Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 16

Chia sẻ: Sam Sara | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mùa đông năm 1995, tôi đến Hà Nôi. Mỗi buổi sáng khi đi tập thể dục, tôi dạo quanh những ngôi chùa bên hồ Hoàn Kiếm, ngay ở trung tâm Hà Nội; và mỗi buổi sáng tôi lại gặp một phụ nữ Việt Nam nhỏ bé ngồi bên lối nhỏ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 16

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hơi ngư i Nh t ñ n M tìm ch ñ ñ t nhà máy xe Subaru, h ñ n vùng này như cáo l i ngư i M sang n ð . H h i nh ng câu: "Hãy giành cho chúng tôi nh ng th mà chúng tôi mu n? Trình ñ văn hóa ñây ra sao? Chúng tôi có ñư c hư ng ưu ñãi v thu không?" Nh ng ngư i ñ ng ñ u c ng ñ ng ñây r t thích ñư c ñ u tư, nhưng m t s ngư i khác thì ch t v n: "Nh ng tay Nh t B n là ai v y mà dám h i han v trư ng l p c a chúng ta?' Khi nh ng lãnh ñ o c a Subaru quy t ñ nh ñ t nhà máy Lafayette, có ngư i ñã g i ý nên ñ i tên con ñư ng cao t c trư c c ng nhà máy thành "ðư ng cao t c Subaru," ñ vinh danh công ty Nh t ñó ñã ñ n và mang theo nhi u công ăn vi c làm. "Nhưng khi t ch c VFW nghe chuy n ñó h ñã làm m lên," Larson gi i thích ti p. "H nói r ng không th ñ i tên ñư ng cao t c ñó. Anh có bi t ñư ng này mang cái tên mang ý nghĩa gì không?" ðư ng này mang tên Bataan - tên c a bán ñ o Philippin nơi hàng ngàn lính M b gi t sau khi h b quân Nh t b t h i tháng Tư năm 1942. "Ngư i c a Subaru r t nh y c m. H nói chúng tôi không nên ñ i tên ñư ng cao t c ñó," giáo sư Larson nói. "T ngày ñó, dân chúng quen d n v i nh ng ngư i Nh t, và h ch p nh n nh ng ngư i này trong c ng ñ ng. Các qu n tr viên ngư i Nh t cùng gia ñình thay nhau d n vào s ng trong vùng này. Con cái h ñ n trư ng ñ a phương - tr ngày th b y, b n tr ñ n trư ng riêng ñ h c ôn ti ng Nh t và m t ph n cũng vì h nghĩ r ng cách d y toán c a chúng ta không ñư c tri t ñ cho l m." Chương 16 T p h p l c lư ng (hay ch ng ñ i l i ch ng ñ i) Mùa ñông năm 1995, tôi ñ n Hà N i. M i bu i sáng khi ñi t p th d c, tôi d o quanh nh ng ngôi chùa bên h Hoàn Ki m, ngay trung tâm Hà N i; và m i bu i sáng t i l i g p m t ph n Vi t Nam nh b ng i bên l i nh , bên c nh là m t chi c cân bu ng t m. Ch m i m i ngư i lên cân ñ ki m chút ti n. Và m i bu i sáng tôi tr cho ch ta m t ñô-la và bư c lên cân. Không ph i vì tôi mu n bi t tôi năng bao nhiêu cân - tôi bi t rõ tr ng lư ng c a b n thân tôi (và n u nh không l m thì cân c a ch cũng không ñư c chính xác cho l m). Nhưng, b ng cách bư c lên cân, tôi mu n ñóng góp cho toàn c u hóa Vi t Nam. ð i v i tôi, phương châm c a ngư i ph n này, mà ch này không nói ra, là: "Có ñư c th gì, dù l n hay nh thì c vi c bán, ñ i chác, cho thuê, th ch p... làm b t c ñi u gì ñ ki m l i, c i thi n ñ i s ng và h i nh p vào cu c chơi." Ngư i ph n và chi c cân th hi n m t th c t căn b n c a toàn c u hóa, m t ñi u ít ñư c nh c t i trong nh ng bàn b c c a các nhà qu n tr ti n t , qu ñ u tư và nh ng b vi x lý k thu t cao. ðó là: toàn c u hóa b t ñ u t t ng l p dư o, t hè ph , t tâm hôn và nh ng hoài bão c a con ngư i. ðúng là toàn c u hóa là k t qu c a trào lưu dân ch hóa tài chính, thông tin và công ngh , nhưng ñ ng l c ñ lái nh ng trào lưu ñó chính là hoài bão c a con ngư i - mong mu n có m t cu c s ng t t hơn - cu c s ng có nhi u l a ch n ñ ñi lên, ăn ngon, m c ñ p, du l ch, làm vi c, ñ c sách, vi t sách và h c thêm. Toàn c u hóa b t ñ u t m t ph n Hà N i, ng i bên l ñư ng, dùng chi c cân bàn như chi c vé ñ gia nh p cái Th gi i ñi nhanh ñó. Trong trung tâm Hà N i ngày nay, m t phân vu ng trên hè ph dư ng như ñ u có nh ng ngư i buôn bán, ho c t m nh chi u, t rương hòm hay t c a hi u c a h . Trên ñư ng ph là nh ng ngư i ñã ñ i dép gu c ñ l y xe ñ p, ñ i xe ñ p sang xe máy, ñ i xe máy l y xe hơi Honda Civc, ñ i Civic l y Camry và th nh tho ng có ngư i th m chí ñ i ñư c Camry ñ l y xe Lexus. Chúng ta thư ng nghĩ toàn c u hóa ch ñính dáng t i vi c m t ñ t nư c h i nh p v i bên ngoài, hay nh ng gì ñư c áp ñ t t phía trên hay t bên ngoài, chúng ta thư ng quên r ng toàn c u hóa b t ñ u t nh ng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 210
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 t ng l p ñ a phương, t thâm tâm m i chúng ta. ði u ñó gi i thích t i sao cùng v i s xu t hi n nh ng s ch ng ñ i nh m vào nh ng s c ép, s tàn kh c và thách th c c a toàn c u hóa, là c m t n n t ng dân chúng dư i d ng ñòi h i nh ng phúc l i t chính quá trình này. N n t ng là t p h p c a hàng tri u nhân công, nh ng ngư i b toàn c u hóa xô ñ y, nhưng chính h ñã ñ ng lên, ph i b i trên qu n áo, và gõ c a toàn c u hóa, ñòi ñư c gia nh p vào h th ng này. Vì n u h ch có dù m t ph n cơ may thì nh ng con rùa s không mu n mãi mãi mình là rùa, nh ng ngư i b b rơi s không mu n l ng l ñi sau, và nh ng ngư i thi u hi u bi t nay s mu n h c thêm. H mu n tr thành nh ng con sư t hay linh dương, h mu n hư ng chút ít t toàn c u hóa, h không mu n phá b nó. Tình c tôi sang Rio de Janeiro lúc chính ph Brazil tư nhân hóa công ty ñi n tho i qu c doanh Telebras. Lúc ñó có m t cu c bi u tình trên ñư ng ph Rio ch ng tư nhân hóa. Nhưng ñi u là tôi ng c nhiên là vào này hôm sau, t báo Brazil O Globo ñăng m t ph ng v n v i m t trong nhũng ngư i xu ng ñư ng bi u tình. Khi ñư c h i vì sao anh ta ñi bi u tình, ngư i này tr l i anh ta làm th b i vì "nghĩ r ng tôi có th ki m ñư c m t vi c làm." Anh chàng này không ch ng tư nhân hóa, mà ch mu n ki m ph n. Dân chúng có th ch u ñ ng ñư c nhi u s c ép t toàn c u hóa hơn là ngư i ta tư ng - vì, ch ng h n nh ng ngư i th m Nga, nông dân Mexico và lao ñ ng Indonesia hi u r ng m t m c nào ñó, h không có l a ch n nào khác hơn là ph i theo k p vào Th gi i ði nhanh; ph n n a cũng b i vì s ñông dân chúng không mu n th gi i ñó ñi ch m l i. Dĩ nhiên, n u nh ng th l c th trư ng tr nên khó ki m soát - n u dân chúng c m th y toàn c u hóa tr nên ñiên r , phá v quan h gi a lòng hăng say làm vi c và m c c i thi n sinh ho t và nh ng c i t ñ y ñau ñ n và chính sách th t lưng bu c b ng không ñem l i gì cho h - thì ch c ch n h s ñ p b toàn c u hóa. Nhưng chúng ta chưa ph i ñã ti n ñ n cái m c ñó. Hãy nghĩ v nh ng ngư i th Nga sau khi Liên Xô s p ñ - nh ng ngư i b ch m hàng tu n hay hàng tháng lương. Vì sao h ñã không ñ t cháy ñi n Kremlin? Vì h trư c kia cũng ñã làm ñi u ñó và nay h ñã hi u r ng làm th cũng vô ích. L n này h mu n có m t k t c c khác - h mu n s th nh vư ng, t do và nh ng l a ch n - và h s n sàng hy sinh vì chúng. Câu chuy n v nư c Nga mà tôi r t thích, do m t nhà kinh t Nga k l i cho m t ngư i b n tôi, cho bi t có m t lính xe tăng ngư i Nga trong m t th tr n n m sau dãy Urals. Anh này ñã lái xe tăng vào trong tòa th chính ñ ñòi cho ñư c ti n lương nhà nư c n anh ta. Nhưng khi nh ng ngư i dân th tr n xúm quanh xe tăng và h i li u anh ta có mu n b n ñ tòa th chính hay không thì anh này tr l i không bao gi - lý do anh ta ñi xe tăng vào là vì không có phương ti n giao thông nào khác s n có, và anh không ñ ti n ñ ñi taxi. Anh ta ch mu n truy lĩnh lương thôi. Th c t cho th y d u cho có nh ng s c ép mà ch nghĩa tư b n toàn c u gây cho các xã h i, toàn c u hóa ngày nay ñã giúp nâng cao m c s ng v i t c ñ nhanh và cho nhiêù ngư i hơn b t c trong giai ño n nào trong l ch s . Chúng ñã ñưa nhi u dân nghèo nh p ñư c hàng ngũ trung lưu nhanh hơn trư c nhi u. V y thì trong khi cái h ngăn cách giàu nghèo ñang tr nên r ng hơn - vì nh ng k thành công trong toàn c u hóa ti n r t nhanh và ngày càng b xa các t ng l p khác - thì m c s ng thu c lo i nghèo khó cũng ñang d n ñư c nâng cao hơn, nhi u nơi trên th gi i. Nói cách khác, trong khi m c ñói nghèo tương ñ i ñang dâng lên nhi u nư c, thì m c ñói nghèo tuy t ñ i l i ñang gi m ñi nhi u nơi. Theo báo cáo v Phát tri n Nhân lo i c a Liên Hi p Qu c năm 1997, m c ñói nghèo ñã gi m trong vòng 50 năm qua nhanh hơn th i gian 500 năm trư c ñó. T c ñ ti n c a các nư c ñang phát tri n trong 30 năm qua tương ñương v i t c ñ c a các nư c công nghi p hóa ti n trong c m t th k . T năm 1960, t l t vong lúc sơ sinh, thi u dinh dương và mù ch ñang gi m xu ng ñáng k , trong khi vi c cung c p nư c s ch cho dân ñang ti p t c ñư c c i thi n. Trong m t th i gian tương ñ i ngăn, nh ng nư c và nh ng vùng m c a ra th gi i như ðài Loan, Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 211
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Singapore, Chile, Israel, Chi lê và Th y ði n ñã ñ t ñư c m c s ng tương ñương v i Hoa Kỳ và Nh t B n, trong khi kích thư c c a giai c p trung lưu trong các nư c như Thái Lan, Brazil, n ð và Hàn Qu c ñã tăng lên, nh có toàn c u hóa. M i b n xem bài sau ñây c a t p chí The Economist (8/1/2000): HÃY C NH GIÁC: Các công ty ña qu c gia ñang hoành hành, cư p bóc công ăn vi c làm, xóa b lương b ng và nói chung ñang phá h y các n n kinh t ñ a phương. ðó là nh ng ñi u gi i ch trích ch ng toàn c u hóa l p lu n. Nhưng n u l nh lùng nhìn vào nh ng con s thì ta th y m t câu chuy n hoàn toàn khác. M t nghiên c u ñ i chi u c a OECED [T ch c H p tác và Phát tri n kinh t ], nghiên c u ñ u tiên lo i này cho ta th y con s các hãng nư c ngoài ñóng góp cho các n n kinh t qu c gia. Th c t 1: Các hãng nư c ngoài tr lương cho công nhân cao hơn m c lương bình quân - và kho ng cách này ngày càng r ng hơn. M ch ng h n, năm 1989, các hãng nư c ngoài tr lương cao hơn lương n i ñ a 4 ph n trăm; năm 1996, m c chênh l ch ñó là 6 ph n trăm. Th c t 2: t i ph n l n các nư c, các hãng nư c ngoài t o cơ h i vi c làm nhanh chóng hơn các hãng n i ñ a. T i Hoa Kỳ, nhân l c t i các hãng nư c ngoài tăng 1,4 ph n trăm trong th i gian 1989-1996, so v i con s tăng nhân l c 0,8 ph n trăm trong các hãng n i ñ a. C Anh và Pháp, nhân l c trong hãng nư c ngoài tăng 1,7 ph n trăm/năm; trong khi các hãng n i ñ a, nhân công gi m 2,7 ph n trăm. Ch có ð c và Hà Lan thì các hãng nư c ngoài m i gi m nhân công. Th c t 3: Các hãng nư c ngoài ñ u tư nhi u vào nghiên c u và phát tri n (R&D) nh ng nư c h ñ u tư. Năm 1996 m c R&D c a nư c ngoài chi m 12 ph n trăm t ng v n dành cho R&D M , 19 ph n trăm Pháp, và ñáng k nh t: 40 ph n trăm Anh. Trong m t s nư c, các hãng nư c ngoài dùng doanh thu vào R&D cao hơn là các hãng trong nư c. Ví d Anh, hãng nư c ngoài dùng 2 ph n trăm doanh thu vào R&D, trong khi hãng n i ñ a ch chi có 1,5 ph n trăm cho R&D. Th c t 4: Hãng nư c ngoài xu t kh u nhi u hơn các hãng n i ñ a. Năm 1996 các hãng nư c ngoài Ireland xu t 89 ph n trăm s n ph m c a h , trong khi các hãng n i ñ a xu t có 34 ph n trăm s n ph m. S chênh l ch m c 64-37 ph n trăm di n ra Hà Lan, 35,3-33,6 ph n trăm Pháp và 13,1-10,6 Nh t. Ngo i l l n nh t là Hoa Kỳ trong ñó hãng trong nư c xu t 15,3 ph n trăm trong khi hãng nư c ngoài xu t 10,7 ph n trăm. Nh ng l i ích c a ñ u tư nư c ngoài còn cao hơn t i các nư c nghèo hơn trong OCED. Ví d Th Nhĩ Kỳ: t i ñó lương trong các hãng xư ng nư c ngoài b ng 124 ph n trăm lương trung bình; m c nhân công c a hãng nư c ngoài tăng 11,5 ph n trăm/năm, so v i con s tăng 0,6 ph n trăm trong các hãng xư ng n i ñ a; và R&D c a các hãng nư c ngoài cao g p ñôi so v i chi phí c a các hãng n i ñ a. Rõ ràng là trong khi s ch ng ñ i nh m vào toàn c u hóa ñang còn ñó thì s ch ng ñ i này cũng b ki m ch vì nguy n v ng c a ngư i dân mu n toàn c u hóa nhi u hơn n a. Không c n ph i là m t nhà khoa h c chính tr m i bi t ñư c ñi u ñó. Ch c n b n ñi d o trên b t c ph phư ng nào, ñ c bi t trong b t c ñ t nư c ñang phát tri n nào. B n s g p Chanokphat Phitakwanokoon, 40 tu i, ph n ngư i Thái g c Hoa, bán thu c lá và bánh bao trong m t kiosk trên ñư ng Wireless Road, trung tâm Bangkok. Tôi ñã ng t i m t khách s n g n ñó h i tháng 12/1997, vào cái tu n mà chính ph cho ñóng c a ph n l n các qu tín d ng c a ñ t nư c. Tôi nh ngư i phiên d ch ñi cùng ñ ñưa tin v ph n ng c a nh ng ngư i buôn bán trên hè ph . Ngư i ñ u tiên tôi g p là Chanokphat. Trư c h t tôi h i ch : "Hàng h buôn bán th nào r i?" "S t m t 40-50 ph n trăm," ch bu n r u tr l i. Tôi h i có bao gi ch bi t ai tên là George Soros, t phú, ch m t qu ñ u cơ, ngư i b ñ t i là ñã ñ u cơ các ñ ng n i t Á châu và khi n chúng s t giá. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 212
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 "Không," ch l c ñ u. Ch chưa bao gi nghe v ngư i này. "V y xin h i ch , ch có bi t th trư ng ch ng khoán là gì không?" tôi h i ti p. "Có," ch nhanh nh n tr l i. "Tôi có c phi u c a Bangkok Bank và Asian Bank." "Vì sao ch bi t mà l i mua c phi u c a chúng?" tôi h i. "Bà con c a tôi ai cũng mua, v y là tôi mua," ch tr l i. "Tôi gi các c phi u trong ngân hàng, gi ñây chúng ch ng còn m y giá tr ." Vào phút ñó tôi nhìn xu ng và th y ch không ñi giày dép gì c . Có th ch v t giày ñâu ñó, nhưng ñúng là ch ñang ñi chân không. Tôi t nh : "Ch này không có giày dép, văn hóa ch kho ng l p năm, v y mà l i s h u c phi u ngân hàng trên th trư ng ch ng khoán." Có nh ng câu h i xu t hi n trong ñ u tôi: Nh ng ni m quan tâm c a ch ta là gì? Li u ch có ñ nh d n ñ u m t ñám bi u tình ñ n ñ t toà tr s c a IMF, m t t ch c ñã ép bu c Thái Lan ph i c i t và th t lưng bu c b ng? Hay là, do gi ñây ch này ñã h i nh p vào h th ng, li u ch có c g ng làm vi c nhi u hơn, ti t ki m hơn và hy sinh nhi u hơn, th m chí hy sinh cho IMF, n u ñi u ñó giúp khôi ph c kinh t Thái Lan? Tôi có c m giác ch s th c hi n l a ch n sau. T p h p l c lư ng là như v y ñó. Trên ph b n cũng có th g p Teera Phutrakul, ñ ng ñ u m t trong nh ng h tương l n nh t Thái Lan. Tôi ñ n ph ng v n ông ta và h i li u s có m t ph n ng Thái Lan nh m vào các ông ch nhà băng ngư i M và phương Tây, nh ng ngư i có th vào mua chi m lĩnh các ngân hàng và doanh nghi p Thái Lan, vì gi ñây ti n Thái m t giá và khá nhi u các doanh nghi p ñang l ch ng vó. Teera nghĩ m t lúc r i tr l i, b ng cách k cho tôi m t câu chuy n: Vài tu n trư c ñó, m t ngư i b n c a ông b m t ví. Trong ví có nh ng th tín d ng c a b n ngân hàng: American Express, và ba ngân hàng Thái Lan. Ngư i này l p t c ñã g i ñi n cho các ngân hàng ñó ñ báo v chuy n m t c p th tín d ng. American Express h i n u anh ta mu n thì h có th c p th m i, g i Honda ôm, mang ñ n cho anh ngay hôm ñó. Nhưng v i các ngân hàng Thái thì cho mãi ñ n hôm nay, v n ch ng th y h h i âm cho anh b n này. "V y thì," Teera nói, "hãy t h i: "Li u anh b n tôi có c n quan tâm xem li u ba ngân hàng Thái Lan ñó b Citibank mua l i và nâng c p ch t lư ng ñ theo k p American Express hay không?' Nhưng còn v n ñ ni m t ái dân t c? thì t hào, nhưng t ái này s gi m ñi n u ngân hàng thuê nhân l c Thái Lan và làm ăn có lãi có hi u qu như Citibank hay American Express. T p h p l c lư ng là như th ñ y. Trên ph b n cũng có th g p Liliane, 32 tu i, m t nhân viên xã h i ngư i Brazil s ng khu Rocinha Rio, làm vi c cho chính quy n ñ a phương. Ch cho tôi ñi xem m t trung tâm trông tr em trong khu ph nghèo, và trên ñư ng ñi ñã gi i thích r ng ch ñã ti t ki m hàng năm tr i ñ có th chuy n gia ñình ra kh i khu ph nghèo ñó. Gi ñây gia ñình c a ch ñã k t n i ñư c v i Th gi i ñi nhanh, và ch không bao gi mu n th gi i ñó b lo i b . Ch nói: "Khi còn nh , tôi th y t t c m i ngư i trong xóm không có TV, h ñ n xem nh trong m t gia ñình. Gi ñây tôi chuy n ñ n ch m i, các s làm là m t gi 20 phút, ñi làm lâu hơn trư c m t ti ng, nhưng ñó không ph i là nơi chu t và t i ph m. Tôi chuy n gia ñình ñ n ñó ñ tránh xa nh ng tay buôn ma túy. M i tháng gia ñình ñ n ñó ñ tránh xa nh ng tay buôn ma túy. M i tháng, lương c a tôi là 900 real. Gi ñây tôi có th mua m t chi c ñi n tho i. Nhà chúng tôi là nhà g ch, không còn là nhà lá, và ñ n cu i tháng v n còn ñ dành ñư c ít ti n. Khi có n n l m phát, không ai ñư c mua hàng theo l i kh t n vì không ai kham n i m c lãi su t n . Ngày nay, ngay c nghư i nghèo cũng có ñi n tho i, truy n hình cáp và nhà c a thì có ñi n vào. Tôi cũng có nh ng v t d ng cơ b n như c a ngư i giàu. Gi ñây tôi có th khi u n i v [ch t lư ng] các d ch v [công ty ñi n tho i hay nhà máy ñi n]. Trư c ñây chúng tôi không ñư c hư ng nh ng d ch v ñó, nên không th khi u n i chuy n ñó ñư c. "ðó chính là hi n tư ng t p h p l c lư ng. B n s g p Fatima al-Abdali, m t nhà khoa h c nghiên c u môi trư ng, ch c a Coffee Valley, Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 213
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 quán cà phê Internet n i ti n nh t th ñô Kuwait, nơi b n có th v a u ng cà phê v a vào m ng. T t nghi p M , al-Abdali v n ñeo khăn che m t theo truy n th ng H i giáo, nhưng ñã tr thành m t ngư i hi u bi t cao v Internet. Và ch là m t trong nh ng c t a trong phiên tôi gi ng bài v toàn c u hóa Kuwait vào năm 1997. Sau bài gi ng, ch m i tôi ñ n quán cà phê, cũng ñ g p m t vài sinh viên ñó. Khi ng i vào bàn, tôi nói v i ch : "Có m t ñi u tôi không hi u, xin ch gi i thích. Ch trùm khăn che m t, ch c ch n là m t ngư i theo ñ o, nhưng l i t t nghi p m t ñ i h c M , và gi ñây ñang gi i thi u Internet cho dân chúng Kuwait. Tôi không rõ v s k t h p như v y." ð i th câu tr l i c a ch là, trong quá kh có nhi u l n th gi i r p b nư c ngoài xâm lăng, và chính h cũng mang ñ n nh ng nh hư ng và công ngh khác l . Nhưng, ch nói, l n này thêm m t cu c xâm lăng m i, nhưng l i do chính nh ng ngư i r p gây ra. H chi m gi công ngh m i, ch không ñ công ngh m i ñi u khi n h . Ch d ñ nh s dùng t m khăn choàng quanh Internet và mu n nh ng b n tr ñ n quán ch cũng dùng khăn choàng ñúng cách. Tôi kính ph c c g ng c a ch . ð ng ch ng l i nó - hãy t n d ng và chi m h u nó. "Các ñây ba năm tôi n y ra ý nghĩ m m t cà phê Internet," ch nói. "Tôi bi t Internet ñang tràn ñ n và n u tôi không m m t d ch v như th thì s có ngư i khác làm. Tôi nh n th y chúng ta có th ki m soát nó v m t s phương di n, v y thì hãy ñào t o dân chúng v nh ng ñi u hay c a nó, khi n nó h i nh p v i văn hóa c a chúng tôi, hơn là ch u ñ nó lũng ño n. Tôi áp d ng, khi n cho nó thích nghi, và gi ñây tôi ñang d n d n gi i thi u v quy n c a ph n [ H i giáo] trên trang web c a mình." Al-Abdali ñã m i m t s sinh viên thu c ð i h c Kuwait ñ n. M t ngư i tình c cho bi t h v a t ch c b u c ñ i di n sinh viên trong trư ng và nh ng thành ph n chính th ng H i giáo ñã b các phe ñ c l p, t do và th t c ñánh b i. B u c sinh viên là m t ho t ñ ng quan tr ng trong th gi i r p, vì nó có khuynh hư ng t do nh t, và vì th chúng b c l rõ nh t v thái ñ chính tr c a dân chúng, ít nh t là trong th h tr . Tôi h i Abdul Aziz alSahli, m t sinh viên 21 tu i ngành truy n thông, vì sao nh ng ngư i c c ñoan H i giáo b thua phi u. " Ngư i H i giáo c c ñoan không còn s c thu hút," anh này nói. "Nh ng phái th t c ñang giúp ñ sinh viên nhi u hơn trong nh ng chuy n mà sinh viên ñ c bi t quan tâm - in n, s a ch a trong k thu t email, sách thư vi n, ñ u xe. Xã h i gi ñây không còn duy ý chí nhi u n a. Chúng tôi ch mu n ñi tìm vi c làm." ðó chính là hi n tư ng t p h p l c lư ng. B n s g p hai ngư i b n Australia c a tôi, nhà nghiên c u khoa h c xã h i Anne và ch ng là Gerard Henderson. Nhà Hendersons g p tôi Washington và k v i tôi v con gái c a h ñang theo h c ñ i h c Australia: "Johannah, con gái c a chúng tôi, 21 tu i," Gerrard k . "M t hôm, cháu và b n chung nhà nh n ñư c m t lá thư c a Telstra, công ty ñi n tho i Úc, thông báo r ng m t ph n ba công ty này ñã b tư h u hóa, và m i gia ñình Úc dùng d ch v Telstra s ñư c phép mua c ph n c a công ty. Cháu g i ñi n h i ý ki n chúng tôi, và chúng tôi nói, c mua ñi. V y là cháu mua. Cháu có r t ít ti n - lúc ñó giá là 3 ñô-la Úc m t c phi u, và cháu mua 300 c phi u. Cháu nó v n chưa ñư c hư ng lương. Cháu có th tr thành m t nhân viên thư vi n, hay m t cô giáo, hay m t ngư i làm công ăn lương chăm ch , nhưng cháu là ngư i ñ u tiên trong gia ñình ñ ng ra mua c phi u c a Telstra. Nh ng công nhân trong công ty Telstra ñã mua t ng c ng 90 ph n trăm s c phi u, và h tr nên hi n hòa, không th y ph n ñ i nhi u trong chuy n công ty c a h b tư h u hóa. Dân chúng ñã hi u t m quan tr ng c a vi c làm như v y. Chính ph b o th Úc ñã dùng l p lu n ch ng toàn c u hóa ñ ñánh b i chính ph lao ñ ng c a Paul Keating trong năm 1996, ñ r i ngay sau ñó dang tay chào ñón toàn c u hóa. Không có cách nào khác ngoài chuy n ch p nh n toàn c u hóa, n u b n không mu n b l c h u. Cách ñây 10 năm, con gái tôi có l s gia nh p vào dòng bi u tình ch ng toàn c u hóa, nhưng v i nh ng c phi u Telstra mà cháu nó mua ñư c, gi ñây cháu tr nên quan tâm nhi u hơn ñ n nh ng gì x y ra ph Wall.' Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 214
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ðó chính là t p h p l c lư ng. N u nh ng trí th c ñang ch trích toàn c u hóa s d ng thêm th i gian vào vi c tìm ra cách t n d ng nó, thay vì tìm cách xé tan nó ra, thì h có th nh n ra nh ng ñi u d hi u - toàn c u hóa có th t o ra nh ng gi i pháp và cơ h i cũng nhi u như nh ng khó khăn nó gây ra. Nhưng li u nó có th t o ra gi i pháp l n nh t không? Li u toàn c u hóa, v i s tr i d y c a Internet và các công ngh hi n ñ i có th c i thi n ñ i s ng c a nh ng ngư i dư i ñáy xã h i - 1,3 t ngư i ñang s ng m c 1 ñô-la/ngày? Có r t nhi u nh ng l p lu n chính tr ng ng n theo l i th i trang ñã xu t hi n, nói v ñi u ñó. Nh ng ngư i ch ng toàn c u hóa ñã dùng nh ng thông s cho th y 90 ph n trăm, hay tương ñương, dân chúng trên th gi i không có ñi n tho i ho c chưa bao gi ñư c g i ñi n tho i. Vì l ñó, h l p lu n, toàn c u hóa và Internet s không có tác d ng gì ñ i v i h - mà ch làm tăng kho ng cách gi a h và ph n còn l i c a dân chúng th gi i. ðây ñơn gi n là m t l p lu n sai l m. Trư c h t nói v công ngh . Vào năm 2000 c cho r ng ph n l n dân chúng trên hành tinh chưa h ñư c g i ñi n tho i, nhưng th c t ñó s thay ñ i vào năm 2005, và s không còn là th c t vào năm 2010. Theo ñánh giá trong ngành vi n thông thì vào kho ng năm 2005, m t t nh ng k t n i Internet di ñ ng, chi phí th p s ñư c l p ñ t trên kh p th gi i - thông qua ñi n tho i di ñ ng, máy nh n tin hay máy tính c m tay. Và năm 2010 s có kho ng 3 t k t n i m i ñư c l p ñ t. Chúng ta có kho ng m t t gia ñình trên th gi i, nh ng thi t b vi n thông s tr nên r ti n hơn, không có lý do gì mà ñ i ña s nh ng ngư i nghèo trên th gi i l i không ñư c k t n i m ng. (M t ngư i b n tôi trong ngành k thu t ñã ñánh giá r ng vào năm 2010 thì kho ng 100 tri u máy nư ng bánh mỳ nh , s ñư c l p Internet, khi ñó m i công c ñi n t ñ u s ñư c g n ph n m m và n i m ng.) Chính vì th câu h i th c s là m t khi công ngh ñư c ph bi n r ng rãi thì li u chúng có góp ph n xóa ñói nghèo hay không khi các cu c cách m ng k thu t trư c ñây ñã không làm ñư c? Khi ñ t ra câu h i này, tôi không có ý nói ph i là k thu t hay vi c thi u k thu t m i là y u t duy nh t ñ ch ng ñói nghèo. T o ra môi trư ng n ñ nh chính tr , pháp lu t và kinh t giúp tăng cư ng s hăng say làm ăn, giúp cho dân chúng b t tay vào kinh doanh và tăng năng su t, chính là nh ng y u t tiên quy t ñ ch ng ñói nghèo m i nơi m i lúc. Nhà kinh t Amartya Kumar Sen, ño t gi i Nobel, l p lu n rõ ràng trong cu n sách c a ông Phát tri n là m t quy n t do - r ng t do, hay kh năng m t ngư i ñư c ñưa ra nh ng quy t ñ nh trong cu c s ng c a anh hay ch ta, không nh ng là phương ti n hi u qu nh t ñ xây d ng m t xã h i lành m nh và phát tri n, mà là m t m c ñích t i h u c a con ngư i ta. Khi b n giao tài s n cho ngư i nghèo, s ng trong m t môi trư ng b t n v chính tr , như Liberia hay Myanma, thì cũng ch ng l i l c gì. Nhưng khi trao tài s n vào tay ngư i nghèo trong m t môi trư ng n ñ nh và t do, thì b n s th y nhi u k t qu . Chính vì th , Sen ch ra, chưa bao gi n n ñói x y ra trong m t n n dân ch , có ña ñ ng và t do báo chí, ñi u này áp d ng c v i n ð . "T do v chính tr ," Sen nói, "cho phép nh ng b ph n y u t nh t trong xã h i ñư c lên ti ng và trao cho h quy n ñư c ñòi h i và ti p nh n nh ng s h tr khi x y ra kh ng ho ng." Nh ng ñ t nư c nghèo nàn như Kenya và Zambia ñã t t h u trong h th ng toàn c u hóa không ph i do toàn c u hóa làm h i h , mà do h ñã không xây d ng ñư c nh ng h t ng chính tr , kinh t và pháp lu t t i thi u ñ có th t n d ng toàn c u hóa. S th nh vư ng không ph i ñã b h mà ra ñi, mà chính h ñã không t o ra nh ng ñi u ki n ñ gi nói l i. Nh ng nư c như Uganda, Ba Lan hay Hàn Qu c ñã có nh ng l a ch n ñúng ñ n và ñã thu l i r t nhi u t toàn c u hóa. Các qu c gia không bao gi ñơn thu n nhưng phát tri n - ñi u mà chúng thi u là nh ng chính ph ñúng ñ n. Do v y chúng ta có th s a l i câu h i quan tr ng k trên. Có ñi u gì trong toàn c u hóa mà có th tăng cư ng ñư c quy n t do và ñóng góp vào quá trình xóa nghèo ñói, nh ng ñi u mà nh ng c i cách và ti n b k thu t trư c ñây không th c hi n n i? Câu tr l i là "có." Tôi ñã c g ng gi i Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 215
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 thích trong chương 9 và 10 v cách th c toàn c u hóa có th giúp cho chính ph ch u trách nhi m cao hơn và giúp cho cá nhân, các nhà ho t ñ ng và các công ty nh ng quy n l c m nh m hơn ñ ng tr thành nh ng nhà sáng l p trong m t th gi i không còn rào c n. ði u ñáng nói là ngư i nghèo r i s hi u và khai thác ñi u ñó như th nào. D u có nguy hi m ñ n ñâu toàn c u hóa v n có th trao cho nh ng ngư i nghèo m t kh năng to l n hơn ñ h có th tuyên truy n, t p h p và t ñ i phó v i s c công phá c a chính toàn c u hóa. Chính ñi u này gi i thích và duy trì s t p h p l c lư ng trong dân chúng. Ch ng h n nh có Internet mà không còn chuy n ch m t vài công ty truy n thông l n giao ti p v i s ñông, mà ngày nay th c t ñang cho th y s ñông ñang giao ti p v i s ñông. Tôi tìm hi u ñi u này t Chandra Muzaffar, Ch t ch m t t ch c nhân quy n Malaysia mang tên Phong trào qu c t vì m t th gi i công b ng. Tôi ñ n g p ngư i ñàn ông H i giáo hi n lành này trong văn phòng c a ông th ñô Kuala Lumpur. Tôi ñ n v i m t m c ñích ñ nghe ông ta ch trích toàn c u hóa, thay m t cho nh ng ngư i b h t h i và b rơi, nh ng ngư i mà t ch c c a ông ñang bênh v c. Nhưng ngư c l i tôi ñã nh n ñư c m t thông ñi p nh nhàng và thú v hơn t ông ta. "Tôi nghĩ toàn c u hóa không ph i ch là s tái sinh c a ch nghĩa th c dân," Muzaffar nói. "Nh ng ngư i nói như v y th t ñã không hi u v n ñ . S th ph c t p hơn th nhi u. Hãy nhìn quanh. Do toàn c u hóa, ñã có nh ng thành ph n văn hóa c a nh ng dân t c b ñè nén l i ñang xâm nh p lên phương B c. Món ăn ph bi n c a ngư i Anh ngày nay không còn là cá và khoai tây rán, mà là món cà ri. Cà ri không còn là món l mi ng ñ i v i ngư i Anh n a. Nhưng tôi không ch nói ñ n cà ri. Trong ý th c h , hi n nay xu t hi n nh ng quan tâm nh t ñ nh ñ i v i nh ng tôn giáo m i. V y thì trong khi có cái th l c th ng tr [M hóa], anh cũng th y tư tư ng c a nh ng ngư i b th ng tr ñang lan tràn... Hi n có nhi u cơ h i cho phép nh ng ngư i khác b c l tư tư ng thông qua Internet. Iran k t n i v i Internet r t ch t ch . H coi ñó là m t công c ñ h ph bi n quan ñi m c a h . Malaysia, Mahathir ñư c CNN ñưa tin [ñ n kh p th gi i]. Chi n d ch v n ñ ng c m mìn trên ñ t li n ñang ñư c tuyên truy n trên Internet. ðó chính là công c a toàn c u hóa giúp cho nh ng nhóm dân chúng s ng ngoài l . Nói r ng ñó là m t th giao thông m t chi u thì không ñúng, và chúng ta ph i hi u ñư c s ph c t p c a nó. Dân chúng ho t ñ ng trong nhi u c p ñ khác nhau. m t m c h có th t c gi n vì nh ng b t công mà hi n tư ng M hóa gây cho xã h i c a h , nhưng h l i bàn v v n ñ ñó khi ng i trong quán McDonald's v i con cái c a h , nh ng ngư i ñang theo h c t i Hoa Kỳ." T p h p l c lư ng ñ i m t v i ch ng ñ i toàn c u hóa. ði u ñó là th c t ngay t i các xã h i phát tri n. T p chí Forbes - khó có th g i là th t p chí bênh v c cho ngư i nghèo - ñã ñăng m t bài r t hay vào tháng 7/1998 sau phim tài li u c a Time Warner - CNN (7/6/98) nói v l c lư ng Mũ N i Xanh c a M ñã dùng hơi ng t ñ i v i nh ng k ph n b i Lào năm 1970. Ngay sau b n tin, nh ng c u chi n binh M ñã t cáo cái g i là s th t v chi n d ch Tailwind d a trên các báo cáo gi m o và các ngu n tin mơ h . M c cho r t nhi u khi u n i, nhưng t p ñoàn truy n thông kh ng l CNN ñã không ñưa ra c i chính gì v b n tin. (Nh ng ngư i kh ng l truy n thông toàn c u thư ng không xin l i ai, ñ c bi t không có chuy n xin l i c u chi n binh.) ""Time Warner có th ñã d ki n m i khi u n i r i cũng ñi vào quên lãng," t p chí Forbes cho bi t. "[nhưng] nh ng c u chi n binh chi n trư ng Vi t Nam ñã s d ng Internet - vũ khí duy nh t mà h có. Không có Internet thì có khi ph i m t hàng tháng m i có th tìm ra s th t, mà ñ n lúc ñó thì ch ng còn ai nghe h n a." [Internet] cho phép tôi làm trong ba ngày nh ng vi c mà [nhà làm phim CNN] April Oliver làm trong 8 tháng," ñ i tá không quân Perry Smith (ñã ngh hưu), m t tư v n quân s cho CNN, ngư i ñã ñi kh i CNN ñ ph n ñ i phim tài li u ñó. Smith cho bi t ñêm mà phim tài li u ñó ñư c chi u, ông ta ñã vi t xu ng m t lo t các câu h i xung quanh ñi u gì ñã x y ra h i ñó Lào. Ch b m m t nút, ông ta ñã g i email ñ n hơn 300 ngu n tin c a riêng ông - "Email Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 216
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ñư c g i kh p nơi," Smith gi i thích. H sơ v chi n d ch Tailwind th i ñó là t i m t, v y là n u nh ng ngư i c u chi n binh ph i ñ i các v quan liêu trong B Qu c phòng quy t ñ nh cho công b h sơ thì s m t nhi u th i gian m i bác b ñư c tư li u c a CNN, và lúc ñó thì quá mu n. Nhưng b ng cách dùng email, chi phí h u như b ng không, các c u chi n binh ñã t p h p h i c c a h t nh ng binh sĩ có m t th i gian ñó, r i trong vài ngày cho công b . H qu ñã giáng cho CNN m t cái tát. Nh ng c u chi n binh, nh n ti n hưu trí, trang b b ng email ñã bu c ông Rick Kaplan, Ch t ch CNN, lương cao, xu t hi n trên chính truy n hình CNN c a ông ta, run run gi ng như m t con hươu b r i ñèn, bác b phim tư li u ñó và xin l i lên xin l i xu ng, ñ c g ng gi cho ñư c công ăn vi c làm c a chính ông ta, và khôi ph c uy tín cho truy n hình CNN. T s : c u chi n binh v i email: 1- Time Warner-CNN, t p ñoàn truy n thông hùng m nh nh t th gi i: 0. Trong khi Internet và toàn c u hóa có th và s ngày càng t o ra t do ngôn lu n cho các cá nhân và s minh b ch trong chính ph , vì sao tôi l i tin r ng chúng s góp ph n m t cách ñ c ñáo vào vi c xóa nghèo ñói? "Vì Internet ñ n v i dân chúng nhanh hơn b t c công ngh nào khác," Alan Hammond, Trư ng khoa h c gia c a Vi n Tài nguyên th gi i gi i thích. "M t trang web d ch sang ngôn ng n ð , Trung văn, Swahili và Tây Ban Nha có th tr thành m t khi tư li u cho kho ng hai t dân. Nó có th giúp dân chúng, th m chí nh ng ngư i nghèo nh t, tìm cách thoát kh i nghèo ñói, t o l i ích k thu t s thay cho h ngăn cách k thu t s . Xin xem m t câu chuy n c a Iqbal Z. Quadir, ông ch ngân hàng ngư i M g c Bangladesh. "ð u năm 1993," Quadir k , "tôi ñư c tuy n vào làm trong m t hãng ñ u tư New York, ñó tôi và ñ ng nghi p cùng ph i h p vi t các báo cáo, lưu gi và chia s chúng trên các ñĩa m m máy tính, l t nh t. Sau ñó khi các máy tính c a chúng tôi ñư c n i vào m t m ng n i b , gi m ñư c vi c ph i trao ñ i các ñĩa m m, chúng tôi ñã vi t báo cáo nhanh hơn, làm vi c sáng t o hơn và ñ y h ng thú. ði u ñó khi n tôi nh l i k ni m c a tôi trong m t ngôi làng nông thôn bangladesh trong th i gian chi n tranh giành ñ c l p c a nư c này, năm 1971. Chi n tranh n ra ñ u tiên ñô th , khi n gia ñình tôi t n cư vào m t vùng quê h o lánh. C vùng ñó không có công ngh hi n ñ i, ngo i tr hai chi c phà máy dùng ñ ch khách và hàng hóa gi a hai th tr n, nó d ng b n làng tôi. Trong nhi u tháng, chi n tranh khi n cho d ch v chuyên ch b ñình ñ n. Khi d ch v tr l i thì nó ñã khi n cu c s ng vùng tôi thay ñ i tích c c. Nông dân và ngư dân bán s n ph m c a h v i giá cao hơn, hàng hóa ña d ng hơn. S c i thi n lên ñ n m c tôi có th th y t n m t, dù cho lúc ñó ch m i 13 tu i. Thêm n a, trong th i gian ñó tôi ph i ñi b r t nhi u gi a hai ngôi làng. Cha m nói tôi ñi b 10 km sang làng bên ñ nh n ít thu c men t m t dư c sĩ ñó. Nhưng sau khi ñi h t bu i sáng, ñ n nơi, tôi m i bi t là ông dư c sĩ ñó ñã vào thành ph ñ mua thêm thu c. Và th là m t c bu i chi u tôi ñi b quay l i làng c a mình. Sau ñó nh có phà n i hai làng mà ñ ph i ñi b . Khi máy tính trong s c a tôi ñư c n i m ng vào năm 1993, tôi nh l i nh ng năm tháng b phí hoài th i 1971, và th y n y sinh m t th c t . K t n i chính là ñi u s tăng năng su t, dù ñó là chuy n x y ra trong m t văn phòng hi n ñ i hay trong m t ngôi làng nghèo túng; k t n i s tăng ti m năng; không k t n i s gây tê li t và thui ch t ti m năng." "N u k t n i ñ ng nghĩa v i năng su t," Quadir nh l i. "thì nó cũng là m t vũ khí ch ng nghèo ñói. Nhưng dân Bangladesh c a tôi năm 1993 ñã làm gì ñ ch ng nghèo ñói? Qua nghiên c u, tôi th y Bangladesh ñã qua nh ng bư c phát tri n mà ít c n ñ n ñi n tho i, tôi không hi u ñư c s c ngư i b u ng phí bao nhiêu trong vi c ñi l i cái ñ t nư c 120 tri u dân ñó. Trong 1.000 ngư i dân ch có hai ngư i có ñi n tho i, và trong vùng nông thôn v i hơn 100 tri u dân thì h u như không có ñi n tho i. ðây là m t th c t phũ phàng vì ngày nay nh ng hình th c k t n i m i ñang không ng ng xu t hi n, v i Internet và Email, t o ra nh ng chuy n bi n ngay c nh ng n n kinh t trư ng thành như c a M ch ng h n. Vào th i ñi m này năm 1993, tôi ñư c bi t chính ph Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 217
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 bangladesh ñang có sáng ki n c p gi y phép ho t ñ ng cho các d ch v ñi n tho i di ñ ng, d ñ nh b t ñ u vào năm 1994. ðây là ñi u r t phù h p. ð có ñư c s k t n i liên l c trong vùng nông thôn c n ph i có m t cách thi t l p m t h th ng liên l c ñi n tho i - trong trư ng h p ñó, ñi n tho i di ñ ng là thích h p nh t - và c n ph i có gi y phép c a chính ph . Tôi ñã ph i hành ñ ng th t nhanh. M c dù thu hút ñ u tư ñ xây d ng vi n thông nông thôn Bangladesh là m t vi c khó kh ng khi p, nhưng tôi nghĩ ph i tìm ra m t cách. N u k t n i có nghĩa là tăng năng su t, v y thì c n ph i giành trư c nh ng ph n l i lãi c a năng su t ñó ñ có th trang tr i cho vi c ñ u tư vào k t n i. ði u quan tr ng, tôi c nghĩ trong ñ u, không ph i là c n bao nhiêu ti n ñ cho m t làng mua cho ñư c các d ch v ñi n tho i, mà là n u có nh ng d ch v ñó thì làng ñó s làm ra bao nhiêu ti n. Dân làng s dùng l i t c t vi c s d ng d ch v ñ tr cho chính d ch v h ñư c hư ng." Nhưng làm th nào ñ kh i s ? "M t ñ m sáng hy v ng xu t hi n trong b i c nh ñó là ñ nh ch mang tên Grameen bank," Quadir k ti p. "Ngân hàng chuyên cung c p các kho n v n vay nh , ho t ñ ng trong 35.000 làng m c, có 1.100 chi nhánh và 12.000 nhân viên. Thông thư ng m t ph n s vay 100 hay 200 ñô-la, mi n th ch p t Grameen Bank ñ mua, ví d , m t con bò. Con bò này s cho s a, ch s bán s a cho ngư i hàng xóm, ki m ñ ti n ñ s ng và tr d n kho ng vay ban ñ u. Quá trình ñó s giúp nh ng ngư i nghèo ñói nh t ñ ng d y. ð i v i tôi, kh năng k t n i có th ñư c t ch c theo cách tương t . Nghĩa là m t ñi n tho i di ñ ng cũng gi ng như "con bò n " - ít nh t là trong cách nhìn c a ngư i ñi vay v n. M t ph n có th vay 200 ñô-la t nhà băng, mua m t ñi n tho i di ñ ng, dùng nó, ñi t ng nhà, m i chào dân làng s d ng, và thu phí, như v y v a ki m ra ti n, v a có th tr n ngân hàng. ð ngh c a tôi ñư c Muhammad Yunus, ngư i sáng l p Grameen Bank chú ý. Không có ông ta thì ch ng làm ñư c gì. Ông ta khuy n khích và năm 1994, tôi ñã b vi c hãng ñ u tư và thuy t ph c Joshua Mailman, m t nhà ñ u tư ngư i M có ñ u óc xã h i, cùng tôi l p m t công ty New York." "Hai năm sau, k t qu là ra ñ i m t quan h ñ i tác g i là Grameen Phone Limited - m t công ty cung c p d ch v ñi n tho i di ñ ng cho ñô th và nông thôn Bangladesh. Ngân hàng Grameen ch u trách nhi m l a ch n ñ i tư ng ph n ñ cho vay v n, d a vào h sơ c a h vay v n trong quá kh . Ch ng h n m t ph n ñã ch ng minh r ng ch có m t s k năng nh t ñ nh và có kh năng h c h i thêm, s ñư c h tr cho vay v n và m d ch v ñi n tho i. M t y u t khác là nhà c a ch nên n m trung tâm m t c ng ñ ng, gi a làng. Grameen cũng giúp cho ít nh t là m t thành viên trong gia ñình m d ch v có th ñ c ñư c ngôn ng và ch s b ng ti n Anh. M i m t ngư i làm ñ i lý ñi n tho i như v y trung bình có th ki m ñư c hai ñô-la m t ngày. Và ñã có r t nhi u câu chuy n k v cách s ng, cách làm ăn c a dân làng thay ñ i ra sao k t ngày ñi n tho i xu t hi n trong làng m c c a h . Ch ng h n có m t ph n suy nghĩ s nuôi m t ñàn gà l n hơn, m t l i làm ăn mà chưa bao gi ch dám nghĩ t i vì trư c kia n u gà m thì ñã không th g i thú y cho k p th i. M t ngư i ñàn ông mu n m r ng vư n chu i c a ông vì gi ñây ông có th dùng ñi n tho i ñ h i thăm dò giá c th trư ng ñ quy t ñ nh th i ñi m bán s n ph m. M t ngư i m ñã dùng ñi n tho i ñ g i bác sĩ và ñã c u ñư c ñ a con c a ch , cháu b s t cao. Nh ng ngư i dân Bangladesh lưu l c làm ăn phương xa trên kh p th gi i gi ñây có th g i v nói chuy n v i bà con gia ñình h , và ki m tra xem ti n h g i v có ñ n t n tay ngư i thân. C m t s tác ñ ng xã h i tích c c do liên l c ñem l i. Khi có nh ng ngư i ph n nghèo ñói nh t gi ñây có th c m trong tay phương ti n liên l c toàn c u, nh ng làn sóng ti n b ñã xu t hi n trong nh ng làng b n xa xôi h o lánh. Ngay c nh ng ngư i tương ñ i giàu có cũng tìm ñ n căn nhà c a ngư i ph n nghèo khó ñ ñư c s d ng d ch v ñi n tho i." Quadir cho bi t anh rút ñư c nhi u bài h c t kinh nghi m ñó. M t ñi u rõ ràng là k thu t s ñã cho ra m t l i tư duy m i và nh ng mô hình làm ăn m i thích h p v i các nư c nghèo. Nhưng c n Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 218
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ph i có nh ng ñ nh ch m i trong nh ng qu c gia ñó ñ có th cung c p công ngh t i ngư i dân thư ng ñ b n thân h có th t n d ng ñư c s c m nh k thu t. ðó là ñi u GrameenPhone ñã th c hi n. Bài h c khác cho th y không th có cái g i là "phát tri n kinh t : n u không có tinh th n doanh nghi p. Tinh th n doanh nghi p là s c m nh quan tr ng nh t ñ nâng b c các qu c gia và ñi u mà Internet và toàn c u hóa có th làm, v i chút ít trí tư ng tư ng, là ñã khi n cho nh ng ngư i nghèo nh t Bangladesh có ñư c tinh th n kinh doanh này. "Theo ñ nh nghĩa thì nư c nghèo thư ng có ñông dân nghèo, nh ng nư c này c n xác ñ nh dân nghèo c a h cũng chính là m t trong nh ng ngu n s c m nh ñ ñưa ñ t nư c ti n lên," Quadir k t lu n. "Nói cách khác, m t chi c ñi n tho i di ñ ng cũng là m t "con bò" ñ i v i ngư i cung c p d ch v ñi n tho i, nhưng nó có th là m t "con ng a" ñ i v i làng ñó, con ng a giúp kéo c làng ra kh i nghèo ñói." Nh ng câu chuy n trên cho chúng ta th y th c t : m t ñ ng toàn c u hóa s n sinh ra tâm lý th ơ xa lánh khi các th l c và nh hư ng phát tri n t i m c g n như vô hình và khó hi u, m t ñ ng nó cũng t o ra nh ng ti n b th c t . Nó có th ti p c n nh ng t ng l p th p nh t trong xã h i, t o cho nh ng ngư i dân nghèo y m th nh ng l i th , cơ h i và ngu n tài nguyên m i ñ h có th t sáng t o. Nh ng câu chuy n trên cũng gi i thích vì sao nh ng ph n ng ch ng l i toàn c u hóa cho ñ n nay v n chưa lôi cu n ñư c ñông ñ o qu n chúng ñ phá tan toàn c u hóa. Quá nhi u ngư i dân v n còn mu n có h th ng toàn c u hóa, h ti p t c tìm ñư ng ñ h i nh p vào h th ng ñó, dù cho quá trình h i nh p có khó khăn ñ n ñâu. B i vì có quá nhi u ngư i dân các nư c ñang phát tri n tin r ng toàn c u hóa là công c ñ h nhanh chóng tìm ra m t cu c s ng khá hơn, m t công c h u hi u hơn t t c nh ng gì xưa nay h có ñư c. Li u ai cũng tìm ñư c công vi c mình ưa thích? Ch c ch n là không. Li u ai Sri lanka cũng s ñư c tr lương cao như nh ng ngư i s ng Seattle không? Không. Nhưng li u nh ng cơ h i vi c làm do B y Thú ði n T t o ra các nư c phát tri n có hay hơn nh ng công vi c khác, n y sinh t c nh nghèo khó, t vi c bóc l t tình d c t tr em không? Ch c ch n r i. Nh ng cơ h i vi c làm ñó là nh ng bư c ñ u tiên cho dân nghèo bư c kh i c nh nghèo túng? Ch c ch n. Nhà kinh t Paul Krugman ñã th ng th n ch ra: "S th t tr n tr i cho th y m i ñi n hình phát tri n kinh t thành công trong th k trư c - m i khi có m t qu c gia hăng say làm ăn ñ ti n lên s th nh vư ng, hay ít nh t ñã ñ t ñư c m c s ng khá hơn - ñã di n ra trong b i c nh toàn c u hóa; có nghĩa là h ñã s n xu t cho th trư ng toàn c u thay vì ch t cung t c p. Nhi u công nhân tham gia s n xu t cho th trư ng th gi i ñã không ñư c tr lương x ng ñáng theo m c c a Th gi i ði nhanh. Nhưng không th nói r ng h ñã b toàn c u hóa làm cho ñói kh ... thì b n ñã quên r ng chính h là nh ng ngư i r t nghèo, trư c khi h nh n ñư c công vi c ph c v xu t kh u. Và n u nghĩ như th thì b n cũng ñã làm ngơ trư c m t s th t là nh ng ai không vào ñư c toàn c u hóa thì nghèo kém hơn nhi u so v i nh ng ai ñư c vào." (Slave, 23/11/1999) Chính vì th mà r t nhi u ñ i di n t các nư c ñang phát tri n ñã r t lo bu n t i h i ngh thư ng ñ nh WTO t i Seattle năm 1999 khi Hoa Kỳ và các nư c phát tri n khác ñã d a c t h kh i m u d ch toàn c u n u trong m t th i gian ng n h không c i thi n ñư c quy n l i cho công nhân và tình hình môi trư ng c a mình - m c d u nh ng thông ñi p ñó ch ng qua là m t th i trang chính tr do các nghi p ñoàn th thuy n Hoa Kỳ ñ ra ñ kêu g i gi m b t thương m i v i các nư c có m c lương công nhân còn th p. N u không có m c lương th p ñó thì các nư c ñang phát tri n không th bư c nh ng bư c ñ u tiên vào n c thang phát tri n, ñi u ki n tiên quy t cho phép h c i thi n tiêu chu n môi trư ng và ñ i s ng công nhân. Vì th nh ng ph n ng ch ng toàn c u hóa trong hàng ngũ nh ng trí th c phương Tây ñã và ñang m nh hơn nh ng ph n ng trong hàng ngũ công nhân các th trư ng m i n i. Nh ng công nhân ñó có th không thích nhi u ñi u thu c v toàn c u hóa, nhưng h có còn gi i pháp nào t t hơn không? Chưa ai bi t ñư c. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 219