Chiêm bái và giải thiêng qua hình tượng Nguyễn Trãi trong tiểu thuyết Vạn Xuân của Yveline Feray

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL<br /> ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY<br /> Số 62 (02/2019) No. 62 (02/2019)<br /> Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: https://tapchikhoahoc.sgu.edu.vn<br /> <br /> <br /> CHIÊM BÁI VÀ GIẢI THIÊNG QUA HÌNH TƯỢNG NGUYỄN TRÃI<br /> TRONG TIỂU THUYẾT VẠN XUÂN CỦA YVELINE FERAY<br /> Prayers and normalization through Nguyen Trai image<br /> in Van Xuan novel written by Yveline Feray<br /> <br /> ThS. Trần Thị Nhật<br /> Trường Đại học Sài Gòn<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Chiêm bái và giải thiêng là hai xu hướng xây dựng thành công hình tượng Nguyễn Trãi trong tiểu thuyết<br /> Vạn xuân của Yveline Féray. Vạn xuân hấp dẫn người đọc bởi sự kết hợp một cách hài hòa, nhuần<br /> nhuyễn giữa tư duy duy lí và hiện đại của phương Tây với lớp khói sương của tư duy huyền thoại nặng<br /> trĩu ưu tình của phương Đông trong xây dựng hình tượng người anh hùng.<br /> Từ khóa: Giải thiêng, huyền thoại, hình tượng, Nguyễn Trãi, Vạn xuân.<br /> Abstract<br /> Prayers and normalization are two trends that successfully depict the image of Nguyen Trai in the novel<br /> of Van Xuan by Yveline Féray. Van Xuan attracts readers due to the harmonious and flexible<br /> combination between the rational and modern thinking of the West with the legendary thought of the<br /> East in building a hero image.<br /> Keywords: Normalization, legend, imagine, Nguyen Trai, Van Xuan.<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề nhân vật anh hùng, lãnh tụ. Hướng thứ hai,<br /> Trong suốt một thời gian dài, nhiều nhà nếu nhà văn không cao tay dễ làm tầm<br /> tiểu thuyết lịch sử đều bước đi dưới cái bóng thường hóa biểu tượng lịch sử và xúc phạm<br /> của hiện thực. Theo đó, tiểu thuyết lịch sử niềm tin của người đọc. Trong tiểu thuyết<br /> đậm chất truyện kể mà nhạt chất hư cấu. Với lịch sử, chiêm bái luôn đi liền với giải thiêng.<br /> sự khởi đầu ngoạn mục của Búp sen xanh, Hai yếu tố này có quan hệ mật thiết, bổ trợ<br /> tiểu thuyết lịch sử sau 1975 đã từng bước cho nhau, vừa thể hiện tinh thần ngưỡng<br /> phát triển theo một thi pháp mới: hòa quyện vọng, ngợi ca, vừa có cái nhìn khách quan,<br /> giữa chiêm bái và giải thiêng, dung hòa hai đúng đắn, chân thật theo tinh thần nhân bản<br /> thứ cảm xúc đối lập nhau trong từng hình về con người. Thiên về một trong hai cảm<br /> tượng nghệ thuật. Chiêm bái dựa trên sự xúc đều dễ dẫn đến cái nhìn cực đoan, làm<br /> ngưỡng vọng và huyền thoại hóa. Giải thiêng giảm tính chân thực của sự đa dạng, nhiều<br /> dựa trên những tiêu chuẩn của đời thường. chiều như vốn có của hình tượng nghệ thuật.<br /> Hướng thứ nhất dễ biến tác phẩm thành minh Kết hợp được hai xu hướng trái ngược nhau<br /> họa chính sử, lí tưởng hóa, thần thánh hóa là một việc làm hết sức khó khăn của các nhà<br /> Email: tranthinhatsgu@gmail.com<br /> 19<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> văn. Thành công của Yveline Féray trong ông vẫn không nản chí. Ông gửi gắm<br /> Vạn Xuân chính là khắc họa được một hình những ước nguyện, những khát khao cháy<br /> tượng Nguyễn Trãi với sự kết hợp nhuần bỏng của mình vào công việc dạy dỗ người<br /> nhuyễn của cả hai mặt đối lập tưởng như có khả năng kế vị ngôi vương ngay từ tấm<br /> không thể dung hòa ở trên. bé. Mơ ước cao quý của Nguyễn Trãi cho<br /> 2. Nội dung đến tận hơi thở cuối cùng vẫn là “đem lại<br /> Ngay từ khi ra đời, Vạn xuân đã gây Vạn Xuân cho đất nước mãi mãi” và hi<br /> xôn xao dư luận và được giới nghiên cứu vọng “thầm kín ấy kiên vững như ngọn đèn<br /> phê bình trong nước quan tâm. Cuốn tiểu tận đáy đêm đen” [6; 878]. Khao khát cháy<br /> thuyết hấp dẫn người đọc một phần bởi sự bỏng về một quốc gia hưng thịnh của<br /> kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa tư duy Nguyễn Trãi còn được thể hiện ở tình cảm<br /> biện chứng, duy lí của phương Tây với lớp của ông đối với nhân dân. Khi mới đặt<br /> khói sương của tư duy huyền thoại nặng chân vào con đường hoạn lộ, ông đã từng<br /> trĩu ưu tình của phương Đông. Sự kết hợp phát biểu: “Chúng ta nên lưu tâm vào<br /> ấy đã tạo nên một hình tượng Nguyễn Trãi những nỗi khổ mà dân đen phải chịu. Làm<br /> với những biểu hiện của sự kì vĩ nhưng lại sao có công bằng được khi có những người<br /> rất đời thường. phải sống bằng cỏ, bằng đá khi người khác<br /> 2.1. Cảm hứng chiêm bái lại có đất đai trải dài tới tận chân trời, với<br /> Nét vẽ đầu tiên về Nguyễn Trãi là biết bao nô lệ, thừa thải lúa gạo” [6; 325].<br /> khát vọng một đất nước “vạn xuân”. Suốt Nguyễn Trãi rất lo lắng về sự cùng khốn<br /> thời gian sống cuộc đời tù hãm ở Đông của dân, yêu quý và có một niềm tin mãnh<br /> Quan để chờ thời, ông đã không ngừng liệt vào dân. Với ông, dân chính là cội<br /> “lùng sục quá khứ, bình luận hiện tại, tìm nguồn của mọi sức mạnh. Phát biểu của<br /> hiểu những lí do thất bại, đánh giá những ông đã chạm vào cái quan niệm cố hữu của<br /> tác nhân tạo nên chiến thắng” [6; 572]. giới quan lại, vua chúa: mọi thứ đều do vua<br /> Chính khát vọng đó đã đặt Nguyễn Trãi ban, bề tôi, dân chúng chỉ là kẻ hưởng lộc.<br /> vào tình thế buộc phải quan sát, đánh giá Vì vậy, họ có một nguyên cớ to lớn để thù<br /> và lựa chọn minh chủ: “Ông đã theo dõi, ghét ông. Cả cuộc đời của Nguyễn Trãi đã<br /> tìm hiểu không biết mệt mỏi những hành tận hiến cho một đất nước của nhân dân.<br /> động, những ứng xử của Lê Lợi trong một Ông không mang trong mình khát vọng<br /> thời gian dài chỉ với mục đích xem ông ấy công danh thông thường. Khát vọng đó<br /> có đúng là người có thể cùng mình hiện được cụ thể hóa bằng những phân tích thấu<br /> thực hóa ước vọng lớn lao với đất nước đáo về chế độ, những nhận định đúng đắn,<br /> hay không. Nguyễn Trãi nhận ra những ưu sâu sắc về thời thế. Cái chết của ông là<br /> thế, ưu điểm của Lê Lợi trong lần đầu biểu hiện sự bế tắc của khát vọng về một<br /> tương kiến nhưng ông cũng biết mình và Lê chính thể vị dân vượt trước thời đại. Tác<br /> Lợi không thể trở thành tri kỉ, nhưng vì phẩm một lần nữa khiến người đọc yêu<br /> hoài bão hưng quốc - yên dân ông đã tự mến, kính phục và đau xót cho Nguyễn<br /> nguyện tòng thuộc” [4, 34]. Ngay sau khi Trãi bởi người anh hùng đã dành trọn cả<br /> kháng Minh thắng lợi, ông đã phải cắn đời mình để chống lại những định chế<br /> răng vượt qua những tủi nhục khi bị Lê Lợi khinh dân của thể chế chính trị đương thời.<br /> dè chừng, xem nhẹ và cố tình lãng quên. Nét vẽ thứ hai, Nguyễn Trãi là một<br /> Khi những cố gắng hóa giải không thành, thiên tài hiếm có, văn võ song toàn.<br /> <br /> 20<br /> TRẦN THỊ NHẬT TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> Yveline cũng đã xây dựng thành công hình Thái Phúc - một nhân vật “có nét duyên<br /> tượng Nguyễn Trãi với những phẩm chất dáng của một phụ nữ kèm theo nét kiêu kì<br /> của một nhà chính trị kiệt xuất. Ông có của một chúa tể rừng xanh” [6; 834],<br /> quan điểm thân dân, vị dân rất tiến bộ. Nguyễn Trãi đã rất rạch ròi trong sự phân<br /> Những phát biểu của ông, dù trực tiếp biệt giữa cá nhân với đế chế. Ông sớm<br /> trước quần thần, đối thoại với người thân, nhận ra sự khác nhau rất lớn giữa những<br /> với tiền nhân, giáo huấn học trò (kể cả học con người có trí tuệ trác tuyệt như Thái<br /> trò là thiên tử), hay kí thác qua những soạn Phúc với đám tham tàn như Vương Thông,<br /> thảo về địa lí, âm nhạc thì nội dung nổi bật Liễu Thăng, Mã Kì, Phương Chính.v.v. Từ<br /> của nó vẫn thống nhất ở quan điểm vị dân. đó, một chiến thuật phân hóa, mưu phạt<br /> Điểm độc đáo siêu việt trong ý thức chính tâm công ra đời. Khối sức mạnh khổng lồ<br /> trị là ở chỗ, Nguyễn Trãi đã nhìn thấu tai của kẻ địch bị bong ra, nứt thành từng<br /> họa của các vương triều: tất cả những thảm mảng lớn và dần dần phân rã. Bên cạnh đó,<br /> kịch đều có căn nguyên là những khổ ải mà Nguyễn Trãi còn đanh thép tuyên bố<br /> dân đen phải chịu đựng. Vì thế, ông chủ “mệnh trời” trong ý chí giữ vững biên<br /> trương “phải nhổ hết gốc rễ tai họa đó là cương bờ cõi. Nó đã làm cho kẻ xâm lược<br /> nỗi bất hạnh tận cùng của dân đen” [6; dần nản chí trước quyết tâm giữ nước<br /> 325]. Đây là điểm khác biệt rất lớn của Vạn không gì lay chuyển được của người dân<br /> xuân so với các tác phẩm cùng thời viết về Việt. Ông chỉ ra rằng, người Trung Hoa đã<br /> Nguyễn Trãi như Hội thề (Nguyễn Quang ứng xử không đúng đạo người quân tử nên<br /> Thân), Vằng vặc Sao Khuê (Hoàng Công họ thật đáng thương vì tự biến mình thành<br /> Khanh).v.v. Bên cạnh những biểu hiện về nạn nhân chiến tranh bởi chính sự hiếu<br /> tư tưởng vượt trước thời đại, Nguyễn Trãi chiến của một số kẻ cầm đầu. Vừa mềm<br /> còn được Yveline khắc họa thành công ở dẻo vừa rắn rỏi, Nguyễn Trãi đã khiến Thái<br /> khía cạnh là một con người có khả năng, tư Phúc kinh ngạc: “Anh ta có cái khả năng<br /> tưởng và chiến lược ngoại giao hết sức tân đáng sợ là có thể dẫn dụ kẻ khác đến cái<br /> kì. Đó là cách thức “tác động đến trái tim anh ta muốn mà họ không hay biết. Mọi lời<br /> quân địch để chúng quy hàng” và “việc lẽ anh ta mang đầy tính đạo đức thích đáng<br /> tiêu diệt dục vọng xâm lược của kẻ thù còn có tác dụng cảm hóa tâm hồn kẻ thù địch<br /> quan trọng hơn chỉ lo tàn sát chúng nó” nhất đối với anh ta” [6;434].<br /> [6; 727,729]. Bằng sự thấu triệt lịch sử và Nét vẽ thứ ba, Nguyễn Trãi là sự kết<br /> đời sống nhân sinh, Nguyễn Trãi đã tạo tinh của trí tuệ, nhân cách và tâm hồn<br /> nên nghệ thuật ngoại giao“chiến trường Việt. Yveline đã phát hiện trong con người<br /> không tiếng súng”, hay nói cách khác là Nguyễn Trãi có sự kết hợp nhuần nhị của<br /> “chiến tranh trong hòa bình”, dùng ngòi văn hóa thanh lịch chốn kinh kì và văn hóa<br /> bút tâm công để góp phần làm nên chiến thôn dã bình dị của vùng quê bán sơn địa<br /> thắng 15 vạn quân Minh xâm lược, mở ra Côn Sơn. Ông hiện ra trên trang viết như<br /> một triều đại mới cho lịch sử nước nhà. một hình mẫu văn hóa đa dạng, kết tinh<br /> Chiến lược và nghệ thuật ngoại giao mà của những giá trị đỉnh cao. Đó là sự đạo<br /> Nguyễn Trãi xây dựng có thể coi đó là mạo, tinh tế, cốt cách thanh cao của một<br /> những cơ sở căn bản nhất của một phong nhà nho. Đó là sự từ bi hỉ xả của một phật<br /> cách ngoại giao đặc trưng của nước Việt sĩ. Đó là sự hòa mình cùng thiên nhiên vạn<br /> hiện đại. Cụ thể, khi tiếp xúc với tướng vật của triết học Lão - Trang. Tâm hồn và<br /> <br /> 21<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> phong thái của Nguyễn Trãi tỏa rạng cốt trong văn chương Nguyễn Trãi chính là<br /> cách tinh hoa Việt. Cốt cách ấy ảnh hưởng nhân nghĩa. Xuyên qua bao lớp bụi thời<br /> rất lớn đến quá trình kiến tạo một hình hài gian và rào cản văn hóa, Y.Féray đã soi<br /> văn hóa dân tộc. Đằng sau công việc viết chiếu nhân vật của mình từ nhiều góc nhìn<br /> lại lịch sử kháng chiến chống quân Minh khác nhau. Dưới ngòi bút của ông, Nguyễn<br /> (Thiên kí sự Lam Sơn), soạn những nội Trãi hiện lên như một biểu tượng của sự<br /> dung để dạy cho vị quân vương trẻ tuổi tinh túy trong tâm hồn Việt. Điều đó cho<br /> (Dư địa chí), điều chỉnh và sửa lại lễ thấy, tác giả của Vạn xuân đã thâm nhập và<br /> nhạc… là một tấm lòng yêu nước vô hạn đồng cảm sâu sắc với những tiếng lòng tự<br /> của Nguyễn Trãi. Ông đã ý thức một cách đáy trái tim Nguyễn Trãi đến mức nào. Từ<br /> sâu sắc và làm hết sức mình nhằm khôi góc nhìn của hiện tượng liên văn bản,<br /> phục, làm mới những giá trị tinh túy của chúng ta thấy, Yveline đã rất khéo léo<br /> nền văn hóa đất nước. Vạn xuân đã thể trong việc gợi ra cho người đọc cả một thế<br /> hiện thành công một Nguyễn Trãi ý thức giới tâm hồn Ức Trai cuồn cuộn như nước<br /> cao độ về giá trị của nghệ thuật văn triều dâng trong khối tác phẩm đồ sộ mà<br /> chương. Văn chương với Nguyễn Trãi ông để lại cho hậu thế.<br /> trước hết là thực hiện bổn phận đối với đất 2.2. Cảm hứng giải thiêng<br /> nước. Sau khi chấp nhận thách đấu văn Trong cảm hứng giải thiêng, hình<br /> chương với Thái Phúc, “Khắp nơi tôi đều tượng Nguyễn Trãi được khắc họa qua<br /> nghe người ta ca tụng rằng văn chương thơ những bi kịch của từng giai đoạn: thời<br /> phú của anh sánh ngang Đỗ Phủ. Anh có chiến tranh và thời hậu chiến. Trong đó, bi<br /> thể làm một bài thơ trước mặt tôi ngay bây kịch thời hậu chiến mang “khuôn mặt của<br /> giờ không” [6, 425], Nguyễn Trãi đã làm con người hiện đại”.<br /> cho ông ta kinh ngạc: “Tôi dù có mắt Bi kịch thường thấy trên chính<br /> nhưng không nhận ra núi Thái Sơn. Tôi vô trường lịch sử là nghịch lí của sự sủng ái.<br /> cùng khâm phục trước tài nghệ xuất chúng Yveline đã đặt Nguyễn Trãi vào trong<br /> và tài làm thơ nhanh như chớp của anh”; những thử thách khắc nghiệt. Cái khắc<br /> “bài thơ mang nét chữ của một khả năng trí nghiệt lớn nhất đến từ sự hiềm tị của lòng<br /> thức, một tinh thần siêu việt. Câu thơ đúng người. Tài năng kiệt xuất trên nhiều mặt,<br /> niêm luật một cách sít sao”; “văn chương đó vừa là một điểm mạnh nhưng cũng là<br /> sánh ngang Đỗ Phủ” [6; 425]. Dẫu sáng tạo một bất lợi cho ông trong quan hệ với đồng<br /> văn chương của Nguyễn Trãi không đặt đội, kể cả với Lê Lợi. Trong lúc được sủng<br /> mục đích làm nghệ thuật lên hàng đầu ái, thỏa sức cống hiến tài năng, thực hiện<br /> nhưng tài năng thiên bẩm đã tỏa rạng trong hoài bão của mình đối với quốc - dân,<br /> rất nhiều tác phẩm. Người thưởng thức tài Nguyễn Trãi đồng thời gặp không ít bi<br /> hoa như Thái Phúc đã không tiếc lời khen kịch. Những đồng liêu như Nguyễn Mộng<br /> dành cho bài thơ của Nguyễn Trãi. Những Tuân, Phạm Văn Xảo, Lê Lợi đều không<br /> áng văn chính luận, những bức thư thuyết ưa Nguyễn Trãi. Lê Sát, Lê Vấn căm ghét<br /> hàng cũng như thơ ca của Nguyễn Trãi ông. Họ sợ sự ảnh hưởng và uy tín ngày<br /> luôn xoay quanh cái lõi của triết lí nhân càng cao của ông. Nhưng trên hết, tất cả<br /> sinh. Trong con mắt Lê Lợi, những bức thư bọn họ đều thẹn vì mình không thể sánh<br /> của Nguyễn Trãi sánh bằng cả một đạo với ông về tài năng và đức độ. Nguyễn Trãi<br /> quân. Sức mạnh chinh phục lòng người trở thành một con người vô cùng cô đơn<br /> <br /> 22<br /> TRẦN THỊ NHẬT TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> ngay giữa chốn thiên triều, một chiến binh Trãi vẫn “điềm nhiên và vô cùng kiên<br /> đơn độc trên khắp mọi nẻo đường của cuộc nhẫn” [6; 872], vì ông tin rằng mình sẽ<br /> chiến chống quân tham tàn và xu nịnh. Dù vượt lên tất cả những thăng trầm để đem tài<br /> vậy, ông vẫn sẵn sàng chấp nhận mặt trái năng phụng sự đất nước. Hai lần cáo quan<br /> của sự sủng ái. Bởi trong Nguyễn Trãi, ở ẩn là hai lần ông dằn vặt tâm can. Vì<br /> “Ngoài chung mọi chốn đều thông hết – trong con người ấy, hai chữ “nhân dân”<br /> Bui một lòng người cực hiểm thay” (Thuật còn lớn hơn rất nhiều nỗi đau thân phận.<br /> hứng thứ 14) chẳng thể sánh được khát Người ra đi nhưng tâm trí vẫn còn ở lại. Ở<br /> vọng cháy bỏng của mình về một đất nước lại để rồi thất vọng, nhưng dù thất vọng<br /> phồn vinh bền vững như tâm sự của chính ông vẫn hăm hở tái xuất mỗi khi cơ hội<br /> ông trong Bình ngô đại cáo: “Xã tắc từ đây đến. Bởi trong ông luôn đau đáu một nỗi<br /> vững bền – Giang sơn từ đây đổi mới – niềm, sau hai mươi năm vật vã đánh đuổi<br /> Càn khôn bĩ rồi lại thái – Nhật nguyệt hối giặc Minh rồi đến hòa bình,“số phận của<br /> rồi lại minh”.v.v. nhân dân vẫn chạm đáy của nỗi bất hạnh”<br /> Bi kịch đau đớn nhất của người anh [6, 978]. Và rồi ông lại thất bại. Thất bại<br /> hùng Nguyễn Trãi là thất sủng và nỗi sau còn đau đớn và uất hận hơn thất bại<br /> giằng xé tâm can. Sau cuộc khởi nghĩa trước. Ông không thể vượt qua được bức<br /> Lam Sơn, Nguyễn Trãi đang đứng ở đỉnh tường của những kẻ xu nịnh. Đơn giản, vì<br /> cao của quyền lực và danh vọng. Hàng loạt hòa bình đến, những kẻ có tư tưởng hưởng<br /> cải cách có lợi cho nhân dân được thi hành. lạc, xu nịnh, hám quyền càng ngày càng<br /> Nguyễn Trãi đã từng bước thực hiện mơ đông. Trong tình thế đó, Nguyễn Trãi như<br /> ước của mình về một đất nước thanh bình một chiến sĩ đơn độc trước bầy sói đói. Và<br /> “dưới quyền cai trị của một bậc minh khi cơ hội đến, bầy sói đó đã thừa cơ xâu<br /> quân” [6; 391]. Không ai tin nổi chính vào xé, buộc ông vào tội tày đình, kéo theo<br /> thời điểm này ông lại rơi vào bi kịch thất những hệ lụy vô cùng to lớn cho gia đình<br /> sủng. Vạn Xuân đã dựng lại hiện trường tấn và dòng họ: “Nếu bị buộc là đã phạm tội<br /> bi kịch của Nguyễn Trãi trong sự đồng cảm đồng lõa theo như người ta tố cáo thì dù<br /> sâu sắc về một nỗi đau đời hơn là nỗi đau cho âm mưu còn trong nhen nhúm hoặc đã<br /> của một thân phận. Nguyễn Trãi bị ruồng bỏ bùng nổ ra, Trãi, anh em, con cái cũng như<br /> hai lần dưới hai vương triều nhà Lê bởi một thân thích đời thứ hai của ông chắc chắn<br /> nguồn cơn duy nhất. Thái Tổ và Thái Tông sẽ phải chết” [6, 872]. Nguyễn Trãi đã<br /> đều không vượt qua được nỗi ám ảnh quyền mang xuống tuyền đài nỗi hận ngàn năm<br /> lực tuyệt đối trước một ngôi sao rực rỡ hào (Họa phúc hữu môi phi nhất nhật – Anh<br /> quang Nguyễn Trãi. Nỗi đau đó càng lớn hùng di hận kỉ thiên niên), đúng như dự<br /> hơn khi Ức Trai đang từ đỉnh cao danh cảm của chính mình trong rất nhiều thi<br /> vọng, một Thượng thư Bộ lại Kiêm phẩm, bút tích mà ông đã để lại cho đời.<br /> Chưởng ấn đại thần, lại bị Hoàng đế ngờ Trong Vạn Xuân, Yveline còn cho ta thấy<br /> vực, “bị tách lìa khỏi đèn sách, khỏi bao Nguyễn Trãi luôn đứng trong tình cảnh bất<br /> dự tính lớn lao, bị bắt dẫn đi ban đêm và như ý, không có sự dung hòa giữa khát<br /> tống giam vào ngục thất chật hẹp có lính vọng, tài năng với cuộc đời. Là một nhà<br /> canh gác cẩn thận” [6; 871]; trong khi bên nho thanh cao, ông cũng ấp ủ ước muốn<br /> ngoài, lũ nịnh thần mặc sức làm mưa làm khi không còn cơ hội với sự nghiệp hưng<br /> gió. Trong thời khắc đen bạc ấy, Nguyễn quốc an dân thì quay về với thú điền viên.<br /> <br /> 23<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> Nguyễn Trãi đã cáo quan đến ba lần, khuất với Thị Lộ. Mang chữ “đại hiếu”<br /> nhưng mỗi lần đều mang theo những tâm trong lời cha dặn, anh chàng họ Nguyễn<br /> tư trĩu nặng. Ông sống hòa mình vào thiên mải miết với nghiệp binh đao và khát vọng<br /> nhiên cây cỏ với cuộc sống thôn dã bình dị hưng quốc. Những khao khát yêu đương<br /> của những người dân nghèo ở đất Côn Sơn. tạm thời bị khuất lấp, bị lấn át để đến khi<br /> Con người ấy, ngay từ đầu đã không màng sóng gió tạm yên, tuổi tác và sự chiêm<br /> danh lợi nên thanh thản với cuộc sống nghiệm chín muồi, những ẩn ức về hạnh<br /> thanh bần. Nhưng “cuộc sống gia đình phúc, những khát vọng lứa đôi mới có dịp<br /> chật hẹp nhỏ nhoi không xứng đáng với bung vỡ và ngày càng mãnh liệt trong cuộc<br /> tâm trí rộng lớn, tài năng sáng chói bao la chạy đua với lưng vốn thời gian ít ỏi còn<br /> của một người như chàng” [6; 898]. Điều lại của đời người. Nguyễn Trãi yêu Thị Lộ<br /> đó giải thích vì sao, cứ hễ khi nào triều say đắm và cuồng nhiệt như ông chưa từng<br /> đình cần đến là ông lại khăn gói tới kinh được yêu, “Bên cạnh Thị Lộ: người đàn<br /> thành. Nguyễn Trãi là chủ nhân của Côn ông đã đứng tuổi đang hứng khởi cúi<br /> Sơn nhưng số mệnh của ông không chỉ để xuống bên nàng, gương mặt chàng thanh<br /> dành cho Côn Sơn, mà cho cả dân tộc. Bi niên tuấn tú ngày trước như bỗng tái sinh,<br /> kịch của Nguyễn Trãi là bi kịch của thời cặp mắt tuyệt diệu tóe lên những tia lửa lạ<br /> đại hiện thân trong số phận của một con thường, nụ cười đầy tinh anh, ý vị nói lên<br /> người lỡ vận. Sự lỡ vận ấy nhiều lần giày tâm trạng đắm say của một kẻ tình si” [6;<br /> vò, trêu ngươi ông. Cái chết của Nguyễn 888]. Ngòi bút của Yveline đã xoáy sâu<br /> Trãi là đỉnh điểm của sự lỡ vận ấy. Khung vào nỗi đau tình ái khi đặt Nguyễn Trãi<br /> trời của thời đại không đủ rộng để chứa trong một nghịch cảnh. Chưa kịp tận<br /> một nhân tài – nhân cách quá lớn. “Một thế hưởng được những hương vị của tình yêu<br /> giới chẳng sá gì mạng sống của một bậc vĩ tương ngộ trai tài – gái sắc thì đã phải đối<br /> nhân, một đại văn hào, một thế giới đã đối mặt với một sự thật rất đời thường mà cả<br /> xử với một đấng anh hùng, một cứu tinh đời trận mạc ông chưa bao giờ gặp phải.<br /> của Tổ quốc như đối xử với một tội nhân” Nguyễn Trãi cay đắng nhận ra rằng: một<br /> [6, 1000]. Phải chăng đây là ám ảnh không người đàn ông ngoài ngũ tuần thì không<br /> nguôi trong trái tim của Yveline đối với thể có cách nào để tương hợp chuyện<br /> một thánh nhân bất hạnh Nguyễn Trãi. giường chiếu với một người đàn bà vừa<br /> Bi kịch ái tình - phương diện thể hiện qua trăng tròn bóng, phơi phới xuân sắc.<br /> rõ nhất góc nhìn nhân bản, đời thường về Ông biết mình “không thể nào làm cho Thị<br /> nhân vật Nguyễn Trãi. Chính sử không Lộ được thỏa mãn trọn vẹn” [6; 894], nên<br /> viết nhiều về chuyện tình ái của Nguyễn ngậm ngùi chôn chặt trong lòng mình nỗi<br /> Trãi mà chỉ nhấn mạnh đến những sự biến đau tình ái không thể thổ lộ cùng ai. Là bậc<br /> trong thời trai trẻ của ông. Thế nhưng, tài trí, nhân nghĩa, Nguyễn Trãi biết mình<br /> trong dân gian lại có vô số những truyền phải làm gì trong tình cảnh ấy. Lần thứ hai,<br /> tụng về mối tình lệch tuổi của Ức Trai với Nguyễn Trãi lại rời Thăng Long trong cuộc<br /> cô thôn nữ xinh đẹp, tài ba. Những trang chiến với nỗi buồn riêng. Đó là một cuộc<br /> viết về đời tư của Nguyễn Trãi trong Vạn chạy trốn với chính mình. Côn Sơn, “trạm<br /> xuân không nghiêng về nỗi buồn thương dừng chân hạnh phúc cho bước chân rong<br /> thời trai trẻ mà dấu ấn để lại mạnh mẽ nhất ruổi của Trãi” [6; 976], cũng không thay<br /> là mối tình duyên kì ngộ nhưng đầy oan thế được người phụ nữ của đời ông. Vùi<br /> <br /> 24<br /> TRẦN THỊ NHẬT TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> đầu vào công việc để tự quên mình, “ông Yveline Féray, bằng tài năng nghệ thuật<br /> đã già đi nhiều, má ông hóp lại, vai xệ của mình đã kết hợp nhuần nhuyễn thủ<br /> xuống, búi tóc của ông đã trắng xóa”. Dẫu pháp chiêm bái và giải thiêng trong xây<br /> vậy, trong sâu thẳm tâm hồn, tình yêu vẫn dựng hình tượng nhân vật Nguyễn Trãi,<br /> không ngừng dày vò ông bằng sự nhớ làm cho nhân vật hiện lên đầy đặn hơn,<br /> nhung mãnh liệt pha lẫn ghen tuông: “Vậy chân thực hơn. Đồng thời, qua đó cũng đưa<br /> là lòng Nguyễn Trãi vẫn chưa nguội được! người đọc đến với nhân vật bằng nhiều góc<br /> Như dòng nhựa nóng tuôn chảy trong cái nhìn, nhiều cảm thức khác nhau. Yveline<br /> thân cây già nua khô cằn, bỗng dưng Trãi đã không trần trụi hóa Nguyễn Trãi bằng<br /> run lên, lòng ngập tràn căm giận như thể cách giải thiêng tuyệt đối, đưa hẳn ông về<br /> Thị Lộ mới phản bội ông cách đây chỉ mới với đời thường, nhưng cũng không yêu<br /> vài ngày thế mà nàng đã bỏ rơi ông dễ mến ông như yêu mến một huyền thoại đã<br /> dàng như bỏ rơi một đôi dép!” [6; 979]. xa theo cách một số nhà văn đã làm. Với sự<br /> Nhiều tác phẩm hiện đại đã tái hiện mối nhạy cảm, vốn hiểu biết khá sâu rộng về<br /> tình này như Đêm Lệ Chi viên của Mai văn hóa Việt và nhân vật lịch sử của mình,<br /> Thục, Nguyễn Thị Lộ của Hà Văn Thùy, Yveline Féray đã tái tạo thành công vẻ đẹp<br /> Nguyễn Thị Lộ của Nguyễn Huy Thiệp, Tột của một con người đã thuộc về quá khứ<br /> đỉnh tình yêu của Nguyễn Thúy Ái.v.v. Các mấy trăm năm, đồng thời cũng làm sống lại<br /> tác giả chủ yếu tập trung ca ngợi tài sắc của một Nguyễn Trãi trần thế, mở ra cho người<br /> nhân vật Thị Lộ với xu hướng giải oan cho đọc thấy được cõi thầm kín, sâu thẳm trong<br /> nàng hơn là khai thác nỗi cô đơn trong khát tâm hồn Ức Trai.<br /> vọng ái tình của người anh hùng Nguyễn<br /> Trãi. Ức Trai hiện lên trong tác phẩm như TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> một khối cô đơn toàn diện. Ông đã vùng<br /> 1. M. Bakhtin (1993). Những vấn đề thi pháp<br /> vẫy để thoát khỏi nó nhưng càng vùng vẫy,<br /> Đôtxtôiepxki, Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> ông càng tuyệt vọng hơn. Thành công của<br /> Yveline trong việc xây dựng bi kịch đời tư 2. M. Bakhtin (2003). Lý luận và thi pháp tiểu<br /> thuyết, Phạm Vĩnh Cư dịch, Nxb Hội Nhà<br /> của nhân vật là ở chiều sâu nhân bản, theo<br /> văn, Hà Nội.<br /> góc nhìn riêng của mình. Cái bản lĩnh, táo<br /> bạo của nhà văn đã đưa lại nỗi xúc động 3. M. Kundera (1998). Nghệ thuật tiểu thuyết,<br /> sâu lắng và đầy ám ảnh cho người đọc. Nguyên Ngọc dịch, Nxb Đà Nẵng.<br /> 3. Kết luận 4. Hoàng Thị Thanh Trà (2011), Hình tượng<br /> Dưới ngòi bút của Yveline, Nguyễn Nguyễn Trãi trong Vạn Xuân của Yveline<br /> Trãi là vĩ nhân với sự thống nhất đến mức Feray, Thư viện Đại học Vinh.<br /> nhuần nhuyễn của một chân dung lịch sử 5. Tzvetan Todorov (2004). Thi pháp văn<br /> với một chân dung nghệ thuật. Hình tượng xuôi, Đặng Anh Đào, Lê Hồng Sâm dịch,<br /> Nguyễn Trãi hiện lên trong Vạn xuân với Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.<br /> những điều khác lạ, mới mẻ: một anh hùng 6. Yveline Féray (2004), Vạn Xuân, Nguyễn<br /> tầm vóc hơn, lí tưởng hơn và cũng phức Khắc Dương dịch, Nxb Văn học &<br /> tạp hơn những gì lâu nay ta đã hình dung. Sudestasie, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 14/01/2019 Biên tập xong: 15/02/2019 Duyệt đăng: 20/02/2019<br /> <br /> <br /> 25<br />