Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 12

Chia sẻ: Sam Sara | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

114
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở nước ngoài thỉnh thoảng tôi lại tự thưởng cho mình một chiếc bánh mì kẹp thịt cùng khoai tây rán hiệu McDonald's. Tôi cho rằng tôi là người đã ăn bánh kẹp thịt và khoai tây rán McDonald's ở nhiều nước trên thế giới nhiều hơn bất cứ ai khác

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 12

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 quá, nhi u gà ñ n m c khó mà lái xe ñư c. Chúng tôi ñ n thăm Vi n B o tàng Hermitage thì th y toà nhà ñó xu ng c p ghê quá - h th ng ñèn chi u sáng h u như không có. Không có l y m t nhà hàng hay c a hàng lưu ni m trong b o tàng - khung c nh b b n. ðúng là nó có m t b dày l ch s , nhưng không th nào c nh tranh ñư c v i các thành ph khác v i nh ng b o tàng cũng vĩ ñ i không kém. Trong khi ñó thì các v quan ch c Nga ti p t c bàn cãi v chuy n ñ t tên cho các ñư ng ph (St. Petersburg mang tên Liningred trong th i Liên Xô, và ph phư ng ñ u mang tên c a th i c ng s n). Và Ruth nói v i h , "Tôi có m t g i ý nh . Thay vì cãi nhau v tên g i ph phư ng, t i sao quý v không b t tay vào s a ch a cho chúng." H tr l i, "Sáng ki n hay quá". chương 12 LÝ THUY T V VÒNG CUNG VÀNG NGĂN NG A XUNG ð T nư c ngoài th nh tho ng tôi l i t thư ng cho mình m t chi c bánh k p th t cùng khoai tây rán hi u McDonald's. Tôi cho r ng tôi là ngư i ñã ăn bánh k p th t và khoai rán McDonald's nhi u nư c trên th gi nhi u hơn b t c ai khác, và tôi có th làm ch ng r ng chúng có hương v gi ng h t nhau. Qua l i trên th gi i trong nh ng năm g n ñâytôi b t ñ u nh n ra m t ñi u thú v . Tôi không rõ suy nghĩ này t ñâu ñ n: có th t ñâu ñó gi a các ti m McDonald's Thiên An Môn, B c Kinh, McDonald's qu ng trư ng Tahrir Cairo hay McDonald's g n qu ng trư ng Zion Jerusalem. Nó như th này: T ngày có McDonald's sang ñ u tư, không th y hai qu c gia nào cùng có ti m McDonald's, l i gây chi n ch ng nhau. Tôi không ñùa ñâu. Th t kỳ l . hãy quan sát trung ðông: Israel có ti m McDonald's c a ngư i Do Thái, r p Xê út có ti m McDonald's , theo t c l H i giáo thư ng ph i ñóng c a năm l n m i ngày ñ c u nguy n, Ai C p, Libăng và Jordan ñ u có McDonald's. Không có nư c nào trong s ñó xung ñ t v i nhau k t khi bi u tư ng nh ng vòng cung vàng c a ti m McDonald's ñư c d ng lên nh ng nơi ñó. Nh ng ñe d a chi n tranh n m ñâu trên ñ t Trung ðông ngaỳ nay? N m gi a Israel và Syria, Israel và Iran, và Israel và Iraq. Nư c nào Trung ðông không có ti m McDonald's? Syria, Iran và Iraq. Tôi th y thú v ñ n m c ñã g i ñi n báo tin này cho ñ i b n doanh c a McDonald's Oak Brook, Illinois. H ng c nhiên ñ n m c ñã m i tôi ñ n tham kh o các v qu n tr ð i h c Hamburger, m t trung tâm nghiên c u và ñào t o c a chu i nhà hàng McDonald's. Nh ng tay qu n tr này ñã ki m tra lý thuy t c a tôi v i nh ng chuyên viên qu c t c a h và b n thân h không th tìm ra m t ngo i l nào c . Tôi tư ng r ng có m t ngo i l ñ i v i trư ng h p chi n tranh Falkland gi a Anh và Argentia nhưng Argentina cho mãi ñ n năm 1986 m i có ti m McDonald's ñ u tiên, b n năm sau cu c chi n. (Không tính nh ng cu c n i chi n và xung ñ t bi n gi i: McDonald's Moskva, El Salvador và nicaragua ñã ph c v cho c hai bên ñ ch th trong nh ng cu c n i chi n ñó.) V i nh ng thông s ñó, tôi xin gi i thi u "Lý thuy t v vòng cung vàng ngăn ng a xung ñ t," r ng m t ñ t nư c khi ti n t i m t m c ñ phát tri n kinh t , nơi có m t t ng l p trung lưu có kh năng h tr cho m t chu i các ti m McDonald's, thì ñ t nư c ñó tr thành ñ t nư c McDonald's. Và dân chúng ñ t nư c này không ph i chính chi n n a, h thà dùng th i gian ñ x p hàng mua bánh k p th t còn hơn. Nhi u ngư i ñã ñưa ra nh ng quan sát v nh ng th i kỳ hòa bình và thương m i trư c ñó - h s d ng nh ng hình tư ng thông d ng hơn. Nhà tri t h c ngư i Pháp Montesquieu vi t h i th k 18 r ng thương m i qu c t ñã t o nên m t "Nư c công hòa vĩ ñ i" qu c t , quy t t t c các tay buôn và các qu c gia buôn bán ngo i thương, d t nên m t th gi i hòa bình hơn. Trong cu n sách Tinh Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 152
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 th n pháp lu t ông vi t, "hai qu c gia có giao thương v i nhau s tr nên l thu c l n nhau; vì n u m t qu c gia mu n mua thì qu c gia kia s mu n bán; và s liên k t gi a h v i nhau s ñư c t o d ng trên cơ s s c n thi t l n nhau." Và trong chương "Cách th c thương m i phá v s b o tàn châu Âu," Montesquieu ñã l p lu n ng h cho lu n thuy t vòng cung vàng c a chính ông: "Nhân lo i c m th y h nh phúc trong m t môi trư ng mà vì l i ích c a chính h , h c n ph i có tư tư ng nhân ñ o và làm ñi u thi n, d u cho nhi t huy t nhi u khi ñã khi n h tr nên ñ c ác." Trong th i toàn c y hóa trư c Chi n tranh th gi i th hai, tác gi ngư i Anh Norman Angell ñã quan sát và vi t trong cu n sách c a ông năm 1910, mang tên o tư ng l n, r ng nh ng cư ng qu c công nghi p phương Tây như M , Anh, ð c và Pháp ñã gi m ñi cơn thèm khát gây chi n tranh: "Có l nào mà cu c s ng hi n ñ i cùng nh ng ho t ñ ng công nghi p m nh m và nh ng ph n chi phí vô cùng nh cho ho t ñ ng quân s có th nuôi n ng nh ng b n năng gây chi n, vì chi n tranh ñã b coi là s hu di t nh ng thành qu do th i bình mang l i?" Do ngo i thương và nh ng quan h thương m i ràng bu c nhi u cư ng qu c th i ñó, Angell l p lu n r ng, th t là ñiên r n u nh ng qu c gia ñó l i ñánh nhau, vì làm như v y thì k c k th ng l n ngư i thua cu c ñ u s ch u m t mát. Montesquieu và Angell nói ñúng. H i nh p kinh t ñã khi n tăng g p b i m c chi phí chi n tranh ñ i v i k th ng l n ngư i thua, và qu c gia nào làm ngơ trư c th c t ñó thì s b di t vong. Nhưng n u h hy v ng r ng th c t ñó có th xoá nhòa ñư c t m quan tr ng c a ñ a chính tr , thì h cũng ñã nh m. Có th nói Angell và Montesquieu ñã quên không nh c ñ n Thucydides. Khi vi t v l ch s cu c chi n tranh Peloponnesian, thucydides cho r ng các qu c gia gây chi n vì m t trong ba lý do - "danh d , s hãi và quy n l i" - và toàn c u hóa, trong khi khi n cho chi phí gây chi n vì danh d , s hãi hay quy n l i tăng lên, cũng không th xó h t ñư c nh ng b n năng ñó - không th , m t khi th gi i v n còn nhân lo i và còn máy móc, m t khi nh ng cây ô liu v n còn ñó trong cu c s ng. Cu c tranh ñ u giành quy n l c, s theo ñu i quy n l i v t ch t và chi n lư c, s co kéo nh ng cây ô liu, v n ti p t c ngay c trong cái th gi i có chip vi tính, ñi n tho i v tinh và Internet. Không ph i ng u nhiên mà cu n sách này ñư c ñ t tên là "Chi c Lexus và cây ô liu." M c cho toàn c u hóa, dân chúng v n bám gi l y văn hóa, ngôn ng v m nh ñ t mà h g i là quê hương. H s hát v gia ñình, khóc than cho gia ñình, chinh chi n và hy sinh vì quê hương. Chính vì th mà toàn c u hóa s không ch m d t nh ng tham v ng tính ñ a chính tr . Xin nh c l i cho nh ng ngư i theo phái th c t ñang ñ c cu n sách này: toàn c u hóa s không ch m d t ñ a-chính tr . Nhưng toàn c u hóa l i tác ñ ng t i nó. M t ñi m ñơn gi n mà tôi ñang c g ng hình thành b ng cách s d ng McDonald's ñ hình tư ng hóa - ñó là toàn c u hóa ngày nay ñã khi n tăng g p b i chi phí mà các qu c gia dùng ñ gây h n vì lý do b o t n danh d , ph n ng l i nh ng n i s hãi hay theo ñu i nh ng quy n l i c a h . So v i nh ng gì Angell và Montesquieu vi t xưa kia, s thay ñ i ngày nay th hi n m c ñ . Toàn c u hóa ngày nay - v i m c ñ h i nh p kinh t , k thu t s , kh năng k t n i ngày càng r ng gi a ñ t nư c và cá nhân, tư b n di chuy n nhanh chóng và s l thu c c a chúng vào chi c áo n t n m vàng và B y Thú ði n T - t t c t o m t s ràng bu c m nh m ñ i v i các ho t ñ ng ñ i ngo i c a các qu c gia k t n i vào toàn c u hóa. K t qu là chúng tăng cư ng l i ích c a vi c h n ch xung ñ t và tăng cao cái giá mà các qu c gia ph i tr khi tìm cách ñánh l n nhau. Nh ng toàn c u hóa không ñ m b o r ng s không có chi n tranh n a. Bao gi cũng s có nh ng lãnh t và nh ng qu c gia, vì lý do ñúng hay sai, s s d ng ñ n chi n tranh, và nh ng qu c gia như B c Tri u Tiên, Iraq hay Iran s l a ch n cách t n t i bên ngoài nh ng ràng bu c trên. Dù sao thì câu k t lu n s là: Trong th i toàn c u hóa trư c Chi n tranh Th gi i th nh t, các qu c gia ñã ph i nghĩ hai l n trư c khi gây chi n; ñ n toàn c u hóa th i nay, h s ph i nghĩ t i ba l n trư c khi làm ñi u ñó. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 153
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Kh m t n i là ngay sau khi b n th o ñ u tiên c a cu n sách này ñư c in, thì thán Tư năm 1999, 19 thành viên NATO, nư c nào cũng có quán ăn McDodald's, xúm vào không kích Nam Tư, m t ñ t nư c cũng có quán ăn này. Ngay l p t c hàng lo t các bình lu n gia và nh ng ngư i ñi m báo ñã vi t bài phê bình r ng lu n thuy t vòng cung vàng McDonald's c a tôi là hoàn toàn sai l m; qua ñó cũng công kích khái ni m v toàn c u hóa có th ch ng ñư c ñ a - chính tr . Tôi th t ng c nhiên và cũng thích thú khi th y lý thuy t mcDold's c a tôi ñư c m i ngư i chú ý r ng rãi, và khi th y m c ñ hăng hái c a m t s ngư i nh t ñ nh c g ng ch ng minh r ng ñó là m t sai l m. H là nh ng ngư i th c t và nh ng nhân v t Chi n tranh L nh v vư n, nh ng ngư i cho r ng chính tr - ñ c bi t là nh ng xung ñ t gi a các qu c gia - chính là nh ng y u t không th mi n tr dùng ñ ñ c t quan h qu c t . V chuyên môn cũng như v tâm lý, h c m th y b ñe d a b i ý tư ng cho r ng toàn c u hóa và h i nh p kinh t có s tác ñ ng ñ n ñ a-chính tr b ng nh ng phương th c m i m v cơ b n. Nhi u ngư i trong gi i phê bình r t mu n bám l y ch ñ cu c chi n Balkan chính vì h mu n níu kéo tâm lý th i chi n l i th i trong ñó h ch bi t chính tr , tinh th n và nh ng cây ô liu ñư c ñ t trên kinh t và chi c xe lexus. H b n r n ñưa Balkan lên thành m t ch ñ l ch s , m t lu n thuy t c a chính tr th gi i, mà không nh n th y r ng ñó ch là m t ngo i l , m t s ki n ñ c l p và nh t th i. Nh ng ngư i ch trích ch b n r n bàn cãi xem chúng ta ñang năm 1917, 1929 hay 1939 và không nh n ra r ng nh ng gì x y ra vào năm 2000 th c ra ñánh d u cho m t chuy n bi n m i m - m t ñi u tuy không k t li u ñ a-chính tr nhưng căn b n ñã gây nh hư ng và thay ñ i hình thù c a chính tr . Tôi cho r ng nh ng ngư i ch trích ch b n r n làm s ng l i quá kh , d a vào quá kh ñ phán ñoán v i b n v tương lai. Cách h ñoán v tương lai l i d a vào quá kh nhưng l i b qua hi n t i. Cũng d hi u vì sao nhóm này c m th y b lý thuy t nh ng vòng cung vàng ñe d a, b i vì dù không hoàn h o nhưng lu n thuy t vòng cung vàng s bu c h ph i thay ñ i quan ñi m và th m chí, ph i h c l i cách nhìn nh n, ph i ti p nh n kinh t , môi trư ng, th trư ng, công ngh , Internet vào nh ng phân tích ñánh giá v ñ a-chính tr c a h . Ph n ng ñ u tiên c a tôi ñ i v i nh ng ngư i ch trích là thanh minh r ng NATO không ph i là m t ñ t nư c, cu c chi n Kosovo không th c s là chi n tranh, mà là s can thi p c a NATO vào m t cu c n i chi n gi a ngư i Serb và ngư i Albania Kosovo. Và tôi ch ra r ng khi hình thành lu n thuy t McDonald's tôi ñã lo i tr m t vài kh năng quan tr ng: Lu n thuy t McDonald's không áp d ng cho các cu c n i chi n, vì tôi gi i thích, toàn c u hóa s tăng cư ng s căng th ng c a các cu c n i chi n, gi a phái ñ a phương ch nghĩa và phái ch trương toàn c u - gi a nh ng ngư i thích ăn món bánh k p th t McDonald's v i nh ng ngư i s hãi lo i bánh này r i s ch ng h , vì trư c sau r i nư c nào cũng có nh ng c a hàng McDonald's, và trư c sau r i cũng có hai nư c nào ñó s gây chi n l n nhau. Nhưng tôi nhanh chóng nh n ra r ng s không có ai quan tâm ñ n nh ng ñi m báo c a tôi - s d ng McDonald's như m t bi u tư ng ñ trình bày v nh hư ng c a toàn c u hóa ñ i v i ñ a-chính tr . H ch mu n ñâm m t nhát dao vào lý thuy t vòng cung vàng. V y càng nghĩ t i gi i phê bình thì tôi càng nói v i m i ngư i r ng: "Xin hãy quên ñi nh ng ñi m báo và nh ng ngo i l . Gi s Kosovo là m t th nghi m cho h c thuy t, và hãy xem cu c chi n ñó k t thúc ra sao." Khi nhìn vào cung cách cu c chi n Kosovo k t thúc b n s th y logic c a lý thuy t Vòng Cung Vàng. Vì sao? L u Năm Góc s gi i thích v i b n r ng cu c không kích năm 1999 ñã k t thúc cu c chi n 78 ngày t i Kosovo vì m t lý do - không ph i vì NATO ñã tr ng tr ñư c quân ñ i Serbia Kosovo. Th c t cho th y l c quân Serbia ñã chuy n ñư c h t xe pháo c a h ra kh i Kosovo v i không m y t n h i. Cu c chi n 78 ngày k t thúc là do NATO, s d ng không quân, ñã gây hoang mang c c ñ cho dân thư ng ngư i Serbia Belgrade. Belgrade là m t thành ph hi n ñ i châu Âu, h i nh p v i Tây Âu, có m t dân s mong mu n hòa nh p vào khuynh hư ng toàn c u, hòa nh p v i Internet và phát tri n kinh t - hình tư ng mà McDonald's ñang ñ i di n. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 154
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 M t khi NATO phá h y h th ng ñi n Belgrade và h y di t kinh t , ngư i dân Belgrade, cùng dân chúng trong nh ng thành ph khác c a Nam Tư, h u như ngay l p t c ñò T ng th ng Slobodan Milosevic ch m d t chi n tranh. Vì cu c không kích ñã bu c ngư i ta ph i l a ch n: B n có mu n thành m t ph n c a châu Âu và xu hư ng kinh t m i và ch p nh ng th i cơ ngày nay -hay là b n mu n chi m gi Kosovo và tr thành m t c ñ o cô l p và l c h u. McDonald's hay Kosovo - b n không th chi m c hai. Và ngư i dân Serbia ch n McDonald's. Không m t ngư i lính NATO và cũng không ngư dân nào Belgrade nào mu n ch t vì Kosovo. Nh ng ngư i dân ñó ch mu n tr thành m t ph n c a th gi i. H mu n ti m McDonald's ñư c m c a tr l i, hơn là mong Kosovo b chi m ñóng tr l i. H mu n x p hàng ñ mua bánh k p th t hơn là ñăng lính ñi ch t Kosovo. M t mình không l c Hoa Kỳ không th làm gì ñư c Vi t Nam vì ngư i dân ñó v n ñã s ng trong m t th i kỳ ñ ñá và ñã không còn gì ñ m t. Nhưng Belgrade, nơi dân chúng mu n h i nh p vào châu Âu và th gi i và h s s b không quân ném bom làm m t ñi cơ h i cho h h i nh p. Khi NATO ñưa ra nh ng l a ch n cho h - ch n xe hơi Lexus hay cây ô liu - h ñã ch n chi c xe hơi. Vâng, như v y là có m t ngo i l cho lý thuy t Vòng Cung Vàng - m t ngo i l mà r t cu c ñã m nh m kh ng ñ nh lý thuy t này. Trư ng h p Kosovo cho th y nh ng áp l c mà nh ng chính quy n theo ch nghĩa qu c gia, khăng khăng bám l y g c cây Ô liu, ph i ch u ñ ng, khi h theo ñu i chi n tranh và nh ng phiêu lưu quân s - và h ñã bu c dân chúng ph i tr giá ra sao trong th i toàn c u hóa. B i vì trong m t th gi i nơi chúng ta ngày càng hi u thêm v c nh s ng c a ñ ng lo i, khi chính ph ngày càng ph i cam k t v i dân chúng và th c hi n cam k t, v y thì chí ít chính ph ch có th ñòi h i dân chúng ñ n m t m c ñ nh t ñ nh. Khi chính ph có nh ng hành ñ ng gây khó d cho vi c h i nh p kinh t và c i thi n ñ i s ng - có McDonald's tư ng trưng - thì dân chúng các nu c phát tri n s không dung tha cho chính ph như th i trư c. Chíng vì th nh ng qu c gia trong h th ng toàn c u hóa gi ñây ph i suy ng m t i ba l n trư c khi tham chi n và nh ng qu c gia nào không suy nghĩ thì s ph i tr giá g p ba l n. V y tôi xin s a l i chút ít trong lý thuy t vòng cung vàng sau khi tham kh o trư ng h p Kosovo và tương lai c a vùng này: Dân chúng nh ng qu c gia có McDonald's không thích ñánh nhau n a, h thà ñi x p hàng ñ mua bánh k p th t còn hơn - và nh ng lãnh ñ o hay nh ng ñ t nư c n u coi thư ng th c t s ph i tr giá cao g p b i, cao hơn là h nghĩ. ngày 8/7/1999, báo USA Today ñăng m t câu chuy n v Belgrade khi n tôi chú ý. Câu chuy n nói v s tàn phá kinh t mà Nam Tư ph i ñương ñ u sau cu c chi n. Bài này có hai ño n sau ñây, mà n u t tôi vi t ra thì ngư i ta s nói tôi là b a ñ t: "Zoran Vukovic, 56 tu i, lái xe buýt thành ph Niw, có thu nh p 62 ñô-la m t tháng, th p hơn n a lương c a ông ta th i trư c chi n tranh. Chính ph [Serbia] tháng trư c ñã sa th i g n m t n a s 200 tài x xe buýt. Nh ng ngư i còn l i b gi m lương. Do nhà nư c hi n ki m soát giá th c ph m, Vukovic và tám mi ng ăn ph thu c trong gia ñình có th t n t i, ñ ăn. Nhưng h không th mua s m thêm th gì khác. "McDonald's nay ch còn trong gi c mơ," Vukovic, ngư i ngày trư c thư ng ñưa ba cháu c a ông ñ n ti m McDonald's Belgrade, nói. "M t ngày nào ñó, có th m i s s khá hơn. Nhưng ñ n lúc ñó thì có l tôi không còn n a." B n có th th y nh ng ñi u c n thi t ñ hi u v s khác nhau trong cách th c Chi n tranh L nh và toàn c u hóa ñ nh hình ñ a-chính tr n u quan sát trư ng h p Albania. Khi Albania lâm vào n i chi n ñ u năm 1997, tôi tình c theo dõi tin t c trên truy n hình CNN. CNN lúc ñó không có nh ng hình nh tr c ti p truy n t Albania nên ñã chi u mãi t m b n ñ bi n Adriatic, ngoài khơi Albania. Trên t m b n ñ có nh ng chi c tàu chi n nh , ñ i di n cho tàu c a Hoa Kỳ, châu Âu và các nư c khác ñang ñ n ñ di t n ki u bào c a h t Albania. Khi nhìn t m b n ñ , tôi nghĩ, n u ñó là th i Chi n tranh L nh thì có l ñó s là nh ng tàu chi n c a M ho c c a Liên Xô ñang tranh giành ñ vào chi m ñóng, l p ñ y kho ng tr ng chính tr Albania. Bên nào s Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 155
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 vào ñư c Albania nhanh hơn, t n d ng ñ t nư c này như m t con t t Albania trên bàn c , dí sang t n công bên kia. Tóm l i hai siêu cư ng ñó s c nh tranh xem bên nào vào Albania trư c, nhanh nh t và sâu nh t. Nhưng ñó không ph i là ñi u x y ra ngày hôm ñó trên b n ñ c a CNN. Ngày nay là toàn c u hóa, và nh ng nư c có tàu chi n ñó ñang tranh giành ñ di t n ki u dân c a h kh i Albania trư c tiên, nhanh nh t và ñi xa nh t. Nư c nào ñưa ki u dân kh i Albania nhanh nh t s là ngư i th ng cu c, và thua cu c chính là nư c nào b ph i l i, b ràng bu c trách nhi m Albania - lúc ñó thua cu c hính là nư c Ý. Chúng ta hi u ñư c gì t ñi u này? ði u này cho chúng ta bi t r ng h th ng Chi n tranh L nh có hai ñ c ñi m căn b n mang hình tư ng m t ván c và m t t p séc. Chi n tranh L nh do hai siêu cư ng - Liên Xô và M - ñi u hành. H c nh tranh trên toàn c u ñ dành cho ñư c nh ng l i th chi n lư c, ngu n tài nguyên và vinh quang - chi n th ng c a bên này chính là t n th t c a bên kia, và b t c vùng nào trên th gi i cũng là nh ng mi ng m i cho c hai bên. Michael Mandelbaum nh n xét: "Trong Chi n tranh L nh, th gi i như m t cu c c . M i nư c ñi c a Liên Xô s tác ñ ng t i chúng ta và ngư c l i m i nư c ñi c a chúng ta s có tác ñ ng ñ n h . Chúng ta là quân tr ng, Liên Xô là quân ñen. N u h ñi vào ô tr ng thì ta ñi vào ô ñen. N u h d ch chuy n nh ng t t ñen Albania thì ta s di chuy n nh ng t t tr ng. M i con t t ñ u quan tr ng vì chúng góp ph n b o v vua. V y thì n u h chi m ñư c m t nơi, bi n thành t t ñen thì s có l i th ñ t n công vua c a chúng ta. Chính vì th m i bên ñ u ra s c b o v các con t t c a h . B o v t t t c là b o v vua v y. Chính vì th chúng ta ñã ph i can thi p vào nh ng nơi không có t m quan tr ng n i t i như Vi t Nam, Angola hay El Salvador." Nói cách khác, trong Chi n tranh L nh ñã n y sinh nh ng l i ích c a vi c khuy n khích xung ñ t khu v c và bi n chúng thành m t ph n c a cu c c nh tranh gi a các siêu cư ng và mang ý nghĩa toàn c u. Và trong cu c c nh tranh trong ván c không bên nào ch u ñ m t nh ng ô tr ng hay ñen c a h vì lo s s m t d n nh hư ng các ô này và r t cu c b ñ i phương l n át. S lo s ñó ñư c bi t ñ n v i cái tên "H c thuy t Domino." Ngoài cu c c , Chi n tranh L nh cũng ñư c kh c h a b i hình tư ng m t t p séc chuy n kho n. Như ñã ñ c p t trư c, Chi n tranh L nh giúp cho m t nư c ñang phát tri n t n t i v kinh t m c dù h ñi u hành và ph n m m c a h y u kém. M t s nư c ñang phát tri n ñã làm ăn ch m ch p trong m t th i gian dài, vì h có th hút ti n t các siêu cư ng thông qua vi c cam k t lòng trung thành v i bên này hay bên kia trong Chi n tranh L nh. Chính ph M và Liên Xô, m c th p hơn là Trung Qu c, lúc ñó s n sàng l y ti n ñóng thu c a dân chúng, chuy n thành nh ng t m séc nhi u ti n, t ng cho nư c ngoài ñ mua nh hư ng ñ i v i nh ng ô còn tr ng trên bàn c . N n ngo i giao séc chuy n kho n ñó ñư c g i là "Vi n tr nư c ngoài." Hoa Kỳ thúc ép ngư i ñóng thu trong nư c ñ tr lương cho nhóm ñ i l p Contras Nicaragua hay Mujahideen Afghanistan. Liên Xô cũng làm như v y ñ i v i nh ng ngư i Sandinista Nicaragua. Hoa Kỳ thúc n dân chúng ñ bao c p cho quân ñ i Israel trong khi Liên Xô gom ti n ñ xây d ng l i l c lư ng không quân Syria sau khi Israel b n rơi 97 máy bay ph n l c c a Syria trong ngày ñ u tiên c a cu c chi n Li Băng năm 1982. Các siêu cư ng mua nh hư ng không nh ng b ng vũ khí mà còn b ng v t ch t. H chuy n kho n ñ tài tr nh ng d án làm ñư ng, xây ñ p, nhà văn hóa và hàng nh p kh u - b t c th gì ñ ràng bu c m t nư c thu c Th gi i th ba vào v i h trong cu c c nh tranh toàn c u. Moskva và Washington vi t nh ng t m séc mà ph n l n ñã không ñòi h i gì v cung cách các nư c ñó qu n lý kinh t ra sao, vì c Moskva và Washington ñ u lo ng i r ng n u ñòi h i nh ng chư h u c a h c i t nhi u quá, thì chúng s nh y sang phía bên ñ i phương. V y là nh ng ch ñ kém hi u l c, tham nhũng hay d mua chu c như c a Ferdinand Marcos Philippines hay Anastasio Nicaragua nh n séc t Washington, trong khi Cuba, Angola nh n t Moskva ch vì lý do nh ng c máy kinh t c a h theo tư b n hay c ng s n, mà không ph i vì hi u qu ho t ñ ng c a chúng. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 156
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Các siêu cư ng ñã không quan tâm ñ n s k t n i kinh t trong các nư c chư h u vì vào lúc ñó h ch mua lòng trung thành ch không mu n ñ u tư vào nh ng công ty ñi n tho i ñó. Ngay c trư ng h p Nh t B n, Hoa Kỳ ñã ph i ch u ñ ng chính sách b o h m u d ch vô lý c a Tokyo vì h c n ñ n s ng h c a nư c này trong Chi n tranh L nh. L u Năm Góc và B Ngo i giao s không bao gi ñ cho ñ i di n B Thương M i b t ch t Nh t B n trong nh ng v n ñ kinh t , do h lo s ñ m t Nh t B n trong nh ng v n ñ an ninh. Nhưng cũng chính vì các siêu cư ng s n sàng vi t chi phi u, r t nhi u cu c xung ñ t khu v c trong th i Chi n tranh L nh c âm kéo dài. T ch c Gi i phóng Palestine ñã công nh n Israel trong nh ng năm 60 và 70 là nh m ñ ng cơ gì trong khi Liên Xô ñang cung c p h c b ng cho tu i tr Palestine và súng cho du kích quân Palestine. Chi n tranh L nh t o l i th và tài l c cho vi c duy trì xung ñ t khu v c và khoác cho chúng ý nghĩa toàn c u. ******* Bây gi xin b n hãy g t Chi n tranh L nh sang m t bên. Toàn c u hóa ñã ñ n. Sau Chi n tranh L nh, toàn c u hóa tr thành m t h th ng qu c t ch ñ o và ñã ñ t m t khuôn m u khác lên trên ñ a-chính tr . Dù toàn c u hóa không tiêu di t ñư c ñ a- chính tr , nhưng n u nó nghĩ r ng nó không t o ñư c nh ng thay ñ i căn b n trong ñ a chính tr , thì th t ng c ngh ch. Trư c h t, trong toàn c u hóa không còn bàn c , th gi i không còn b chia thành nh ng ô ñen và tr ng. Liên Xô ñã s p ñ , v y không còn màu ñen, và cũng không còn màu tr ng. Không còn "bên ta" hay "bên nó" n a. Chính vì th cũng ch ng còn l i ích gì, ch ng còn ngu n tài l c nào c n thi t trong vi c duy trì xung ñ t khu v c. Trong toàn c u hóa có m t nhân v t m i m ñ ng ra qu n lý t p séc chuy n kho n - B y Thú ði n T : chúng t p trung thành m t th c th và có kh năng tung ti n ñi ñây ñó. Liên Xô không còn n a trong khi Hoa Kỳ m c lên ngư i t m áo n t n m vàng và cũng không còn vi t séc chi tr nh ng kho n vi n tr l n lao n a. Nơi mà m t ñ t nư c mu n ñ n ñ ki m m t t m séc l n ñó là ch n c a b y thú, và b y thú hi n không bi t ñánh c . Chúng chơi trò Tri u phú. Intel, Cisco hay Microsoft s ñi ñâu ñ l p nhà máy, qu ñ u tư toàn c u Fidelity s ñ ti n vào ñâu là nh ng gì quy t ñ nh ai ñư c c p tín d ng và ai không. Và nh ng con bò ñ c trong b y thú không có chuy n vi t nh ng t m séc ñ mua tình yêu hay lòng trung thành c a b n; chúng vi t nh ng t m séc ñ u tư ñ mong ki m l i. B y thú và nh ng siêu th tài chính không c n bi t màu c s c áo c a ñ t nư c c a b n là gì. Chúng ch mu n bi t là ñ t nư c c a b n có s lưu thông n i b t t không, m c hi u qu c a h ñi u hành và ph n m m trong nư c c a b n ra sao và chính ph c a b n có lu t b o v ñư c các tài s n tư nhân hay không. Do ñó không nh ng B y Thú ði n T s không giúp ti n ñ m t ñ t nư c chi tr cho m t cu c chi n khu v c hay xây d ng l i quân ñ i c a ñ t nư c sau khi tham chi n - gi ng như cách làm c a các siêu cư ng xưa kia. B y thú s tr ng ph t m t ñ t nư c n u nó kình ch ng láng gi ng, b ng cách s rút h t ngu n v n quan tr ng nh t cho phát tri n c a ñ t nư c này. Như v y các nư c không có l a ch n nào khác là ph i ng x t t ñ h p d n b y thú. N u làm ngư c l i thì h s ph i tr giá. Dĩ nhiên có nh ng nư c ch n và s l a ch n cách t n t i không d m x a gì t i b y thú ñ h có th theo ñu i nh ng ñư ng l i chính tr riêng. T ng th ng Iraq Saddam Hussein nh ng mu n theo ñu i nh ng tham v ng c a riêng ông, chi m gi khí ñ t và cư p bóc láng gi ng, thay vì tuân th nh ng ñòi h i c a b y thú, và thông qua ch ñ b o ngư c c a ông ñàn áp dân chúng Iraq. ði u tương t cũng ñang x y ra B c Tri u Tiên, Afghanistan, Sudan và Iran. Lý thuy t Vòng cung Vàng không áp d ng ñ i v i h vì h ñã quy t ñ nh không k t n i v i b y thú và các siêu th , và h có tr lư ng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 157
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 d u l a và ý chí ñ t n t i thêm m t th i gian n a. Nhưng ngày nay nh ng ñ t nư c như v y ch là thi u s . Ví d n u b n nhìn Nga và Trung Qu c và h i t i sao h không còn thách th c Hoa Kỳ trong nh ng khu v c g n h , thì câu tr l i là: vì h y u ñi, ñ ng th i thách th c như v y h cũng s ch ng ñư c gì. M t m ng lư i quy n l i và l i th ñã ñư c toàn c u hóa d t nên và trói bu c các qu c gia như Nga và Trung Qu c. Năm 1979, Trung Qu c không có nhà hàng McDonald's. ð ng Ti u Bình lúc ñó ñã b t ñ u m c a ñ t nư c này ra th gi i. Khi sang h i ngh thư ng ñ nh v i T ng th ng Cater M , ð ng tình c nói r ng khi v nư c ông ta s xâm lư c Vi t Nam vì Vi t Nam ñang tr nên ng o m n và k c . Carter c g ng thuy t ph c ông ta b ý ñ nh ñó, gi i thích r ng làm như th s làm x u ñi hình nh Trung Qu c (không ph i là kinh t Trung Qu c), nhưng ð ng không nghe và ñã ti n hành xâm lư c Vi t Nam. Bây gi chúng ta tua nhanh cu n băng ñ n năm 1996. Lúc này Trung Qu c có 200 ti m McDonald's. Lúc ñó tôi Trung Qu c quan sát s căng th ng gi a h và ðài Loan. Tôi ñã ph ng v n m t nhà kinh t cao c p thu c H c vi n Khoa h c, trư c ngày ðài Loan t ch c cu c tuy n c dân ch ñ u tiên mà nhi u quan ch c cho bi t: có th ñánh d u s tuyên b ñ c l p c a hòn ñ o nào. Trung Qu c lúc ñó ñang ñe d a s t n công ðài Loan n u ðài Loan tuyên b ñ c l p. Khi chúng tôi ñang ăn mỳ trong m t ti m ăn trên t ng thư ng m t tòa nhà B c Kinh, tôi h i nhà kinh t Trung Qu c m t câu ñơn gi n: Trung Qu c có th t n công ðài Loan hay không? Anh ta không ng n ng i tr l i: "Không - làm như v y s ch m d t ñ u tư vào Trung Qu c, ch m d t tăng trư ng và ch m d t cơ h i cho chúng tôi b t k p v i th gi i." Cũng gi ng như nh ng quan ch c Trung Qu c tôi g p d o ñó, nhà kinh t này c m th y Trung Qu c hoàn toàn có lý ñ ñ p tan ðài Loan, ñ ng ngăn tr chuy n tr thành ñ c l p. Nhưng cũng như nh ng ngư i khác, anh ta s n sàng nói ra ñi u mà các lãnh ñ o cao c p ch dám th m thì - ñó là Trung Qu c không th t n công n u không mu n kinh t c a h b tàn phá. Trong k nguyên toàn c u hóa, Trung Qu c và ðài Loan, c hai ñ u hi u r ng h ñ u có kh năng s t n h i kinh t n u xung ñ t x y ra. Th i gian 1995-96 khi Trung Qu c ñe d a ðài Loan, th trư ng ch ng khoán c a ðài Loan ñã b sút giá nhưng nh ng th trư ng nh c a Trung Qu c không b nh hư ng m y. Nhưng trong cu c kh ng ho ng năm 1999 gi a hai bên, khi Trung Qu c ñe d a ðài Loan thì th trư ng TAIEX, ðài Loan s t giá 20%. Nhưng ñi u mà ít ai ñ ý ñó là th trư ng Thư ng H i s t giá 40%! Hai vùng ñ t nhưng m t th trư ng tài chính. Trong quan ñi m c a B c Kinh, Trung Qu c không còn là m t n n kinh t nông nghi p b cô l p c a th i Mao và ð ng n a. Trung Qu c hi n ñã k t n i m t ph n v i B y Thú ði n T , và ý th c h duy nh t c a các nhà lãnh ñ o ñó ngày nay là: "Làm giàu và vinh quang." Lãnh ñ o Trung Qu c không th th c hi n ñư c ý th c h ñó n u không có hàng t ñô-la ñ vào ñ t nư c này m i năm. theo T p chí Kinh t Vi n ðông, t ng ñ u tư c a ðài Loan vào Trung Qu c năm 2000 là 46 t ñô-la trong g n 46.000 h ng m c nhà máy và công ty. Doanh nhân ðài Loan bi t ñi u ñó và dám nh c nh B c Kinh v ñi u ñó. "ðài Loan là nơi c p v n nhi u nh t cho Trung Qu c ngày nay, vì [doanh nhân ðài Loan] s n sàng tuân th lu t chơi ñ i l c. Nhưng ñi u ñó không ph i là vĩnh c u, Douglas Hsu, Ch t ch Công ty D t Far East Texttile, m t trong nh ng t p ñoàn l n nh t c a ðài Loan nói v i tôi vào m t bu i chi u ðài B c: "Vào gi phút này tôi c m th y khó x . Trung Qu c là m t th trư ng l n. Tôi tìm ñâu ra th trư ng khác ñ thay th Trung Qu c bây gi ? Nhưng tôi ñang s ng cùng h trong hoàn c nh b t ñ nh. Tôi là m t nhà công nghi p. Tôi có ñ y r y khó khăn trong vi c xây d ng nhà máy và tìm ki m khách hàng. Tôi không còn s c ñ lo l ng v chuy n tên l a bay ñi bay l i. M t s b t ñ nh còn ñó, và Trung Qu c s ph i tr giá." Trung Qu c cũng b h n ch trong kh năng x lý b ng quân s v i ðài Loan vì th c t là Qu c h i M ch c ch n s tr ñũa b ng cách ngăn c n hàng Trung Qu c nh p kh u vào M - lư ng hàng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 158
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 chi m 40% t ng kim ng ch xu t kh u c a Trung Qu c. Th i gian 1990-99, Trung Qu c thu nh p 65 t ñô-la trong buôn bán v i Hoa Kỳ, chi m m t n a trong s tăng trư ng ngo i t c a Trung Qu c th i gian ñó. Wang Shougen, Ch nhi m y ban ð u tư Nư c ngoài c a Thư ng H i có l ñã tóm t t hay nh t v kh năng d t n thương c a Trung Qu c n u gây chi n v i ðài Loan vào năm 1996 ñó là: dù b t n công thì "thái ñ c a chúng tôi ñ i v i các nhà ñ u tư ðài Loan v n s không thay ñ i nhi u l m." tôi r t thích l i tuyên b ñó. Ngay c khi tôi xâm chi m nư c b n, tôi ch c ch n v n hy v ng r ng nh ng nhà ñ u tư c a b n s không l y làm ph t ý! Kh năng cùng b h y di t là rõ ràng. ðài Loan không th ch u ñ ng ñư c s suy gi m lòng tin trong gi i ñ u tư qu c t cao như m c c a Trung Qu c, h u qu t t y u n u h c g ng theo ñu i ñư ng l i ñ c l p. N u chi n tranh x y ra thì không nh ng th trư ng ch ng khoán c a h ñ v mà tài s n c a ðài Loan s ñi tong. S th s r t t i t . B y Thú s b ch y. M t th c t ít ai bi t ñ n ñó là máy vi tính các lo i lưu hành trên th gi i trong m t chu i xích bán l toàn c u trong ñó ðài Loan và các công ty c a h Trung Qu c và Á châu là nh ng m t xích ch ch t. Nhà máy c a ðài Loan s n xu t nh ng linh ki n quan tr ng ñ l p ráp vào máy c a Dell, Compaq, Acer, Hewlett- Packard và IBM PCs cũng như các thi t b d n truy n cho Internet c a Cisco. ða s các hãng máy tính c a M ñã ch m d t tham gia vào giai ño n s n xu t, khi n ðài Loan tr thành nhà s n xu t l n nh t th gi i ch u trách nhi m v 13 linh ki n quan tr ng nh t trong ph n c ng c a máy tính. Chúng là v h p, màn hình, b vi x lý, modem, b ngu n, CD-ROM, và card màn hình. Nhi u lo i trong s ñó ch ñư c s n xu t ðài Loan. T p chí Electronic Buyers' News (19/7/1999) ñã ñ t câu h i cho các nhà s n xu t máy tính trên toàn c u v s căng th ng gi a ðài Loan và Trung Qu c. M t ngư i phát ngôn c a hãng Compaq ðài B c cho bi t: "Cho ñ n nay m i s di n ra bình thư ng, nhưng n u có m t ph n ng m nh m t phía Trung Qu c thì chúng tôi s có k ho ch di chuy n các ñơn hàng t ðài Loan sang Hàn Qu c ho c Nh t B n." Tôi không nghi ng r ng n u ðài Loan ñi quá xa trên con ñư ng ñòi ñ c l p thì Trung Qu c s dùng quân s ñ ch n h l i - dù có ph i tr giá v kinh t cao ñ n ñâu. Không m t lãnh ñ o nào Trung Qu c có th gi ñư c gh n u h ñ cho ðài Loan ñư c ñ c l p - vì làm như th s h p pháp c a lãnh ñ o c a Trung Qu c s b mài mòn. Nhưng cũng không m t lãnh ñ o nào c a Trung Qu c có th gi gh n u không duy trì ñư c ñ u tư và thương m i v i nư c ngoài - ñó cũng chính là căn b n cho quy n l c c a h . V y thì lãnh ñ o Trung Qu c s ph i tính toán khác trư c, m t khi h ñã k t n i v i b y thú. ð i chi n ch n ra khi các cư ng qu c mu n tham chi n, nhưng ngày nay, b n năng c a các cư ng qu c khi n h không nên nh y ngay vào các xung ñ t. Thay vì b kéo vào các xung ñ t khu v c như Bosnia, Rwanda, Liberia, Algeria hay Kosovo, các cư ng qu c ngày nay ñang c g ng t o nh ng b c tư ng ch n, cô l p nh ng ñi m nóng và lái xe tránh kh i nh ng vùng ñó. Nhưng m t khi b lôi kéo vào Kosovo hay Bosnia ch ng h n, h c g ng bư c ra càng nhanh càng t t, vì dây vào nh ng nơi ñó không làm cho h m nh hơn, mà ch khi n h y u ñi mà thôi. Chính vì th nh ng xung ñ t khu v c hi n nay không còn có th lan ra nh hư ng toàn c u như trư c kia, mà ngư c l i, thư ng b h n ch ch trong khu v c. ðó cũng là ñi u ñáng ti c vì như th ngư i ta d làm ngơ bàng quan v i chúng, nhưng ñó là th c t . Ngày nay trong khi nh ng xung ñ t khu v c b h n ch thì có nh ng s ki n l i d nh hư ng t i toàn c u - ñó là nh ng kh ng ho ng kinh t khu v c - như Mexico gi a th p niên 90, ðông Nam Á vào cu i nh ng năm 90 và Nga khi k t thúc th p niên 90. Nh ng cơn kh ng ho ng kinh t khu v c và ti m năng lan tràn c a chúng ñang làm ch n ñ ng h th ng toàn c u hóa. Thuy t Domino, m t th i áp d ng trong chính tr , nay ñang ñư c áp d ng vào th gi i tài chính. Lý thuy t Vòng Cung Vàng ñã ch ng t nh hư ng c a toàn c u hóa ñ i v i ñ a-chính tr - thông qua h i nh p kinh t , toàn c u hóa khi n cho chi phí các ho t ñ ng chi n tranh tăng g p b i. Và nh Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 159
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hư ng c a toàn c u hóa cũng ñư c th hi n b ng nhi u cách khác. Ch ng h n nó làm xu t hi n nh ng ngu n quy n l c m i, m nh hơn s c m nh c a xe tăng, máy bay và tên l a, và làm xu t hi n nh ng ngu n s c ép m i ñ i v i các qu c gia - bu c h ph i t t ch c l i. Nh ng ngu n s c ép không ph i gây ra b ng nh ng cu c xâm l n và ñ t nh p quân s mà b ng s xâm lư c vô hình c a các chu i siêu th và nh ng cá nhân ñư c trao quy n. ð ch ng minh xin l y ví d vùng Trung ðông. Hãy ñ ng trên quan ñi m toàn c u ña di n ñ xem xét vùng này, b n s th y ñư c nh ng ñi u thú v . Mù thu 1997, tôi sang Israel. Ti n trình hòa bình Trung ðông ñang vào giai ño n trì tr . Nhưng tôi tình c th y ñư c m t bài vi t trong m c thương m i c a m t t báo r ng vi n tr nư c ngoài Israel v n còn khá m nh m . Ng c nhiên, tôi ñ n g p Jacob Frenkel, Th ng ñ c Ngân hàng Trung ương và h i ông ta: "Vì sao ti n trình hòa bình Trung ðông ñang ñi xu ng trong khi ñ u tư nư c ngoài vào Israel l i ñi lên?" Câu tr l i c a Frenkel và tôi là ngày nay Israel ñang nhanh chóng chuy n d i t m t n n kinh t nông nghi p tr ng cam, khai thác kim cương và d t v i sang m t n n kinh t công ngh cao, v i hy v ng r ng m t ngày nào ñó s cho phép Israel không còn d b uy hi p trư c áp l c chính tr c a th gi i r p, c a n n kh ng b , t y chay và nh ng thăng tr m c a ti n trình hòa bình nhưng cũng bi n Israel tr nên y u hơn n u ph i tham gia vào m t xung ñ t quy ư c. Lý do: Th i trư c Israel tr ng cam, Mar c cũng tr ng cam, và Tây Ban Nha cũng tr ng cam, v y n y khách hàng Nh t hay Pháp không ch p nh n m t chính sách nào ñó c a Israel thì, ñ tr ng ph t, h s mua cam c a nư c khác. Nhưng ñi u gì s x y ra n u m t trong nh ng công ty c a Israel, công ty Galileo Technology, Ltd., ch ng h n, phát minh ra thi t b vi tính Ethernet s d ng cho các m ng ñi n toán liên l c n i b ? B n không th mua chúng Ma r c ñư c. ði u gì s x y ra n y các công ty Israel th ng lĩnh th trư ng công nghi p cao, như các công c mã hóa ñ b o m t trên Internet, hi n ñang ñư c áp d ng cho các cơ s công ngh và quân ñ i Israel? B n không th mua chúng Tây Ban Nha ñư c. K t qu là m i ngư i s ñ n c u c nh Israel, dù ti n trình hòa bình có thăng tr m ñ n ñâu. M i công ty l n c a Hoa Kỳ ñ u ñã m chi nhánh Israel ho c mua l i m t ph n các công ty trong n i ñ a Israel ho c mua l i m t ph n các công ty trong n i ñ a Israel - Intel lúc ñó v a tung vào 1,5 t ñô-la ñ u tư xây d ng nhà máy s n xu t chíp vi tính. Nh t B n v n dĩ l ng tránh Israel do s b th gi i r p tr ñũa nay tr thành ngu n c p v n ñ ng th hai sau Hoa Kỳ nư c này. Nh t B n v n không thông th o v k thu t thi t k ph n m m, nay ñang b v n ñ u tư vào các công ty ph n m m c a Israel. Tôi th y ñi u ñó th t thú v khi nh l i th i còn là phóng viên thư ng trú cho t The New York Times Jerusalem gi a nh ng năm 80, lo i xe Nh t ñư c bán th i ñó, ch là lo i Daihatsu hay Subaru ch t lư ng th p và r ti n. Lúc ñó Nh t B n ch bán xe hơi sang tr ng cho dân r p. Th i ñó h t r i. Gi ñây b n có th mua b t c lo i Lexus nào n u mu n, Israel, vì theo lý thuy t kinh t , Israel ngày nay ñã tr thành qu c gia s n xu t năng lư ng m nh hơn c r p Xê út. B ng cách xu t kh u ph n m m, chíp vi tính và các sáng t o công ngh cao Israel ñang xu t kh u ngu n năng lư ng dành cho n n kinh t thông tin. Và nư c nào cũng c n th năng lư ng ñó, m c cho Israel có hành h ngư i Palestine ñ n m y. Cũng gi ng như th i 1974, ai cũng c n d u l a, m c cho ngư i r p có b t n n dân Do Thái ñ n m y. Ý nghĩa ñ a-chính tr n m ñó. Hãy nhìn vào các con s . Năm 1998, Trung Qu c có 52 nhà khoa h c ñang nghiên c u vi n nghiên c u danh ti ng Weizmann c a Israel. T i ñó n ð cũng có 52 ngư i c a h . Hai ñ t nư c mà vào nh ng năm 70 không dám b t tay v i Israel, nay ñang c s c g i chuyên gia c a h ñ n ñó. M t lý do khác giúp cho Israel tr nên không d b áp l c ñó là ch các m t hàng tri th c công ngh cao thư ng r t nh và không d gì b phá ho i. M t s s n ph m ñư c xu t kh u b ng modem. ð u tư công ngh cao Israel là trang b cho con ngư i và trí óc ch không c n ph i xây d ng nhà máy hay nh ng cơ s d b phá phách. Xu t kh u k thu t c a Israel không ñi sang các nư c láng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 160
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 gi ng, nh ng nơi h xung ñ t,mà ñi ñ n nh ng mi n xa như châu Á, châu Âu và B c M . Th c t cho th y các công ty ñó không bán s n ph m trong n i ñ a hay trong khu v c Trung ðông, chính vì th h không b nh y c m v i các ho t ñ ng chính tr trong khu v c. Không ph i ng u nhiên mà khách s n Hilton Tel Aviv ñã cho m m t qu y bán sushi, thay vì m t quán ăn r p. Các công ty công ngh cao c a Israel ñã thu hút v n t ph Wall hay các cơ s c p v n Thung lũng Silicon - h không b l thu c vào th trư ng ch ng khoán Tel Aviv; và khuynh hư ng hi n nay cho th y các công ty ñó m các tr s nhi u nơi, ví d m t Thung lũng Silicon, m t Tel Aviv. Check point, m t công ty Israel ki m soát kho ng 50 ph n trăm th trư ng công c b o v an ninh Internet, tư ng l a ch ng h n, ñã có m t văn phòng và cơ s nghiên c u Israel nhưng cũng có m t văn phòng Thung lũng Silicon, ñ ti p c n th trư ng. M t nhà phân tích tài chính ph Wall, chuyên theo dõi ngành công ngh k thu t cao c a Isarel cho tôi bi t r ng, ñ quan sát tình hình Israel, ch thư ng ph i sang california nhi u hơn là sang Tel Aviv. Nhưng khi làm như v y, Israel ñã b c l nh ng ch y u nh t ñ nh. Israel phát tri n m t n n kinh t tri th c, nhưng nh ng ngư i lao ñ ng - gi i trí th c - l i là m t lư ng có kh năng di chuy n nhanh và mu n ñư c h u ñãi. N u nh ng k thu t viên ch ch t Israel nghĩ r ng ñã ñ n m t th i ñi m h không còn ch u ñ ng ñư c n a - do xung ñ t quân s và tranh giành tôn giáo h u như không thuyên gi m - h s ra ñi hay chuy n nơi làm vi c ra kh i Israel. Nh ng tình c nh như v y chưa x y ra nhưng không ph i là không tư ng. M c thu nh p bình quân 17.000 ñô-la/ngư i c a Israel g n tương ñương v i m c c a nư c Anh. Israel là nơi có McDonald's. Và n u Th tư ng Israel ra l nh cho binh lính xâm lư c và chi m c vài ph n trên d i Gaza hay b Tây sông Jordan, không vì lý do s ng còn c a ñ t nư c, thì s có r t nhi u nhân tài trí th c c a nư c này b ñi. Dĩ nhiên n u có ngư i không k t n i v i B y Thú ði n T , như Saddam hussein hay nh ng k kh ng b ch ng h n, h chi m ñư c m t lo i vũ khí h t nhân r i mu n cho n t i Israel thì vi c Israel s d ng quân s v n là c n thi t, dù kinh t có là công ngh cao hay th p. Nhưng tôi v n tin r ng cái h ngăn cách v trình ñ k thu t gi a Israel và th gi i r p trong nh ng năm t i s còn r ng hơn n a, n u Israel có kh năng b l i ñ ng sau s xung kh c v i ngư i Palestine. Khi t t c nh ng th mà b n chào m i th gi i ch là nhân l c r m t hay d u l a như trong trư ng h p c a ña s các nư c r p, thì chính b n s b h n ch . Nhưng khi b n có m t n n kinh t ñi theo hư ng th nh vư ng và có kh năng quy t tri th c, v n và tài nguyên t kh p th gi i, b n s không b trói bu c b i n i l c, cũng như trư ng h p Israel vâ . Trong l ch s ta th y hai qu c gia s d ng th y năng Trung ðông: Ai C p trên dòng sông nile và Mesopotania có dòng sông Tigris và Euphrates. Trong th k 21 tôi tin r ng s có ñ t nư c th ba, s d ng dòng sông Jordan. Israel s tr thành m t ñ u tàu công ngh cao và kéo theo sông Jordan và giúp ñ ngư i Palestine cùng ti n v i h . Công ty Siements ñã n i nhà máy c a h , Siemens Data Communications ñóng g n Haifa, v i m t nhóm k sư ngư i Palestine c a công ty này ho t ñ ng thành ph Ramallah trên vùng b Tây, t t c n i v i ñ i b n doanh c a hãng ð c. ðó là m t s kh i ñ u. Cách nhìn toàn c u cũng có ích l i trong vi c gi i thích v th gi i r p H i giáo ngày nay. Tháng 11 năm 1997 tôi ñ n v nh Ba Tư. Xin hãy nghe tôi k b n câu chuy n trong chuy n ñi này: Câu chuy n th nh t: Trong ch ng d ng dân ñ u tiên Kuwait, 10 gi ñêm, trong khách s n Sheraton, khi s p s a lên giư ng ñi ng , ñi n tho i c a tôi rung chuông. ðó là m t ph n tr ngư i Kuwait g i ñi n, gi i thích ch làm vi c cho Hãng Thông T n Kuwait (KUNA), và thư ng d ch bài c a tôi. Ch mu n ph ng v n tôi. Th t ng c nhiên - m t n ký gi Kuwait g i ñi n cho m t nhà báo phương Tây lúc 10 gi ñêm. Tôi nói hôm sau tôi s ñi thăm các cơ s d u l a và n u ch mu n thì có th ñi cùng tôi. Nhưng nhà báo này mu n g p tôi khách s n lúc 7 gi sáng hôm sau. ðúng 7 gi sáng, ch ñ n khách s n, ñeo khăn che m t theo truy n th ng - và t ra là m t ngư i r t thông minh. Trong lúc trò chuy n tôi h i ch có anh ch em không. "Tôi có m t ngư i anh," ch nói. "Anh Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 161
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ta v a cư i m t cô v ngư i Kuwait, ngư i mà anh ta g p trên Internet, trong m t chatroom." ði u mà nhà báo này không nói v i tôi nhưng tôi l i khám phá sau ñó, ñó là m t ñám cư i mà hai bên khác bi t v tông phái tôn giáo. M t bên là H i giáo phái Sunni, bên kia theo phái Shiite. Nhưng c p v ch ng ñã g p nhau trên Internet, nơi không có nh ng ràng bu c v truy n th ng và t p quán c a Kuwait, và khi h g p nhau tr c ti p thì h ñã ph i lòng ngay (nói theo ngành vi tính là "sét ñánh ngang byte" ). Cha m c a cô dâu r t bu n. Nhưng cô dâu nói v i h r ng lòng cô ñã quy t. " Chi c bánh cư i c a h mang hình m t chi c máy tính cùng bàn phím," n ký gi tr trung ngư i Kuwait k v i tôi. Chuy n th hai: Khi Kuwait tôi ñã ñ n g p Ibrahim S. Dabdoub, T ng giám ñ c Ngân hàng Qu c gia Kuwait, m t trong nh ng v qu n tr ngân hàng ñáng kính nh t vùng này. Khi vào văn phòng c a ông th ñô, tôi th y ông ta ñang gi n d . Sao v y? Tôi h i. Dabdoub gi i thích r ng Hãng hàng không Kuwait Airway, hàng không qu c gia, mu n ñăng ký vay ti n ñ mua hai máy bay Boeing m i, lo i thương v mà xưa nay ngân hàng c a ông th c hi n r t ngon lành. Nhưng l n này, ông gi i thích "có ai ñó t nh n là Nationsbank Maryland" ñã ñ u th u tài tr cho Kuwait Airways, v i m c lãi su t ch cao hơn m c lãi t t nh t th trư ng 0,25%. "ðó là hi n tư ng bán phá giá," Dabdoub th t lên. "Phá giá trong tài chính." Ông ta so sánh v i hi n tư ng các qu c gia cho xu t kh u các s n ph m v i giá th p hơn giá thành s n xu t ñ chi m lĩnh th trư ng. "Không công b ng chút nào. M t ngân hàng l n ñ a phương c a M , th m chí không mang danh toàn c u, không ai bi t ñ n, l i c nh tranh v i các ngân hàng Kuwait và ñã chi m ñư c thương v này." Chuy n th ba: tôi r i Kuwait ñ sang m t h i ngh Quatar. Khi ñang x p g n ñ ñ c trong khách s n Sheraton ñ lên ñư ng, ñi n tho i l i réo. ðó là m t n phóng viên ngư i Quatar, 21 tu i, ngư i ñã ñ c cu n sách này c a tôi và mu n g p. (Tôi không b a ra chuy n này, nhưng v tôi thì không tin chút nào). Tôi nói v i cô ta r ng tôi ñang trên ñư ng ra sân bay, nhưng n u cô ta mu n ñi cùng trong taxi v i tôi ñ trò chuy n thì cũng ñư c. ðó là m t ph n ñáng yêu, thông minh và nói ti ng Anh gi i. Ti ng Anh c a cô ta gi i ñ n m c tôi ñã h i có bao gi cô vi t báo b ng ti ng Anh, vì n u ñư c thì cô ta có th tr thành c ng tác viên c a báo The New York Times trong cu c h p Thư ng ñ nh Kinh t Trung ðông s p t i. Cô này nói: "Nói th t là tôi vi t cho m t trang web ñưa tin vùng V nh, và chính ph c a tôi không bi t gì v chuy n này." Tôi th y hay quá. M t ph n tr H i giáo vi t bài cho th gi i trên Internet k v ñ t nư c c a ch v y mà chính ph không bi t ñ n. 10 năm trư c làm sao có chuy n như v y, không nói ñ n 100 năm. Nhưng ñây là hình tư ng c a tương lai. Ngày nay m t s chương trình truy n hình và t báo ñư c ưa thích nh t Trung ðông ñư c các công ty tư nhân phát ñi t châu Âu và n m ngoài t m ki m soát c a các chính ph trong khu v c. Chuy n th tư: R p Xê út ñang xem xét vi c cho phép ph n lái xe hơi, ñi u mà xưa nay h c m ñoán. V n ñ này ñã và ñang ñư c tranh cãi quy t li t t i nư c này nhưng g n ñây ñã tr nên c p bách hơn. Vì sao? Do s s t giá c a d u l a, vương qu c này không còn kh năng tr lương cho n a tri u ngư i nư c ngoài sang hành ngh lái xe. Hãy xem bài ph ng v n ñăng trên t Al-Quds al- Arabi và ñư c d ch ñăng trên t Mideast Mirror ngày 14/04/1998. Ngư i ñư c h i là hoàng t Talai bin Abdelaziz, có l là thành viên có tư tư ng t do trong hoàng t c Xê út. Talal là ngư i anh em c a c qu c vương Fahd l n B trư ng Qu c phòng Sultan, và là b c a hoàng thân al-Waleed bin Talal, m t nhà công nghi p năng ñ ng nh t c a ñ t nư c. ðư c h i là ông có ng h vi c cho phép ph n nư c này lái xe, Talal nh t trí ngay và nói thêm: "Ph n Xê út v n dĩ ñã cư i l c ñà cùng ñàn ông. V y thì có gì khác nhau gi a l c ñà và xe hơi?... Vi c ph n lái xe ñã tr thành m t s c n thi t v kinh t . Chúng ta chuy n hàng tri u ñô-la sang nh ng qu c gia có ki u dân sang ñây làm tài x , vì thì t o sao không ti t ki m kho n ti n ñó."Hoàng t Talal nói ti p: "C i cách chính tr ñang tr thành m t b ph n c a toàn c u hóa và chúng ta c n chu n b tinh th n ñ ng phó v i tình Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 162
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hình ñó... toàn c u hóa hi n nay ñang d a trên n n móng dân ch , nhân quy n và kinh t th trư ng. Có ngư i ñã nói vui, g i toàn c u hóa là "th i trang" trong ñó chúng ta ph i ch y theo. N u Trung Qu c cũng ch y theo "th i trang" ñó thì t i sao nh ng qu c gia vùng V nh không làm ñi u ñó? H ph i hi u r ng thay ñ i là t t y u." Nh ng câu chuy n nói trên nói v i chúng ta ñi u gì? Chúng nói r ng nh ng ñi u gì Saddam Hussein làm hay không làm, hay nh ng gì láng gi ng c a ông ta tuân ph c hay b qua, t t c ñ u s tác ñ ng m nh m ñ n s n ñ nh c a Trung ðông. Và trư c khi ông ta ra ñi, nh ng hành ñ ng c a Hussein có nhi u kh năng s gây ra chi n tranh hay ngưng b n. Nhưng trong lúc này có m t cu c xâm lăng ñang l ng l x y ra trong vùng V nh - cu c xâm lăng c a thông tin và tư b n tư nhân thông qua h th ng toàn c u hóa. Nhi u năm qua th gi i r p ñã b cách ly kh i nh ng cu c cách m ng thông tin và th trư ng tài chính - nh ng tác nhân l n ñ i v i châu Á và nhi u vùng khác trên th gi i. D u l a ñã cho phép ngư r p và Iran tránh ñư c s c ép ph i gi m biên ch và tư nhân hóa nh ng n n kinh t c a h . D u l a cho phép h d ng rào c n trư c nh ng áp l c ñó và ti p t c duy trì rào c n ngay c khi b c tư ng Berlin s p ñ . Th i ñó qua r i. Làm th nào ñ nh ng xã h i r p ñ i phó v i cu c xâm lăng c a thông tin và v n tư nhân - thích nghi hay ch ng l i - s t o nh ng tác ñ ng tương t vào toàn c nh vùng V nh, m nh không kém Saddam Hussein. N u b n không nh n th y cu c xâm lăng ñó, không th y b m t m i c a Trung ðông ngày nay, và n u làm ngơ trư c cu c xâm lăng không ti ng súng nói trên thì b n không th v ch chi n lư c ñúng ñ n cho Trung ðông. Và xin báo trư c: cu c xâm lăng l ng l này s không bao gi ngưng. M t l n tôi ñi b trên ñư ng ph Teheran cùng m t c ng tác viên c a báo The New York Times, cũng m t ph n 21 tu i ngư i Iran nh ng ñã Âu hóa nhi u. Chúng tôi trao ñ i v ch ñ d u l a nh hư ng ra sao t i n n chính tr c a Iran, ñ c bi t v vi c d u l a ñã cho phép các v trư ng giáo ti p t c c m quy n trong m t th i gian dài, vì thu nh p t d u l a ñã bù tr cho ho t ñ ng kinh t y u kém dư i ch ñ H i giáo. D u l a, ch không ph i lòng tin H i giáo, chính là vũ khí bí m t c a Iran. N u không có s c u giúp v tài chính mà thu nh p t d u l a mang l i, thì các v trư ng giáo ñã ph i m c a ñ t nư c và khoác lên mình chi c áo nít n m vàng - ñơn gi n vì n n kinh t ñây không th tăng trư ng k p ñ cáng ñáng m c tăng dân s mà không c n ñ n nh ng ñ u tư l n t nư c ngoài. Và n ñ ng nghi p c a tôi nói m t câu mà tôi nh mãi, v ñ t nư c Iran: "N u không có d u l a thì chúng tôi có th phát tri n như Nh t B n." Tôi h a v i cô ta m t ñi u. M t ngày nào ñó các gi ng d u Iran s khô c n, hay th gi i s khám phá ra m t ngu n năng lư ng thay th d u l a thì ñi u gì s x y ra: Các v trư ng giáo s ph i m c t m áo n m vàng, n u không, s b h b . "Hãy báo cho tôi hay cái ngày mà d u l a Iran c n d n," tôi nói, "và tôi s báo cho cô và cái ngày có m t trư ng giáo Gorbachev xu t hi n ñây." Và lúc ñó cũng s xu t hi n c ti m ăn McDonald's. Trong m t b a ăn t i Ma r c năm 1996, b n tôi, m t nhà ngo i giao M , ngư i tôi g p l n ñ u Moskva trong th p niên 80, ñã gi i thích cho tôi v nh ng khác bi t trong vai trò c a anh th i nay so v i th i Chi n tranh L nh, v nh ng th l c ñang ñ nh hư ng nh ng nơi anh ta ho t ñ ng, v tình hình th gi i nói chung m ñ c so v i s tách b ch v quy n l c c a th i Liên Xô và M . "Khi tôi vào ngo i giao," anh ta thú th t, "thì ñó là m t môi trư ng ñ nh hư ng rõ ràng". B n h c ngo i ng , ñư c c vào cu c chơi và sang ñóng m t ñ i s quán nư c ngoài. Cũng như ñi câu v y: ném m i ra r i kéo m i vào, b n bi t rõ lu t chơi, trò gì, và m c ñích gì. Ngày nay, s nghi p c a b n như trong cu c ch y vư t chư ng ng i. Chúng tôi nói v i nhau, "Chúng ta ñi ñâu th này, dùng lo i bóng gì ñ ném, và ngư i b t bóng là ai v y?" V ñ i s có th ñ n h i, "anh ñang làm gì th ?" Và b n không rõ là mình ñang làm gì, r i t h i, "Mình ñang làm gì ñây nh ?" Chính ph Hoa Kỳ có th ñóng c a [như trong năm 1996] mà cũng ch ng nh hư ng gì, ñi u ñó làm nhi u Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 163
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ngư i gi t mình... càng ngành ngo i giao lâu tôi càng có c m giác mình l c vào m t c nh c a câu chuy n Chùm nho u t h n trong ñó viên ch c ngân hàng ñ n si t nhà c a ngư i nông dân và ngư i này ñã d a b n ch t ông ta, nhưng viên ch c ñó nói ñó không ph i là l i c a ông, vì ông ch là ngư i th a hành l nh c a m t t ch c. Và ngư i nông dân h i ñ n bao gi m i k t thúc ñư c ñi u ñó? Tôi ph i b n ai bây gi ? V quan ch c nhà băng tr l i, "tôi không bi t, hình như không có ai cho anh b n ñâu." L i than vãn c a ông b n tôi là ñi u b n ngày nay thư ng nghe t c ng ñ ng nh ng chuyên viên v ch chính sách ñ i ngo i. Vì sao anh ta b r i trí? Vì h th ng Chi n tranh L nh là m t th gi i ñư c phân chia rõ ràng, và ai cũng bi t cách ño ñ m s c m nh, ñánh giá hi m h a, s răn ñe và nh ng l i th , ñ ng ñưa ra nh ng chi n lư c ñúng hư ng. D u cho th i ñó có nh ng b t ñ ng trong cách v ch chi n lư c - phong t a ch t ch , hòa hoãn hay ki m soát vũ khí - nhưng m i ngư i thư ng v n s d ng m t th thu t ng chung và quan ñi m chung trong vi c hình thành t ng ph n c a chính sách. Có m t s nh t trí chung r ng Chi n tranh L nh là m t h th ng d a trên cán cân l c lư ng thông thư ng ñư c xây d ng xung quanh các qu c gia, các ñ i quân và nh ng lo i vũ khí h t nhân. M t nhà chi n lư c th i ñó có nhi m v hoán chuy n các y u t ñó, k t h p chúng ñ làm sao chúng sang bên phe ta nhi u hơn là bên phe ñ i phương. Nhưng ñ a-chính tr trong th i toàn c u hóa ph c t p hơn nhi u. B n v n lo l ng v nh ng ñe d a t nh ng qu c gia mang tính ly khai - Iraq, Iran và B c Tri u Tiên. Nhưng b n cũng d n ph i quan tâm ñ n nh ng ñe d a t nh ng nư c mà b n có quan h - thông qua c Internet, th trư ng và nh ng cá nhân ñư c trang b t t, nh ng ngư i có kh năng bư c th ng ñ n g p b n. Hơn n a trong th gi i ñ y nh ng quan h , nhà nư c có th b ñe d a, ho c b cu n hút vào các cu c xung ñ t, th m chí ch do m t nư c láng gi ng tan v hay m t k thù cũ (như Nam Tư) ra ñi, ho c khi ph i ph n ng trư c s hi u chi n c a m t nhà nư c (như Iraq). Quan tr ng hơn, quan tâm c a các nhà nư c th i nay mang tính ch t ña d ng hơn nhi u, ngày càng có thêm các chương trình ngh s cho h quan tâm, hơn là ch chăm chăm vào lo vi c h thu c phe nào. Trên th gi i, b n th y có m t gánh xi c v i năm sân kh u - trong ñó các nư c ñang v t l n v i nh ng v n ñ liên quan t i hình thù, kích c , ch t lư ng, s bình ñ ng, t do ho c t ng h p t t c nh ng ñi u ñó. Trong tình hình ñó, ñ ño ñ m quy n l c và ñánh giá hay d ñoán ho t ñ ng c a các nhà nư c, các nhà phân tích ph i ñ ng th i quan tâm ñ n c năm v n ñ . Xin phân tích t ng ch ñ . Trư c h t, như Michael Mandelbaum nói, m t khi ch m d t Chi n tranh L nh "nhi u nư c, l n ñ u tiên trong vòng 50 năm, quan tâm t i hình thù c a h , nư c nào là láng gi ng chung biên gi i và nư c nào không." B n có th th y hi n tư ng này xu t hi n t Nga, ñ n Nam Tư, r i ñ n Indonisia - nhi u qu c gia c g ng phân x ai là là ngư i ch c a cây Ô liu nào, trong ñ a bàn nào - vì chúng không còn b Chi n tranh L nh quy t ñ nh m t cách c ng nh c n a. Nh ng nư c c m th y tho i mái v i hình d ng c a mình thì l i có m t m i quan tâm khác, trong th i toàn c u hóa. "Nh ng nư c khác lo v vi c kích c ," Mandelbaum nói. "Kích c c a các cơ quan nhà nư c c a h ." ði u này cũng áp d ng cho toàn b các thành viên c a Liên hi p Ti n t châu Âu - nh ng nư c này ñang c t gi m b máy chính ph ñ cùng duy trì m t ñ ng ti n và t n t i trong toàn c u hóa. H bi t là hình d ng c a t ng thành viên trong kh i ñã ñư c c ñ nh. Gi ñây h chú tr ng vào kích thư c c a các chính ph thành viên, gi m kích c ñ cùng m c chi c áo n t n m vàng c a châu Âu liên minh. M t s nư c khác thì lo ñ n ch t lư ng c a nhà nư c trong toàn c u hóa - ví d Thái Lan, hàn Qu c và Brazil - t t c , sau cu c kh ng ho ng Á châu, ñang c g ng nâng c p ch t lư ng c a chính ph và các h th ng tài chính, ñ ñào t n g c n n tham nhũng và s móc ngo c trong làm ăn. Trong khi ñó có nh ng nư c khác l i chú tr ng vào ñ t cho ñư c s bình ñ ng, gi i quy t cái h ngăn cách gi a giàu và nghèo do toàn c u hóa gây ra. Ch ng h n Mexico và Venezuela ñang d n s c vào ch ñ bình ñ ng và công lý - ngư i th ng và k thua trong toàn c u Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 164
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hóa s ñư c chia ph n như th nào. Và sau cùng, có nh ng qu c gia v n còn ph i t p trung gi i quy t ch ñ liên quan t i quy n t do - toàn c u hóa ñòi h i r ng n u không có dân ch hóa, t do báo chí và nh ng cơ c u ki m soát chính ph và n u không có kh năng thay ñ i lãnh ñ o thì h s khó có cơ tăng trư ng. Nh ng qu c gia mang tính ña d ng cao như Pakistan, Peru và Trung Qu c ñang v t l n v i ch ñ quy n t do. ði u khi n cho Nga và Trung Qu c g p nhi u khó khăn, Mandelbaum nói, "chính là vi c h ph i ñương ñ u v i t t c các ch ñ trên cùng m t lúc." H v t l n v i hình d ng ñ t nư c - lãnh th nào thu c v h (Tây t ng? ðài Loan? Chechnya?); c g ng c t gi m b máy nhà nư c trư c s ñòi h i c a toàn c u hóa; c g ng nâng c p ch t lư ng b máy nhà nư c; gi i quy t s b t bình ñ ng x y ra khi ch ñ phúc l i cũ không còn n a, h i nh p, và khi các v quan ch c m i ăn c p tài s n c a nhà nư c thông qua chương trình tư nhân hóa; và h ti p t c v n l n v i s ñòi h i dân ch hóa và quy n ñư c tham gia chính ph . Chính vì th b n không th ho ch ñ nh chính sách ñ i v i Nga hay Trung Qu c n u không c m nh n ñư c toàn b năm thách th c k trên, không tiên ñoán ñư c k t qu c a nh ng c g ng ñó, và không c m nh n ñư c kh năng c a hai nư c này ñ i phó ra sao trong cách ng x qu c t c a h . ng x c a Nga và Trung Qu c s tuỳ thu c ph n l n vào vi c h phát tri n ra sao. Nh ng ch ñ trên ñã không n i lên trong th i Chi n tranh L nh, vì ñó là m t cu c chi n và câu h i duy nh t th i ñó là: B n phe nào? N u b n phe tôi thì tôi coi b n là t t - không c n bi t ñ n ñ c ñi m hình d ng, kích c , ch t lư ng, bình ñ ng hay t do c a b n ra sao. N u b n thu c phe ñ i phương thì b n là x u - dù ñ c ñi m c a b n có hay ñ n m y. Chúng ta ñã vô tình cho r ng sau Chi n tranh L nh, m i s s tr nên ngon lành hơn, nhưng th c ra, m i s ñã tr nên ph c t p hơn nhi u, d u cho Nga, Trung Qu c và các nư c khác có thái ñ tích c c ñ n ñâu. ð i phó v i năm ñ c tính là nhi m v c a các nguyên th qu c gia; n u b n là m t v nguyên th nhưng ch chăm chăm nói t i m t ñ c tính, hình d ng ñ t nư c ch ng h n, thì b n s b l c lõng trong th i kỳ m i. Tóm l i, tôi xin nh n m nh l n n a r ng t n k ch quan h qu c t ngày nay ñang k t h p nh ng ñi u m i m - áp l c, ưu ñãi và s ph c t p c a h th ng toàn c u hóa - tương tác v i nh ng ñi u cũ k , n i ñam mê cây ô liu trong m i chúng ta. M i ngư i ñ u ph i tôn tr ng s c m nh c a toàn c u hóa, cùng v i nó là chi c áo n t, nh ng siêu th tài chính và, vâng, c McDonald's n a, ñ làm thuyên gi m nh ng hành vi hi u chi n c a m t s qu c gia; nhưng m i ngư i cũng ph i tôn tr ng s c lôi cu n c a cây ô liu và nh ng ñi u g n bó có th làm s ng d y con ngư i phi lý trong chúng ta. ði u k t lu n duy nh t c a tôi là nh ng áp l c c a h th ng toàn c u hóa, hi n thân là chi c xe hơi Lexus, ñang có khuynh hư ng ch ng s lôi cu n c a cây ô liu t i ña s các qu c gia - trong s ñó có c Serbia. Khuynh hư ng này có b n v ng và ñ m b o mang ñ n Hoà bình vĩnh c u hay không? Khó mà ñoán ñư c. B n không th bi t r i li u s có hay không nh ng khuynh hư ng khác, khu y ñ ng tinh th n cây Ô liu trong m i chúng ta b ng nh ng cung cách hi u chi n và x u xa. ð minh h a cho s gi ng co gi a toàn c u hóa và nh ng cây Ô liu trong m i chúng ta, tôi ñã tư ng tư ng ta cu c trò chuy n gi a m t v Ngo i trư ng M ñúng ñ n, ông Warren Christopher ch ng h n, v i m t lãnh ñ o không m y ñ ng ñ n, ví d T ng th ng Hafez el-Assad c a Syria - m t ngư i ôm gi các giá tr c a cây Ô liu và Chi n tranh L nh. Cu c trò chuy n s như sau: Christopher: "Hafez - vui lòng cho phép tôi g i ông b ng tên? Hafez, ông là m t ngư i c a ngày hôm qua. Ông v n s ng trong Chi n tranh L nh. Tôi bi t là ông ch du hành kh i Trung ðông có vài b n, v y ñ cho tôi k v i ông v m t th gi i m i. Hafez, Syria nhi u năm qua ñã tranh cãi li u có nên cho phép dân chúng ñây ñư c có máy fax. R i ông l i m t thêm b n năm ñ bàn xem dân chúng có ñư c phép lên Internet hay không. Th t ñáng bu n. Làm như th nên thu nh p bình quân theo ñ u ngư i c a Syria m i ch m c 1.200 ñô-la/năm. Và Syria ch may ra có th s n xu t ñư c bóng ñèn ñi n. T năm 1994, toàn b khu v c tư nhân c a ông ch xu t kh u ñư c m t t ñô-la m i Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 165
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 năm. M t vài công ty vô danh c a chúng tôi cũng ñã xu t kh u ñư c t i m t t m i năm. Hafez, ý tôi mu n nói là trong Chi n tranh L nh, Syria có s n xu t chip ñi n t hay khoai tây rán, xe hơi Lexus hay bóng ñèn ñi n thì cũng không ai quan tâm, vì nư c này ñã r t no ñ thông qua vi c bú s a c a con bò siêu cư ng và t ng ti n các nư c láng gi ng. Vâng, tôi có th th y ông ñang m m cư i, Hafez. Ông bi t ñó là s th t. Ông ñã bòn c a r p Sê út hàng t b c b ng cách nói v i h r ng, theo cách nói c a gi i Mafia, "s có m t tr c tr c" x y ra trong nh ng khu d u khí c a h , n u h không n p ti n cho Syria. Ông v t s a con bào cái Liên Xô l n th hai, th tư và th sáu, v t c a con bò châu Âu vào th ba và th năm, và con bò Trung Qu c vào ngày ch nh t. Liên Xô th m chí ñã mua nh ng rác rư i do nhà máy qu c doanh c a ông s n xu t, trang b vũ khí và vi n tr cho ông ñ ñ i l y tình h u ngh . ðó là m t th i hoàng kim, Hafez, th i mà ông l i d ng phái này hay phái kia ñ th l i. Nhưng Hafez , th i ñó qua r i. Ngư i Xê út không còn n p ti n cho ông n a, tr lư ng d u l a c a ông không còn d i dào; trong 10 n a, Syria s tr thành m t nư c nh p kh u d u thô, và ông l i có m c tăng dân s cao nh t vùng Trung ðông. Vi n c nh không ñư c tráng l cho l m. Hafez. T i t hơn là s ra ñ i m t ki n trúc thư ng t ng m i trên th gi i. Không còn hai siêu cư ng c nh tranh ñ th l i n a. Liên Xô ñi tong r i và ngư i M chúng tôi ñang ph i cân ñ i ngân sách. Thay vì siêu cư ng, Hafez , gi ñây ta có Siêu th tài chính. Xin nói v i ông, ông không th th l i gi a th trư ng Frankfurt, Tokyo hay Singapore ch ng l i ph Wall n a. Không, không và không. Chúng s chơi chính b n thân ông. Chúng s th l i b ng cách ñ t Syria ch i v i Mexico ch i v i Brazil ch i v i Thái Lan. Nh ng nư c nào làm ăn ñư c s ñư c thư ng b ng v n ñ u tư t các siêu th . Nh ng nư c nào thua thì s b b rơi v ñư ng trên con ñư ng ñ u tư toàn c u. Và Hafez, n n nhân có th chính là ông ñó. Nhân th , Hafez, tôi th y Syria và Th Nhĩ Kỳ g n ñây có chút xugn ñ t biên gi i, nhưng tôi cũng bi t là ông ra s c tránh gây chi n tranh v i Th Nhĩ Kỳ. C hai chúng ta ñ u hi u chuy n này, ph i không ông? ðó là Liên Xô không còn n a, và ông bi t r ng trong m t cu c chi n tranh v i Th Nhĩ Kỳ, hay v i Israel hay v i ai cũng th , n u b m t mát vũ khí, thì ông s ph i b ti n túi ra mua m i - ti n m t trao tay. V y thì ti n ñâu ra, Hafez, cho tôi xem ñi! Không còn Liên Xô ñ có th trang b nh ng vũ khí m i, ñ i l i b ng nh ng th rác rư i s n xu t t nh ng nhà máy qu c doanh c a ông. Và cũng không còn nh ng qu c gia d u l a Ar p mu n thay m t ông ñi mua vũ khí n a, vì chính h cũng ñang khánh ki t. V y thì ông h t ñư ng r i, Hafez. Xưa nay bao gi tôi cũng nói cách t t nh t ñ gây áp bu c ñ i v i lãnh ñ o c a m t nư c ñang phát tri n: ñó là nói ông ta s ph i dùng ti n túi c a ông ñ mua vũ khí, ñ c bi t trong th i bu i này, khi mà m t máy bay chi n ñ u hi n ñ i có giá kho ng 50 tri u ñô-la. Xin nói thêm, tôi s ñ l i v i ông m t chi c ñi n tho i di ñ ng c a tôi. Lo i Motorola m i nh t, k tn i v i v tinh vi n thông. Dùng ñi n tho i này, ông có th g i tôi Washington sau vài giây. Vì, Hafez , tôi không mu n sang ñây n a, vì c m i l n sang là ph i ch u nghe ông giáo ñi u chín ti ng li n v cu c Th p t chinh. Tôi thà dùng th i gian vào vi c khác còn hơn. T i sao nh ng bài gi ng như th ông không ñưa vào ñĩa CD r i phân phát cho các ngo i trư ng nư c khác khi h sang Syria, hay là cài vào m ng Internet ñ nhân viên c a tôi t i xu ng. Hafez, có bao nhiêu nơi quan tr ng ñ cho tôi ñ n như Mexico, Thái Lan hay Trung Qu c. Câu h i "ai s chi m gi cao nguyên Golan" th t là hay, nhưng nó không còn liên quan gì ñ n quy n l i c a Hoa Kỳ ngày nay n a. Nhưng, này tôi v n mu n bi t ông làm ăn ra sao, và v n mong ñư c làm ăn cùng v i ông. Dùng ñi n tho i di ñ ng như th này, b m s c a tôi là 001-202-647-4910, b m SEND [g i] và xin ñư c g p Chris. Còn n u không mu n thì, Hafez, xing ñ ng níu kéo gì tôi n a." Và sau ñây là nh ng gì tôi nghĩ Assad ñã tr l i: Assad: "Chris - ông không phi n khi tôi g i ông là Chris ch ? Tôi hy v ng r ng ông c m th y tho i mái trên chi c gh dày nhi u l n ñ m ông ñang ng i. Tôi ñã khi n cho nhi u v ngo i trư ng M trư c ông b nguy ng p trong chi c gh này. Kissinger ñã t ng tâng b c v i tôi b ng nh ng câu Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 166
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 chuy n quan h gi a ông ta và Jill St. John - Kissinger qu là m t tay chinh ph c ñư c ph n . Baker ñã thư ng g p v i cu n s tay c a ông ta và nói r ng n u tôi không ch p nh n nh ng ñi u ki n c a ông ta ñưa ra, thì ông ta s không bao gi quay l i Damascus. À, nhưng h bao gi cũng quay l i, Chris nh ? Và b n thân ông cũng s ph i quay l i. Ông ñã ñ n ñây 21 l n, và ông m i ch sang Mexico ñư c có m t l n. R t m ng ñư c th y là ông ñ t ưu tiên ñúng ch . Chris, ông nói v i tôi nhi u ñi u v cái th gi i bên ngoài Syria. Nhưng hãy ñ tôi nói cho ông v khu v c c a tôi. Chính tr và nhi t huy t có th tác ñ ng vào tr giá nh ng ch trái phi u Hoa Kỳ, nhưng chúng ch ng có nghĩa gì trong nh ng con h m Damascus. ñây chúng tôi có s liên h gi a các s c dân, ch không ph i các trái phi u, ñang n m quy n. N m ñ m thép c a m t nhóm c m quy n ch không ph i n m ñ m vô hình c a th trư ng, ñang th ng lĩnh v chính tr . ñây, chúng tôi g n bó v i nh ng cây ô liu, Chris, ch không ph i xe hơi Lexus. Tôi sinh trư ng trong m t b t c Syria, b t c Alawites. Có nghĩa là n u tôi b c l s nhu như c thì ña s dân H i giáo ñây s l t da tôi và ném xương c a tôi sang v ñư ng. Tôi không nói n d ñâu, Chris. ðã bao gi ông th y m t ngư i ñàn ông ñang s ng b l t da chưa? Sáng nào tôi cũng nghĩ v ñi u ñó, Chris - thay vì nghĩ v Amazon.com. Chúng tôi ñang s ng trong m t r ng r m th c s ch không ph i là r ng o. Chính vì th tôi có th nghèo ch không y u t, và dân chúng không mu n th y tôi y u t. H hàm ơn v i s n ñ nh mà n m ñ m thép c a tôi t o ra. Chúng tôi có m t t c ng r p: "M t trăm năm th ng tr b o tàn còn hơn m t ngày ph i ch u ñ ng s vô chính ph ." Qu th c là chúng tôi không có, ông nói gì nh , à, không có McDonald's ñây. Và thu nh p theo ñ u ngư i c a chúng tôi không cao b ng Israel. Nhưng ñ ng n i t c a chúng tôi n ñ nh, không ai ch t ñói, không ai ph i s ng bên l ñư ngquan h gia ñình keo sơn g n bó và chúng tôi không b b y thú d y xéo. Chúng tôi ñây trong m t th gi i ñi ch m, Chris, ch không ph i m t th gi i nhanh chân. Tôi có lòng kiên nh n. Dân chúng c a tôi ông trông, h có thi u kiên nh n không? Hoàn toàn không. Trong cu c tuy n c v a qua, tôi chi m t l 99,7 ph n trăm s phi u, Chris. Ph tá c a tôi sau b u c ñã ñ n thông báo: "Thưa T ng th ng, ông th ng 99,7 ph n trăm phi u, có nghĩa là 0,3 ph n trăm dân chúng không b u cho ông. Ông còn ñòi h i gì n a?" Tôi nói, "Tên c a b n chúng." "Ha ha ha!" "Không, Chris , tôi không th kiên nh n ñư c n a. Tôi s hòa hoãn v i ngư i Do Thái v i m t bi n pháp duy nh t ñó là làm sao tôi có th tr thành m t lãnh t H i giáo, ngư i bi t dàn hòa trong danh d - ngư i s không ph ph c th p hèn như cái l i Arafat hay Sadat. Tôi s không ph i là m t Sadat m i. Tôi quy t hành ñ ng gi i hơn Sadat. Tôi quy t s ch như ng cho Israel ph n ít hơn và chi m ph n nhi u hơn. ðó là cách duy nh t ñ tôi có th t v , phòng ng a nh ng k c c ñoan và nh ng k ch ng ñ i trong chúng tôi và b o toàn v th lãnh t r p và bao gi cũng thu hút ñư c ti n c a v cho Syria. Và n u vì ñi u ñó mà tôi ph i dùng ñ n tay chân c a tôi Li băng ñ làm băng ho i Israel, tôi cũng làm. ðây là vùng nguy hi m, Chris, và Israel ñã tr nên m m y u hơn. H có bao nhiêu là chi nhánh McDonald's c a Do Thái. Nh ng th ng lính Israel ñ n ñánh nhau Libăng thư ng mang theo ñi n tho i di ñ ng ñ ñêm ñêm g i v cho m . Hiêú th o ghê. Chúng tôi bi t l m ch ." "V y thì Chris, n u ông mu n chúng tôi th a thu n v i ngư i Do Thái v vùng Golan, thì ông s ph i tr ti n, b ng n i t c a chúng tôi. Tôi không có chuy n s vu t ve l y lòng ông. Nhưng Chris, tôi ñang lo l ng. Khi quan sát hàng ngũ các ngo i trư ng M ñ n chơi, ng i vào chi c gh ñ m ông ñang ng i, tôi th y không ph i là Chi n tranh L nh ñã k t thúc mà chính là nư c M , trong tư cách cư ng qu c, ñang suy vong. T quan ñi m c a tôi thì hình như th gi i ñang chuy n d n t hai c c siêu cư ng sang m t c c cho ñ n ch không còn siêu cư ng nào n a. Ông ñ n ñây, túi r ng không và n m tay m m như cao su, Chris. T t hơn tôi thà ñàm phán v i Merrill Lynch. Ít nh t là h d a gì Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 167