Chính sách thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ: Lý luận, thực tiễn và định hướng cho Việt Nam

Chính sách thúc y phát tri n công nghi p h tr :<br /> Lý lu n, th c ti n và nh hư ng cho Vi t Nam1<br /> TS. Lê Xuân Sang, Th.S Nguy n Th Thu Huy n<br /> Vi n Nghiên c u Qu n lý kinh t Trung ương<br /> L im<br /> <br /> u<br /> Công nghi p h tr (Supporting Industry) (CNHT) có vai trò r t quan<br /> tr ng trong n n kinh t , là ng l c tr c ti p t o ra giá tr gia tăng, giúp tăng s c<br /> c nh tranh c a s n ph m công nghi p chính và y nhanh quá trình công nghi p<br /> hóa qu c gia. t m vĩ mô, phát tri n CNHT giúp gi m nh kim ng ch nh p kh u<br /> u vào s n xu t, qua ó, giúp h n ch các căng th ng v thâm h t cán cân thanh<br /> toán qu c t (nh t là cán cân thương m i) cũng như ngo i t<br /> i v i nh ng nư c<br /> nh p kh u hàng hóa.<br /> T i Vi t Nam, các v n<br /> lý lu n cũng như chính sách phát tri n ngành<br /> CNHT ch ư c bàn th o nhi u trong kho ng 5 năm g n ây. Trong nh ng năm<br /> qua, vi c năng l c c nh tranh (qu c gia, doanh nghi p) ít ư c c i thi n, chính<br /> sách n i a hóa không t k t qu như mong mu n, nh ng b t n vĩ mô kéo dài<br /> và vi c ch m tr th c hi n xây d ng và ban hành các chính sách thúc y CNHT<br /> phát tri n ã và ang t o s c ép ngày càng l n cho vi c hoàn thi n, c th hóa và<br /> có th ch nh i khung pháp lý và chính sách phát tri n CNHT Vi t Nam trong<br /> th p niên t i.<br /> Bài vi t này ch y u bàn lu n v m t s v n lý lu n và th c ti n qu c t<br /> và trong ho ch nh chính sách thúc y CNHT trên th gi i và trong nư c. Ph n<br /> u c a bài vi t i m qua m t s v n lý lu n v vai trò, ý nghĩa và s ti n hóa<br /> c a ngành CNHT trên th gi i. Ph n th hai gi i thi u m t s kinh nghi m qu c<br /> t (c a Malaixia và Thái Lan) trong thúc y CNHT phát tri n. Ph n ti p theo<br /> phân tích nh ng nét cơ b n v CNHT Vi t Nam và nguyên nhân. Ph n cu i<br /> cùng<br /> xu t m t s<br /> nh hư ng chính sách ch y u<br /> y nhanh phát tri n<br /> CNHT c a t nư c, giúp t m c tiêu n năm 2020 nư c ta cơ b n là m t nư c<br /> công nghi p theo hư ng hi n i.<br /> <br /> Bài vi t K y u H i th o “Chính sách tài chính h tr phát tri n công nghi p h tr Vi t Nam do Viên<br /> Chính sách Công ngh p (B Công Thương) và Chi n lư c và Chính sách tài chính (B Tài chính) t ch c<br /> tháng 12/2011.<br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1. M t s v n lý lu n<br /> 1.1 Khái ni m công nghi p h tr<br /> Khái ni m Công nghi p h tr (CNHT) ư c nh nghĩa khác nhau gi a các<br /> nư c và các t ch c khác nhau, v i cách nhìn và m c tiêu khác nhau trong phát<br /> tri n ngành này.<br /> Thu t ng CNHT ra i u tiên Nh t B n. B n thân c m t CNHT ư c<br /> d ch tr c ti p t thu t ng g c trong ti ng Nh t là “Suso-no San-gyuo”, trong ó<br /> Suso-no nghĩa là “Chân núi” và Sangyuo là “Công nghi p”. N u xem toàn b quy<br /> trình s n xu t m t s n ph m như m t qu núi thì các ngành công nghi p h tr<br /> óng vai trò chân núi, còn công nghi p l p ráp, s n xu t hoàn t t s n ph m cu i<br /> cùng óng vai trò nh núi. Do ó, n u không có CNHT r ng l n, v ng ch c thì<br /> cũng s không có công nghi p l p ráp s n xu t hoàn t t cu i cùng b n v ng, n<br /> nh. V i cách hình dung như trên, t ng th ngành công nghi p có th ư c xem<br /> như là s k t h p gi a công nghi p h tr và công nghi p l p ráp s n xu t hoàn<br /> t t s n ph m cu i cùng, trong ó, CNHT ư c coi là cơ s n n t ng, công nghi p<br /> l p ráp s n xu t hoàn t t s n ph m cu i cùng có vai trò hoàn thành giá tr s d ng<br /> c a s n ph m. Tuy v y, t i các nư c trên th gi i, tùy theo tình hình c th và c<br /> thù c a t ng qu c gia, khái ni m CNHT có s khác bi t nh t nh.<br /> Nh t B n, thu t ng CNHT ban u ư c dùng<br /> ch : “các doanh<br /> nghi p v a và nh (DNVVN) có óng góp cho s phát tri n cơ s h t ng công<br /> nghi p các nư c Châu Á trong trung và dài h n”. Sau ó, nh nghĩa chính th c<br /> c a qu c gia v công nghi p h tr ư c B Kinh t , Thương m i và Công nghi p<br /> Nh t B n (METI) ưa ra vào vào năm 1993: Công nghi p h tr là các ngành<br /> công nghi p cung c p các y u t c n thi t như nguyên v t li u thô, linh ki n và<br /> v n… cho các ngành công nghi p l p ráp (bao g m ô tô, i n và i n t ).<br /> M t s t ch c c a các nư c cũng có cách nh nghĩa riêng v CNHT.<br /> Theo Văn phòng phát tri n công nghi p h tr Thái Lan (Bureau of Supporting<br /> Industries Development - BSID): Công nghi p h tr là các ngành công nghi p<br /> cung c p linh ki n, ph ki n, máy móc, d ch v óng gói và d ch v ki m tra cho<br /> các ngành công nghi p cơ b n (nh n m nh các ngành cơ khí, máy móc, linh ki n<br /> cho ô tô, i n và i n t là nh ng công nghi p h tr quan tr ng). ây là khái<br /> ni m và khá tương ng v i khái ni m v CNHT c a Vi t Nam2.<br /> 2<br /> <br /> Quy t nh s 12/2011/Q -TTg v chính sách phát tri n m t s ngành công nghi p h tr<br /> nh nghĩa: “Công<br /> nghi p h tr : là các ngành công nghi p s n xu t v t li u, ph tùng linh ki n, ph ki n, bán thành ph m<br /> cung<br /> <br /> 2<br /> <br /> Phòng Năng lư ng Hoa Kỳ trong n ph m năm 2004 v i tên g i “Các công<br /> nghi p h tr : công nghi p c a tương lai”, ã nh nghĩa CNHT là nh ng ngành<br /> s d ng nguyên v t li u và các quy trình c n thi t<br /> nh hình và ch t o ra s n<br /> ph m trư c khi chúng ư c lưu thông n ngành công nghi p s d ng cu i cùng<br /> (end-use indutries). Tuy khái ni m c a Phòng Năng lư ng Hoa Kỳ ưa ra r t t ng<br /> quát nhưng cơ quan này, trong ph m vi ch c năng c a mình, t p trung ch y u<br /> vào m c tiêu ti t ki m năng lư ng. Do ó, công nghi p h tr theo quan i m c a<br /> cơ quan này là nh ng ngành tiêu t n nhi u năng lư ng như than, luy n kim, thi t<br /> b nhi t, hàn, úc…<br /> Nhìn chung, các khái ni m v CNHT trên ây u nh n m nh t m quan<br /> tr ng c a các ngành công nghi p s n xu t u vào cho thành ph m. Tuy nhiên m i<br /> khái ni m xác nh m t ph m vi khác nhau cho ngành công nghi p này. N u không<br /> nh nghĩa m t cách c th thì không th xác nh ư c ó là ngành công nghi p<br /> nào và h tr cho cái gì, cho ai. Ph m vi c a công nghi p h tr nêu trong các<br /> chính sách, chi n lư c công nghi p r t khác nhau, tùy thu c vào m c ích s d ng<br /> c a các nhà ho ch nh chính sách. Thu t ng này càng ư c nh nghĩa c th bao<br /> nhiêu thì vi c ho ch nh chính sách càng tr nên d dàng hơn, và các chính sách<br /> ó cũng có tính kh thi cao hơn.<br /> Công nghi p h tr thư ng phát tri n (ti n hóa) theo các giai o n khác<br /> nhau, v i ch t lư ng và s c c nh tranh c a s n ph m CNHT s n xuât trong nư c<br /> ngày càng tăng (Sơ 1).<br /> Sơ<br /> <br /> 1: Các giai o n phát tri n c a ngành công nghi p h tr<br /> <br /> c p cho ngành công nghi p s n xu t, l p ráp các s n ph m hoàn ch nh là tư li u s n xu t ho c s n ph m tiêu<br /> dùng”.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Ngu n: T ng h p c a Phan Th Công, H Th Mai Sương (2011).<br /> <br /> 1.2 Nhìn nh n l i vai trò c a công nghi p h tr<br /> Trư c h t, CNHT là ng l c tr c ti p t o ra giá tr gia tăng cho ngành công<br /> nghi p, giúp tăng s c c nh tranh c a s n ph m công nghi p chính và y nhanh<br /> quá trình công nghi p hoá. CNHT là ‘b<br /> ’ cho s phát tri n s n xu t công<br /> nghi p, là n n t ng, cơ s<br /> s n xu t công nghi p phát tri n m nh hơn. Ch t<br /> lư ng s n ph m u ra cu i cùng c a các s n ph m công nghi p ph thu c vào<br /> ch t lư ng c a các s n ph m chi ti t, linh ki n ư c s n xu t t ngành công<br /> nghi p h tr . Do v y, n u công nghi p h tr kém phát tri n thì các ngành công<br /> nghi p chính s thi u s c c nh tranh và ph m vi cũng s b gi i h n trong m t s<br /> ít các ngành.<br /> Th hai, trong quá trình s n xu t, các doanh nghi p (DN) trong ngành CNHT<br /> thư ng có xu hư ng t p trung chuyên môn hóa vào các công o n ho c chi ti t<br /> s n ph m có th m nh, m t khác các doanh nghi p cũng ng th i th c hi n h p<br /> tác liên k t v i nhau nh m hoàn thi n, t o ra s n ph m hoàn ch nh. Do s chuyên<br /> môn hóa sâu, chuyên tâm vào lĩnh v c c a mình và k t h p v i s h p tác hóa<br /> ch t ch nên s t o năng su t s n xu t và hi u qu m i tăng lên.<br /> Th ba, công nghi p h tr chính là cơ s<br /> th c hi n h i nh p công nghi p<br /> toàn c u. Các t p oàn công nghi p a qu c gia hàng u trên th gi i ngày càng<br /> có vai trò chi ph i, i u ti t và g n như quy t nh v i t m nh hư ng r t r ng<br /> n h th ng kinh t th gi i. Các nư c ang phát tri n, i sau, cũng ch u s chi<br /> ph i, i u ti t này và không th m t bư c phát tri n vư t b c,<br /> t ư cs c<br /> m nh ngang t m mà c n ph i có quá trình t ng bư c tương thích, h p tác và h i<br /> nh p. i u này ch có ngành công nghi p h tr m i phát huy ư c vai trò ó.<br /> Trong b i c nh h i nh p toàn c u, khi các quan h h p tác ư c thi t l p, s n<br /> ph m công nghi p h tr s là m t b ph n hi n h u, không tách r i, c u thành<br /> trong các s n ph m c a các t p oàn công nghi p a qu c gia hàng u th gi i<br /> c a M , Nh t B n, châu Âu,... Công nghi p h tr nh ó mà tr thành m t b<br /> ph n tham gia vào h th ng s n xu t chuyên môn hóa qu c t . Giá tr s n xu t c a<br /> công nghi p h tr s ư c n m trong chu i giá tr s n xu t công nghi p c a khu<br /> v c cũng như toàn c u.<br /> H i nh p qu c t quan tr ng hơn là h i nh p thư ng ngu n, t c là ph i h p<br /> v i nhau trong quá trình tham gia s n xu t linh ki n,<br /> tham gia vào chu i s n<br /> <br /> 4<br /> <br /> xu t toàn c u. Công nghi p h tr chính là m t xích quan tr ng trong chu i s n<br /> xu t toàn c u ch không ph i công nghi p l p ráp. Công nghi p l p ráp l i thu c<br /> khâu h ngu n, nó không mang tính s n xu t, ch t o, thi u y u t năng ng,<br /> sáng t o.<br /> i v i vi c tham gia vào chu i giá tr s n xu t toàn c u, n u như công<br /> nghi p h tr không phát tri n s làm cho các công ty l p ráp và nh ng công ty<br /> s n xu t thành ph m cu i cùng khác s ph i ph thu c nhi u vào nh p kh u. Dù<br /> nh ng s n ph m này có th ư c cung c p v i giá r<br /> nư c ngoài nhưng vì<br /> chúng lo i quá nhi u, chi phí chuyên ch , b o hi m s làm tăng phí t n u vào.<br /> ó là chưa nói n s r i ro v ti n , th i gian nh n hàng nh p kh u. Công ty<br /> a qu c gia s g p khó khăn trong vi c qu n lý dây chuy n cung c p n u ph i<br /> nh p kh u ph n l n linh ki n, b ph n, và các s n ph m công nghi p ph tr<br /> khác.<br /> Th tư, công nghi p h tr phát tri n có hi u qu t o i u ki n thu hút ư c<br /> u tư nư c ngoài và t o tăng trư ng b n v ng. Nhân t lao ng giá r ngày nay<br /> cũng không còn s c h p d n nhi u trong thu hút u tư, phát tri n b n v ng.<br /> CNHT phát tri n s thu hút FDI, t l c a chí phí v CNHT cao hơn nhi u so v i<br /> chi phí lao ng nên m t nư c dù có ưu th v lao ng nhưng CNHT không phát<br /> tri n s làm cho môi trư ng u tư kém h p d n.<br /> i v i công nghi p l p ráp và<br /> t n d ng lao ng giá r , n m t m c<br /> nào ó khi các t p oàn kinh t không<br /> th y cơ h i n a h s r i b i. Thay vào ó, xu th ngày nay các t p oàn kinh t ,<br /> công ty nư c ngoài, các nhà u tư s chú tr ng tham gia ho t ng s n xu t kinh<br /> doanh, xây d ng nhà máy vào nh ng khu v c mà t i ó h có th t n d ng ư c<br /> m t ngành công nghi p h tr t t, áp ng ư c nhu c u mua s m linh ki n, chi<br /> ti t s n ph m hay như các h p ng cung c p, t hàng s n xu t các chi ti t, ơn<br /> v s n ph m ph c v cho dây chuy n s n xu t, chu i giá tr s n ph m. Các DN<br /> ho t ng trong ngành CN h tr n i a cũng không ph i m t phí t n và th i gian<br /> v nghiên c u phát tri n do công o n này ã ư c các t p oàn u tư, các công<br /> ty a qu c gia th c hi n. Do v n u tư ư c r i ra cho nhi u DN nên phân tán,<br /> h n ch ư c r i ro, kh ng ho ng n u có. Ph n l n các DN công nghi p h tr có<br /> quy mô nh , nên có th thay i m u mã, i m i ho t ng s n xu t nhanh, ng<br /> phó linh ho t v i bi n ng c a th trư ng. Tuy nhiên, cũng không nh t thi t ph i<br /> là CNHT phát tri n ng b r i m i có FDI. Gi a FDI và ngành CNHT có m i<br /> quan h tương h v i nhau. Trong nhi u trư ng h p FDI i trư c và lôi kéo các<br /> <br /> 5<br /> <br />