Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 19

Chia sẻ: Sam Sara | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nếu có một lập luận chung xuyên suốt cuốn sách này thì đó là quan điểm toàn cầu hóa là tổng hòa của mọi điều và sự tương phản của chính những điều đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 19

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 tr em và ngư i già. Ngoài Iraq, các ông ñã áp ñ t tr ng ph t kinh t ñ i v i Cuba và nhi u nư c khác trên 35 năm nay. Công t viên Chính ph , trong ph n m ñ u và k t thúc c a b n án ñã g i tôi là m t "k kh ng b ." Vâng, tôi là m t k kh ng b , và tôi t hào v ñi u ñó. Và tôi ng h kh ng b khi mà ñi u ñó ch ng l i chính ph Hoa Kỳ và Israel, vì các ông còn t i t hơn nh ng k kh ng b ; các ông là ngư i ñã phát minh ra kh ng b và s d ng kh ng b hàng ngày. Các v là nh ng k sát nhân, d i trá và ñ o ñ c gi ." Chánh án Kevin Thomas Duffy ñã ñáp l i - t a như ñã ñòi h i Yousef hãy nu t l y nh ng cơn gi n c a h n: "Ramzi Yousef, anh t nh n là m t chi n binh H i giáo. Trong s nh ng ngư i b gi t hay b h i trong v n bom Trung tâm Thương m i Th gi i, anh không ch ra ñư c m t ai trong s h ñã ch ng l i anh hay ch ng l i s m nh c a anh. Anh không quan tâm, mi n là làm sao gi t và làm b thương càng nhi u ngư i càng t t. Ramzi Yousef, anh không ñáng là m t ngư i dương ng n c H i giáo. ð c Chúa c a anh là th n ch t. ð c Chúa c a anh không ph i là Thánh Allah... Anh không ph i là ngư i truy n giáo. ði u duy nh t anh mu n làm là gây ch t chóc. ð c chúa c a anh không ph i là Thánh Allah. Anh tôn th cái ch t và s phá ho i. Nh ng gì anh làm không ph i vì ñ c Allah; anh làm nh ng ñi u ñó ch ñ tho mãn cái tôi méo mó c a anh. Anh có th ñã khi n cho nh ng ngư i khác coi anh là m t ngư i lính, nhưng nh ng v t n công vào n n văn minh, mà nh có nó anh ñư c ñ ng ñây ñ ch u lu n t i, mang m c ñích lén lút và ñ gi t chóc nh ng ngư i dân hoàn toàn vô t i.. Ramzi Yousef ñ n ñ t nư c này làm ra v là m t ph n t H i giáo chính th ng, nhưng anh ch quan tâm r t ít hay không quan tâm ñ n H i giáo hay lòng tin c a dân H i giáo. Thay vào ñó, anh không ch p nh n Thánh Allah, mà ch p nh n th qu d v n anh ñã hóa thân vào. Và tôi ph i nói là trong thân xác c a qu d anh ñã có hành ñ ng ñúng nghĩa qu d ." ð i v i nh ng ngư i như Yousef thì li u có l i bào ch a nào dành cho h không? Th t lý tư ng n u có nh ng ni m tin cho r ng v i nh ng ñư ng l i văn hóa hay kinh t hay xã h i ñúng ñ n thì có th xóa ñi nh ng h n thù và gi n d trong nh ng l p ngư i c m th y b M hóa-toàn c u hóa ñè nén. Nh ng ngư i như Ramzi Yousef ñã ch u m t mát nhi u ho c có nh ng h n h c ñ n c c ñ . S thông c m hay nh ng chương trình xã h i s không c i hóa ñư c h . Bao gi cũng có nh ng ph n t c c ñoan như Yousef. Gi i pháp duy nh t là ph i cô l p nh ng k c c ñoan ñó ra kh i xã h i l n. Phương pháp duy nh t là giúp cho các xã h i trên th gi i và các thành viên c a chúng ñư c t n hư ng và chia s l i ích c a toàn c u hóa. Tôi s gi i trình vi c này trong nh ng chương cu i c a cu n sách. Tuy v y, chúng ta không nên có o tư ng. Nh ng k ñiên khùng ñư c trang b t i tân v n ñang t i t i và chúng ñ i di n cho nh ng ñe d a tr c ti p nh t nh m vào Hoa Kỳ và s n ñ nh c a toàn b h th ng. ði u ñó không có nghĩa Ramzi Yousef có th tr thành m t siêu cư ng. Không, không, không. ði u ñó có nghĩa là trong th gi i ngày nay có r t nhi u ngư i có th tr thành nh ng Ramzi Yousef. Chương 19 N u mu n g p ngư i, hãy b m s 1 N u có m t l p lu n chung xuyên su t cu n sách này thì ñó là quan ñi m tòan c u hóa là t ng hòa c a m i ñi u và nh ng s tương ph n c a chính nh ng ñi u ñó. Tòan c u hóa có th ti p s c vô h n nh ng cũng có th chèn ép con ngư i vô cùng. Toàn c u hóa có th phân b các cơ h i nhưng cũng khi n tràn lan s hoang mang. Toàn c u hóa th i ph ng nh ng con cá voi nhưng cũng khi n nh ng loài cá nh tr nên m nh m hơn. Nó b m c b n l i ñ ng sau nhanh chóng hơn, và ñu i k p b n s m hơn. Trong khi có kh năng ñ ng hóa v văn hóa, thì chính toàn c u hóa t o ñi u ki n cho dân chúng chia s nh ng b n s c cá nhân ñ c ñáo c a h ñ n nh ng mi n xa m t cách nhanh chóng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 243
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hơn. Nó khi n cho chúng ta ñu i theo chi c xe Luxus g p gáp hơn, và bu c chúng ta ph i níu gi nh ng cây Oliu c a chúng ta ch t ch hơn. Nó làm cho chúng ta ñi vào th gi i và khi n cho th gi i ñ n v i chúng ta v i t c ñ nhanh hơn bao gi h t. Như tôi ñã chúng minh, t thư ban ñ u, khi toàn c u hóa tr thành m t h th ng qu c t , các qu c gia và c ng ñ ng ñã b gi ng co gi a c m giác b cu n hút vào nh ng l i ích do nó mang l i và c m giác b vùi d p b i nh ng ñ c ñi m tiêu c c c a nó. Cho ñ n nay, gi a các cơn thăng tr m ng h và ch ng ñ i, toàn c u hóa ñã ñ nh hình trong t t c các nư c l n và phát tri n, sau khi h k t n i vào h th ng. Không nư c nào cho th y s ch ng ñ i toàn c u hóa ñã bao gi thành công và lên n m quy n bính, hay tr nên ph bi n ñ n m c có th làm t n h i ñ n toàn b h th ng - không như hi n tư ng ñ qu c Áo-Hung trư c Chi n tranh th gi i th nh t, hay nư c ð c trư c Chi n tranh th gi i th hai. Toàn c u hóa có mãi mãi như v y không? Toàn c u hóa là ñi u không th ñ o ngư c? Tôi có c m giác r ng toàn c u hóa "g n như" là không th ñ o ngư c. Vì sao tôi nói "g n như" mà không kh ng ñ nh ch c ch n? R t khó có th ñ o ngư c ñư c toàn c u hóa vì nó mang trong mình nh ng hoài bão l n lao c a nhân lo i - mong mu n có cu c s ng t t ñ p hơn - và nh ng công ngh hùng m nh h i nh p chúng ta ngày ñêm, d u cho chúng ta có ưa thích th hay không. Trên lý thuy t thì nh ng hoài bão và nh ng công ngh ñó có th b d p b , nhưng làm như th ta s ph i xây tư ng rào cao hơn và v ng chãi hơn, như v y ta s ph i tr giá ñ t cho s phát tri n c a xã h i. Tôi không nghĩ ñi u ñó s x y ra nh ng ñó là ñi u có kh năng x y ra. Có kh năng r ng n u toàn c u hóa tr nên h n lo n, làm phưong h i không nh ng ñ n thi u s mà c ña s dân chúng các nư c l n, thì khi ñó toàn c u hóa s b d p b . Vì sao có kh năng như v y? Vì ngày nay ñe d a l n nh t nh m vào toàn c u hóa chính b t ngu n t b n thân nó. H th ng này cũng mang trong mình nh ng ti m năng ñ t phá h y b n thân. Nó mang trong mình nh ng nhân t và ñ c tính mà n u chúng hoành hành thì toàn c u hóa s tr nên hung d , khi n cho s ñông dân chúng các nư c s c m th y b b t l c - h s ch ng l i ho c xây tư ng rào ñ xa lánh toàn c u hóa. Sau ñây là nh ng nguyên nhân tình tr ng ñó có th x y ra. Gian kh quá Khi sang Bangkok vào năm 1997,th i ñi m h n lo n c a kinh t Thái Lan, tôi ñã h i chuy n m t nhà ngo i giao ngư i M v h u qu c a kh ng ho ng ñ i v i ñ t nư c này ra sao. Chúng tôi bàn lu n v nh ng gì Thái Lan s ph i s m th c hi n ñ có th nâng c p h ñi u hành và nh ng ph n m m ñ h có th s m quay l i h i nh p v i toàn c u hóa. Nhà ngo i giao này ñưa ra m t b n li t kê. Khi ông ta nói xong, tôi nh n xét: "Ông có bi t không, chúng ta mu n Thái Lan trong 20 năm ph i th c hi n nh ng ñi u mà nư c M m t 200 m i hoàn thành." "Không, không," ông ta l c ñ u, nói v i tôi. Tôi nh n xét sai. Ông ta nói: "Chúng ta không mu n h ph i th c hi n nh ng ñi u ñó trong 20 năm... Chúng ta mu n h th c hi n nh ng ñi u ñó trong m t năm!" ði u hi n nhiên trong toàn c u hóa ngày nay là s c m nh và v th c a m t ñ t nư c tùy thu c m t ph n vào ch c năng phát tri n m t h ñi u hành và nh ng ph n m m ñ nh hư ng cho tăng trư ng. Nhưng ñi u gì s x y ra khi quá trình phát tri n nh ng cơ ch t do hóa th trư ng và m c chi c áo n t n m vàng... t t c tr nên quá gian kh v i quá nhi u nư c l n? D u cho các nhà chính tr và nh ng ngư i khác có th ch u ñ ng gian kh , th t lưng bu c b ng ñ ti n t i th gi i Disney, thì v n còn nh ng gi i h n mà h s ph i g p. Henry Kissinger m t l n ñã nói, lãnh ñ o chính tr "không th t n t i n u h ñóng vai trò nh ng ngư i l ng nghe ch th t nư c ngoài r i b t dân chúng ph i ch u ñ ng th t lưng bu c b ng trong th i gian quá lâu." Phát tri n ph n m m s ph i Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 244
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 m t th i gian, ñ nh hư ng ñ t nư c c a b n ñ k t n i v i B y Thú ði n T s ph i m t th i gian dài, và nhi u nư c hi n nay chưa có kh năng v chính tr và kinh t ñ làm nh ng vi c ñó. Có nh ng nư c trì tr v i lý do văn hóa. Thư ng thì văn hóa r t ch m thay ñ i. Phát tri n m t ñ i xe Lexus m i d dàng hơn nhi u so v i vi c thay ñ i các gi ng cây Oliu - vì có khi ph i m t hàng th h. N u ñánh d u s kh i ñ u c a h th ng toàn c u hóa ngày nay b t ñ u t khi b c tư ng Berlin s p ñ thì chúng ta có th nói toàn c u hóa nay ñã sang ñư c th p niên th hai. Trong th p niên ñ u c a toàn c u hóa, chúng ta ñã ch ng ki n nh ng gì x y ra khi nh ng nư c nh - Bosnia, Albania, Algeria, Serbia, Syria và nhi u nư c châu Phi - ñã không có kh năng quá ñ . Nhưng nh ng ñ t nư c ñó nh bé và y u t nên chưa th c s có tác ñ ng tiêu c c ñ n toàn c u hóa; toàn c u hóa có th xây bao quanh h m t b c tư ng l a ñ tránh xung ñ ng. Tuy nhiên khi sang th p niên th hai chúng ta v p ph i m t v n ñ nghiêm tr ng hơn: N u nh ng nư c l n như Nga, Trung Qu c và Nh t B n - chưa nói ñ n Indonesia, Brazil, hay m t s thành viên c a Liên minh chây Âu - không th quá ñ vào toàn c u hóa? ði u gì s x y ra n u h c m th y chi c áo n t quá ch t, không th m c v a, hay nh ng xã h i c a h không th ch u nh ng thay ñ i v văn hóa, chính tr và kinh t nh m có th ñi ñ n m t ch nghĩa tư b n sòng ph ng và tàn nh n, nơi mà nh ng công ty làm ăn y u kém s b th i ñi, không cho phép h i s c. Ba trào lưu dân ch hóa ñã khi n cho s s p ñ c a Liên Xô và s thay ñ i kinh t c a Trung Qu c di n ra. Chúng ñã khi n cho s s p ñ c a các chính th tham nhũng Albania và Indonesia di n ra. Chúng ñã khi n di n ra s s p ñ c a n n kinh t l t léo và b o h c a Nh t B n. Nhưng nh ng ñi u ñó không có nghĩa là chúng s ch c ch n thành công trong h th ng toàn c u hóa. Hãy xem xét ba qu c gia quan tr ng nh t ngày nay: Nga, Trung Qu c và Nh t B n. N u xem xét k lư ng b n s th y ñi u gì? ði u tôi nhìn th y ñó là ba qu c gia l n và hùng m nh, trông gi ng như nh ng ñô v t h ng cân cao, b p th t cu n cu n, ch u trách nhi m bơm máu cho nh ng b p th t công nghi p - hi n ñang b t c ngh n, máu b bơm xu ng chân quá nhi u nhưng l i thi u ñ u và nh ng ph n khác trên thân th . Nư c Nga c n ph i ñư c thay máu hoàn toàn. Trung Qu c c n ph i ñư c gi i ph u tim. Và Nh t B n c n m t s bi t dư c ñ có th gi m thành ph n cholesterol (Pháp, ð c và nh ng nư c khác Tây Âu chưa c n ñ n nh ng li u pháp m nh như v y, nhưng h c n ph i áp d ng các ch ñ ăn kiêng, gi m m , n u mu n m c lên thân th chi c áo n t mang tên Liên hi p Ti n t châu Âu. Ch ñ ăn kiêng ñó thư ng gây ñau ñ n và s ñòi h i ph i thay ñ i trong l i s ng - chính vì th Liên hi p Ti n t và ñ ng ti n chung châu Âu s r t khó có th ñư c duy trì trên phương di n chính tr , khó hơn là m i ngư i v n nghĩ.) Tôi là ngư i l n lên trong th i ñ i mà nh ng ñe d a l n nh m vào M là t s c m nh quân s c a Nga và Trung Qu c, và s c m nh kinh t Nh t B n. Tôi ng r ng hai cô con gái c a tôi, gi ñây ñã 12 và 15, s l n lên trong m t th gi i mà ñe d a l n nh t nh m vào Hoa Kỳ, và s y u kém v quân s c a Nga và Trung Qu c, và s y u kém v kinh t c a Nh t B n. ði u ch nh ñ h i nh p toàn c u hóa s là quá trình c c kỳ khó khăn ñ i v i ba nư c này. Ba ñ t nư c khác nhau, thách th c dành cho h khác nhau, nhưng th c ra chúng không khác bi t nhi u như m c b n nghĩ. Nh t B n M t ñi u bí m t: Kinh t Nh t B n mang nhi u ñ c tính c ng s n hơn tư b n. Walt Mossberg, bình lu n viên v công ngh cho t T p chí Ph Wall hay nói, "Nh t B n là ñ t nư c c ng s n thành công nh t th gi i." Th t ra, ñó là m t nơi mà ch nghĩa c ng s n th c s thành công. ðúng th . Trong Chi n tranh L nh, Nh t B n ch có m t ñ ng c m quy n, ð ng Dân Ch T do, LDP. Dư i s lãnh ñ o c a LDP, Nhà nư c ñư c ch ñ o b i m t cơ ch chuyên chính, m t cơ c u quan liêu Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 245
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 cao c p tương t như Trung Qu c và Nga. Nh ng v quan liêu ñó thư ng quy t ñ nh vi c phân b tài nguyên c a ñ t nư c. Truy n thông Nh t B n thư ng d b o, và ñư c ch ñ o ch a Chính ph tuy không tr c ti p n m dư i quy n ki m soát c a Chính ph . Nh t B n có dân s cũng r t tuân ph c ch ñ , nh ng ai không tuân ph c thư ng ph i tr giá ñ t. Nh ng ngư i không tuân ph c không b giam vào tr i kh sai, nhưng thư ng b chuy n ñ n nh ng vùng t a như Siberia c a ngư i Nh t. Nh t B n, nh ng k b t ph c thư ng b ch p mũ là "Madogiwazoku," t m d ch là "Nh ng ñám ñông nhìn qua c a s ," vì h thư ng b b t ph i ng i nh ng chi c bàn trong s làm nhìn ra c a s , và thư ng b h t h i. Dân s tuân ph c Nh t B n thư ng s n sàng làm thêm gi ñ ñ i l y m c s ng ñư c c i thi n, biên ch c ñ i và s n ñ nh nh t ñ nh trong cu c s ng. Nh t B n có m t chương trình b t bu c m i ngư i ph i ti t ki m trong ñó dân chúng và các công ty b b t bu c ph i gom ti n và ñ u tư và tránh tiêu pha. N u ch nghĩa c ng s n Liên Xô ph n ñ u b ng m t n a Nh t B n, thì Liên Xô s không ch u thua trong Chi n tranh L nh. Nói ñi thì ph i nói l i. Kinh t Nh t B n mang ñ c tính th trư ng t do rõ r t. M t ph n ba kinh t Nh t ngày nay ñư c ñóng góp t các công ty công ngh hi n ñ i, c nh tranh toàn c u, như Sony, Mitsubishi, Canon và Lexus. ðó là nh ng công ty trong s nh ng công ty t t nh t trên th gi i và chúng ñã ñem l i nh ng kho n v n l n cho ñ t nư c. Nh ng kho n ti t ki m ñó ñã b o v cho hai ph n kia c a kinh t Nh t - mang tính c ng s n, g m nh ng hãng xư ng to xác, trì tr , t n t i nhi u năm nh có nh ng hàng rào b o h m u d ch do chính quy n m t ñ ng d ng lên. Nh t B n ñã t p trung ñư c nh ng kho n ti t ki m trong th i Chi n tranh L nh ñ n m c nó t n t i trong th p niên toàn c u hóa th nh t mà không b suy y u - m c dù b trì tr n ng n t năm 1992. Ngư c l i, Hàn Qu c, theo ñi n hình Nh t B n, nhưng l i không có d i dào nh ng kho n ti t ki m như c a Nh t. H u qu là Hàn Qu c ph i ch u nhi u ñau ñ n hơn trong quá trình t ñi u ch nh c a nư c này v i th i h n r t eo h p. R t cu c, n u gi i quy t ñi s trì tr kéo dài, thì khu v c c ng s n trong kinh t Nh t s ph i ch "tư nhân hóa" gi ng như trong trư ng h p c a Nga và Trung Qu c. Các hãng xư ng và ngân hàng làm ăn thi u hi u qu c a Nh t B n s ph i b mang ra x b n và v n li ng t n ñ ng c a chúng ph i ñư c chuy n cho các cơ s năng ñ ng và hi u qu hơn. ðó là nh ng hi n tư ng ñã b t ñ u gây r i lo n trong xã h i Nh t. Hoa Kỳ là m t xã h i trong ñó tiêu chu n văn hóa tương x ng v i tiêu chu n kinh doanh phù h p v i toàn c u hóa - c hai ñ u mang tính linh ñ ng và minh b ch. Nh t B n không có s tương x ng ñó. Nh t B n có m t th văn hóa ñ y r y nh ng bí m t và tăm t i và m t h th ng c ng nh c khuôn phép. Nh ng tiêu chu n văn hóa càng khác bi t v i tiêu chu n toàn c u hóa thì s ñi u ch nh và thích nghi toàn c u hóa càng tr nên gian kh hơn. Trong m t xã h i H i giáo, nh ng ngư i ph n kéo khăn trùm m t ñ ng tr n tránh th gi i. Nh t B n là m t ñ t nư c ñang cùng ñeo m t th khăn trùm che m t. Khó có th th y ñư c gi i khăn này c a Nh t B n, nhưng nó v n ñư c ñeo, khi n nư c Nh t tránh né th gi i. Tuy nhiên, l ch s c a Nh t B n cũng d y chúng ta r ng ñ t nư c này có kh năng thay ñ i và thích nghi v i các h th ng m i, nhưng ch làm ñi u ñó khi lên ñ n ñ nh ñi m c a kh ng h ang và ñ t nư c không còn cách nào khác. Tôi không nghi ng là Nh t B n s l i tr thành m t cư ng qu c kinh t ñáng g m, nhưng ñi u ñó ch x y ra sau khi có nh ng ñi u ch nh v văn hóa, chính tr và xã h i. Hãy xem xét m t t p t c c a Nh t B n: Thành viên ban qu n tr c a h u như tòan b các công ty Nh t ñư c niêm y t ngày nay - ngo i tr nh ng hãng công ngh cao, ñư c M hóa như Sony - bao g m nh ng giám ñ c m i và cũ c a hãng ñó, và c ñông h u như không tham gia gì vào các quy t ñ nh c a hãng. H u như không có lo i thành viên qu n tr ñ c l p ho c ñ n t bên ngoài. M t h th ng cha truy n con n i như v y không th nào ñem l i ñư c các thay ñ i nhanh chóng và nh ng s phá cũ xây m i ngõ h u cho phép Nh t B n theo k p t c ñ phát tri n trong th p niên t i. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 246
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Cơ ch ñó s ph i thay ñ i, và qu là ñã b t ñ u ph i ch p nh n ch u ñau ñ n. Khi tôi sang Tokyo ñ u năm 1999, ngư i b n c a tôi trong B Ngo i giao Nh t B n b t ñ u cu c trò chuy n v i tôi b ng câu: "Con trai tôi hôm trư c tuyên b [v i v tôi và tôi] r ng h n s tr thành m t qu n tr viên qu ñ u tư, nhưng h n không mu n làm vi c cho m t ngân hàng Nh t B n.H n mu n làm vi c cho m t ngân hàng qu c t . Nh ng cơ s mà th i chúng tôi còn tr r t mu n gia nh p, như các ngân hàng l n, nay ñang v v n ra. ðó là ñi u m i m . V tôi không hi u con trai nói gì. V y h n gi i thích v i m , "N u m mu n bi t con ñang mong mu n ñi u gì thì hãy xem phim này." Nói ño n con trai ñưa cho m cu n băng video b phim Ti n c a ngư i khác, nói v m t nhà tài chính ngư i New York ti p nh n [và v c d y] m t công ty ñang l n b i New England. V tôi v n còn lo l ng." M t ngư i b n Nh t B n khác làm vi c trong lĩnh v c tuy n d ng các qu n tr viên ñã cho tôi bi t là ch r t khó ki m ngư i Nh t sang làm cho các công ty M . Vì nh ng công ty c a M , không gi ng nh ng hãng xư ng c a Nh t, ñư c bi t ñ n nư c này qua danh ti ng "ba Ks - bao g m kitsui, "ñòi h i cao; kaiko," d ñu i nhân viên "khi nhân viên không làm ñư c vi c; và kyoso, "c nh tranh." Nhưng nư c Nh t ñang thay ñ i, và ngư i Nh t cũng ñang thay ñ i. B n tôi k r ng hi n nay ch s nói v i khách hàng r ng: "Th m chí n u n m trong biên ch su t ñ i c a m t công ty Nh t B n ngày nay, quý v cũng s m có ngày t nh gi c và nh n th y công ty c a b n b ngư i nư c ngoài mua l i, và b n ph i làm vi c cho ngư i nư c ngoài, vì v y li u mà vào m t công ty nư c ngoài ngay t bây gi r i tìm cách thích nghi v i nó." Trung Qu c Trung Qu c cũng s tr i qua m t quá trình ñi u ch nh gian kh - lý do không mang tính văn hóa mà là mang ñ c tính chính tr . Trung Qu c có ngh l c nhưng không có phương pháp. Sai l m l n nh t c a các nhà chi n lư c là ch h nghĩ r ng trung Qu c s t ñ ng th ng ti n v kinh t và quân s ñ n m t m c trong vòng 20 năm, có th tr thành ñ i th và m t siêu cư ng tương ñương v i Hoa Kỳ. Tôi không nghĩ v y. ð ng hi u sai ý tôi. Trong 20 năm, Trung Qu c có th tr thành m t cơ s kinh t và quân s có kh năng tranh ch p v i Hoa Kỳ - nhưng không có chuy n th ng ti n ñây. Trên con ñư ng c a Trung Qu c, h s ph i vư t qua m t con lươn gi m t c r t l n. Vào tháng giêng năm 2000, kho ng 40 ph n trăm c a n n kinh t Trung Qu c là ñóng góp c a nh ng ngành công nghi p và các ngân hàng qu c doanh, ph n nhi u trong s h ñã tr nên tham nhũng và kém hi u qu . Các duy nh t mà Trung Qu c có th chăm sóc hàng tri u công nhân trong khu v c ñó là tư nhân hóa, ñóng c a hay cho sáp nh p các cơ s y u kém, chuy n v n sang các cơ s làm ăn hi u qu . Và cách duy nh t mà Trung Qu c có th làm ñi u ñó, tránh ñư c n n th t nghi p tăng cao, là thu hút cho ñư c nh ng ngu n ñ u tư kh ng l t bên ngoài. Qu là Trung Qu c ñã thu hút ñư c m c ñ ñ u tư tr c ti p t nư c ngoài vài m t s xí nghi p nh t ñ nh, nhưng ñ ng n i t c a h chưa hoàn toàn có kh năng chuy n ñ i thành ngo i t , và hi n nay ñó không có m t th trư ng công trái và c phi u ñ ngư i nư c ngoài t do tham gia. Và Trung Qu c hi n có hi n tư ng tư b n câu k t làm n n lòng các nhà ñ u tư t bên ngoài. M t ví d v hi n tư ng tham nhũng ñư c ñưa ra ánh sáng vào tháng 10/1998 trong m t m u tin nói r ng trong t ng s 65 t ñô-la dành cho vi c mua lương th c c a nông dân t năm 1992 thì 25 t ñô-la, g n 40 ph n trăm, ñã "bi n m t." Theo t p chí Times (2/11/1998), ph n nhi u trong s ti n th t thoát ñó ñã ñư c các viên ch c chính ph s d ng vào vi c xây cao c, ñ u cơ tài chính và mua xe hơi và ñi n tho i di d ng. Khó khăn c a Trung Qu c là ch h không th hùn v n t B y Thú ði n T ñ ñ c i t o các doanh nghi p qu c doanh - chi m m t n a n n kinh t - n u h không nâng c p h ñi u Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 247
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hành t m c DOS 1.0 lên m c DOS 6.0, và n u h không cài ñ t các ph n m m pháp ch . Chính vì th mà b n không th k m t ñư ng th ng ñ ñánh d u Trung Qu c ngày nay phát tri n ñ n ngày Trung Qu c 20 năm sau, r i ñoán r ng nư c này s tr nên giàu hơn, có h th ng toàn tr giàu hơn. Nói như v y là sai l m. Trư c sau Trung Qu c s v p ph i nh ng gi i h n do chính h ñ t ra. B i vì nh ng gì hi n cho phép Trung Qu c t n t i ngày nay s khác ñi, s thay ñ i, m t khi nư c này h i nh p toàn di n vào toàn c u hóa. Bư c quá ñ c a Trung Qu c s không m y êm ñ p. Khi 1,2 t dân lao ñi v i t c ñ 80 d m/gi mà v p chư ng ng i, thì c th gi i s rung chuy n. Khi v p như v y, Trung Qu c t o ra m t hi m h a cho s n ñ nh trên th gi i - hi m h a không b t ngu n t s c m nh, mà b t ngu n t th y u. B i vì v p ph i nh ng th l c toàn c u hóa m i - ñòi h i m c a kinh t và chính tr - ñ ng th i ph i ñ m b o s th ng nh t ñ t nư c, duy trì tính chính ñ ng c a Chính ph , thì Chính ph Trung Qu c ch còn m t l i thoát: ch nghĩa dân t c - m t th cây ô liu già c i c a Trung Hoa. M t Trung Qu c dân t c ch nghĩa n u c m th y toàn c u hóa "gian kh quá" thì có th làm n y sinh m t ñe d a th c s ñ i v i toàn b h th ng. Nư c Nga ði u ñó cũng tương t trư ng h p nư c Nga, nhưng m c nghiêm tr ng hơn, vì xu t phát ñi m c a nư c Nga th p hơn Trung Qu c và Nh t B n nhi u. Ph i hi u r ng Nga v n ti p t c là m t nư c ñư c vũ trang toàn di n, v i vũ khí h t nhân. Nhưng gi ñây khi h i nh p vào h th ng toàn c u hóa, s y u kém, ch không ph i s c m nh c a Nga, ch c ch n s ñe d a s n ñ nh c a th gi i trong m t th i gian nh t ñ nh. Khi kinh t Nga tan ch y vào tháng 8/1998, nó ñã kh i phát m t căn b nh truy n nhi m tài chính ñã gây cho phương Tây: trong vòng m t tháng, m c thi t h i tương ñương v i m c ñ Nga gây ra trong 70 năm. Tuy v y m t s chính tr gia và phân tích gia ñ i ngo i ñã yêu m n Chi n tranh L nh ñ n m c h v n coi Nga không khác gì Liên Xô trư c kia, và h th ng qu c t ngày nay v n là m t d ng Chi n tranh L nh. Th t ñáng ng c nhiên khi nghĩ ñ n ð c Qu c xã, v n tuyên chi n ch ng c th gi i và t n di t sáu tri u ngư i Do Thái, nay sau hai th h ñã t c i t o tr thành m t nư c dân ch ñư c ñánh giá là năng ñ ng nh t th gi i. Nhưng nh ng chi n binh Chi n tranh L nh v n coi Nga là m t ñ t nư c không có kh năng thay ñ i và v n ti p t c là k thù c a Hoa Kỳ trên phương di n ñ a-chính tr . Không, chúng ta không nên ñ i x v i nư c Nga như ñ i v i Canada, ch vì h ñã t ch c ñư c m t vài cu c b u c . ðó là m t nư c l n, có b dày l ch s , và m t kho vũ khí h t nhân l n, và, gi ng các cư ng qu c khác, nó v n ti p t c c nh tranh v i Hoa Kỳ ñ giành nh hư ng. R t gi ng như nư c Pháp. Nư c Nga không còn là Liên Xô. Nga là m t qu c gia ñang ñ ng gi a nhi u ch ng ñư ng quá ñ thi u rõ ràng, nh ng bư c quá ñ di n ra trong m t môi trư ng qu c t r t khác. Nga có th thi u kh năng nâng c p h ñi u hành lên t i 1.0, chưa nói ñ n 6.0, nhưng cũng không có gì ñ nh trư c nư c này s không làm ñi u ñó. Cũng như ñ i v i Trung Qu c và Nh t B n, chúng ta s ñư c l i n u nư c Nga ñ t gót quá ñ - chúng ta không th quy t ñ nh, nhưng có th gây nh hư ng. Chúng ta không có kh năng ñơn phương ñích thân c i t nư c Nga nhưng có kh năng làm cho nó không b cô l p, nguy hi m và trái tính. Chính vì l ñó s m r ng kh i NATO là m t sai l m. Trong toàn c u hóa, nh ng v n d ñe d a nhi u nh t ñ n nư c M là nh ng v buôn bán ñ u ñ n h t nhân trên ch ñen, gi m thi u tên l a h t nhân chi n lư c, băng ho i môi trư ng, ki m ch các qu c gia b t tr như Iraq hay B c Tri u Tiên và nh ng vi rút tài chính. Hoa Kỳ s không th x lý ñư c nh ng v n ñ ñó n u thi u s h p tác c a m t nư c Nga n ñ nh và dân ch . Chính vì th nhi m v hàng ñ u c a nư c M là thu hút s h p tác c a Nga và làm b t c ñi u gì ñ có th c i thi n h th ng chính tr ñó - ch không ph i bành trư ng kh i NATO, vì làm như v y r t khó l y Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 248
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 lòng ñư c Moskva. ð u năm 1998, tôi ng i trong văn phòng c a Karel Kovonda, Th trư ng Ng ai giao C ng hoà Czech Prague. Khi hùng bi n gi ng gi i cho tôi vì sao NATO nên k t n p C ng hòa Czech, ông ta k cho tôi nh hư ng c a toàn c u hóa ñ i v i khu v c và b n thân nư c này. "Tôi t n hư ng b u không khí qu c t vùng này vì gi ñây Chi n tranh L nh ñã qua ñi và C ng hoàa Czech ñã m c a," Kovonda nói: "Cháu bé nhà tôi ñi nhà tr cùng v i con bé con ñ n t Hàn Qu c và nh ng cháu khác t Croatia và Bosnia. Tôi ñ n ti m góc ph mua rau qu tr ng Trung Qu c. Nhưng ñi u b t l i là hi n nay có m y th ng mafia ngư i Ucraina ñ n ng tòa nhà bên c nh. T t c di n ra trong khu ph c a tôi n m ngo i ô Prague. Và có nh ng s ng v c và khó ch u ñây vì m c ñ tăng nhanh chóng nh ng ngư i nư c ngoài ñ n s ng, làm vi c và buôn bán b t h p pháp nư c này - ngo i ô cũng như trong trung tâm th ñô. B n nhìn thâý c hai m t c a toàn c u hóa C ng hòa Czech ngày nay, và vì n m ngã ba ñư ng châu Âu, nư c chúng tôi là tr m d ng chân ñ u tiên c a dòng nhân l c di chuy n b t h p pháp t ðông sang Tây Âu, trong khi ñó biên gi i gi a chúng tôi và ð c [gi ñây ít m c a hơn] là ñ a bàn quan tr ng hơn trư c. Trên bàn c a tôi là báo cáo t i m t v các ho t ñ ng t i ph m qu c t cũng như trong nư c. Th i c ng s n trư c kia thì ch ng làm ñư c nh ng ñi u như v y. Khi c ng s n ñây thì phân n a th i gian b n t n cho vi c xin visa sang thăm nư c khác, gi ñây thì ch ng c n ph i có visa n a. Buôn l u linh ki n h t nhân và ngòi n , ñó là hi m h a. Chúng tôi b t ñư c nh ng k buôn ngòi n ñưa hàng t phía ðông sang phía Nam c a chúng tôi. ðó là nh ng nguy hi m mà dân chúng không hi u h t ñư c..." Tôi ch ng i g t gù, ch ng mu n h i r ng nh ng ngòi n ñó t ñâu ñ n và làm sao có th gi i quy t ñư c chuy n ñó b ng vi c m r ng kh i NATO khi n cho nư c Nga thêm xa lánh. Nga, Trung Qu c và Nh t B n, có nh ng lãnh ñ o lên t th i Chi n tranh L nh ñang c g ng thúc ñ y bư c quá ñ vào toàn c u hóa, và trong nhi u trư ng h p, h thi u các d ng c ñ làm vi c ñó. M c dù ngư i Nga ñã h y b h th ng trung ương ch huy, ý th c h c ng s n và các chính y, h v n chưa xóa b ñư c văn hóa c ng s n và thay th văn hóa tư b n vào ñó. Qu th c Nga, Trung Qu c và Nh t B n, chúng ta v n ch ñ i ñi u mà Robert Hormats g i là "th h thiên niên k " - nh ng ngư i trư ng thành trong toàn c u hóa - lên n m quy n ñ t o nh ng bư c ngo t phát tri n. Hormats nói: "M i khi có ngư i h i tôi, làm sao có th t o ra thay ñ i chính tr nư c Nga?" "Tôi thư ng ñáp l i r ng ñó là m t quá trình kéo dài chín tháng... và sau ñó là 21 năm. Nư c Nga ñang quãng gi a giai ño n này." Nh ng gì ñang x y ra th i hi n t i, trong khi chúng ta ch ñ i th h m i, ñang khi n chúng ta lo l ng. Lúc trư c tôi có so sánh gi a công ty và ñ t nư c. Có khá nhi u ñi m tương ñ ng. Nhưng có m t ñi u mà ñ t nư c không bao gi gi ng như công ty. Công ty có th lên, xu ng và bi n m t. ð t nư c có th lên, xu ng, nhưng bao gi cũng còn ñó. Chúng còn ñó và b thua thi t què qu t. Nhưng hãy tư ng tư ng IBM b phá s n nhưng v n n m ng n ngang trên th trư ng: các giám ñ c và nhân viên th t nghi p, thi u lương, ñi l i l a ñ o nh ng khách hàng cũ ñ ng th i gi trò ném ñá phá phách nh ng công ty khác v n là ñ ch th c a h . M t lý do khi n cho toàn c u hóa th i kỳ trư c 1914 b ñ v thành Chi n tranh th gi i th nh t, là hành vi c a ð ch Áo-Hung, m t nhân t ch ch t trong cán cân l c lư ng châu Âu. ð ch này ñã ph i ch u ñ ng trong m t th i gian dài s băng ho i quy n l c c a nó, xói mòn quy n l c t m c ch m lên ñ n m c nhanh chóng vào giai ño n 1909-1914. ð ch này lúc ñó c m th y h b ra rìa cu c ñua gi a các cư ng qu c v kinh t , chính tr và quân s . Thay vì im l ng ch u s t i nh c, nó ñã ng x như m t tay c b c có vũ trang trong m t canh b c mà h n bi t s không th ng ñư c. H n ñ p ñ bàn và n súng. Trong trư ng h p c a Áo-Hung, h ñã liên k t v i ð c ñ h y di t Serbia trong m t cu c chi n khu v c, hi u r ng t ñó s làm bùng n cu c chi n l n hơn v i nư c Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 249
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Nga. N u Serbia, Albania và Algeria cùng h p l c gây r i thì m i th s lo n, nhưng nó s không nh hư ng ñ n toàn b h th ng. Nhưng ñi u chúng ta không th lư ng ñư c ñó là h u qu s ra sao n u nh ng nư c l n như Nga, Nh t hay Trung Qu c không ch p nh n toàn c u hóa trong khi kho vũ khí c a h v n còn ñ y. Robert A. Pastor, nhà khoa h c chính tr nh n xét trong cu n sách c a ông Chuy n ñi dài m t th k : Các cư ng qu c ñ nh hình th gi i, ñã nh n xét thách th c mà toàn c u hóa ngày nay ph i ñương ñ u trên th c t gi ng như thách th c mà h th ng Versailles g p ph i sau Chi n tranh th gi i th nh t: Làm th nào chúng ta h i nh p nh ng k thua cu c vào cùng ch n v i nh ng k th ng cu c? Hòa ư c Versailles làm vi c ñó r t t i và gây nhi u căm gi n - ñ n m c nó âm nh ng h t gi ng cho Chi n tranh th gi i th hai. Hòa ư c sau Chi n tranh th gi i th hai làm ñi u ñó r t gi i khi h i nh p hai nư c thua cu c ch ch t - ð c và Nh t B n - ñi u ñó khi n duy trì ñư c n ñ nh châu Âu và châu Á. Trong th gi i h u Chi n tranh L nh, câu h i s là: Làm th nào ñ h i nh p nh ng k thua cu c trong Chi n tranh L nh vào m t h th ng toàn c u hóa ñư c th trư ng t do ñi u ti t trong ñó g m các qu c gia h u như dân ch ? Pastor nói ñây là m t vi c ñ c bi t khó khăn vì n n hòa bình ngày nay r t khác v i th i gian sau Hòa ư c Versailles: chi n th ng c a các ñ ng minh phương Tây không ph i là không có ñi u ki n. Phương Tây ñã không chi m gi Nga và Trung Qu c, chính vì th không có nhi u kh năng tr c ti p ñ nh hư ng và gây nh hư ng toàn di n ñ i v i n n chính tr trong n i b các nư c ñó. Th c tr ng c a các nư c gi ñây hoàn toàn khác nhau. Tuy v y s n ñ nh c a toàn b h th ng ngày nay l i l thu c r t nhi u vào vi c h i nh p thành công c a các qu c gia như Nga và Trung Qu c. Y u t then ch t c a s n ñ nh qu c t , theo Pastor, là "nh ng k thách th c h th ng ph i hi u r ng ñi u quan tr ng ñ i v i h là b o t n cho ñư c h th ng, ch không ph i l t ñ nó." Gi ñây c n ph i nói cho nư c Nga và Trung Qu c hi u ñư c ñi u ñó. Nhưng n u s h i nh p tr nên quá khó khăn ñ i v i hai nư c này hay nh ng nư c khác? Li u nh ng qu c gia không th s n xu t ñư c các chíp vi tính có ñi gây r i không? ðây không ph i là v n ñ dành riêng cho các nư c ñang phát tri n hay các nư c thiêú k năng. ðó cũng là v n ñ c a c các nư c có kh năng s n xu t chip vi tính. Có m t v n ñ khác bên c nh v n ñ mang tên "gian kh quá": ñó là v n ñ "ñi nhanh qua." Nh p thay ñ i trong toàn c u hóa ngày nay nhanh l m, s ñòi h i ph i thành công ñ n r t s m, không ai còn có c m giác ñ ng v ng trên m t n n móng ch c ch n so v i cái th i mà cha m c a h ph i ch u ñ ng nh ng b c tư ng rào trên th gi i, th i ñó, v i m t t m th nghi p ñoàn và m t công vi c biên ch su t ñ i ñã ñư c hư ng m t s n ñ nh nh t ñ nh. Sau khi n b n th nh t c a cu n sách này ra ñ i, tôi ñã nh n ñư c m t b c thư ñ y c m ñ ng t m t ph n Roanoke, Illinois. B c thư bày t r t hùng bi n m t n i lo mà tôi thư ng ñư c nghe, mà tôi cũng r t khó tìm ñư c câu tr l i d dàng: ði u gì s x y ra n u t c ñ thay ñ i mà h th ng ngày nay ñòi h i, vư t quá kh năng c a cá nhân, công ty và ñ t nư c? N i dung b c thư ñó như sau: Ông Friedman thân m n, tôi hy v ng thư này ñ n ñư c tay ông và tôi hy v ng ông có th gi i ñáp cho tôi m t ñi u bí n. Tôi ñã d nhi u cu c nói chuy n c a ông, ñ y n tư ng, ñ n m c ñi mua cu n sách c a ông. Tôi ñ c nó nhi u l n nhưng v n không tìm ra l i gi i ñáp cho câu h i c a tôi: Tôi ñ ng vào ch nào trong cái th trư ng ngày nay? Ch ng tôi và tôi xưa nay c g ng t làm ăn nhưng không m y thành công. Năm 1984, tôi theo h c ñ i h c; ñó tôi ham thích, ti p thu t t c các môn h c mà tôi có kh năng chi tr , bao g m vi tính, kinh t , c ph n, doanh nghi p và k toán. Kinh t ñ a phương lúc ñó suy thoái n ng n , vì n u Caterpillar g p khó khăn thì m i ngư i cũng g p khó khăn. Vi c làm mà tôi tìm ñư c ñã không giúp gì ñư c tôi và ñ n m c tôi ph i ngh hưu. Trong th i gian ñó, ch ng tôi b t ñ u m d ch v vi tính t l p và l n ñ u tiên ñã ki m ra ti n. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 250
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Nhưng s xu t hi n c a lo i máy vi tính có giá th p hơn 1.000 ñô-la ñã khi n d ch v c a ch ng tôi thua thi t d n. Chúng tôi hi u t t c nh ng y u t thi t y u v kinh doanh, bao g m c Internet và vi tính nhưng v n không tìm ñư c ch ñ ng trong th trư ng toàn c u. Chúng tôi hi u khái ni m bán "như th nào" nhưng chúng tôi chưa bi t s bán "cái gì". Ví d , tôi có ñ công c ñ vi t m t ti u thuy t r t hay c a M , nhưng chúng tôi không có năng khi u... Khi nh ng nhà tri u phú gieo h t gi ng c a h vào th trư ng ch ng khoán, thì chúng tôi phá s n. Làm th nào ñ nh ng con ngư i bình thư ng tìm ñư c ch ñ ng trong th trư ng? Không ch riêng chúng tôi g p khó khăn ñó. Chúng tôi có r t nhi u b n bè cũng ñ ng c nh ng , băn khoăn r ng ñi u gì ñã x y ra và s p t i s ñi ñ n ñâu. Có l xin ông gi i ñáp cho ñi u này vào l n sau. Ư c gì tôi có ñư c m t gi i ñáp gi n ñơn. Dư ng như ngày nào cũng xu t hi n bài v trên báo chí c nh báo nhân công và các s p c a h v vi c c t gi m biên ch , ñào t o k năng m i, sa th i k năng cũ, k t n i m ng, ch y nhanh hơn, linh ho t hơn, s n sàng lo i b nh ng gì cũ k và m i m , ñưa vào nh ng gì m i m hơn ñ theo k p nh p toàn c u hóa. ði u khó khăn là dư ng như h th ng m i có chu kỳ thay ñ i trong vòng sáu tháng, như th nhanh quá và khó khăn quá th m chí ñ i v i nh ng ngư i ñư c hu n luy n ñ y ñ , chưa nói ñ n nh ng ngư i không ñư c ñào t o. Dân chúng s ph n ng ra sao n u h c m th y toàn c u hóa quá gian kh , ch y quá nhanh trong m t giai ño n quá dài. K t n i ch t ch quá M t cách khác khi n cho toàn c u hóa ñe d a chính nó là khi h th ng này ñu c bôi trơn và k t n i quá ch t ch v i th gi i, khi n cho nh ng nhóm nh dân chúng - dù ñó là ngư i ñ u tư hay nh ng k ñư c trao quy n - có th có nh ng hành vi thái quá gây h a cho toàn b h th ng. N u g p nh ng ngân hàng ñ u tư trên ph Wall ngày nay, h s k cho b n v nh ng s ng s t h c m nh n ñư c trong th i gian các th trư ng tan ch y (tháng tám tháng chính năm 1998), khi th y h th ng th gi i ñư c k t n i ch t ch ra sao. Không m t mô hình tiên li u r i ro nào c a h - d a trên nh ng trư ng h p tương tác gi a ñ u tư và s ki n trong quá kh - d ñoán ñư c nh ng chu i ph n ng x y ra năm 1998. S vi c ñó ñã phá h ng khái ni m ña d ng hóa ñ phân tán r i ro. Các công ty cho r ng h ñã ña d ng hóa b ng cách ñ u tư qua nhi u công c , có m c ñáo h n khác nhau, dùng nhi u lo i ti n, thông qua nhi u hàng hóa vào nhi u nư c khác nhau... ñã nhanh chóng nh n th y r ng t t c các ho t ñ ng ñ u tư c a h n m trong m t dây chuy n ñư c ràng bu c ch t ch , và khi dây chuy n ñó ñ b thì các công ty ñó không tài nào thoát ra ñư c. M i m t xích trong dây chuy n ñó kéo theo các m t xích khác. Do toàn c u hóa mà chu i dây chuy n ñó ñư c n i dài, dài thêm, ngày m i ngaỳ, gi ng k t vào nhau ch t ch hơn. Và s th t phũ phàng là ch chúng ta v n chưa hi u ñư c s k t liên như v y s có l i gì, hay làm th nào ñ t b o v n u m t trong nh ng m t xích y u ñi r i ñ t ño n. Nh ng quan h tương tác ñó không ch xu t hi n trên th trư ng tài chính mà ñã xu t hi n trên màn vi tính trong d ng th c con b 2000. Các máy tính ñư c l p ráp v i h th ng ñ ng h - l ch k thu t s v i sáu ký t - 2 dành cho ngày, 2 dành cho tháng và... b n ñoán ñúng r i, 2 dành cho năm: v y lo i l ch này s ch m d t vào ngày 31/12/99. V y khi l ch này nh y sang ngày 1 tháng giêng năm 2000, thì thay vì l ch ghi là 01/01/2000, máy tính s hi n th 01/01/00 và hi u ñó là năm 1900. May thay v i nh ng s chu n b s m s a và mua s m máy tính m i, các công ty và ñ t nư c ñã gi i quy t ñư c th b Y2K ñó. Giao th a năm 2000, thay vì là m t cơn ác m ng, ñã tr thành m t s ki n cho chúng ta liên hoan. Chúng ta s ng qua ñư c n i ñe d a Y2K không có nghĩa là ñã b l i ñ ng sau nh ng khó khăn do s k t n i ch t ch gây ra. Hãy nghĩ v th c t sau ñây: Khi m t v n h t nhân x y ra trên t ng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 251
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 không, nó t o ra m t xung ñi n t trư ng c c l n. V y n u có m t k kh ng b hay m t qu c gia b t tr cho n m t h n h p h t nhân trên không ph n c a nư c M thì nó s làm ngưng tr và tan rã toàn b s máy tính trong nư c m c so v i Y2K thì Y2K ch là m t gi c m ng ñ p. Tim Weiner, trong cu n sách Séc kh ng c a anh v nh ng chương trình bí m t c a Chính ph M , gi i thích v hi n tư ng này: "M t ñ u ñ n h t nhân phát n trên không trung cách bang Omaha 300 d m s ngay l p t c phát ra xung ñi n t trư ng g m các sóng h t ñi n t ñánh g c toàn b nư c M t b bi n ñông sang tây. Toàn b các h th ng ñi n t , radio và t p h p các máy tính trong nư c s ch u m t hi n tư ng sét ñánh nhân lên m t tri u l n. M t xung ñi n lên t i 50 v n volt/m s ñư c chuy n qua toàn b các lư i ñi n. Hi n tư ng ñó ñư c phát hi n năm 1962, khi nư c M cho th ba ñ u ñ n h t nhân trên b u tr i Thái Bình Dương. M c dù v n cách ñ o Hawaii 800 d m trên không trung, ñã khi n cho ñèn ñư ng Oahu t t ng m và các lo i chuông báo ñ ng Honolulu rung m ĩ." Không gi ng như Y2K, ch n ñ ng c a xung ñi n t trư ng ñó, Weiner cho bi t, v n là ñi u mà các k sư g i là "m t n s thư ng th y" - m t n s mà ai cũng bi t nhưng không ai gi i ñáp ñư c. M t lý do n a khi n cho vi c k t n i ch t ch quá s gây khó khăn cho chúng ta. ðó là n u chúng ta b k t n i quá ch t ch thì nh ng quan h và hành vi xã h i c a chúng ta s b nh hư ng. M t hôm, ng i bên bàn làm vi c, nh n ñư c m t m u tin trên thông t n AP ñánh ñi t Israel. M u tin nói m t ngư i ñàn ông Israel "b c nh sát ch n l i trong khi lái xe trong th tr n Netanya, hai tay c m hai ñi n tho i di ñ ng ñ nói chuy n. Anh chàng này dùng khu u tay ñ gi tay lái, nh t báo Haaretz cho bi t. M t n c nh sát tình nguy n ñã ch n xe c a anh chàng này khi th y chi c xe Mitsubishi màu xám c a anh ta ch nh cho ng lái trên ñư ng." Tôi không th tìm ñư c m t ví d nào l t t hay hơn v s k t n i thái quá c a anh chàng ngư i Israel ñó, hai ñi n tho i di ñ ng g n vào hai bên tai, khu u tay tì lên tay lái xe hơi. ðây là m t th vi rút trong các nư c phát tri n. ðó là s ph n khích trong xã h i khi vi n thông ñư c k t h p v i "Evernet" - công ngh cho phép m i ngư i lên m ng m i nơi m i lúc, truy c p Internet b ng ñ ng h , ñi n tho i di ñ ng, xe hơi, lò nư ng bánh mì hay máy nghe nh c walkman. Lo i vi rút sinh ra t s k t n i quá m c hi n ñang tràn lan hàng ngày và hi n chưa có cách nào ch a tr . M t hôm ñang ng i v i con gái trong m t ti m ăn d o mùa hè năm 1999 tôi trông th y hai gia ñình ng i hai bên bàn c a tôi. Hai ông b c a nh ng gia ñình ñó nói chuy n trên ñi n tho i to ti ng như ñang ng i trong văn phòng c a h v y. Lúc ñó tôi ch mu n hét lên, "Này, tôi ñang trong kỳ ngh phép. Tôi c ch y tr n kh i công vi c và không mu n vào ng i trong văn phòng c a các v . Tôi không mu n nghe v nh ng tr c tr c trong công vi c c a các v . T t ñi n tho i ñi!" Tháng 10 năm 1999, tôi Chicago, tham d l c t bao quy ñ u, m t t c l Do Thái, cho cháu c a h c a tôi. Hôm ñó ngay trư c lúc ngư i giáo sĩ Do Thái s p làm l , thì m t chi c ñi n tho i di ñ ng reo chuông. Chúng tôi nhìn xung quanh xem ai là th ph m phá r i giây phút thiêng liêng này. Nhưng hóa ra th ph m chính là v giáo sĩ n . Ông ta b dao xu ng và lôi trong túi ra chi c ñi n tho i di ñ ng ñang reo chuông. Và tôi càng th y mình có cái l i ph n ng trư c nh ng ngư i có ñi n tho i di ñ ng gi ng nhưng cái l i tôi ph n ng v i lo i ngư i hút xì gà trong ti m ăn - gi n d . Tôi tha thi t mong ñ n m t ngày mà các ti m ăn cho d ng tư ng cách âm. "Quý v có ñi n tho i di ñ ng hay không?" ngư i h u s h i th c khách trư c khi x p ch cho h . Tôi cũng tha thi t mong m t ngày nào ñó hãng Motorola cho ra m t s n ph m cho phép b n gây nhi u ch n t t c các ñi n tho i di ñ ng xung quanh b n, d dàng như b m ñi u khi n t xa ñ m garage v y. Zap! không còn nh ng ti ng chuông ñi n tho i trong bán kính ba ch c bư c chân. Xin l i. Không có gì ph i ng c nhiên khi s k t n i quá m c ñang tr thành con vi rút trong th i ñ i Internet. Vì khi Internet và toàn c u hóa giúp c t ng n th i gian và c ly, giúp ñ c l c cho công vi c làm ăn, thì chúng cũng làm cho ngư i ta s s cô ñ c. Báo The New Yorker có l n ñã miêu t ñi u ñó b ng m t tranh bi m Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 252
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 h a. Tranh v m t ngư i ñàn ông ñưa tình nhân t ti m ăn quay v c a căn h chung cư c a cô này. Cô này n m ch t tay anh ta và nói, "Em r t mu n m i anh vào nhà, anh Howard, nhưng th trư ng ch ng khoán H ng Kông s m c a giao d ch trong mư i phút n a." Th i gian và kho ng cách cho phép chúng ta có nh ng vùng ñ m trong cu c s ng, nhưng khi b n xóa b chúng, b n s không còn không gian cho riêng b n. Nhi u giáo sĩ Do Thái giáo ñã vi t thư cho tôi nói h tin và hy v ng r ng nh có s k t n i ch t ch mà con ngư i ta nay tr nên quý tr ng ngày ngh Sabbath hơn. Hình nh m t ngày ngh ngơi thanh th n, xa lánh nh ng ñi n tho i di ñ ng, nay tr nên có s c cám d m i. M t ngư i b n làm vi c trên ph Madison nói v i tôi r ng th i trư c khi có ñi n tho i di ñ ng và máy nh n tin, n u có ai ñó g i cho anh ta văn phòng và không g p anh, thì cô thư ký ch c n nói, "Allen ñi ra ngoài r i." Gi ñây khi g i ñ n văn phòng, n u cô thư ký nói là anh ta ñi ra ngoài thì khác s ñ ngh , "Vui lòng n i cho tôi vào máy di ñ ng c a anh ta hay hãy nh n tin cho anh ta ngay cho tôi." ði u ngư i ta mong ñ i gi ñây lúc nào cũng có th k t n i liên l c v i anh ta - không thoát ñư c. Gi ñây lúc nào b n cũng có m t và s n sàng. Và n u lúc nào cũng s n sàng thì b n s tr thành m t máy vi tính. B n s không ñư c ngưng ngh . Gi ñây có bao gi b n nghe có ngư i nói, "ð i tôi ng chút ñã?" Không còn th i gian hay không gian ñ có th ng ñ quên chuy n gì ñó ñi m t lúc. M t qu n tr viên ph Wall có l n ñã nh n xét v i tôi r ng có th i anh ta r t thích sang Nh t B n, sang ñó làm vi c c ngày r i t i ñ n s thư ng th c các ti m ăn r t ngon lành Tokyo. Nhưng gi ñây, v i s ti n b trong thông tin liên l c, anh ta v n ph i làm vi c c ngày, và ñ n lúc chu n b ñ n các ti m ăn sushi thì, t New York, máy fax, nh n tin và ñi n tho i di ñ ng thi nhau g i sang. "Trong năm năm qua, tôi không ra ñư c ñ n bên ngoài ñ ñi ăn ti m Tokyo," anh ta nói. "Gi ñây có khi tôi ph i làm vi c t i 19 ti ng m i ngày, m i khi sang ñó." Có l n tôi ph ng v n m t viên ch c qu c phòng cao c p ngư i Anh và ñư c nghe ông ta k , có l n ông ph i ñ t máy ñi n tho i di ñ ng vào băng chuy n X-quang sân bay r i quên không nh t lên. Năm phút sau ch y l i thì ngư i nhân viên an ninh sân bay nói có hai cu c g i ñ n ñi n tho i ñó, trong vòng năm phút. C hai cu c g i ñ u t m t viên ch c qu c phòng cao c p khác. "Cha này có th ñã phát ñ ng m t cu c chi n tranh n u h n tr l i không khéo," viên ch c này nói v ngư i nhân viên an ninh sân bay, ngư i nh t và tr l i ñi n tho i h ông ta. Tôi quên không h i viên ch c qu c phòng ñó r ng lúc ñó ông ta ñang ñi công vi c hay ñang ñi ngh , nhưng có l chính ông ta cũng không phân bi t ñư c s khác nhau c a hai vi c ñó. Khi chúng ta ñư c k t n i liên l c su t ngày ñêm thì ranh gi i gi a công vi c và ngh ngơi không còn n a. Nh ng b c cha m ñi làm s có thêm th i gian bên con cái. Trên lý thuy t thì ñi u ñó ñúng. Nhưng trong th c t thì nhi u khi ngày làm vi c s dài ra ch ng 19 ti ng ñ ng h . Tôi có m t ngư i b n làm công vi c c a chính ph v ngành pháp ch - ñ y s c ép. Anh ta nói thư ng hay ñư c v nhà s m và ñư c nhà vào ngày cu i tu n; v i ñi n tho i di ñ ng, anh ta có th tranh th làm vi c t i nhà và bên con gái nhi u hơn. M c dù ñi u ñó có nghĩa là c 20 phút ñ n 2 ti ng, anh ta l i ph i nói chuy n ñi n tho i. Nhưng anh ta nói như th cũng ch u ñư c. Nhưng cô con gái thì không ch p nh n ñi u ñó. Cháu bu n bã và ñã nói v i b , "B ơi, có l b c ñ n s còn hơn." Tôi ng h ý ki n c a cô con gái ñó, m c dù th nh tho ng tôi cũng m c cái t t gi ng b c a cháu. ðó m i là chuy n nh . Tr c tr c Y2K trên máy tính ch di n ra trong m t th i gian ng n. Nhưng con vi rút k t n i Y2K v m t xã h i s còn hoành hành trong chúng ta trong m t th i gian dài. Nói cho công b ng thì cũng có nh ng cái l i - giao ti p t t hơn v i hàng xóm láng gi ng và k t h p th i gian gi a công vi c và nhà c a h p lý hơn. Tóm l i nó liên quan t i s cân ñ i. N u cán cân nghiêng v s k t n i thái quá, n u con ngư i ta c m th y h th ng m i khó tiêu quá, thì h s n i xung. Con ngư i tr nên cô ñơn quá Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 253
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 M t trong nh ng ngh ch lý trong th gi i ngày càng ñư c k t n i là hi n tư ng chính cái th gi i này l i làm chúng ta càng tr nên cô ñơn hơn. B i vì càng k t n i vào h th ng thì chúng ta càng có ñi u ki n làm vi c m t mình, ñâu cũng ñư c: nhà riêng, nơi ngh mát, hay nh ng vùng châu Phi xa xôi. Càng n i m ng thì con ngư i càng tr nên t do hơn, ñ ho t ñ ng m t mình. M t ngư i b n c a tôi làm vi c cho m t hãng tư v n l n, và trong th i gian g n ñây khi có nh ng s sáp nh p toàn c u hóa, anh ta không còn văn phòng ñ làm vi c. Hãng này ñưa ra gi i pháp luân lưu nơi làm vi c: m i ngư i chia nhau s d ng bàn làm vi c, ai có vi c thì ngư i ñó dùng bàn. T t c các h sơ ñư c lưu tr trên m ng n i b và nhân viên làm vi c ñ n ñâu thì truy c p thông tin t m ng ñ n ñ y. Trên lý thuy t thì làm như th ñ y hi u qu nhưng ngư i b n tôi phàn nàn là công vi c c a anh ta gi ñây không còn h ng thú như trư c n a. "Kho ng 20 năm nay tôi ñã và ñang tư v n pháp lý cho m t hãng l n," anh b n này k . "Tôi chưa ñ n n i già, nhưng nh l i th i xưa (nh ng năm 80) n u g p ph i m t v n ñ nan gi i, b n s bư c ñ n cu i hàng lang nơi có bình nư c l c, g p ai ñó và nói, " Tôi có chuy n này khó gi i quy t liên quan t i công ty này. H mu n ñ y b t tài s n theo hư ng này. Nhưng có nh ng chi phí mà chúng ta c n tính cho k . Theo anh/ch , thì ph i làm gì bây gi ?" Và m t trong nh ng ñ ng nghi p c a b n s nói r ng cách ñây m t hai năm chúng ta ñã làm như th này th n , r i có ai ñó ñi ngang qua và nói, không, không h n như th , mà là th này. Và có th m t anh b n khác - Bill ch ng h n, là m t chuyên gia và s cho b n m t l i khuyên. B n t gi i quy t v n ñ nhưng thông qua nh ng bàn b c thân m t v i ñ ng nghi p. Gi ñây phân n a nhân viên như chúng tôi không có văn phòng ñ làm vi c. Tôi th m chí không có c bàn gh ñ ng i riêng. Chúng tôi chia nhau dùng chung các bàn làm vi c ñ ti t ki m di n tích văn phòng. Không còn bình nư c l c, không còn Bill lúc nào cũng có m t, vì gi ñây anh ta làm vi c t i nhà, nh có k thu t n i m ng ñi n tho i. Tôi tin r ng Bill gi ñây có cu c s ng t t hơn vì anh ta có th ng i nhà làm vi c. Và nh ng gi i ñáp cho các v n ñ h u h t ñư c ch a trong các máy tính, nhưng ñòi h i là b n ph i bi t cách tìm ra chúng. ði u khi n b n nh nh t là cái l i Bill nói năng, "Anh có th gi i quy t v n ñ này như th này, theo lý thuy t. Nhưng anh ph i c n th n ñi m này." ðó là nh ng ñi u mà b n không th tìm ñư c trên các trang tìm ki m. T t nhiên là b n có th email Bill ñ a ch "Bill.com" và anh ta s cho b n nh ng l i gi i, nhưng như th không th h ng thú như xưa." Vài tháng sau khi nói chuy n v i ngư i b n ñó, tôi th y m t qu ng cáo cho m t công ty ph n m m vi tính mang tên Office.com, có phương ch m: "Nhi u thông tin hơn m c thu th p ñư c trong l n ñi ñ n phòng u ng nư c." Tôi nghĩ, qu là ch ng có gì h ng thú trong chuy n ñó. Và th c t r i cũng ch ng có gì kh m khá hơn. C u th bóng chày hay bóng r r i s không ph i là nh ng tay làm ăn ñơn l - gi ñây ai ai cũng b xô ñ y t công vi c ch này sang công vi c ch khác, t nhóm này sang nhóm kia, công ty này sng công ty khác, m i ngư i tr thành th t do th i k thu t s . T i sao ñ n nông n i này? Nicholas G. Carr, biên t p viên c a báo Harvard Business Review, tóm lư c hi n tư ng trên trong s báo tháng 6/1999: "Mô hình v t ch c công nghi p cũ - nhóm ñông nhân viên làm vi c có ph i h p - v n dĩ ñ ng v ng trên th gi i [có tư ng rào]. Nhưng ngày nay, mô hình này không còn h p lý. Quá ñ t ñ và năng su t th p. ð cho công vi c ch y nhanh gi a các nhóm nh , t m th i, ñ nh ng nhóm ñó t t ch c và ph i h p ñáp ng nh ng kích thích c a th trư ng, ñã tr nên phương pháp mang tính hi u qu hơn nhi u... Trong n n kinh t m i, các công ty c n theo ñu i s uy n chuy n và linh ho t. Nhưng ñi u ñó ñ i v i b n thân các nhân viên thì có h p lý không?" Carr ñưa ra câu h i ñó khi lu n bàn v cu n sách mang tính khiêu khích c a nhà xã h i h c Richard Sennett, v nh ng ph n ng ph n y sinh t cung cách làm vi c ăn m nh và linh ho t nói trên. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 254
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Cu n sách có t a ñ S băng ho i v cá tính: Nh ng h u qu c a công vi c lên cá nhân trong ch nghĩa tư b n m i. Carr nh n xét: Linh ho t d n ñ n s thi u g n bó. M t công ty làm ăn linh ho t s ph i s n sàng lo i b các chi n lư c, s n ph m và nhân viên, và th m chí khách hàng c a mình ñ bư c vào m t th trư ng m i h a h n hơn ho c thích nghi v i cung cách làm ăn hi u qu và có l i hơn, gi ng như công ty c a anh b n tôi k trên. Nhưng xây d ng nh ng m i quan h và c ng ñ ng, bám gi l y cây ô liu - trang trí bàn làm vi c c a b n, g i nó là gia ñình khi b n xa nhà - là m t trong nh ng ñ c ñi m quan tr ng nh t c a con ngư i ta. Toàn c u hóa, m t nơi mà chúng ta thư ng xuyên b ñòi h i ph i phá v các quan h cũ, t nâng b n thân chúng ta, chú tr ng vào ng n h n và gi m c linh ho t... t t c ñi u ñó khi n chúng ta c m th y trôi n i và t m b . Nói theo l i c a Sennett, Carr cho r ng chúng ta ñang b d n t i c nh "không rõ chúng ta là ai và ph i làm gì. T u trung, ñi u ñó làm xói mòn n n móng xã h i. Chúng ta không còn g n bó v i ngư i khác; chúng ta tham gia vào cùng "nhóm" v i h . Chúng ta không có b n bè; chúng ta ch còn nh ng ngư i quen. Chúng ta không còn là thành viên g n bó cùng ch u ñ ng và cùng xây d ng c ng ñ ng; chúng ta là nh ng ñi m nút trong nh ng m ng lư i luôn di chuy n... Nhưng m i khi t c i ti n thì chúng ta thư ng xóa ñi nh ng ý nghĩa và giá tr mà quá kh mang ñ n cho chúng ta. Thay vì c m giác là con ngư i th c v i nh ng g n bó và quan h , chúng ta ch còn nh ng c m giác b bóp méo, tr trêu. Chúng ta tr thành ngư i o." ði u ñáng s nh t có l , Sennett nói trong cu n sách, là k t qu c a ñi u mà chúng ta g i là "s ti n b ." Ông vi t: "ði u quái l trong cái s b t ñ nh ngày nay là nó t n t i nhưng không h a h n m t tai h a l n; nó tiêm nhi m vào các h at ñ ng hàng ngày c a ch nghĩa tư b n hung hãn. B t n ñ nh tr nên chuy n thư ng ngày." Schumpeter ñưa ra khái ni m v tính thương m i "t o ra m t lo i ngư i th p toàn. S xói mòn cá tính có l s là h u qu t t y u." T t nhiên cũng c n bi t là s linh ho t m t g c mà Sennett mô t , d u cho có khi n ngư i ta khi p s , cũng có th mang ý nghĩa gi i phóng. Và do hi n không còn nhi u tư ng rào ñ có th b o v công vi c c a b n, thì cũng không còn nhi u tư ng rào ñ b n có th nh y vào nh ng công vi c m i. Hơn n a, s linh ho t ngày nay cũng có nghĩa là tr ng ph t dành cho nh ng k th t b i không còn quá nghiêm tr ng như xưa. B n thân Carr nh n xét, "Tuy công vi c v a qua b n làm không khéo, thì có nhi u kh năng là công vi c s p t i s v a s c và h p v i tài năng c a b n hơn." Li u m i chúng ta có tìm ñư c m t n n t ng, m t bàn làm vi c, m t c a hi u, m t trang web, m t gia ñình ñ bám gi , tr ng lên ñó nh ng cây ô liu, hay chúng ta ñang trong thang máy di chuy n h t lên l i xu ng, không ng ng? Dân chúng có c m giác ra sao ñ i v i toàn c u hóa và li u h có n i lo n ch ng l i nó hay không, m t ph n s tùy thu c vào câu tr l i ñ i v i câu h i trên. Can thi p quá sâu và ñ i tư Mùa hè năm 1999 tôi ñ n Chicago và ng t i m t khách s n thu c m t công ty khách s n chu i. Bu i sáng, khi xu ng bơi b bơi khách s n, tôi c m theo chìa khóa phòng và ñút vào túi qu n bơi, và sau ñó ñã ñánh rơi chi c chìa khóa ñó trong b bơi. V y là tôi v n m c qu n bơi, ư t lư t thư c ñi ñ n bàn ti p tân và mư n m t chìa khóa khác ñ v phòng. "Xin cho xem m t lo i th ch ng minh cho dán nh?" nhân viên ti p tân nói. "Không ñư c," tôi nói. "ðang m c qu n bơi như th này! Làm sao tôi có th ch ng minh trên ngư i." "Không sao," nhân viên này nói. Ch này ñánh vài ch vào bàn phím máy tính và quay ra h i tôi, "Hai cô con gái c a ông năm nay bao nhiêu tu i?" Lúc ñó con gái tôi không ñi cùng v i tôi. Nhưng cách ñây m t năm, tôi có ñ n ng t i khách s n này cùng v i chúng. Tôi tr l i câu h i c a nhân viên ti p tân và ñư c nh n m t chìa khóa phòng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 255
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 m i. Nhưng tôi c m th y bu n. Tôi không kh i có c m giác: H bi t thêm ñi u gì v tôi và gia ñình và lưu gi trong cái máy tính ñó, và h s bán nh ng thông tin ñó cho ai? Vài tháng sau, tôi nh n ñư c m t lá thư c a m t ngư i b n cũ, Richard Day, ngư i tôi g p Beirut năm 1982 nhưng ñã m t liên l c. Richard là m t nhà tư v n s ng Dubai, và thư c a anh ta vi t ñ i ñ : Tôi tìm th y ñ a ch c a anh trong m t trang m ng tìm ngư i trên Internet. Tôi ng c nhiên khi th y n u tr 99 ñô-la thì tôi có th ki m tra m c kh tín c a anh bao g m tr giá c a toàn b tài s n c a anh. Tôi ñã không tra 99 ñô-la ñó. Nhưng tôi băn khoăn không hi u m i s s ñi ñ n ñâu. Con trai con gái c a b n s ki m tra l n nhau theo cái l i ñó, ñi u mà tôi v i b n n m mơ cũng không th y. ðó ch là kh i ñ u. ði u l hàng d u trong th i ñ i Internet là chúng ta ñ u ñư c k t n i nhưng không ai là lãnh ñ o. Internet là th gi i c a Orwell và trong ñó không có m t v . Nhưng thay cho m t v là m t lo t nh ng tay thám t nh . Hãy c n th n v i lũ này. Internet ñã trang b cho h - nh ng cá nhân, trang m ng, côngty và khách s n - ñ h có th t p h p r t nhi u thông tin n m ngoài t m ki m soát c a chính ph . Có ngư i s d ng thông tin ñó m t cách có trách nhi m; nhưng cũng có h ng khác r t vô trách nhi m. Nghiên c u năm 1999 c a Trung tâm Dân ch và Công ngh cho th y dư i 10 ph n trăm các trang web ch p hành quy t c v tôn tr ng ñ i tư t do OECD ñ t ra. Quy t c này vi t: không ai ñư c phép s dung nh ng thông tin cá nhân ñư c truy n trên Internet n u không ñư c s ch p thu n c a cá nhân ñó; có nhân có quy n s a nh ng thông tin sai và nh ng thông tin c a cá nhân h ph i ñư c b o v , không cho ngư i khác l i d ng. M t trong nh ng khía c nh tích c c c a toàn c u hóa là nó tăng cư ng tính minh b ch trong giao d ch tài chính. Các nư c và các công ty n u mu n k t n i v i B y Thú ði n T s ph i b c l cho th trư ng nh ng ñi u mà trư c kia h có th gi kín. Và khi ñ t nư c và công ty không còn nơi l n tránh thì các cá nhân cũng v y - không còn nơi n náu. M i cú ñi n tho i, hóa ñơn ñòi ti n, ñơn thu c, băng video b n thuê, s chuy n bay b n ñi l i, máy rút ti n... ñ u s n p thông s v giao d ch c a b n vaò h th ng c a b y thú, và không rõ m t ngày nào ñó chúng có th quay l i ñ làm h i b n thân b n. N u b n dan díu v i T ng th ng c a nư c M thì t c kh c s có m t công t viên ñ c bi t theo dõi các cu c ñi n tho i b n g i ñ n cho v t ng th ng và theo dõi nh ng chi c cà v t b n dùng th tín d ng mua cho ông ta. ðã bao gi b n vào trang m ng khiêu dâm mang tên "Hot Sex?" Xin nh cho: khi vào các trang m ng ngày nay, b n s t ñ ng ñư c g n cái g i là "cookie." Cookie tương t như m t d u tay ñi n t do nh ng trang web mà ñã ñã ñ n cài vào máy c a b n. Cookie cho bi t b n ñã ñ n ñâu, mua hàng ñâu và làm nh ng gì khi lên m ng, Khi m t ngư i nào ñó, m t ngư i bán hàng ch ng h n, t p trung nh ng d u tay ñó thì h có th hi u ñư c v thói quen, s thích c a b n và r i h s g i cho b n nh ng qu ng cáo tr c ti p cám d b n. Ch ng sao! B n nói. Nhưng hãy nghĩ v kh năng sau ñây: Năm 1998 tôi xem m t qu ng cáo thương m i v m t th g i là Chó Gi Nhà - m t lo i ph n m m cho phép b o v an ninh và cài mã s cho máy tính và trang web c a b n. Qu ng cáo cho th y m t ngư i nào ñó nhòm tr m qua màn c a s và m t gi ng nói c t lên: "Internet là c a s b n nhìn ra th gi i," nhưng cũng là c a s ñ ngư i ta "nhòm ngó b n." Hãy ñ phòng ñi u ñó b ng cách mua ph n m m Chó Gi Nhà; "Nó s không cho Internet lang thang vào ñ i tư c a b n." Vài tháng sau ñó tôi th y m t m u tin trên truy n hình ABC ñã gi i thích chính xác vì sao b n có l c n mua lo i ph n m m ñó. M u tin như sau: M t cu c kh o sát vào mùa hè năm 1998 cho th y "81 ph n trăm dân chúng tin r ng nh ng thông tin cá nhân, bao g m c m c chi tiêu tín d ng, b nh án và các h sơ tài chính c a h ñư c b o m t." M u tin này nói nh ng ti u bang như Texas ñã ñưa lên m ng nh ng h sơ v t i ph m. H sơ v t i ph m bang Texas cho phép ngư i ta ki m tra t i ph m n u ñánh tên riêng vào và tr 3,5 ñô-la/ tên. M t công ty có tr s nư c ngoài mang tên Public Data, ñóng Anguilla, Bristish West Indies, mua t ng lô các h sơ công và ñưa vào h th ng d li u trên m ng c a h và bán v i giá 3 xu ñô-la m t l n tìm ki m. Public Data m i khách, m t lo t các lo i tìm ki m, danh m c bao Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 256
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 g m h sơ ti n án, h sơ t i ph m c a các tòa án và danh sách ñăng ký b u c , h sơ lái xe v.v.. Còn nhi u ñi u t i t hơn. Tháng 12 năm 1998, báo USA Today cho biêt m t th máy tính c m tay ñang th nh hành có ch c năng lưu tr thông s , ñ a ch và ghi chép cá nhân " có th ñư c l p trình ñ m khóa xe hơi b ng cách sao chép các m t mã t các lo i chìa khóa t ñ ng ñi u khi n t xa, nhà s n xu t lo i máy tính này ñã xác nh n tin này. V i ph n m m m i, giá 369 ñô-la, Palm III có th ghi l i nh ng thông s ñ m xe hơi t c ly kho ng 3 mét." Cung cách chúng ta ng phó v i nh ng tay thám t nh ñang tr thành m t v n ñ chính tr . Có r t nhi u ý ki n. M t trong s ý ki n hay nh t là c a Giáo sư ngành lu t c a ð i h c Harvard Lawrence Lessig, trong cu c sách Lu t pháp, và nh ng ch tài khác v không gian ñi n toán. Lessig l p lu n r ng ngư i ta ñang ch u m t o tương là ñ c tính c a không gian ñi n toán hi n nay s t n t i mãi cho t i tương lai. Nó không th thay ñ i. Nó là nơi ñ ngư i ta khám phá ch không ñ nh hình. Nhưng không gian ñi n toán không ph i là s n ph m c a chúa tr i. Ki n trúc c a nó là do nh ng ngư i có chung m c ñích xây d ng nên, nh ng ngư i "ñã thi t k các ph n c ng trong không gian ñi n toán v i m c ñích chúng ta có ñư c toàn quy n hư ng t do và b o v ñư c ñ i tư," Lessig nói. C u trúc c a không gian ñi n toán ch u nhi u nh hư ng c a thương m i và chính ph , "hai th l c này hư ng l i vi c tìm bi t v nh ng ho t ñ ng c a con ngư i - bao gi , làm gì và ñâu." Lessig nói ti p, "V y thì không ph i ng u nhiên mà nh ng ki n trúc Internet khi n cho vi c thu th p thông tin cá nhân d dàng hơn. Chính ph thì mu n truy lùng m i ngư i, còn doanh nghi p thì mu n thu th p thông tin c a m i ngư i." Theo Lessig, chính ph không th n ñ nh lu t pháp v ñ i tư trên Internet vì h không th nào ki m soát ñư c Internet. Nhưng chính ph có th t o ñi u ki n cho dân chúng xây d ng nh ng h th ng l c l a và b o v trên Internet. "Gi s chính ph nói thông tin cá nhân chính là tài s n c a cá nhân b n và n u ai ñó mu n dùng thông tin ñó thì h ch có cách là ñàm phán v i b n thân b n," ông ta nói. "ði u ñó t o ñi u ki n cho các nhà thi t k trang web ñ ng ra giúp chúng ta ñàm phán v các thông tin cá nhân c a chúng ta - nh ng gì chúng ta mu n cho không, mu n bán hay mu n gi kín." Quy n b o v ñ i tư là giá tr c t lõi c a Hi n pháp. Li u có ph i chúng ta ñang bư c sang k nguyên mà quy n cá nhân ch ñư c tôn tr ng trên m t ñ t, trong khi có th b vi ph m trong không gian ñi n toán? Chánh án Louis Brandeis thư ng nói v s c n thi t ph i b o v "quy n c a con ngư i trong cõi riêng tư." Nhưng khi Internet tr thành trung tâm c a nh ng ho t ñ ng liên l c, giáo d c và làm ăn, nó làm n y sinh m t v n ñ sâu s c hơn: không ch quy n c a cõi riêng tư mà là quy n n thân - tránh ñư c chuy n b t c c ñ ng gì c a b n cũng b ghi l i vào nh ng máy tính ñâu ñó và thông tin ñó ñư c bán v i giá c 39 ñô-la. ðó là ch n chúng ta ñang ñ n, vì hi n nay ti n ñ trong ñó thông tin cá nhân c a chúng ta ñang ñư c t p trung trong các kho c a chính ph và gi i kinh doanh - ñang tăng nhanh ñ n m c chóng m t. "Ti n b trong ñi n toán cho ra m t hi u qu ñúp," Báo The Economist (1/5/1999) cho bi t, "không nh ng nó cho phép thu th p nh ng thông tin mà th i trư c không thu th p ñư c, mà nó khi n cho vi c lưu gi , phân tích và truy c p tr nên d dàng hơn - m t ñi u mà cho mãi ñ n g n ñây không ai làm n i. Và khi máy tính tr nên nh bé hơn, ch y nhanh hơn, r ti n hơn và n i m ng r ng rãi hơn thì chúng tr thành nh ng tay thám t m nh m hơn. N u hi n pháp không qu n lý n i Internet, n u dân chúng coi toàn c u hóa là s xâm ph m vào ñ i tư c a ngư i ta hơn là trang b cho ngư i ta ti n ra th gi i, n u h c m th y Internet lang thang vào b n thân h hơn là h lang thang trên Internet..., thì h s l i ñi d ng tư ng và rào c n. Quá b t công ñ i v i quá nhi u ngư i Julia Preston, phóng viên thư ng trú báo The New York Times Mexico City vào cu i nh ng năm Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 257
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 90 ñã k m t câu chuy n r t hay nói v s căng th ng gi a k th ng và ngư i thua trong s m nh toàn c u hóa nư c này. "ðó là ngày Lao ñ ng Qu c t năm 1996," Preston nh l i, "có m t cu c tu n hành l n Mexico City. ðó là năm ñ u tiên sau ngày th c hi n chương trình th t lưng bu c b ng c a chính ph và cu c bi u tình có s ngư i tham gia r t ñông, trong ñó có m t s thu c nghi p ñoàn, nh ng ngư i này ch ng l i chương trình liên k t gi a chính ph và nghi p ñoàn ñ tham gia bãi công. Tôi ñi trong s nh ng thành viên c a "Công ñoàn c a nhân viên các trư ng ñ i h c," nghi p ñoàn có l ch s dày d n v nh ng ho t ñ ng cánh t , h hô hét m ĩ l m. Lúc ñó h hô vang "Muera Ortiz" - nghĩa là gi t ch t ortiz, B trư ng Tài chính. H to ti ng và hi u chi n l m. ðang như v y thì ñi n tho i c a tôi réo, và chính B trư ng Tài chính Ortiz trong máy và mu n nói chuy n v i tôi. Tôi nói v i ông ta là khung c nh n ào quá, vì ñang gi a lúc bi u tình. Tôi bư c kh i ñám ñông ñ n bên m t tòa nhà cho ñ n, cũng vì mu n có th i gian chu n b ñ nói chuy n v i ông ta. Tôi nói v i ông ta, "Thưa B trư ng, tôi ph i nói r ng có r t nhi u ngư i ñây không ch p nh n nh ng chính sách kinh t c a ông." Ông ta dư ng như b t cư i và tôi nhanh chóng hi u r ng ông ta ch ng quan tâm gì chuy n ñó. Lý do ông ta g i cho tôi là ñ m ng cho vi c Mexico l n ñ u tiên ñã cho bán lo i công trái lo i 30 năm. ðó là l n ñ u tiên t năm [1995] khi ñ ng peso b m t giá h phát hành ñư c trái phi u dài h n trên th trư ng Wall, mà không c n s h tr c a Hoa Kỳ, và ngư i mua r t quan tâm. Và ông ta như th ñ y - sung sư ng bay cao như di u - trong khi nhi u ngư i bi u tình hô hào mu n gi t ch t ông ta." Ortiz có th ñư c s ng thêm m t ngày - và toàn c u hóa có th t n t i thêm m t ngày n u như có ñ dân chúng Mexico c m th y h ñư c hư ng chút ít l i ích t toàn c u hóa ñ ch u ñ ng thêm ñư c. H có th xu ng ñư ng ñ ph n ñ i m t chính sách hay ñòi h i m t ñi u gì ñó, nhưng nh ng ngư i công nhân Mexico ñã không gia nh p hàng ngũ c a Phó ch huy du kích Marcos và nh ng du kích quân Zapatista mong mu n tách Mexico ra kh i toàn c u hóa. ðúng hơn là h chưa làm ñi u ñó. Lý do chính là vì B y Thú ði n T và các siêu th tài chính, trong khi giày vò nh ng nư c như Mexico, thì cũng ñã nhanh chóng khen thư ng khi h làm ăn gi i - mua thêm hàng t Mexico và ñ u tư thêm vào nư c này ngay sau khi nu c này t ch c l i b máy kinh t c a mình. Tăng trư ng kinh t c a ñ t nư c chính là ñi u ñã cho phép nh ng ngư i như ông Ortiz cư i kh y khi nghe ngư i ta hô hào gi t, và có th nói v i các công nhân, "Cho phép tôi thêm chút th i gian và tôi h a v i các b n là m i s s yên n tr l i." Nhưng ñi u gì s x y ra n u cùng m t lúc Hoa Kỳ và Tây Âu ch u suy thoái, Nh t B n ti p t c trì tr , không ñ kh năng c u giúp nh ng cơ s lư i nhác c a h ? B y thú, thay vì khen thư ng Mexico, Brazil hay Hàn Qu c b ng cách mua công trái c a h , s an binh b t ñ ng. Thay vì thu mua t t c các hàng xu t kh u t các nư c ñang phát tri n, Hoa Kỳ và Tây Âu có th d ng lên các hàng rào b o h ch ng nh p kh u ñ c u vãn các th trư ng nhân l c c a chính h . Như th thì toàn c u hóa có t n t i ñư c không? Chúng ta chưa bi t ñư c, vì trong th p niên ñ u tiên, chúng ta chưa th y c nh này. Nhưng ñó là m t th thách th c s ñ i v i toàn b h th ng - làm th nào ñ t n t i khi có suy thoái trong c t lõi c a h th ng - và cho ñ n khi ñi u ñó x y ra thì chúng ta chưa th k t lu n là toàn c u hóa có b n v ng hay không. Quá phi nhân tính M t hôm tôi ñang lái xe trên ñư ng Beltway Washington, tôi nghe ñư c m t m u tin trên ñài WTOP. Tin ñ c bi t nói r ng n u g i ñ n m t công ty truy n hình cáp New York thì s có d ch v m i: "N u mu n nói chuy n tr c ti p v i ngư i, m i b n b m s 1." Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 258
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Tôi bao gi cũng b m 1. Bao gi cũng v y. Qu th c, m i khi nh n ñư c m t ch d n, "N u b n không có ñi n tho i b m s thì vui lòng gi máy và m t nhân viên s g p b n...," thì tôi bao gi cũng gi máy ch , cho dù tôi v n có lo i máy ñi n tho i b m s . Kh năng cho phép b m 1 chính là ñi u ki n thi t y u ñ ñ m b o cho toàn c u hóa thành công. Kh năng ñư c phép ch ñ nói chuy n tr c ti p v i nhân viên chính là y u t ñ m b o cho s thành công c a toàn c u hóa. Vì m t m c ñ b n ph3i gi ñư c c m giác r ng h th ng toàn c u hóa sinh ra là vì con ngư i, không vì máy móc; n u không thì toàn c u hóa s tr nên xa l quá. ði u gì s x y ra n u b n không còn ñư c phép b m 1. ði u gì s x y ra khi toàn c u hóa tr nên qua tiêu chu n hóa, quá phi nhân tính? Ted Century, anh r tôi là m t nhà sáng ch các thi t b y t , có m t xư ng nh trong h m nhà c a anh. Ted là d ng ngư i hi m có, có ñôi tay vàng, sáng ch r t nhi u d ng c tinh x o. Khi nói chuy n v i anh vào m t bi u chi u v giao d ch thương m i trên m ng, Internet và công ngh v tinh... vân vân, anh ta g t ñ u, tr m tư và nói, "V y thì giá tr cu c s ng n m ñâu trong ñó?" Ted và chi tôi sau ñó k m t câu chuy n mà h không d gì quên ñư c. "C m i mùa hè chúng tôi thư ng ñi t nhà Philadelphia xu ng vùng South Jersey ñ mua th c ph m, ñ c bi t lo i cà chua Jersey," Ted nói. "Cà chua to, m ng và hương v th t ngon. Có th gì ñó th t ñ c bi t trong ñ t pha cát vùng South Jersy giúp tr ng cà chua và ngô r t t t, chính vì th mà ti m Campbell's bao gi cũng mua cà chua ñó ñ ch bi n tron món xúp c a h . Nhưng ñi u hay ho trong ñ c tính c a lo i cà chua này là chúng không ñ lâu ñư c, cho nên không ai dám bán chúng ra ngoài th trư ng toàn c u. Cà chua này có nhi u hình thù khác nhau và bao gi cũng b n t n xâú xí. Nhưng chúng r t ngon. Chúng tôi thư ng ñ n th ng nh ng phiên ch c a nông gia vùng South Jersey ñ mua t ng n a cân m t. Mang chúng v làm món xà lách ho c s t, tôi có ngư i b n ăn s ng quá nhi u lo i cà này ñ n m c lư i c a anh ta ph ng r p. Ta thư ng quên r ng cà chua là m t lo i qu , nhưng khi ăn cà chua vùng South Jersey, b n nh l i ñi u ñó. Vâng vào mùa hè năm 1997, khi chúng tôi xu ng mua cà chua thì th y khó ki m quá. ð n năm sau, 1998, khi chúng tôi xu ng thì không th y lo i cà này n a. Bi n m t r i. Thay vào ñó ch nông gia ch có lo i cà ñ p ñ , cùng c , màu h ng và ăn nh t như n n. Và trong m t phiên ch , có m t ngư i m thùng l nh và cho chúng tôi xem lo i cà m i, anh này gi i thích lo i cà chua này cho phép b o qu n lâu hơn và chuy n ñi xa hơn. Cà chua qu nào cũng gi ng qu nào, không th y các v t n n a. Anh nói, "Khách hàng không ưa lo i có v t n . Trông chúng x u ñi." Nói ñ n ñây, ch Jane tôi góp chuy n: "T i t hơn là ngư i ta v n g i cái lo i cà công nghi p hóa ñó v i cái tên "cà chua Jersey." Nói cách khác, h ñã v t ñi gi ng cà cũ nhưng v n gi l i tên g i, m c cho lo i cà m i hình th c và mùi v không gi ng như xưa! Tôi c m th y r t bu n v ñi u này. Nó làm cho tôi c m th y mình m t ñi vĩnh vi n chút ít giá tr th c s trong cu c s ng. Tôi c m th y như tương lai là th . Nh ng ñi u ñ c ñáo trong cu c s ng nay b bi n thành ñ nh a nhân t o." ð n cu i cu c trò chuy n, ông anh r tôi nói, "Suy nghĩ ñ u tiên ñ n v i tôi sau khi ñi mua cà chua v , khi không còn mua ñư c cà ñó n a, là lên Internet ñ tìm xem có còn ai tr ng lo i cà chua ñó không. Ch c ch n ph i có ngư i gi l i gi ng cà ñó." Suy ñoán c a Ted hóa ra r t chu n xác. n u còn có m t th trư ng cho lo i cà ñó, và n u h t gi ng c a chúng v n còn, n u có nh ng nông dân dùng Internet m m t trang web www.tomatoes.Jerseybeefsteak.com - m t tài kho n chuy n phát nhanh và m t chương m c tín d ng, thì có th dùng máy tính ñ ñ t mua gi ng c ñ c ñáo ñó t nhà c a b n. Tr ti n b ng th tín d ng, giao hàng t i nhà vào ngày hôm sau - tôi hy v ng như v y. Và tương lai c a toàn c u hóa chính ph thu c vào kh năng ñó. Cung cách chúng ta t p cân ñ i gi a s tăng cư ng s c m nh và nhân tính c a toàn c u hóa, v i nh ng y u t phi nhân tính và gây h i, cũng c a toàn c u hóa, s quy t ñ nh cho tương lai nó s b Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 259