br /> trăn trối cuối cùng của ông với vợ và các con. Kết thúc bi kịch “mượn xác”, hồn ông Trương Ba<br /> được “giải thoát” hòa cùng “vườn cây rung rinh ánh sáng”, “giữa màu xanh cây vườn”, “trong mỗi<br /> trái cây cái Gái nâng niu”. Hình ảnh cái Gái lấy những hạt na trong quả na vừa ăn, vùi xuống đất<br /> cho mọc thành cây mới, “để những cái cây sẽ nối nhau mà lớn lên, mãi mãi” thể hiện sự trường tồn<br /> của tâm hồn Trương Ba, sự vĩnh cửu của lòng tốt trong đời.<br /> Bến Tằm cũng là một chi tiết bình dị mà nên thơ khác trong Hồn Trương Ba, da hàng thịt.<br /> Đó là nơi lần đầu ông Trương Ba gặp rồi nên duyên cùng vợ, Bến Tằm cũng chính là “phép thử”<br /> của bà Trương Ba để nhận ra chồng mình khi lần đầu thấy ông trong xác anh hàng thịt, là cứu cánh<br /> lôi ông ra khỏi phút đam mê thể xác với vợ anh hàng thịt, đồng thời là kỉ niệm đẹp đẽ, vẹn nguyên<br /> mà Trương Ba mang theo trong lần ra đi mãi mãi: “Cuộc đời mỗi chúng ta rồi sẽ qua đi, nhưng cái<br /> ngày tôi gặp bà ở bến Tằm năm xưa, thì còn lại mãi mãi. . . ” [9;78].<br /> Trong vở Ông vua hóa hổ,“cỏ” là một hình ảnh độc đáo, thi vị và mang một ý nghĩa nghệ<br /> thuật lớn lao. Được lặp đi lặp lại tới 59 lần trong suốt câu chuyện, cỏ xuất hiện khắp nơi với nhiều<br /> trạng thái: cỏ tóc tiên mềm như lụa, lá cỏ xanh, lá cỏ dịu hiền, hoa cỏ thơm, cỏ ngát sương đêm,<br /> cỏ mượt như tóc ai óng ả, cỏ không lời, cỏ lãng quên, cỏ xuân xanh, cỏ biếc, cỏ úa, cỏ khô héo, cỏ<br /> gianh, cỏ mật, cỏ là dân, là lòng tốt trong đời,. . . và đồng thời là tên của nhân vật nữ chính – Thảo.<br /> <br /> 2.2.2. Chất thơ từ các thành phần ngoài cốt truyện<br /> Thông thường, để đáp ứng yêu cầu về tính tập trung cao độ của côt truyện, kịch bản không<br /> dung chứa những chi tiết thừa, rườm rà, những đoạn trữ tình ngoại đề. Những vở kịch vi phạm<br /> nguyên tắc này thường chỉ để đọc chứ khó dựng vở, hoặc nếu được dựng thì cũng sẽ bị cắt đi<br /> những chỗ “thừa” ấy. Tuy nhiên, Lưu Quang Vũ dường như là một ngoại lệ. Khảo sát 5 kịch bản<br /> của ông, điều gây ấn tượng với chúng tôi là sự xuất hiện thường xuyên của những bài đồng ca,<br /> những đoạn thơ, những bài hát được chêm, xen khi thì ở phần khai từ khi thì ở giữa hay cuối vở<br /> kịch.<br /> Vở kịch Ông vua hóa hổ dài 1.836 dòng thì có tới 166 dòng thơ, con số này ở Ngọc Hân<br /> công chúa còn lớn hơn với 294 dòng thơ (cả vở dài 2.219 dòng). Trong vở Ông vua hóa hổ, đoạn<br /> “Khai từ”, bài hát lên đường, bài hát của những ngọn lửa, bài hát đồng ca (cuối các cảnh I, II, IV,<br /> VII), bài hát đồng dao của mấy đứa trẻ, bài thơ của Thảo. . . đều là những vần thơ da diết. Vở kịch<br /> mở đầu và kết thúc cùng với “Bài hát của những cô gái hái cỏ” với những ca từ trong trẻo: “Sáng<br /> mùa xuân chúng ta đi hái cỏ/ Cỏ non mềm như lụa, cỏ tóc tiên/ Lá cỏ xanh, lá cỏ dịu hiền/ Hoa cỏ<br /> thơm, hoa tóc tiên tím đỏ/ Hồn của ngàn hoa cỏ ngát sương đêm. . . ” [9;83]. Không chỉ có thế, nội<br /> dung của cả vở kịch đã được thâu vào lời hát của Thảo ngay ở đoạn “Khai từ”: “Em hóa thành lá<br /> cỏ/ Cho người em yêu được trở lại làm người/em làm cỏ không lời/ Cho chàng là Tiếng Nói. . . Em<br /> hóa thành sắc cỏ để yêu thương” [9;84]. Trong vở Ngọc Hân công chúa, đoạn “Khai từ” hay đoạn<br /> đầu và cuối mỗi cảnh đều có các bài hát đồng ca, các nhân vật cũng đều dùng thơ ca (hát) mà đối<br /> đáp. Chẳng hạn, ở đoạn “Khai từ” là lời khóc than da diết của Ngọc Hân trước cái chết của chồng:<br /> “Nguyễn Huệ chàng ơi/ Em gọi ngàn câu không một tiếng trả lời/ Đôi mắt kia đã khép trong đá<br /> lạnh. . . Kiếp này chưa trọn chữ duyên/ có chăng kiếp khác vẹn tuyền lửa hương” [9;148].<br /> Trong nhiều vở kịch, đặc biệt là kịch lịch sử, Lưu Quang Vũ luôn khai thác tối đa chất thơ<br /> qua những yếu tố ngoài cốt truyện, những đoạn “trữ tình ngoại đề” và đạt được thành công trong<br /> đa số các trường hợp như vậy.<br /> <br /> 70<br /> <br /> Chất thơ trong kịch bản văn học của Lưu Quang Vũ<br /> <br /> 2.2.3. Ngôn ngữ nhân vật cô đọng, hàm súc, giàu hình ảnh<br /> Trong văn học nói chung, thể loại kịch nói riêng, từ sau năm 1975 đến nay, đề tài đời tư<br /> thế sự cùng xu hướng “tiểu thuyết hóa” tăng lên khiến cho ngôn ngữ văn học cũng ngày càng ít đi<br /> chất thơ, thay vào đó là chất đời thường, dân dã. Lưu Quang Vũ dường như nằm ngoài xu thế này.<br /> Các tác phẩm của anh dù là thơ, văn xuôi, đặc biệt là kịch tạo dấu ấn riêng với sự gia tăng chất thơ<br /> trong ngôn ngữ biểu đạt, đem đến những câu văn giàu cảm giác, giàu hình ảnh, hướng vào nội tâm<br /> với nhịp điệu khoan hòa, sâu lắng. Nói như nhà nghiên cứu kịch Lê Thị Hoài Phương, “Các nhân<br /> vật của anh nói – đối thoại và độc thoại bằng thứ ngôn ngữ súc tích, đa nghĩa, nhiều hình ảnh và<br /> lấp lánh như lời thơ” [6;80].<br /> Ngôn ngữ giàu chất thơ thường bộc lộ trong những suy tưởng, hoài niệm của nhân vật, trước<br /> những chặng đường mới, những lựa chọn khó khăn hay những thời khắc bản lề của cuộc đời.<br /> Trong những mẩu đối thoại của Trương Ba với vợ, với Đế Thích và với xác anh hàng thịt<br /> hay những khi ông độc thoại với chính mình, ta thấy một tâm hồn sáng trong, một nhân cách cao<br /> đẹp thể hiện qua cách hành ngôn ý vị, tinh tế và chừng mực. Hãy nghe đoạn ông phản biện lại Tiên<br /> cờ Đế Thích khi “dụ dỗ” ông nhập vào xác chú bé Tỵ:<br /> “Đế Thích: - Trong thân một đứa bé, ông sẽ có cả một cuộc đời trước mặt.<br /> Trương Ba: - Để rồi, chẳng bao lâu nữa, bà nhà tôi, bạn bè cùng lứa với tôi như bác Trưởng<br /> Hoạt lần lượt nàm xuống, mình tôi vẫn phải sống suốt bao năm tháng dằng dặc. Mình tôi giữa đám<br /> người hậu sinh. Những gì chúng thích thì tôi ghét, những gì tôi thích chúng chẳng ưa. Tôi sẽ như<br /> ông khách ngồi dai ở nhà người ta, mọi khách khác đã về cả rồi, mình vẫn dầm dề nán lại” [9;71].<br /> Hay những đoạn nói chuyện rất “tình” của Trương Ba với vợ:<br /> “Trương Ba: - Tôi với bà lấy nhau chỉ hai bàn tay trắng, cặm cụi làm lụng, đùm bọc nhau<br /> sống qua bao cơn hoạn nạn, giặc giã, đói kém. . . Bây giờ mắt bà đã mờ, trán bà đã nhăn, lòng tôi<br /> đối với bà vẫn nguyên vẹn như thủa gặp bà ở bến Tằm ngày xưa” [9;14].<br /> Trong ngôn ngữ, ngôn ngữ của những cặp tình nhân chắc chắn là thứ ngôn ngữ lãng mạn,<br /> giàu chất thơ nhất. Những ý tình của Ngọc Hân và Nguyễn Huệ, của Thảo và Đạo Hạnh hay của<br /> Minh và Nhâm. . . đã được ngôn ngữ chắp cánh. Hãy nghe:<br /> “Minh: - Ánh trăng bỗng sáng rực cả khu rừng. . . Tiếng con suối thì thầm, tiếng con hoẵng<br /> gọi bạn, con công xanh đang múa bên bờ suối. Con công xanh bị bom làm lạc đàn đêm nay đã trở<br /> về.<br /> Nhâm: - Đám cưới của chúng mình, ánh trăng trên cao và bốn phía mùi hương trầm ngọt<br /> ngào. . . anh yêu!” [9;331] (Điều không thể mất)<br /> Nhân vật trong kịch của Vũ thường là những chủ thể lựa chọn, họ đấu tranh trước những lựa<br /> chọn và kiên định với lựa chọn cuối cùng của mình, khi ấy, họ phát ngôn ra những “chân lí cuộc<br /> sống”. Màn đối thoại Hồn – Xác, những đoạn thoại của Trương Ba, của anh con Cả, của Minh<br /> Không, của Nhâm, của Hoàng Việt. . . là minh chứng. Chẳng hạn trong lời khẳng định của Hoàng<br /> Việt với người quản trang: “Có những điều không thể chết! Những con người từng sống tốt đẹp,<br /> hữu ích, phải còn lại một chút gì của họ trong cuộc sống này, trong tôi, trong bác, trong mỗi việc<br /> ta làm” [9;225].<br /> Ngôn ngữ kịch không chỉ là phương tiện bộc lộ tính cách, hành động của nhân vật, trình<br /> bày xung đột kịch mà còn thể hiện tư tưởng cùng lí tưởng thẩm mĩ của người viết. Chất thơ trong<br /> kịch của Lưu Quang Vũ không phải là sự mơ màng, vô bằng cớ nào đó mà trên hết và trước hết<br /> nó là vẻ đẹp bên trong tâm hồn của mỗi nhân vật trong mỗi tác phẩm của anh, toát lên qua những<br /> phát ngôn của chính họ.<br /> 71<br /> <br />