Chơi giữa mùa trăng – Thế giới của cõi mộng và sự huyền diệu

Journal of Science – 2015, Vol. 5 (1), 65 – 72<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> CHƠI GIỮA MÙA TRĂNG – THẾ GIỚI CỦA CÕI MỘNG VÀ SỰ HUYỀN DIỆU<br /> Nguyễn Thị Chính1<br /> 1<br /> <br /> ThS. Trường Đại học Đồng Tháp<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 29/10/13<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 24/02/14<br /> Ngày chấp nhận đăng: 03/15<br /> Title:<br /> Choi giua Mua Trang-A<br /> magical world<br /> Từ khóa:<br /> Hàn Mặc Tử, mùa trăng,<br /> huyền ảo, thơ văn xuôi<br /> Keywords:<br /> Han Mac Tu, moon seasons,<br /> fanciful, prose poem<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Han Mac Tu is considered one of greatest poets of the Tho Moi variations, in<br /> which “Choi giua mua trang” is characterized one due to its magical meanings.<br /> Its clarification has been included in its title such as being clear, simple and<br /> fantastic and also help the number of audiences imagine what a magical moon is.<br /> These clasified characteristics have been shown in the series of Han Mac Tu.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hàn Mặc Tử là một hồn thơ lạ của phong trào Thơ mới. “Chơi giữa mùa trăng”<br /> cũng là thi phẩm mang đậm chất lạ của ông. Nó là cõi giới của huyền diệu, của<br /> mộng ảo. Chất lạ hay sự ảo diệu của nó toát lên từ nhan đề: rõ ràng, mộc mạc<br /> nhưng vẫn gợi sự mơ hồ, mông lung; toát lên từ cái nhìn về trăng: một vầng<br /> trăng kì ảo; từ một không gian thơ cũng đầy hư ảo, thực - mộng nhập nhòe và cả<br /> thể thơ văn xuôi - những câu thơ không chịu nương mình trong khuôn khổ. Thi<br /> phẩm thật sự là cõi giới chỉ có trong cảm nhận của riêng Hàn Mặc Tử.<br /> <br /> 1. Hàn Mặc Tử (1912 – 1940) mất đã hơn 70 năm<br /> nhưng đến nay ông vẫn còn được xem là một hiện<br /> tượng thơ kì lạ trên diễn đàn thơ ca Việt Nam hiện<br /> đại. Vườn thơ “rộng rinh vô bờ bến” của ông đã<br /> đón nhận biết bao lần những người yêu thơ ông<br /> tìm đến. Nhưng, dù tiếp cận nó bằng lối ấn tượng,<br /> trực giác hay phương pháp khoa học thì nhiều<br /> người cũng đã thú nhận, hoặc như Hoài Thanh:<br /> “Trời đất này thực của riêng Hàn Mặc Tử ta<br /> không hiểu được và chắc cũng không bao giờ ai<br /> hiểu được” (Hoài Thanh, 2000, tr.187), hoặc như<br /> Chu Văn Sơn: “Thơ Hàn Mặc Tử vẫn cứ như một<br /> kí tự lạ lùng mà mỗi cách đọc, cách giải được đưa<br /> ra chỉ xem như một giả thuyết không ít vu vơ”<br /> (Chu Văn Sơn, 2003, tr. 211). Phải chăng vì thi<br /> nhân đã sở hữu “một tư duy thơ độc đáo” (Đỗ Lai<br /> Thúy, 2000, tr. 209), “một quan niệm thơ khác<br /> lạ”, “một thi học của cái tột cùng”? Kiểu tư duy,<br /> khí chất và bệnh tật cùng với quan niệm thơ của<br /> ông đã làm nên một thế giới thơ ca nhiều khác lạ<br /> so với đương thời, nhất là ở tính chất hư ảo, huyền<br /> bí của nó.<br /> <br /> 2. Chơi giữa mùa trăng là một áng thơ văn xuôi<br /> của Hàn Mặc Tử cũng chứa đầy chất lạ. Có thể<br /> xem nó như thế giới của cõi Mộng, của sự diệu ảo<br /> đầy siêu thực mà cũng đầy lãng mạn. Cái thế giới<br /> ấy được gợi lên từ nhiều yếu tố đậm nhạt khác<br /> nhau.<br /> 2.1 Đầu tiên đi từ nhan đề thi phẩm. Ngay từ nhan<br /> đề, tác giả đã đưa người đọc vào sự mơ hồ, mông<br /> lung dù câu từ tưởng đã rõ ràng và mộc mạc: Chơi<br /> giữa mùa trăng. “Mùa trăng” là cụm từ chỉ thời<br /> gian nhưng nó cũng gợi cả không gian. “Mùa<br /> trăng” là nói trăng rằm trung thu? Từ lúc nào đã<br /> được hiểu như vậy mặc dù chu kì trăng khuyết –<br /> tròn – khuất tháng nào cũng lặp lại và mùa nào<br /> cũng có. Và, dân gian thì chỉ dùng chu kì trăng để<br /> tính đơn vị thời gian là tháng. Những đêm trăng<br /> rằm mùa thu đã biến thành mùa trăng, nghĩa là có<br /> sự kéo dài thời gian, dàn trải nó ra thành mùa. Và,<br /> “mùa trăng” đã tạo được ấn tượng về không gian<br /> đậm nét. Đó là một không gian trăng như chảy<br /> tràn, lai láng, như dát chiếu vàng trên mặt đất, dát<br /> vàng trên mặt nước. Cả thời gian dài không gian<br /> <br /> 65<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 5 (1), 65 – 72<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> như được tắm gội, phủ đầy ánh trăng huyền hoặc,<br /> thơ mộng, còn gì huyền ảo hơn, kì thú hơn? Và<br /> ngay ở từ “chơi” dân dã cũng gợi sự mông lung.<br /> Đó là cuộc nô đùa, du ngoạn, hoạt động giải trí<br /> thuần túy dưới trăng của những đứa trẻ mười ba,<br /> mười lăm tuổi? Hay, thật ra nó là một cuộc chơi<br /> của ngôn từ, cuộc du ngoạn của những ý tưởng<br /> đầy ngẫu hứng ở người thanh niên giàu trí tưởng<br /> tượng, giàu mộng mơ lãng mạn nhưng cũng quá<br /> bất hạnh trong cuộc đời?<br /> <br /> tưởng nhưng cũng tận cùng Đau thương. Lí giải<br /> nguyên nhân vì sao trăng là nỗi ám ảnh trong thơ<br /> Hàn thì hầu như bài viết nào viết về tác giả này<br /> cũng ít nhiều có đề cập đến. Theo Thụy Khuê, đó<br /> là sự yêu thích, bởi vầng trăng quê nhà của thi<br /> nhân tuyệt đẹp, tuyệt kì ảo và đó cũng là cội<br /> nguồn tuổi thơ. Còn theo Thu Tứ, sở dĩ trăng hiện<br /> diện nhiều trong thơ Hàn là vì trong “Cô đơn, tù<br /> túng quá, Anh dựa vào cái mà thiên nhiên đã cho<br /> Anh nhiều nhất, dễ dàng tiếp cận nhất”. Và, đó<br /> còn là do bệnh lí (Trần Thanh Mại, 1941, tr.62),…<br /> Cách lí giải nào cũng hợp lí song đứng riêng lẻ thì<br /> nó đúng nhưng chưa đủ. Theo chúng tôi, tất cả<br /> những lí do ấy hợp lại thì thuyết phục hơn.<br /> <br /> 2.2 Tiếp theo là Trăng, đối tượng được đề cập trực<br /> tiếp, yếu tố trung tâm kiến tạo nên thế giới mộng<br /> mơ, huyền ảo. Trăng là của tự nhiên, của chung<br /> mọi người nhưng bao đời nay nó như đặc ân dành<br /> riêng cho thi sĩ: “Trăng vú mộng đã muôn đời thi<br /> sĩ / Giơ hai tay mơn trớn vẻ tròn đầy” (Cảm xúc –<br /> Xuân Diệu). Người thì mơn trớn vẻ đẹp sáng<br /> trong vằng vặc giữa trời của nó (Truyện Kiều –<br /> Nguyễn Du), người thì nâng niu vẻ đẹp ấy đến<br /> nỗi: “Nâng tà áo bọc ánh trăng / Nỡ nào lãng phí<br /> ánh vàng lung linh” (Đêm mười bảy dưới trăng<br /> viết nhanh gửi bạn – Cao Bá Quát). Có thể nói,<br /> với thơ cổ, vầng trăng hiện hữu trong thơ bao giờ<br /> cũng kèm theo sứ mệnh của nó: nói hộ nỗi lòng<br /> thi nhân – nỗi lòng đắm say cái đẹp!<br /> <br /> Vì trăng chủ trì cả hơi thơ lẫn tứ thơ Hàn (Thu<br /> Tứ), là “một trong hai cái luận đề yêu dấu (trăng<br /> và hồn)”- “cái ám ảnh ghê gớm mà thi sĩ không<br /> thoát ly được” nên “Hành trình của đường thơ<br /> Hàn Mặc Tử lưu lại dấu vết trong những mảnh<br /> trăng” (Chu Văn Sơn, 2003, tr. 217] cũng không<br /> có gì khó hiểu. Thủa ban đầu trăng trong thơ Hàn<br /> mang vẻ đẹp huyền nhiệm của đất trời, nỗi rạo<br /> rực, khát khao của tuổi trẻ. Trăng lúc này là thế<br /> giới của giấc mơ, của hạnh phúc. Ở chặng tiếp<br /> theo, giai đoạn của những mê loạn, những giày<br /> vò, đau đớn của thân xác bệnh tật, trăng vẫn mênh<br /> mang trên những trang thơ nhưng nó đã thành nỗi<br /> ám ảnh nhức nhối, nói như Đào Trường Phúc: “nó<br /> vừa là cõi trú, vừa là vực thẳm đầy đọa tâm hồn<br /> ông” (Đào Trường Phúc, 1971, tr. 76). Có lúc nó<br /> là “trăng mơ”, “trăng thơm” nhưng có lúc nó là<br /> “trăng điên”, “trăng bệnh”. Và cuối cùng, khi ông<br /> đã vượt qua được những mê loạn, những tuyệt<br /> vọng, trăng lại trở về là thế giới cưu mang niềm<br /> mơ ước, là cõi trú yên bình. Trăng đúng là một ân<br /> sủng, là một sự đền bù mà cuộc đời dành cho ông,<br /> đặt cạnh ông trong lúc những người thân yêu của<br /> ông hoặc xa lánh hoặc buộc phải cách ly. Thật sự<br /> với Hàn Mặc Tử: “Chỉ có trăng sao là bất diệt /<br /> Cái gì hơn nữa cũng qua đi” (Thời gian).<br /> <br /> Đến với thơ ca hiện đại, nhất là với những vần thơ<br /> đã nhuốm màu tượng trưng, siêu thực, thơ về<br /> trăng xuất hiện không chỉ dừng lại là những rung<br /> động trước cái đẹp mà nó còn được mỹ hóa theo<br /> cái nhìn chủ quan của ấn tượng, của cảm giác, của<br /> năng lực tưởng tượng dồi dào. Nó không chỉ được<br /> nhìn ngắm bằng thị giác mà còn bằng linh giác,<br /> không chỉ là hình ảnh của một thiên nhiên trữ tình<br /> mà còn là kí hiệu, là biểu tượng mà qua đó người<br /> ta có thể thấu thị cả thế giới nội tâm, vô thức, tiềm<br /> thức của chủ thể. Đó là cả một cõi trăng huyền<br /> diệu nhưng cũng đầy hoang dại, ma mị đến kinh<br /> người: “Không gian dày đặc toàn trăng cả; Ôi kìa,<br /> bóng nguyệt trần truồng tắm / Lộ cái khuôn vàng<br /> dưới đáy khe; Bỗng hôm nay trước cửa bóng<br /> trăng quỳ / Sấp mặt xuống cúi mình theo dáng<br /> liễu; Mở cửa nhìn trăng, trăng tái mặt”,… (Hàn<br /> Mặc Tử). Và, trăng đã từng là bầu bạn hóa giải<br /> nỗi cô đơn, thì giờ đây lại được mã hóa thành biểu<br /> tượng của nỗi cô đơn tràn ngập: “Sao vàng lẻ một,<br /> trăng riêng chiếc / Trăng ngà lặng lẽ buông như<br /> tuyết / Trong suốt không gian tịch mịch đời”<br /> (Xuân Diệu).<br /> <br /> Đã xuất hiện vô vàn trong thơ nhưng chưa ở ngòi<br /> bút nào trăng lại có nhiều biến ảnh khác lạ, linh<br /> động như ở thơ Hàn. Và, cũng không ở bài thơ<br /> nào của Hàn, nét thần tiên, thơ mộng, vẻ đẹp<br /> nhiệm mầu, kì ảo của trăng lại được khám phá<br /> đến tận cùng, đến bến bờ thật sự của nó như ở<br /> Chơi giữa mùa trăng. Ở đây, tác giả đã tạo dựng<br /> được một thế giới đích thực là của riêng ông, chỉ<br /> có ông mới nhìn thấy, cảm thấy được. Trước hết<br /> là cảm nhận của tác giả về Trăng:<br /> <br /> Trăng đã có một vị trí vô cùng đặc biệt trong thơ<br /> Hàn Mặc Tử - một hồn thơ nhiều khát khao mộng<br /> 66<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 5 (1), 65 – 72<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> “Trăng là ánh sáng? Nhất là trăng giữa mùa thu,<br /> ánh sáng càng thêm kỳ ảo, thơm thơm, và nếu<br /> người thơ lắng nghe một cách ung dung, sẽ nhận<br /> thấy có nhiều miếng nhạc say say gió xé rách lả<br /> tả... Và rơi đến đâu, chạm vào thứ gì là chỗ ấy,<br /> thứ ấy vang lên tuy chẳng một ai thấy rõ sức rung<br /> động”.<br /> <br /> Dưới ánh trăng thấm đẫm, chảy tràn, bao la,<br /> huyền hoặc, vạn vật cũng như con người đều trở<br /> nên lung linh và nghiêng dần sang hư ảo. Sông<br /> thành một “đường trăng trải chiếu vàng”, dòng<br /> nước là “những dòng vàng”, thuyền đi trên sông<br /> dưới ánh trăng tưởng như “đương chở một thuyền<br /> hào quang, một thuyền châu ngọc”, dẫm chân lên<br /> cát mà tưởng như “bước trên phiến lụa”,… Còn<br /> con người nơi “Không gian dày đặc toàn trăng cả”<br /> ấy, như cũng không tin ở chính mình, ở cảm nhận<br /> của mình: “trăng mọc dưới nước hay mọc trên<br /> trời, và chúng mình đi thuyền trên trời hay dưới<br /> nước? - "Cả hai, chị ạ”… “Hai chị em đê mê<br /> không còn biết có mình và nhận mình là ai nữa”.<br /> <br /> Trăng là ánh sáng, được đồng nhất với ánh sáng.<br /> Đó là thứ ánh sáng êm dịu, tỏa rộng, phủ đầy<br /> đêm, một thứ ánh sáng thật dễ chịu. Vầng trăng<br /> thu của Hàn rất sáng, sáng nhất trong năm đã tỏa<br /> “ánh sáng tràn trề, tràn lan”, rực rỡ, chói lói. “Chỗ<br /> nào cũng có trăng, có ánh sáng cả”; “ngộp quá,<br /> sáng quá”. Và, không chỉ có màu sắc phiêu diêu<br /> đến nổi “đồng tử của chị tôi và tôi lờ đi vì chói<br /> lói” mà trăng của Hàn còn có hương thơm, có âm<br /> thanh tiếng nhạc: “ánh sáng càng thêm kỳ ảo,<br /> thơm thơm, và nếu người thơ lắng nghe một cách<br /> ung dung, sẽ nhận thấy có nhiều miếng nhạc say<br /> say gió xé rách lả tả (…) Vây chúng tôi bằng ánh<br /> sáng, bằng huyền diệu, chưa đủ, Ngưu Lang và<br /> Chức Nữ, chúa của đêm trung thu còn sai gió thu<br /> mang lại gần chúng tôi một thứ mùi gì ngào ngạt<br /> như mùi băng phiến, trong ấy biết đâu lại không<br /> phảng phất những tiếng kêu rên của thương nhớ<br /> xa xưa...”. Tác giả dường như căng mở tất cả các<br /> giác quan, lại chùi theo cảm xúc “say sưa”, “ngây<br /> ngất”, “đê mê” để nhìn ngắm, cảm nhận. Nhưng,<br /> ngay khi căng mở, thức nhọn các giác quan thì<br /> cũng không dễ gì cảm nhận được mùi thơm, tiếng<br /> nhạc của trăng, của ánh sáng. Ở đây, người thơ<br /> không chỉ dùng thị giác để nhìn vầng trăng trên<br /> nền trời mà ông dùng đến linh giác, tâm giác để<br /> cảm nhận nó – như cảm nhận sự tương giao huyền<br /> nhiệm của vạn vật trong vũ trụ. Cũng có thể người<br /> thơ đang tự tan biến, đang hóa thân vào đối tượng<br /> để tri nhận được sự huyền nhiệm, mơ hồ kia.<br /> <br /> … “Tôi bỗng thấy chị tôi có vẻ thanh thoát quá,<br /> tinh khôi, tươi tốt và oai nghi như pho tượng Đức<br /> Bà Maria (…). Có phải chị không hở chị?" Tôi<br /> run run khi tôi có cái ý nghĩ: Chị tôi là một nàng<br /> Ngọc nữ, một hồn ma, hay một yêu tinh…- "A ha,<br /> chị Lễ ơi, chị là trăng, mà em đây cũng là trăng<br /> nữa!”<br /> Nếu ở trên người thơ như nghe thấy, cảm thấy<br /> được cả sự siêu hình, vô lượng của Trăng, của<br /> đêm trăng: “một đêm siêu hình, vô lượng, tượng<br /> trưng của một mùa ao ước xây bằng châu lệ, làm<br /> bằng chia ly, và hơn nữa, hiện hình của một<br /> nguồn khoái lạc chê chán…” thì đến đây, khi<br /> trạng thái “đê mê” được đẩy lên cao nhất thì<br /> người đã hóa thành trăng, tan biến hình hài trong<br /> trăng, hay trăng đã nhập vào người, đã hóa người.<br /> Không còn giăng mắc vào hiện thực bằng những<br /> từ ngữ “cứ ngỡ”, “có cảm tưởng”, “hình như”,<br /> “tưởng chừng”, mà đến đây đã là sự khẳng định<br /> “chị là trăng, mà em đây cũng là trăng”. Một sự<br /> say trăng đến kì lạ hay thi nhân đã thật sự sống<br /> trong thế giới là cõi Mộng của mình?<br /> Trăng xuất hiện vào đêm mà đêm là không gian<br /> của bóng tối nhưng dưới ánh trăng của Hàn ta<br /> thấy không có một vệt đêm, một vệt tối nào hiện<br /> hữu. Ở đâu cũng lấp lánh, cũng lung linh. Sắc<br /> màu lung linh, lấp lánh ấy phát ra từ những dòng<br /> vàng trên mặt sông, từ những vì tinh tú tỏa hào<br /> quang trên trời như đang rơi rụng xuống, từ màu<br /> trắng huyền hoặc của động cát. Và, càng lung<br /> linh, chói lói trong hình ảnh nhập hòa, trùng khít:<br /> người là trăng, trăng là người.<br /> <br /> Trăng là ánh sáng, trăng có hương thơm, trăng<br /> phát ra tiếng nhạc, và đó là vô hình. Song, chưa<br /> dừng ở đó, trăng của Hàn còn là vật thể hữu hình:<br /> "Thôi rồi! Trí ơi! Con trăng nó bị vướng trên cành<br /> trúc kia kìa, thấy không? Nó gỡ mãi mà không sao<br /> thoát được”;… " Chị tôi làm thinh, – mà từng lá<br /> trăng rơi lên xiêm áo như những mảnh nhạc<br /> vàng”. Rõ ràng, Trăng của Hàn không phải là một<br /> tinh cầu đất đá, không phải là hình ảnh cố định,<br /> bất động trên bầu trời mà nó là vầng trăng kì ảo,<br /> huyền ảo bởi sự biến hóa kì diệu của nó.<br /> <br /> 2.3 Ở phương diện không gian và thời gian nghệ<br /> thuật của thi phẩm, ta càng thấy rõ đây là miền<br /> mơ, cõi mộng của người thơ. Có hai không gian<br /> <br /> Và sự huyền ảo không chỉ dừng ở đó. Vầng trăng<br /> của Hàn đã phủ sự ảo diệu lên vạn vật dưới nó.<br /> 67<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 5 (1), 65 – 72<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> trong Chơi giữa mùa trăng: Không gian thực và<br /> không gian ảo – Không gian vũ trụ và không gian<br /> tâm tưởng. Không gian thực là cảnh hai chị em<br /> chèo thuyền trên sông chơi trăng, du ngoạn dưới<br /> trăng. Ở đó có bến đò thôn Chùa Mo, có động cát<br /> Quảng Bình, có cảnh trăng càng lên cao thì thủy<br /> triều càng dâng lên cao. Song, hiện thực này cứ<br /> chuyển dần sang bờ hư ảo, cứ dần trở nên mông<br /> lung, nhòa đi để rồi cuối cùng thành ảo giác khi<br /> chủ thể trữ tình bằng những liên tưởng bất tận đã<br /> vượt thoát khỏi nó, hướng về thế giới của riêng<br /> ông.<br /> <br /> miền xa khuất. Những dòng vàng (lùa những dòng<br /> vàng trôi trên mặt nước), lá trăng (mà từng lá<br /> trăng rơi lên xiêm áo như những mảnh nhạc vàng)<br /> thì mới là những liên tưởng ẩn dụ dựa vào màu<br /> sắc hay hình dáng, song hình ảnh của động cát<br /> qua miêu tả của tác giả thì thật sự từ hiện thực nó<br /> đã thành hư ảo: “Động là một thứ hòn non bằng<br /> cát, trắng quá, trắng hơn da thịt của người tiên,<br /> hơn lụa bạch, hơn phẩm giá của tiết trinh, – một<br /> màu trắng mà tôi cứ muốn lăn lộn điên cuồng,<br /> muốn kề môi hôn, hay áp má lên để hưởng sức<br /> mát rượi dịu dàng của cát...”. Màu trắng của cát,<br /> sự mát rượi của cát dưới trăng là hình ảnh thực,<br /> cảm giác thực song khi tác giả đặt nó bên những<br /> hình ảnh trong mạch liên tưởng của ông, trắng<br /> hơn da thịt của người tiên, của lụa bạch thì cái<br /> thực, cái cụ thể này đã nhòe đi, bởi da thịt của<br /> người thì có thể hình dung nhưng người tiên đã là<br /> ảo; lụa bạch thì ai cũng biết nhưng da thịt của lụa<br /> bạch thì phải dùng đến tưởng tượng. Và đến<br /> (trắng) hơn phẩm giá của tiết trinh thì tất cả đã là<br /> trừu tượng, vô hình, hoàn toàn hư ảo. Hình ảnh<br /> thực khúc xạ qua chủ quan người thơ đã cập bến<br /> bờ hư ảo, đã vượt thoát khỏi vùng kiểm soát của lí<br /> tính.<br /> <br /> Thế giới hư ảo ấy đến từ những liên tưởng, những<br /> hình ảnh được tác giả đem ra so sánh hay đồng<br /> nhất hóa nó với hiện thực, những hình ảnh chỉ có<br /> trong huyền thoại, cổ tích, trong thẳm sâu tiềm<br /> thức con người. Đó là Ngưu Lang Chức Nữ, dòng<br /> Ngân Hà, bến Hàn Giang, một huyền thoại được<br /> kết tinh từ đỉnh cao của thứ tình yêu lãng mạn. Đó<br /> là cảnh nước Nhược non Bồng, động phủ thần<br /> tiên nơi đã từng in dấu bước chân Đào Nguyên<br /> tiên nữ. Câu chuyện lạc bước vào cõi tiên ngày<br /> nào của Từ Thức có nhiều ý nghĩa nhưng chắc<br /> chắn chuyện tình yêu giữa chàng và người tiên<br /> vẫn còn là thế giới mơ tưởng của con người.<br /> Đường đến với Cõi Tiên hay Đào Nguyên đã<br /> được dân gian mở lối và Tản Đà cũng đã dấn<br /> bước đến Thiên Thai. Ở đó, Cõi Tiên - Thiên Thai<br /> là biểu tượng của sự viên mãn đã vụt tầm, là hình<br /> ảnh của sự hoài vọng. Còn cõi Tiên của Hàn?<br /> Hướng đến nó là hướng đến thế giới của hạnh<br /> phúc, của sự thảnh thơi? Hướng về nơi, theo tâm<br /> thức người Việt là “luôn luôn được sống mà<br /> không cần phải nỗ lực”? Cõi Tiên của Hàn là nơi<br /> có Ngưu Lang Chức Nữ, có Từ Thức và người<br /> tiên, hướng đến những mối tình lãng mạn này để<br /> thỏa nguyện ước tuổi trẻ hay để xoa dịu mối tình<br /> đau hiện hữu trong đời? Cõi Tiên của Hàn còn là<br /> cảnh “vườn tiên sáng láng”: “ngập tràn ánh sáng”,<br /> “sáng quá”, là nơi “sông Ngân hà trinh bạch<br /> đương đắm chìm các ngôi sao đi lạc đường”,<br /> “…có một vì tiên nữ đang kêu thuyền để quá<br /> giang…”. Đọc thi phẩm, người đọc không còn<br /> cảm giác là người thơ đang tưởng tượng mà ông<br /> như đang mộng du trong thế giới thần tiên đó.<br /> <br /> Tạo nên thế giới hư huyền, ảo diệu như là cõi<br /> Mộng ấy còn có sự hiện diện của yếu tố thời gian.<br /> Chơi giữa mùa trăng cũng như phần lớn những<br /> tác phẩm khác của Hàn Mặc Tử không ghi rõ thời<br /> gian sáng tác, được xuất bản sau khi tác giả đã<br /> qua đời (in lần đầu năm 1941, nhà xuất bản Ngày<br /> Mới ấn hành; Nhà xuất bản An Tiêm tái bản năm<br /> 1969). Theo Thanh Thảo, Hàn Mặc Tử sáng tác<br /> thi phẩm này trước khi ông phát hiện mình bị<br /> bệnh nan y. Còn theo Đào Trường Phúc nó được<br /> sáng tác ở chặng đường cuối, giai đoạn tác giả đã<br /> tìm lại được sự bình tâm, chấp nhận định mệnh,<br /> chấp nhận sự tuyệt vọng.<br /> Chúng tôi cũng không đủ cơ sở để khẳng định đâu<br /> là thời gian chính xác nhưng nếu là sáng tác trước<br /> khi phát bệnh, theo chúng tôi, nó cũng thuộc thời<br /> gian kí ức, thời gian hoài niệm. Vì sao? Trong bài<br /> thơ, nhân vật người chị lúc ấy mười lăm tuổi,<br /> nhân vật tôi sẽ là mười bốn, mười ba hay mười<br /> hai? Theo tác giả Đỗ Lai Thúy, Hàn Mặc Tử bắt<br /> đầu làm thơ từ năm mười bốn tuổi (1926). Cho dù<br /> thế thì về mặt hình thức của tác phẩm – thể thơ<br /> văn xuôi, hơn nữa lại là một bài thơ văn xuôi toàn<br /> bích, thành tựu đáng kể của thể thơ này ở chặng<br /> đường thể nghiệm thì khó có thể được viết từ một<br /> cậu thiếu niên mà sản phẩm đầu tay trong sự<br /> <br /> Không gian ảo còn được gợi lên từ những hình<br /> ảnh được xây bằng ảo giác. Nét thực, cảnh thực<br /> neo vào bờ ý thức của thi nhân thật mỏng manh.<br /> Nó chỉ là điểm xuất phát ban đầu rồi sau đó người<br /> thơ như bị mê hoặc, như bị dẫn dụ, đắm mình<br /> trong những liên tưởng, càng lúc càng đi vào cõi<br /> 68<br /> <br /> Journal of Science – 2015, Vol. 5 (1), 65 – 72<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> nghiệp thơ ca là tập thơ Đường luật! Thơ văn<br /> xuôi, theo như Hữu Đạt - mà cũng có sự đồng tình<br /> của nhiều người, “là đỉnh phát triển cao nhất của<br /> thơ tự do”. Và ngày nay, chúng ta cũng đã thừa<br /> nhận rằng: sự ra đời của thể thơ này không phải là<br /> sự pha trộn, kết hợp ngẫu hứng của thể loại mà<br /> thật sự nó là một nỗ lực tìm kiếm sự cộng hưởng<br /> các khả năng của thơ và văn xuôi để có thể thể<br /> hiện một cách đầy đủ nhất, trọn vẹn nhất thế giới<br /> tinh thần sâu sắc, phong phú của cái tôi trữ tình.<br /> Như vậy, khó có khả năng thời gian ở đây thuộc<br /> về thì hiện tại. Và như vậy, tác giả đã dùng đôi<br /> mắt của tưởng tượng, đôi mắt của kí ức, tức trở về<br /> tuổi thơ, trở về kỉ niệm những đêm chơi trăng trên<br /> động cát Sa Kì để Chơi giữa mùa trăng? Trực<br /> diện, quan sát bằng lăng kính trong trẻo hay kì ảo<br /> của trẻ thơ để thấy được tất cả sự tinh khôi của vẻ<br /> Đẹp, bộc lộ được hết sự ngỡ ngàng của con người<br /> say cái Đẹp, khát khao cái Đẹp. Phục dựng lại<br /> cảnh đêm trăng bằng cách ấy hỏi sao Chơi giữa<br /> mùa trăng lại không lung linh, kì diệu. Mơ mộng<br /> biết là huyễn tưởng nhưng rõ ràng nó vẫn tồn tại<br /> như một sự bù đắp cho những thiếu vắng, những<br /> hẫng hụt của thực tại. Ở đây, khi người thơ đi vào<br /> xây lầu mộng cho mình, ông cũng vô tình hé mở<br /> cho người đọc bước vào một góc thế giới tinh<br /> thần của ông: Niềm khát khao hướng thượng –<br /> hướng thượng theo nghĩa hướng tới những giá trị<br /> nhân sinh, những vẻ đẹp kì diệu của cuộc sống<br /> bằng sức mạnh của nghệ thuật. Và với cái thế giới<br /> mà thật ra nó là cõi đời hay cõi mộng không thể<br /> phân định được ấy, phải chăng cũng chính là cõi<br /> trú của Hàn ở những tháng ngày Đau thương?<br /> <br /> trao cho bạn mình lúc còn sống là Trần Thanh<br /> Địch - em Trần Thanh Mại, thì nhà nghiên cứu<br /> này vẫn xem Chơi giữa mùa trăng là một bài văn<br /> xuôi mặc dù ông cũng nhận ra tính chất đặc biệt<br /> của loại văn xuôi này. Đó là “Một bài văn xuôi<br /> mới lạ xưa nay trong văn giới của toàn thể hoàn<br /> cầu cũng chưa ai nghĩ đến nó”. Và, khi nhà xuất<br /> bản An Tiêm tái bản Chơi giữa mùa trăng vào<br /> năm 1969, thì lúc đó vẫn còn ghi: “Chơi giữa mùa<br /> trăng là tập văn di cảo của Hàn Mặc Tử do nhà<br /> xuất bản An Tiêm xuất bản theo sự thỏa thuận của<br /> thi sĩ Quách Tấn”. Hơn nữa, ở vào những năm<br /> 1940 này, khái niệm thơ văn xuôi cũng chưa xuất<br /> hiện. Ý thức về hình thức thơ đặc biệt này thì đã<br /> có ở một số cây bút như Xuân Diệu hay Huy Cận<br /> qua những phát biểu cụ thể. Chẳng hạn, Xuân<br /> Diệu trong lời đề tựa cho tập Phấn thông vàng của<br /> mình, ông viết: “Xin đừng tìm trong phấn thông<br /> vàng những truyện có đầu đuôi, có công việc, có<br /> sáng hôm trước và chiều hôm sau. Ở đây chỉ có<br /> một ít đời và rất nhiều tâm hồn, hợp lại thành bao<br /> nghĩ ngợi bâng khuâng, không cốt để giải trí<br /> người ta, mà trái lại để xui trí người ta thêm bận<br /> vẩn vơ, lưởng vưởng”. Ở tập “truyện” này, theo<br /> quan niệm về thơ văn xuôi hiện nay thì có nhiều<br /> bài thuộc về thơ văn xuôi (Đó là thể thơ được<br /> trình bày dưới hình thức văn bản văn xuôi nhưng<br /> mang đậm chất thơ nhờ vào sự âm vang của nhịp<br /> điệu, việc sử dụng những biểu trưng nghệ thuật,<br /> việc hướng vào khai thác chiều sâu thế giới nội<br /> tâm của con người). Cũng vậy, cái tên “Trường<br /> ca” mà ông dùng để gọi tên sáng tác có hình thức<br /> văn xuôi của mình thì, theo chúng tôi, cả 10 văn<br /> bản ấy cũng là thơ văn xuôi nốt. Vậy thì, loại văn<br /> mà “chỉ có một ít đời và rất nhiều tâm hồn” hay<br /> cái tên gọi trường ca ấy đằng sau nó phải chăng là<br /> ý thức về tính chất đặc biệt của hình thức văn xuôi<br /> mà tác giả đã sáng tác? Nó không còn là loại văn<br /> xuôi bình thường nữa. Với Huy Cận cũng thế, ông<br /> gọi tác phẩm Kinh cầu tự mà ngày nay ta cho là<br /> thơ văn xuôi, là một tập kinh: “Đây là một tập<br /> kinh; Lời kinh chắc cũng có khác lời nói chuyện<br /> đôi ba; - cũng khác lời bàn bạc giữa công chúng”.<br /> Đặc điểm của câu kinh là có sự hài hòa, nhịp<br /> nhàng, cân đối, giàu tính nhạc và hình ảnh ở đó<br /> cũng lung linh, bí ẩn. Cộng thêm với không khí<br /> tôn giáo nó có khả năng mê hoặc, dẫn dụ con<br /> người. Đó cũng là thứ văn xuôi đầy ma lực, một<br /> thứ văn xuôi đặc biệt.<br /> <br /> 2.4 Kiến tạo nên cõi mơ huyền diệu của Chơi giữa<br /> mùa trăng cũng không thể không kể đến yếu tố<br /> thể loại của nó. Sở dĩ chúng tôi dùng từ thể loại vì<br /> đây là hình thức thơ có thể xét ở hai cấp độ. Nằm<br /> trong hệ thống thơ trữ tình thì nó là thể thơ văn<br /> xuôi bên cạnh thể thơ luật, thể Thơ mới, hay thể<br /> thơ tự do. Song, thơ văn xuôi lại chứa trong nó hai<br /> yếu tố tự sự và trữ tình, nó là sự giao thoa của hai<br /> thể loại văn xuôi và thơ. Và ở cấp độ này ta có thể<br /> xem nó với tư cách là thể loại. Thi phẩm được in<br /> khi tác giả đã thành người thiên cổ, sự định danh<br /> nó là thơ văn xuôi trong Thơ văn Hàn Mặc Tử<br /> (Phê bình và tưởng niệm) do Phan Cự Đệ biên<br /> soạn, Nhà xuất bản Giáo dục, 1993, hay trong<br /> Hàn Mặc Tử – Thơ và đời, Nhà xuất bản Văn học,<br /> 2004 chắc chắn không phải được ghi từ tác giả.<br /> Vì, Trần Thanh Mại, người đã giới thiệu thơ Hàn<br /> Mặc Tử từ những tư liệu gốc do chính thi nhân<br /> <br /> Hàn Mặc Tử viết rất nhiều về trăng, riêng có Chơi<br /> giữa mùa trăng là có hình thức thơ khác lạ. Đây là<br /> 69<br /> <br />