Chất văn xuôi trong thơ Việt Nam đương đại: Những dạng thức biểu hiện chính

CHÊT V¡N XU¤I TRONG TH¥ VIÖT NAM §¦¥NG §¹I:<br /> NH÷NG D¹NG THøC BIÓU HIÖN CHÝNH<br /> <br /> <br /> NguyÔn thanh t©m(*)<br /> <br /> <br /> hÊt v¨n xu«i lµ thuËt ng÷ lý luËn mü cña v¨n xu«i ®· th©m nhËp vµo cÊu<br /> C chØ mét phÈm chÊt ®Æc biÖt, riªng tróc tr÷ t×nh vµ c− tró ë rÊt nhiÒu d¹ng<br /> thøc, nhiÒu b×nh diÖn thi ph¸p. §iÒu ®ã<br /> cã cña v¨n xu«i. Mét t¸c phÈm th¬ ®−îc<br /> xem lµ cã chÊt v¨n xu«i khi nã t¸ch dÇn cho thÊy sù th©m nhËp cña v¨n xu«i vµo<br /> mét sè ®Æc tr−ng cña thÓ lo¹i ®Ó dung th¬ ®· diÔn ra phæ biÕn trªn diÖn réng<br /> n¹p vµo nh÷ng ®Æc tr−ng kh¸c thuéc vÒ trong th¬ ViÖt Nam. Trong khu«n khæ<br /> truyÖn ng¾n, truyÖn võa, tiÓu thuyÕt, bµi viÕt nµy, chóng t«i xin kh¸i qu¸t<br /> phãng sù... nh÷ng d¹ng thøc biÓu hiÖn chÝnh.(*)<br /> 1. H×nh thÓ c©u v¨n xu«i trong th¬ ®−¬ng ®¹i<br /> Tõ ®Çu thÕ kû XX, Hoµi Thanh ®·<br /> dù b¸o vÒ cuéc x©m l¨ng cña v¨n xu«i XÐt vÒ mÆt h×nh thÓ, cÊu tróc ng«n<br /> vµo thµnh tr× bÒn v÷ng ngµn ®êi cña tõ v¨n xu«i rÊt kh¸c biÖt so víi th¬. NÕu<br /> th¬. Tõ ®ã ®Õn nay, chÊt v¨n xu«i tiÕp nh− th¬ bÞ cè ®Þnh trong nh÷ng khu«n<br /> tôc ch¶y vµo th¬ vµ kh¾c ghi tªn tuæi ©m, khu«n luËt nhÊt ®Þnh th× c©u v¨n<br /> cña nh÷ng ®iÓn h×nh nghÖ thuËt ®· xu«i tho¸t ra khái mäi rµng buéc. Kh«ng<br /> dung hîp thµnh c«ng hai thÓ lo¹i trong theo mét cÊu tróc nhÊt qu¸n, c©u v¨n<br /> cÊu tróc h¹n hÑp cña th¬ nh−: Hµn MÆc xu«i ®−îc quyÒn co duçi mét c¸ch tù<br /> Tö, Huy CËn, NguyÔn Khoa §iÒm, nhiªn mµ kh«ng nÒ hµ ®Õn ranh giíi<br /> Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn Duy... Tuy dßng vµ c©u. §ã lµ Ên t−îng bÒ mÆt mµ<br /> nhiªn, ®ã chØ lµ nç lùc c¸ch t©n cña bÊt cø ai còng dÔ dµng nhËn ra.<br /> nh÷ng c¸ nh©n riªng lÎ. Víi th¬ ®−¬ng ®¹i, cã thÓ nãi, h×nh<br /> Tõ sau n¨m 1975, cïng víi sù biÕn thÓ c©u v¨n xu«i trong th¬ lµ dÊu hiÖu<br /> ®éng x· héi vµ ®æi thay trong v¨n häc, b¾t m¾t nhÊt ghi nhËn sù cã mÆt cña<br /> th¬ ViÖt vÉn ®ang tiÕp tôc vËn ®éng vÒ chÊt v¨n xu«i trong cÊu tróc thi ca.<br /> thÓ lo¹i - mét qu¸ tr×nh vËn ®éng g¾n Trong xu h−íng tØnh l−îc vÒ ng«n tõ<br /> víi sù ®«ng ®¶o cña ®éi ngò s¸ng t¸c. cña con ng−êi hiÖn ®¹i th× sù h×nh<br /> Mçi ng−êi mét phong c¸ch, mçi ng−êi thµnh nh÷ng c©u th¬ tù do phãng tóng<br /> mét h−íng ®i nh−ng ®»ng sau sù vËn h×nh hµi lµ mét h−íng vËn ®éng ®iÓn<br /> ®éng ®a chiÒu nµy, th¬ vµ v¨n xu«i ®· h×nh. Nãi c¸ch kh¸c, th¬ ®· tho¸t x¸c<br /> t−¬ng t¸c víi nhau lµm nªn hiÖn t−îng<br /> céng c− thÓ lo¹i. Nh÷ng ®Æc tÝnh thÈm (*)<br /> TS., §¹i häc HuÕ.<br /> ChÊt v¨n xu«i trong th¬ ViÖt Nam... 19<br /> <br /> khái nh÷ng rµng buéc cña th¬ c¸ch luËt sang l·nh ®Þa v¨n xu«i b»ng c¸ch ®Èy<br /> ®Ó më réng vÒ dung l−îng tõ ng÷: c©u th¬ ®i theo trôc däc d−íi hÖ quy<br /> ... Nh÷ng ng−êi ®µn bµ gãa bôa chiÕu cña thao t¸c kÕt hîp. Theo M·<br /> lµng t«i gång g¸nh trªn vai, trªn nh÷ng Giang L©n, ®ã lµ hiÖn t−îng kÐo dµi c©u<br /> con ®−êng mßn nh− cét sèng dÞ tËt cña th¬ b»ng lèi xuèng dßng kh«ng viÕt hoa<br /> ngµn ®êi vÊt v¶. Hä méng du qua nh÷ng ch÷ ®Çu dßng nh»m t¹o ra nh÷ng c©u<br /> c¬n giã hång hoang næi lªn lóc mÆt trêi th¬ theo chiÒu däc (2). Nãi c¸ch kh¸c, ®ã<br /> l¨n vßng vµo bãng tèi. Hä méng du qua lµ hÖ qu¶ cña nh÷ng lóc nhµ th¬ h−íng<br /> nh÷ng c¬n m−a tiÒn sö lóc b×nh minh t¸c phÈm cña m×nh tr−ît ra ngoµi thao<br /> võa vùc dËy sau mét c¬n sèt ®ªm. t¸c lùa chän song song ®Ó ®i theo trôc<br /> kÕt hîp cña v¨n xu«i - mét ho¹t ®éng<br /> (NguyÔn Quang ThiÒu - Nh÷ng vÝ dô)<br /> ng«n ng÷ h−íng ®Õn s¾p xÕp c¸c yÕu tè<br /> ChØ b»ng trùc quan, ng−êi ®äc còng ng«n ng÷ bªn c¹nh nhau dùa vµo mèi<br /> dÔ nhËn ra sù lÖch chuÈn cña nh÷ng c©u quan hÖ t−¬ng cËn gi÷a chóng. §©y lµ<br /> th¬ so víi th¬ truyÒn thèng. Kh«ng cßn mét vÝ dô:<br /> lµ nh÷ng kÕt cÊu lu«n h−íng tíi dËp t¾t<br /> NhiÒu lóc kh«ng thÓ chÞu ®ùng cuéc<br /> sù d− thõa thuéc vÒ ng«n ng÷, c©u th¬<br /> ®êi nµy thªm mét gi©y nµo n÷a<br /> ®−¬ng ®¹i ®ang lµm lín m×nh b»ng c¸ch<br /> gia t¨ng sè l−îng ©m tiÕt trong nh÷ng t«i trèn vµo câi anh<br /> dßng th¬. Cã rÊt nhiÒu v¨n b¶n th¬ t¹o nh÷ng thanh ©m dÞu dµng xoa lªn<br /> cho ng−êi ®äc Ên t−îng vÒ sù xéc xÖch vÕt ®au, dÞu dµng n©ng t«i bay<br /> trong h×nh hµi v¨n b¶n. VÒ hiÖn t−îng qua mªnh m«ng ®Þa ®µng<br /> nµy, NguyÔn Th¸i Hßa ®· nhËn ®Þnh: mäi khæ ®au, hËn thï, c¶ sù c« ®¬n<br /> "C¸c nhµ th¬ hÇu nh− kh«ng t×m c¸ch<br /> giê ë l¹i phÝa sau xa l¾c,<br /> nÐn ch÷, vÆn lêi, kh«ng cÇn ph¶i rót<br /> trë vÒ tËn cïng sù thanh khiÕt cá c©y<br /> ng¾n, kÐo dµi c¸c tÝn hiÖu, lêi nãi thÕ<br /> sau chuyÕn m−a qua...<br /> nµo cø ®Æt nguyªn xi nh− vËy, cèt<br /> chuyÖn c¸i tù nhiªn, kh«ng cÇn gß bã ®Ó (NguyÔn Thuý Quúnh - Nhí TrÞnh)<br /> lÊy c¸i ý, c¸i tø cña toµn bµi" (1). Sù Bµn vÒ viÖc khai th¸c hÖ kÕt hîp<br /> gi·n në kh«ng theo quy luËt cña ng«n trong th¬ ®−¬ng ®¹i, NguyÔn Phan<br /> ng÷ t¹o nªn sù chuyÓn ®éng kh«ng C¶nh cho r»ng, mÆc dÇu ®· ®−îc biÕt<br /> ngõng cña tiÕt tÊu th¬. C¸ch tæ chøc tiÕt ®Õn tõ thêi cæ ®iÓn nh−ng ®Õn lóc nµy,<br /> tÊu kh«ng cã quy luËt râ rµng, kh«ng lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö th¬ ca, hÖ kÕt<br /> t¹o Ên t−îng vÒ sù bÒn v÷ng lµ con hîp ®· ®−îc n©ng lªn hµng ®éc t«n. Vµ<br /> ®−êng ®i cña rÊt nhiÒu nhµ th¬ ®−¬ng chÝnh sù g·y gËp cña c©u v¨n xu«i<br /> ®¹i. B»ng c¸ch nµy, th¬ ®· h−íng m×nh thµnh nh÷ng ph©n ®o¹n tõ ng÷ nhá nµy<br /> ®i theo v¨n xu«i, theo c¸i thÓ láng ®¸ng ®· t¹o nªn sù kh«ng t−¬ng øng gi÷a c©u<br /> nguyÒn rña, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu nhËn th¬ vµ dßng th¬. NÕu nh− hiÖn t−îng<br /> mét h×nh thøc x¸c ®Þnh. ph¸t triÓn c©u th¬ theo trôc ngang ®·<br /> Bªn c¹nh hiÖn t−îng ®Èy c©u th¬ ®i kÐo dµi c©u th¬, gi¶m bít dßng th¬ th×<br /> theo trôc ngang ®Ó h×nh thµnh nh÷ng ng−îc l¹i, trôc kÕt hîp ®· t¹o nªn hiÖn<br /> c©u th¬ phãng tóng h×nh hµi, cã rÊt t−îng c¾t ng¾n c©u th¬, gia t¨ng dßng<br /> nhiÒu c©u th¬ ®· "v−ît biªn" th©n phËn th¬ trong v¨n b¶n.<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012<br /> <br /> <br /> 2. Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu v¨n xu«i trong th¬ luËn. BiÓu hiÖn cô thÓ cña tÝnh nghÞ<br /> ®−¬ng ®¹i luËn lµ xu h−íng gi·i bµy, ph©n tÝch víi<br /> sù b¶o hé trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña<br /> Tõ sau n¨m 1975, th¬ ®· thùc hiÖn<br /> yÕu tè lËp luËn. Tõ c¶m thøc v¨n xu«i,<br /> chuyÕn ®i dµi, chuyÓn ®æi sè phËn cho<br /> nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh nghÞ luËn ra<br /> ng«n ng÷. Quan ®iÓm phi t©m ho¸ hËu<br /> ®êi vµ ®Ó l¹i nh÷ng kho¶ng lÆng nhøc<br /> hiÖn ®¹i ®· t¹o nªn c¸ch ®èi xö c«ng<br /> nhèi cho t¸c phÈm:<br /> b»ng víi ng«n ng÷ cña c¸c nhµ th¬. Mét<br /> hµnh tr×nh nghÖ thuËt ®· ®−îc ®Þnh Gi¶ sö ta ®−îc nh− nh÷ng ng−êi<br /> h×nh râ nÐt trong th¬ nh»m chuyÓn dÞch ng− phô lÝu rÝu ®ãn chång tõ kh¬i vÒ,<br /> tiÕng nãi sang träng, mü lÖ cña khuª ngµy nµo còng gì l−íi; khi kh«ng c¸, l¹i<br /> phßng sang tiÕng nãi méc cña ®êi. C¸c gì chiÒu, gì tèi...<br /> t¸c gi¶ ®· ®−a kh«ng khÝ v¨n xu«i ®Õn<br /> Nh−ng tÊm l−íi Buån trïm lªn con<br /> cho th¬ b»ng hÖ tõ vùng th«ng tôc,<br /> ng−êi, ®· kÝn nh÷ng th©n x¸c<br /> kh«ng cÇn c©u nÖ. Sù di chuyÓn hÖ tõ<br /> vùng míi cña cuéc sèng hiÖn ®¹i vµo Ai gì m×nh tho¸t ®−îc ®©u...<br /> th¬, dÉu nh÷ng tõ Êy kh«ng hÒ gîi mét<br /> (Vi Thïy Linh - CÇu vång)<br /> chót th¬, nh÷ng tõ ng÷ tôc, t¸o tîn còng<br /> lµ biÓu hiÖn cña chÊt v¨n xu«i trong thi Víi cÆp quan hÖ tõ gi¶ sö... nh−ng,<br /> ca. Rçng ngùc cña Phan HuyÒn Th− cã cÊu tróc gi¶ ®Þnh ®· sãng ®«i cïng thùc<br /> nhiÒu côm tõ ®−îc t¸c gi¶ l«i xÒnh xÖch tÕ nghiÖt ng·. ¦íc muèn trë thµnh<br /> tõ vØa ®êi vµo th¬ mµ kh«ng cÇn qua gät nh÷ng ng− phô ®Ó lÝu rÝu trong niÒm<br /> giòa, tinh chÕ: nhÕch m«i, ng¸i ngñ, ®ó vui ®êi th−êng bÞ xãa tan bëi sù hiÖn<br /> ®ën, lîm giäng, mïi häc ®ßi, vÐn m«i tôt diÖn cña tõ nh−ng trªn v¨n b¶n. Nçi<br /> lêi, thô tinh ý nghÜ,... V¨n ®µn bi buån gi¨ng l−íi trïm kÝn con ng−êi,<br /> tr¸ng cña NguyÔn Vò TiÒm còng thÓ b¸m chÆt vµo hä nh− nh÷ng con hµ,<br /> hiÖn c¸ch tiÕp cËn bøc tranh hiÖn thùc kh«ng tµi nµo gì ®−îc.<br /> sèng ®éng ngay tõ ph−¬ng diÖn tõ vùng.<br /> Nh÷ng tõ ng÷ mang mµu s¾c nghÞ<br /> Ng«n ng÷ cña thÕ giíi ph¼ng – mét thø<br /> luËn trªn lµ dÊu hiÖu vÒ mÆt h×nh thøc<br /> ng«n ng÷ phËp phång h¬i thë cuéc sèng<br /> cã vai trß nh− nh÷ng cét mèc neo th¬<br /> di c− vµo bµi th¬ ë rÊt nhiÒu trang th¬.<br /> vµo ng−êi ®äc, giôc hä ph¶i l¾ng lßng l¹i<br /> §ã lµ sù minh chøng râ rµng cho nh÷ng<br /> ®Ó nghe tiÕng nãi th¼m s©u cña th¬.<br /> c©u th¬ "lÉn c¸t ®êi hçn ®én" trong nç<br /> Còng th«ng qua ®ã, nh÷ng suy nghÜ ®Çy<br /> lùc n«m na ho¸ ng«n ng÷ thi ca cña c¸c<br /> triÕt lý, nghiÖm sinh vÒ lÏ sèng, cuéc<br /> nhµ th¬ ®−¬ng ®¹i.<br /> ®êi, b¶n ng· còng len vµo trang th¬.<br /> §· thµnh mét quy −íc trong t©m Lóc nµy, th¬ trë thµnh cuéc hoµ tÊu<br /> thøc ng−êi ®äc, c¨n cèt trong cÊu tróc cña t×nh c¶m vµ trÝ tuÖ. C©u th¬ v× thÕ<br /> tr÷ t×nh lu«n lµ c¶m xóc. ThÕ nh−ng, tõ kh«ng cßn r¬i vµo t×nh tr¹ng "siªu chñ<br /> −íc muèn kh¸m ph¸ thËt s©u b¶n chÊt thÓ" mµ ®· ®−îc chñ thÓ ho¸ ®Ó dÔ<br /> con ng−êi vµ ®i ®Õn mäi hang cïng ngâ dµng cÊt lêi ph©n trÇn, biÖn luËn. Sù<br /> hÎm cuéc ®êi, chÊt nghÞ luËn ®· d¹o hiÖn diÖn cña c¸c ph−¬ng thøc lËp luËn<br /> b−íc vµo th¬ ®−¬ng ®¹i víi sù b¶o hé trong th¬ ®· chøng thùc cho qu¸ tr×nh<br /> trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña yÕu tè lËp hîp nhÊt c¸c dßng th¬ trong mét s¬ ®å<br /> ChÊt v¨n xu«i trong th¬ ViÖt Nam... 21<br /> <br /> logic, lo¹i s¬ ®å ®Æc tr−ng cña tÝnh nghÞ Cùc kú gèc sÊu bãng me<br /> luËn trong v¨n xu«i. cùc ngon cùc nhÑ cùc nhße em ¬i<br /> Mét sè ý kiÕn dÞ øng víi thµnh phÇn ®õng chª anh kho¸i bôi ®êi<br /> mang tÝnh nghÞ luËn trong th¬, xem ®ã bôi d©n sinh Êy bôi ng−êi ®Êy em<br /> lµ t¸c nh©n lµm th¬ kh« kiÖt xóc c¶m.<br /> Nh÷ng c©u th¬ nh− thÕ cã kh¶ n¨ng<br /> Nh−ng chóng t«i muèn dÉn ý cña<br /> l−u gi÷ chÊt v¨n xu«i rÊt lín.<br /> Thanh Th¶o, ng−êi yªu mÕn phÇn tö<br /> "l¹c loµi" cña thÓ lo¹i th¬ víi lý do: "Cã L©u nay kh«ng ai phñ nhËn ®−îc<br /> nhµ th¬ than r»ng ®êi b©y giê tØnh qu¸. vai trß cña tiÕng c−êi trong qu¸ tr×nh<br /> T«i, ng−îc l¹i, t«i thÝch: tØnh t¸o, tØnh "th©n mËt ho¸" thÕ giíi vµ con ng−êi.<br /> kh«, tØnh b¬, tØnh nh− s¸o! V× t«i biÕt c¸i NguyÔn §¨ng §iÖp cho r»ng chÊt giäng<br /> tØnh ®ã chØ lµ phÝa nh×n ®−îc cña ®am giÔu nh¹i mang trong nã Ýt nhÊt hai<br /> mª" (3). ChØ míi lµ phÝa nh×n ®−îc bÒ chøc n¨ng nghÖ thuËt c¬ b¶n: lµm cho<br /> næi th«i bëi thùc ra, thµnh phÇn kh«ng th¬ bít nghiªm trang th¸i qu¸, ng«n<br /> th¬ nµy cã kh¶ n¨ng dÉn th¬ ®i ®Õn bÒ ng÷ th¬ bít "trong suèt" mµ thªm phï<br /> s©u, bÒ xa cña xóc c¶m vµ nhËn thøc. sa cña "c©y ®êi"; cho phÐp ng−êi ®äc<br /> h×nh dung cuéc sèng nh− mét thùc thÓ<br /> §Õn víi th¬ ®−¬ng ®¹i, cã thÓ thÊy, ®a trÞ, bªn c¹nh c¸i trong veo thuÇn<br /> bªn c¹nh chÊt giäng bÈm sinh rÊt ngät khiÕt lµ nh÷ng thø "tÌm nhem t©m<br /> ngµo tr÷ t×nh cña thÓ lo¹i, th¬ ®· ©m hån". Víi th¬ ®−¬ng ®¹i, giäng giÔu nh¹i<br /> vang trùc tiÕp tiÕng ®êi víi chÊt giäng thÓ hiÖn sù ®æ vì cña nh÷ng ®¹i tù sù<br /> bç b·, suång s·, tù nhiªn, hµi h−íc. mét c¸ch hµi h−íc. §©y lµ chÊt giäng cã<br /> Khuynh h−íng chèi bá ®¹i tù sù t¹o kh¶ n¨ng bãc trÇn chÝnh c¸i qu¸ tr×nh<br /> ®iÒu kiÖn cho tiÕng c−êi thÈm thÊu vµo mª hoÆc diÔn ra d−íi t¸c ®éng cña<br /> nh÷ng kh«ng gian thiªng, kÓ c¶ kh«ng truyÒn th«ng ®¹i chóng ®Õn ý thøc x·<br /> gian thi ca. ChÊt giäng b«ng l¬n cña héi, vµ b»ng c¸ch ®ã nã chØ ra tÝnh vÊn<br /> cuéc ®êi len lái vµo dßng ch¶y m−ît mµ, ®Ò cña bøc tranh thùc t¹i mµ v¨n hãa<br /> ngät ngµo, tha thiÕt nguyªn thuû cña ®¹i chóng nhåi nhÐt cho ®«ng ®¶o c«ng<br /> th¬ nh− mét c¸ch h¹ bÖ c¸i chÝnh thèng. chóng (4).<br /> Víi NguyÔn Duy, nhµ th¬ ®iÓn h×nh cho<br /> chÊt giäng xÈm ngäng th× giäng ®iÖu th¬ Nh×n tõ xa...Tæ quèc! cña NguyÔn<br /> nhiÒu lóc chÝnh lµ sù "ruång rÉy" chÊt Duy ®· khai th¸c hiÖu qu¶ "m« thøc<br /> th¬. ChÊt giäng ghÑo ®ïa trong th¬ mØa mai" Êy. ë bµi th¬ nµy, giäng ®iÖu<br /> NguyÔn Duy ®· hiÖn thùc ho¸ quan giÔu nh¹i g¾n víi tinh thÇn "nhËn thøc<br /> niÖm "nghªu ngao h¸t ngäng nghÑo l¹i, ®¸nh gi¸ l¹i mäi thø". T−¬ng ph¶n lµ<br /> ch¬i". C¬m bôi ca lµ mét bµi th¬ tiªu thñ ph¸p chÝnh cña hÇu hÕt mçi ®o¹n<br /> biÓu cho sù chuyÓn ®æi chÊt giäng cña th¬. Nh÷ng th«ng tin tèt ®Ñp hiÖn diÖn<br /> th¬ NguyÔn Duy. C¸i ngät ngµo tha thiÕt tr−íc (xø së ph× nhiªu, xø së th«ng minh,<br /> cña H¬i Êm æ r¬m, §ß LÌn biÕn mÊt. xø së bao dung, xø së kû c−¬ng...), nh−ng<br /> Thay vµo ®ã lµ chÊt giäng b«ng l¬n lµm xuÊt hiÖn ngay sau ®ã lµ nh÷ng ph¶n ®Ò.<br /> tr«i tuét ®i c¸i mÒm m−ît trêi cho cña Mét sù thËt kh¸c ®−îc ph¬i më, ®¸nh tan<br /> thÓ th¬ lôc b¸t: ®i vßng nguyÖt quÕ Êy.<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012<br /> <br /> <br /> 3. KÕt cÊu tù sù trong th¬ ®−¬ng ®¹i sù kiÖn du nhËp nhiÒu vµo ®êi sèng thÓ<br /> lo¹i vµ thÓ hiÖn uy lùc cña m×nh. Trªn<br /> DÊu Ên cña v¨n xu«i trong th¬ cßn<br /> c¸i ph«ng nÒn ®Ëm chÊt v¨n xu«i,<br /> thÓ hiÖn ë viÖc tæ chøc t¸c phÈm mét<br /> nh÷ng biÕn cè, sù kiÖn ®· xuÊt hiÖn ®Ó<br /> c¸ch liªn tôc víi quan hÖ nh©n qu¶ cña<br /> t¹o nªn ®−êng th©n phËn, ®−êng t©m lý<br /> mét cèt truyÖn tù sù. Cèt truyÖn ®−îc<br /> cho nh©n vËt. Nh©n vËt ch×m trong mèi<br /> xem lµ yÕu tè h¹t nh©n, lµ thµnh phÇn<br /> liªn hÖ cña c¸c sù kiÖn råi l¹i tråi lªn,<br /> quan träng thiÕt yÕu cña nh÷ng t¸c<br /> ®Çy ®Æn, sèng ®éng ®Õn kh«ng ngê:<br /> phÈm tù sù nh− truyÖn ng¾n, tiÓu<br /> thuyÕt... Tuy nhiªn, trªn hµnh tr×nh §ªm. §¬n vÞ dõng ch©n trong s©u<br /> ph¸t triÓn cña m×nh, mét hµnh tr×nh hót gi÷a c¸nh rõng. Cã giÕng n−íc ai<br /> h−íng ®Õn sù hoµn thiÖn vÒ thi ph¸p ®µo d−íi dßng suèi c¹n?... T«i rêi vâng,<br /> nh−ng kh«ng b»ng c¸ch tù ®ãng m×nh kho¸c sóng vµo phiªn g¸c. Khi b−íc<br /> trong ®Æc tr−ng vèn cã, mµ linh ho¹t gi÷a hai hµng c©y tèi ®en, t«i vÊp ph¶i<br /> v−ît khung thÓ lo¹i ®Ó t¹o nªn nh÷ng vËt g× mÒm nhòn, mét mïi tanh lêm lîm<br /> c¸ch t©n míi mÎ cho ®êi sèng thi ca, th¬ x«ng lªn. Cã lÏ x¸c mét con ho½ng tróng<br /> ®−¬ng ®¹i ®· ®−a yÕu tè cèt thiÕt Êy cña bom? T«i mÖt mái nghÜ thÇm...<br /> v¨n xu«i vµo trong cÊu tróc tr÷ t×nh. S¸ng. Tæ anh nu«i móc n−íc nÊu<br /> VÒ ph−¬ng diÖn nµy ph¶i ghi nhËn c¬m vµ ho¶ng hèt nhËn ra x¸c hai c«<br /> c«ng lao cña Phan Kh«i, Vò Cao, Giang g¸i. TiÓu ®éi t«i xôc vµo c¸c hèc ®¸, lïm<br /> Nam, NguyÔn Nh−îc Ph¸p, NguyÔn c©y, t×m thÊy x¸c ba chµng trai n÷a.<br /> BÝnh, H÷u Loan, Ph¹m TiÕn DuËt, Chóng t«i ®¾p n¨m ng«i mé kh«ng ngµy<br /> Hoµng CÇm, víi: T×nh giµ, Nói ®«i, sinh ngµy mÊt, kh«ng hä tªn, kh«ng ®Þa<br /> Quª h−¬ng, Chïa H−¬ng, Lì b−íc chØ th«n lµng...<br /> sang ngang, Mµu tÝm hoa sim, Göi<br /> (NguyÔn §øc MËu - C¸nh rõng<br /> em c« thanh niªn xung phong, L¸<br /> nhiÒu ®om ®ãm bay)<br /> diªu b«ng... Nh÷ng c©u chuyÖn b»ng<br /> th¬ Êy lµ ®iÓm khëi ®Çu cho nh÷ng Bµi th¬ ®−îc kÕt cÊu theo logic thêi<br /> s¸ng t¹o cña líp nhµ th¬ thÕ hÖ sau gian. Thêi gian, kh«ng gian ®ang chuyÓn<br /> n¨m 1975. ®éng trong th¬ theo b−íc chuyÓn cña cèt<br /> truyÖn. G¾n víi tõng mèc thêi gian lµ sù<br /> §−a cèt truyÖn vµo th¬ ®ång nghÜa<br /> xuÊt hiÖn nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, ch©n<br /> víi viÖc ®Ó cho bµi th¬ vËn ®éng qua hÖ<br /> thùc ®Õn ¸m ¶nh. Thêi gian ®ªm g¾n víi<br /> thèng biÕn cè, sù kiÖn. Nãi nh− Miler<br /> sù cè x¶y ra trong phiªn g¸c. Thêi gian<br /> th× ®ã lµ c¸ch "t¹o nghÜa cho sù kiÖn<br /> s¸ng lµ c¬ héi kiÓm chøng sù thËt ®·<br /> biÕn cè". H×nh t−îng ng−êi trÇn thuËt<br /> diÔn ra trong qu¸ khø gÇn. G−¬ng mÆt<br /> cïng víi giäng ®iÖu kÓ ch−a bao giê<br /> chiÕn tranh tõ sù can thiÖp cña t− duy<br /> ®−îc xem lµ tÝnh tréi cña thÓ lo¹i vµ cã<br /> v¨n xu«i ®· ®¸nh mÊt nguyªn t¾c l¹ ho¸<br /> mÆt nh− mét m¾t xÝch quan träng trong<br /> cña th¬, t¹o nªn sù t−¬ng ®ång lín víi<br /> kÕt cÊu th¬. Tuy nhiªn, ®· cã sù chuyÓn<br /> hiÖn thùc ®êi sèng. TÝnh kh¸ch quan cña<br /> ho¸ thó vÞ khi hiÖn t−îng t−¬ng t¸c thÓ<br /> th¬ sÏ ®−îc nh©n lªn tõ chÝnh nh÷ng<br /> lo¹i x¶y ra. Kh«ng gi÷ thãi quen hßa sù<br /> kiÓu kÕt cÊu nh− thÕ.<br /> kiÖn vµo c¸i mªnh mang, tr«i ch¶y cña<br /> c¶m xóc tr÷ t×nh, kh«ng Ýt bµi th¬ ®· ®Ó Trong th¬ ®−¬ng ®¹i cã hai xu<br /> ChÊt v¨n xu«i trong th¬ ViÖt Nam... 23<br /> <br /> h−íng vËn ®éng ®iÓn h×nh cña cèt lªn nh÷ng toµ nhµ cao ngÊt, con ng−êi li<br /> truyÖn, ®ã lµ cèt truyÖn h−íng néi vµ ti nh− c¸i kiÕn con s©u.<br /> cèt truyÖn h−íng ngo¹i. Cèt truyÖn<br /> NÕu t¸ch v¨n b¶n trªn ra khái<br /> h−íng ngo¹i thÓ hiÖn tÝnh kh¸ch quan<br /> tr−êng ca Hµnh tr×nh cña con kiÕn,<br /> trong qu¸ tr×nh trÇn thuËt. ë cèt truyÖn<br /> v¨n b¶n sÏ tiÕp tôc duy tr× ®êi sèng cña<br /> h−íng néi, c¸c sù kiÖn cã mÆt ®Ó chÝnh<br /> m×nh nh−ng ë th©n phËn kh¸c: mét ®o¹n<br /> thøc ghi nhËn nh©n vËt ë nh÷ng biÕn<br /> v¨n xu«i. Kh«ng kÓ ®Õn hµnh v¨n, c¸ch<br /> cè, ë diÔn tr×nh sè phËn, tuy nhiªn, ®Ých<br /> lËp luËn; vÒ mÆt h×nh thøc, ®Êy ®· lµ m«<br /> ®Õn cuèi cïng cña v¨n b¶n vÉn lµ sù gi·i<br /> h×nh cña mét bøc th− di c− vµo th¬.<br /> bµy xóc c¶m tr÷ t×nh. L©y lan c¸i chiÕn<br /> l−îc trÇn thuËt trªn cña v¨n xu«i, ý ®å Tr−êng ca Hµnh tr×nh cña con<br /> s¾p xÕp, t«n t¹o l¹i cÊu tróc vµ thi ph¸p kiÕn nãi riªng, nh÷ng bµi th¬ kh¸c nãi<br /> thÓ lo¹i cña ng−êi nghÖ sÜ thÓ hiÖn rÊt chung gîi ®−îc kh«ng khÝ v¨n xu«i mét<br /> râ trong th¬ ®−¬ng ®¹i. phÇn nhê vµo c¸ch lµm míi cÊu tróc th¬<br /> tõ nh÷ng cÊu tróc ®iÓn h×nh cña v¨n<br /> ¶nh h−ëng cña v¨n xu«i ®· t¹o nªn xu«i kiÓu nh− thÕ.<br /> h×nh hµi míi cho th¬, xÐt ë cÊp ®é v¨n<br /> 4. Nh©n vËt kiÓu v¨n xu«i trong th¬ ®−¬ng ®¹i<br /> b¶n. Nhµ th¬ Lª Minh Quèc trong<br /> tr−êng ca Hµnh tr×nh cña con kiÕn cã Marcel Reich Ranicki ®· tõng ®¸nh<br /> c¸ch tæ chøc kÕt cÊu ch−¬ng 2 gièng hÖt gi¸ rÊt cao tiÕng nãi néi t©m cña nhµ<br /> h×nh thøc cña nh÷ng cuèn nhËt kÝ. S¸ng th¬ trong s¸ng t¹o: "Nhµ viÕt kÞch t×m<br /> thø hai, s¸ng thø ba, s¸ng thø t−, s¸ng c¸ch kÐo sù chó ý cña ng−êi ®äc vµo<br /> thø n¨m, s¸ng thø s¸u, s¸ng thø b¶y, nh©n vËt cña m×nh, vµ nhµ tiÓu thuyÕt<br /> s¸ng chñ nhËt, ®ã lµ tªn cña b¶y phÇn thu hót sù quan t©m cña chóng ta ®èi<br /> lµm nªn nhÞp ®iÖu ngµy ngµy cña víi thÕ giíi mµ «ng ta muèn m« t¶. Cßn<br /> ch−¬ng 2. §Õn ch−¬ng Hoa tr¸i cßn nhµ th¬ ng−îc l¹i lu«n lu«n vµ tr−íc hÕt<br /> xanh, ý ®å x©y dùng cÊu tróc tr÷ t×nh chØ h−íng sù quan t©m ®Õn chÝnh b¶n<br /> theo h−íng trªn ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng th©n" (5).<br /> c¸c tªn gäi: NhËt kÝ 1, nhËt kÝ 2, nhËt kÝ<br /> §i vµo cöa ngâ cña suy t−, sèng s©u<br /> 3.... Ch−a dõng l¹i ë ®ã, t¸c gi¶ l¹i thÓ<br /> víi nh÷ng t©m tr¹ng nçi niÒm lµ hµnh<br /> hiÖn sù c¸ch t©n thÓ lo¹i b»ng c¸ch ®Èy<br /> tr×nh th¬ ®· ®i, mét hµnh tr×nh khíp<br /> th¬ ®i vµo nh÷ng h×nh thøc v¨n xu«i thó<br /> nhÞp víi ®−êng ray th©n phËn thÓ lo¹i.<br /> vÞ kh¸c. Xin trÝch dÉn phÇn më ®Çu cña<br /> Nãi c¸ch kh¸c, lèi ®i riªng t¹o nªn tiÒm<br /> S¸ng thø n¨m (Lª Minh Quèc):<br /> n¨ng cho thÓ lo¹i chÝnh lµ tÝnh h−íng<br /> B¹n th©n mÕn, néi m¹nh mÏ. Trong c¬ chÕ vËn ®éng<br /> cña m×nh, th¬ g¾n víi "ho¹t ®éng tù<br /> Buæi s¸ng, thøc dËy, cã bao giê b¹n ph¸t hiÖn ph¶n øng néi t©m cña m×nh<br /> thÊy m×nh ho¸ th©n vµo nh÷ng nh©n tr−íc kh¸ch thÓ", môc ®Ých cña t¸c<br /> vËt cña Franz Kafka? B¹n ho¸ th©n phÈm th¬ lµ tù biÓu hiÖn c¸i thÕ giíi bªn<br /> thµnh con s©u khæng lå. T«i ®· cã ®«i trong. §©y lµ lý do lµm nªn nh©n vËt<br /> lÇn nh− thÕ. H¬n c¶ thÕ, t«i võa lµ s©u tr÷ t×nh trong th¬. HoÆc lµ hiÖn th©n<br /> l¹i võa lµ kiÕn, tr«i gi÷a nh÷ng bøc cña chÝnh t¸c gi¶, hoÆc lµ nh÷ng con<br /> t−êng bª - t«ng cèt s¾t. Ng−íc m¾t nh×n ng−êi mµ nhµ th¬ nh©n danh, ®¹i diÖn...<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012<br /> <br /> <br /> dÉu tån t¹i ë d¹ng thøc nµo th× nh©n nh−ng chØ gi÷ vÞ trÝ cña mét phô l−u<br /> vËt tr÷ t×nh trong th¬ ®Òu kh«ng ®−îc trong dßng vËn ®éng cña v¨n b¶n.<br /> miªu t¶ cô thÓ vÒ diÖn m¹o, hµnh ®éng,<br /> §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã, tr−íc hÕt c¬<br /> c¸c mèi quan hÖ, sè phËn. Theo ®ã, mçi<br /> cÊu tõ vùng trong mçi bµi th¬ cã sù thay<br /> bµi th¬ ®· trë thµnh mét b¶n tù thuËt ®æi. HÖ thèng tõ lo¹i tÝnh tõ/ ®éng tõ<br /> t©m tr¹ng vµ tÝnh phiÕm chØ, lµ mét ®Æc t©m lý ngÇn ng¹i xuÊt hiÖn trùc tiÕp trªn<br /> tr−ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬. diÔn ng«n th¬. Thay vµo ®ã lµ mËt ®é dµy<br /> Tuy nhiªn, víi khÈu hiÖu "¸p t¶i sù tõ lo¹i ®éng tõ vµ danh tõ. VÉn trÊn<br /> thËt" vµo th¬, kh«ng Ýt t¸c gi¶ ®· x©y tÜnh tiÔn kh¸ch ra ngâ (Mai V¨n<br /> dùng nh÷ng nh©n vËt rÊt ®êi, rÊt v¨n PhÊn) lµ mét tr−êng hîp nh− thÕ. TÝnh<br /> xu«i. §Þa chØ ®Ó ®Õn víi mét sè nh©n vËt tõ duy nhÊt liªn quan ®Õn t©m tr¹ng cña<br /> trong th¬ trë nªn kh¸ tin cËy, râ rµng. nh©n vËt tr÷ t×nh chØ xuÊt hiÖn ë nhan<br /> Kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng ®¹i tõ x−ng ®Ò (trÊn tÜnh). Cßn l¹i c¬ b¶n lµ ®éng tõ<br /> h« quen thuéc nh− anh, em, ta, t«i, vµ danh tõ dïng ®Ó gäi tªn sù vËt hoÆc<br /> m×nh...; TrÇn Anh Th¸i, Thanh Th¶o, miªu t¶ hµnh ®éng cña nh©n vËt: pha<br /> TrÇn NhuËn Minh, NguyÔn Vò TiÒm... trµ, quay ra, gäi ®iÖn tho¹i, sang hµng<br /> ®· c¸ thÓ hãa nh©n vËt tr÷ t×nh b»ng xãm hái gi¸ c¸c lo¹i thùc phÈm, ®Èy chÐn<br /> nh÷ng tªn riªng. §ã lµ nh÷ng phËn n−íc vÒ phÝa «ng kh¸ch ®· tõng ngåi...<br /> ng−êi bÐ nhá n¬i lµng chµi ven biÓn C¬ cÊu tõ vùng nh− thÕ øng víi ®Æc<br /> §ång Ch©u nh−: anh Pheo, chÞ Thoa, tr−ng thÓ lo¹i v¨n xu«i.<br /> «ng H¸c,... (§æ bãng xuèng mÆt trêi); ë mét sè tr−êng hîp, th¬ vÉn tiÕp tôc<br /> ®ã lµ nh÷ng ng−êi ®· ®i qua Con khai më thÕ giíi t©m t−, vÉn gäi tªn trùc<br /> ®−êng nhá nh−: anh T− Trßn, S¸u tiÕp tr¹ng th¸i xóc c¶m cña nh©n vËt tr÷<br /> Nh−,...; lµ nh÷ng c¸i tªn th©n th−¬ng ®· t×nh, nh−ng nh÷ng tr¹ng th¸i xóc c¶m ®ã<br /> lµm nªn g−¬ng mÆt §Þa h×nh ®Ëm chÊt ®· cã nh÷ng biÕn ®iÖu lín tõ sù céng<br /> Nam bé: «ng ChÝn, bÐ B¶y, anh ót,... h−ëng cña chuçi ng÷ ng«n kh«ng th¬:<br /> (Nh÷ng ng−êi ®i tíi biÓn); lµ b¸c Gi÷a c¸nh ®ång t×nh ¸i mïa gÆt/ giät<br /> V−¬ng Liªn, thÝm Hai Vui trong nh÷ng må h«i ®ó ®ën/ nçi buån lîm giäng/ chØ<br /> bµi th¬ cïng tªn cña TrÇn NhuËn Minh; cã ®ªm hiÓu nçi ®au t«i (Phan HuyÒn<br /> lµ nh÷ng tªn tuæi ®· cã vÞ trÝ bÒn v÷ng Th− - Chia sÎ). TÝnh biÓu tr−ng cña<br /> trong ®êi sèng v¨n hãa, lÞch sö d©n téc "c¸nh ®ång t×nh ¸i" ngay lËp tøc bÞ ph¸<br /> nh− Vò Träng Phông, Ng« Th× NhËm, vì bëi nh÷ng tõ ng÷ vèn xem thi ca nh−<br /> NguyÔn Du, Hå Xu©n H−¬ng trong V¨n ng«i nhµ l¹: ®ó ®ën, lîm giäng... B»ng<br /> ®µn bi tr¸ng cña NguyÔn Vò TiÒm... thø ng÷ ng«n ch−a ®−îc tinh chÕ ®ã, th¬<br /> Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy trong th¬ ®· tr¶ con ng−êi vÒ "®óng nghÜa tr¸i<br /> ®−¬ng ®¹i lµ hiÖn t−îng nh©n vËt tr÷ t×nh tim" cña mçi b¶n thÓ ®Ó hä loay hoay<br /> cã thiªn h−íng ngµy cµng tiÕt chÕ vÒ xóc trong nh÷ng c¶m xóc hiÖn sinh. KÕt qu¶<br /> c¶m. Sù "tr−¬ng në" cña ng«n tõ kh«ng lµ trong th¬ ®−¬ng ®¹i ®· xuÊt hiÖn<br /> ®ång hµnh víi nhu cÇu biÓu ®¹t "hiÖn nh÷ng d¹ng thøc nh©n vËt mang ®Ëm<br /> s¾c th¸i v¨n xu«i, ®Æc biÖt lµ kiÓu con<br /> thùc cña nh÷ng hoµi niÖm, tiÕc nuèi vµ<br /> suy c¶m". M¹ch c¶m høng vÒ rung ®éng ng−êi tha hãa, khñng ho¶ng ®øc tin.<br /> t©m t− cña nh©n vËt tr÷ t×nh vÉn ch¶y, Mai V¨n PhÊn lµ nhµ th¬ quan t©m<br /> ChÊt v¨n xu«i trong th¬ ViÖt Nam... 25<br /> <br /> ®Æc biÖt ®Õn kiÓu nh©n vËt nµy. Bµi Nh÷ng ng÷ c¶nh ®Ëm chÊt v¨n xu«i<br /> häc chÝnh lµ sù c« ®Æc t×nh tr¹ng tha nh− thÕ ®· kh¾c s©u h¬n kiÓu nh©n vËt<br /> hãa cña con ng−êi ®−¬ng ®¹i b»ng viÖc tù sù trong th¬. §ã còng chÝnh lµ biÓu<br /> lÆp l¹i mét kiÓu cÊu tróc: §¹o m¹o + hiÖn cô thÓ cho nh÷ng c¸ thÓ s¸ng t¹o<br /> ®éng tõ + danh tõ chØ nh÷ng sù vËt hiÖn cè t×nh g©y sù víi quan niÖm truyÒn<br /> t−îng bÐ nhá, tÇm th−êng/ tÝnh tõ chØ thèng vÒ c¸i nªn th¬. B»ng c¸ch Êy, th¬<br /> nh÷ng tr¹ng th¸i trèng rçng, v« vÞ hoÆc ®· tr¶ con ng−êi vÒ "®óng nghÜa tr¸i<br /> ®¹o m¹o + ®éng tõ + kh«ng gian/ thêi tim" cña mçi b¶n thÓ ®Ó hä loay hoay<br /> gian ®êi th−êng, trÇn tôc. CÊu tróc nµy trong nh÷ng c¶m xóc hiÖn sinh.<br /> xuÊt hiÖn m−êi t¸m lÇn trong bµi th¬. Nh÷ng biÓu hiÖn trªn ®©y cho phÐp<br /> §ång hµnh víi nã lµ m−êi t¸m thãi h− chóng ta nhËn d¹ng dÊu Ên v¨n xu«i<br /> tËt xÊu cña con ng−êi - nh÷ng thãi tËt trong cÊu tróc bÒ næi lÉn bÒ s©u cña th¬<br /> ®· chung sèng hßa hîp víi con ng−êi ca. Tuy nhiªn, nh÷ng d¹ng thøc biÓu<br /> ®−¬ng ®¹i ®Õn møc ng−êi ta cã thÓ ®¹o hiÖn nµy kh«ng ®ång thêi xuÊt hiÖn<br /> m¹o thùc hiÖn nã, t¸i diÔn nã. KiÓu t©m trong mét t¸c phÈm. Nãi c¸ch kh¸c, møc<br /> lý rÊt hËu hiÖn ®¹i nµy ®· ®−îc c¸c nhµ ®é ®Ëm nh¹t cña chÊt v¨n xu«i trong<br /> viÕt v¨n xu«i nh− Ph¹m ThÞ Hoµi, nh÷ng t¸c phÈm vµ t¸c gi¶ kh¸c nhau lµ<br /> NguyÔn B×nh Ph−¬ng, Hå Anh Th¸i... ®iÒu tÊt yÕu. Nh−ng ®iÓm gÆp gì chung<br /> khai th¸c triÖt ®Ó trong c¸c t¸c phÈm cña c¸c nhµ th¬ ®ã chÝnh lµ ý thøc l−u<br /> cña m×nh. gi÷ ký øc thÓ lo¹i, kh«ng ®Ó v¨n xu«i<br /> Trong t− duy v¨n xu«i, kh«ng gian ®ång hãa th¬. Tõ ®©y, g−¬ng mÆt th¬<br /> ®êi th−êng lµ m¶nh ®Êt thÝch hîp ®Ó con ®−¬ng ®¹i ®−îc tæ chøc l¹i, kháe kho¾n,<br /> ng−êi béc lé c¸c d¹ng th¸i phøc t¹p cña v÷ng ch·i, g©n guèc nh−ng vÉn mÒm<br /> m×nh. C¸c nhµ th¬ ®−¬ng ®¹i tõ mong m¹i tõ trong s©u xa.<br /> muèn khai th¸c con ng−êi trong toµn<br /> vÑn mäi biÕn th¸i ®êi sèng ®· t¹o cho c¸i Tµi liÖu tham kh¶o<br /> t«i c¬ héi ®ông ®é víi kh«ng gian ®êi 1. NguyÔn Th¸i Hßa. §i t×m c¸i míi trong<br /> phøc t¹p chø kh«ng bã hÑp c¸i t«i ë gãc biÓu ®¹t th¬ ViÖt Nam h¬n nöa thÕ kØ<br /> ®é bæn phËn, tr¸ch nhiÖm céng ®ång. qua. T¹p chÝ V¨n häc, 1996, sè 97.<br /> Nh÷ng kh«ng gian sö thi cã tiÒm 2. M· Giang L©n. T×m hiÓu th¬. H.:<br /> n¨ng vÉy gäi chÊt th¬ dÇn nh−êng chç V¨n hãa th«ng tin, 2000.<br /> cho mu«n mÆt kh«ng gian ®êi th−êng. 3. Thanh Th¶o. Nh÷ng ng−êi ®i tíi<br /> §ã lµ kh«ng gian chî trong bµi th¬ cïng biÓn. H.: Qu©n ®éi nh©n d©n, 2004.<br /> tªn cña H¶i §−êng - n¬i tr¨m ng−êi b¸n<br /> v¹n ng−êi mua mÆc c¶, n¬i cã kÎ xµi tiÒn 4. §µo TuÊn ¶nh, L¹i Nguyªn ¢n. V¨n<br /> gi¶, cã kÎ c©n ®iªu. §ã lµ qu¸n bia, hµng häc hËu hiÖn ®¹i thÕ giíi - Nh÷ng<br /> phë, r¹p h¸t trong LÞch sù cña Phan vÊn ®Ò lý thuyÕt. H.: Héi Nhµ v¨n,<br /> HuyÒn Th−, lµ c¨n phßng bÖnh viÖn Trung t©m v¨n hãa ng«n ng÷ §«ng<br /> l¹nh tr¾ng mïi ª te trong Göi mÑ cña T©y, 2003.<br /> §Æng ThÞ Thanh H−¬ng, lµ c¨n nhµ 5. Marcel Reich Ranicki (Tr−¬ng Hång<br /> chËt trong ViÕt tÆng em trong c¨n Quang dÞch). Mét lêi biÖn hé cho th¬.<br /> nhµ chËt cña TrÇn Quang Quý... T¹p chÝ S«ng H−¬ng, 2003, sè 169.<br />