Chữ "Nhân" trong triết lí giáo dục của Khổng Tử

Chia sẻ: Thiên Lăng Sở | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khổng Tử là nhà tư tưởng nổi tiếng của Trung Quốc cổ đại. Những tư tưởng của ông đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử giáo dục của thế giới. Khái niệm Tử tế trong triết học giáo dục của Khổng Tử, về cơ bản, là lòng nhân ái. Theo Khổng Tử, muốn giáo dục con người chủ yếu là nuôi dưỡng lòng nhân ái. Như vậy, nuôi dưỡng lòng nhân ái của con người cũng nhằm đào tạo ra những con người đầy lòng tốt cho xã hội. Chính sách tất cả mọi người (không có trường hợp ngoại lệ) đều phải được giáo dục là hiện thân của tư tưởng và thực hành giáo dục trong đó đặc biệt coi trọng lòng nhân ái. Nghiên cứu triết lý giáo dục của Khổng Tử sẽ góp phần khắc sâu kiến thức về triết lý giáo dục truyền thống cơ bản của người Việt. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chữ "Nhân" trong triết lí giáo dục của Khổng Tử

CHÚ NHN TRONG TRIT L GIO DÖC CÕA KHÊNG TÛ Nguy¹n B¡ C÷íng Tr÷íng ¤i håc S÷ ph¤m H Nëi 1 °t v§n · Khêng Tû (551 - 479 tr. CN) l nh gi¡o döc håc, nh tri¸t håc Trung Quèc cê ¤i câ vai trá lîn trong làch sû gi¡o döc th¸ giîi. Æng ¢ º l¤i cho nh¥n lo¤i mët h» thèng tri¸t l½ gi¡o döc m ð tøng thíi ký làch sû kh¡c nhau, khi vai trá cõa nh¥n tè con ng÷íi ÷ñc · cao th¼ ng÷íi ta l¤i c ng ph¡t hi»n ÷ñc nhi·u t÷ t÷ðng câ gi¡ trà trong vi»c gi¡o döc v o t¤o con ng÷íi. Quan t¥m ¸n gi¡o döc con ng÷íi l °c iºm quþ gi¡ nh§t cõa trong chõ tr÷ìng v t÷ t÷ðng gi¡o döc cõa Khêng Tû. Æng coi nh¥n (?) l sü biºu hi»n cõa mèi quan h» tèt µp giúa ng÷íi vîi ng÷íi. Nh¥n khæng ch¿ l ph¤m trò tèi cao, nëi dung cèt lãi trong tri¸t håc cõa Khêng Tû m cán l nëi dung cì b£n nh§t trong tri¸t l½ gi¡o döc cõa æng. 2 Nëi dung nghi¶n cùu 2.1 i nh¥n - nëi dung cì b£n cõa nh¥n trong tri¸t l½ gi¡o döc Khêng Tû Kh¡i ni»m nh¥n vèn ¢ xu§t hi»n tø thíi n - Th÷ìng m nëi dung cõa nâ gçm nhi·u ph÷ìng di»n nh÷: th¥n y¶u ng÷íi th¥n (th¥n th¥n), y¶u con ng÷íi (tø y¶u cha mµ suy rëng ra ¸n y¶u måi ng÷íi trong x¢ hëi), l m lñi cho n÷îc v che chð cho d¥n,... nh÷ng nhúng nëi dung â ch÷a th nh mët 1
h» thèng. Khêng Tû ¢ k¸ thøa t÷ t÷ðng v· nh¥n cõa ng÷íi x÷a v ÷a v o â nhi·u nëi dung mîi, ph¡t triºn th nh h¤t nh¥n l½ luªn trong håc thuy¸t cõa m¼nh. Möc ½ch o t¤o con ng÷íi ho n thi»n (th nh nh¥n) ð Khêng Tû thèng nh§t vîi nëi dung gi¡o döc l§y nh¥n l m cèt y¸u. Trong Luªn ngú, chú nh¥n xu§t hi»n nhi·u nh§t, ÷ñc b n ¸n ð 58 ch÷ìng, vîi 109 l¦n. Tuy nhi¶n, æng khæng ÷a ra mët ành ngh¾a n o ¦y õ nh§t v· nëi dung rëng lîn cõa nh¥n. Tø nhúng luªn iºm cì b£n trong Luªn ngú, câ thº th§y r¬ng, nh¥n l ti¶u chu©n v l½ t÷ðng tèi cao v· ch½nh trà - x¢ hëi, lu¥n l½, ¤o ùc,. . . trong t÷ t÷ðng Khêng Tû. Ngh¾a gèc chú nh¥n cõa Khêng Tû l nh¥n b£n, nh¥n lo¤i t½nh, l ùc t½nh ph¡t sinh tø tü nhi¶n, do tø b£n t½nh con ng÷íi v ch¿ ÷ñc biºu hi»n ra qua c¡c mèi quan h» x¢ hëi. i·u n y cán thº hi»n rã khi x²t v· m°t chú cõa nh¥n. Theo gi£i th½ch cõa "Thuy¸t v«n, nh¥n tùc l ch¿ quan h» giúa hai ng÷íi trð l¶n. Tø hai ng÷íi trð l¶n ¢ l biºu hi»n quan h» giúa ng÷íi vîi ng÷íi, giúa c¡ thº v qu¦n thº, l mèi quan h» t÷ìng hé giúa ng÷íi vîi x¢ hëi [2;65,66]. Bði th¸, nh¥n tr÷îc h¸t biºu hi»n mèi quan h» câ t½nh ch§t lu¥n th÷íng huy¸t thèng giúa con ng÷íi vîi con ng÷íi, l sñi d¥y li¶n h» nëi t¤i h¤n ành con ng÷íi trong måi ho¤t ëng, kº tø vi»c håc tªp, tu d÷ïng ¸n vi»c trà n÷îc, an d¥n. Luªn iºm ph£n ¡nh s¥u sc nh§t v· nh¥n, bao tròm t÷ t÷ðng nh¥n sinh cõa Khêng Tû l "y¶u ng÷íi" (¡i nh¥n) [3;Nhan Uy¶n - 21]. Y¶u ng÷íi l sü thº hi»n b£n ch§t ng÷íi trong vi»c thüc hi»n bên phªn x¢ hëi. Ð ¥y, Khêng Tû ¢ tü t¡ch m¼nh khäi àa và mët nh t÷ t÷ðng cõa giai c§p thèng trà khi l§y vi»c y¶u ng÷íi l m ti¶u chu©n ¦u ti¶n cõa ¤o l m ng÷íi. Trong khi t¦ng lîp quþ tëc ÷ìng thíi th¼ hæ h o v¼ quy·n lñi tæng tëc, giai c§p cõa m¼nh, h¦u nh÷ ch¿ bi¸t ¸n chú "th¥n", th¼ Khêng Tû ¢ chõ tr÷ìng "y¶u rëng måi ng÷íi" (phi¸m ¡i chóng) v "g¦n gôi ng÷íi nh¥n" (th¥n nh¥n) [3;Håc nhi - 6]. Nh÷ vªy, y¶u ng÷íi vøa l b£n ch§t, vøa l nëi dung cèt lãi cõa nh¥n. i·u â thº hi»n ð nhúng iºm cì b£n sau: * Y¶u ng÷íi thº hi»n ð sü quþ trång sinh m¤ng con ng÷íi S¡ch Luªn ngú kº l¤i nhúng c¥u chuy»n c£m ëng v· sü tªn t¥m, tªn lüc thüc hi»n t÷ t÷ðng y¶u ng÷íi cõa Khêng Tû. Câ thº d¨n ra c¡c c¥u chuy»n sau: (1) Håc trá l B¡ Ng÷u bà b»nh - mët thù b»nh truy·n nhi¹m, måi ng÷íi ·u sñ khæng d¡m ti¸p xóc, Khêng Tû ¸n th«m, c¦m tay B¡ Ng÷u ëng vi¶n, an õi [3;Ung d¢ - 8]; (2) Håc trá th¥n t½n l Nhan Uy¶n ch¸t, Khêng Tû 2
than tríi v khâc r§t au th÷ìng: Khæng bi ai v¼ con ng÷íi n y th¼ cán v¼ ai?" [3;Ti¶n ti¸n - 9]; (3) Khêng Tû ð tri·u v·, th§y chuçng ngüa ch¡y, æng häi Câ ai bà th÷ìng khæng? m khæng häi ¸n ngüa [3;H÷ìng £ng - 12]; (4) Quþ Lë häi v· vi»c thí qu th¦n. Khêng Tû nâi: Ch÷a bi¸t thí ng÷íi, l m sao câ thº thí qu. Håc trá häi ti¸p: D¡m häi v· sü ch¸t? Æng ¡p: Sü sèng cán ch÷a bi¸t, sao bi¸t ÷ñc sü ch¸t? [3;Ti¶n ti¸n - 11]; (5) S¡ch L¹ Kþ d¨n c¥u chuy»n Khêng Tû ph£n èi, l¶n ¡n vi»c ng÷íi ta l m t÷ñng ng÷íi sèng, coi vi»c dòng h¼nh thò ng÷íi º thay ng÷íi l b§t nh¥n, khæng g¼ k²m vi»c dòng ng÷íi thªt [4;55]; v.v... Ngo i ra, sü quþ trång sinh m¤ng cõa con ng÷íi cán ÷ñc thº hi»n ð vi»c Khêng Tû luæn luæn ph£n èi chi¸n tranh, chèng nhúng i·u m¶ t½n, huy¹n ho°c. Nh÷ th¸, tri¸t l½ nh¥n vîi ngh¾a l y¶u ng÷íi thüc sü ¢ ÷ñc æng thº hi»n ra måi nìi, måi lóc, vîi måi èi t÷ñng, måi l¾nh vüc x¢ hëi. * Y¶u ng÷íi thº hi»n ra ð sü cèng hi¸n èi vîi x¢ hëi Ð kh½a c¤nh n y, "¡i nh¥n" câ ngh¾a l ph£i l m cho §t n÷îc thèng nh§t, nh¥n d¥n ÷ñc an c÷ l¤c nghi»p, x¢ hëi ÷ñc ên ành, o n k¸t c¡c mèi quan h» x¢ hëi [3;Hi¸n v§n - 17,18]; ph£i ki¶n tr¼ ch½nh ngh¾a, giú vúng nguy¶n tc, can £m chèng b¤o ng÷ñc [3;Vi tû - 1]; cai trà §t n÷îc ph£i theo ÷íng lèi nh¥n ch½nh: "ti¸t ki»m ti¶u dòng m th÷ìng y¶u måi ng÷íi, sai khi¸n d¥n (l m lao dàch) ph£i óng lóc (tr¡nh thíi vö c§y g°t) [3;Håc nhi - 5]; ph£i câ ùc hi sinh: "th§y nguy khæng ti¸c t½nh m¤ng", "câ khi ph£i d¡m hy sinh t½nh m¤ng º ho n th nh i·u nh¥n"... Nh÷ th¸, º thüc hi»n i·u nh¥n, º trð th nh ng÷íi nh¥n, Khêng Tû k¶u gåi måi ng÷íi chó trång ¸n vi»c tü tu d÷ïng nh¥n c¡ch. * Y¶u ng÷íi thº hi»n ð tinh th¦n, th¡i ë l¤c quan v t¼nh c£m cao th÷ñng Khêng Tû nâi: "Ng÷íi nh¥n khæng lo buçn" [3;Tû H¢n - 27]. Nh¥n trong cæng vi»c, ph£i c¦n m¨n, "ph£i chàu khâ l m tr÷îc rçi sau mîi câ thu ho¤ch". Muèn câ i·u nh¥n, ngay c£ trong cû ch¿ v h nh ëng công ph£i biºu hi»n sü ch¥n thüc, khæng gi£ dèi. Theo æng, ng÷íi n o m nâi n«ng ngåt xît, m°t m y trau truèt, th¼ ½t i·u nh¥n, cán ng÷íi n o m cùng rn, ki¶n nghà, mëc m¤c, ½t nâi th¼ g¦n vîi nh¥n [3;Tû Lë - 27]. Trong quan h» èi xû vîi ng÷íi kh¡c, ph£i cung k½nh, khoan dung, th nh thüc, l m ¥n hu» [3;D÷ìng Ho¡ - 6]. Khêng Tû công °c bi»t l÷u þ r¬ng, tr÷îc khi quy¸t ành y¶u hay gh²t ng÷íi kh¡c, ph£i th©m tra èi t÷ñng, tùc l ph£i bi¸t ph¥n bi»t rã sü tèt, x§u 3
cõa ng÷íi. Theo æng, ng÷íi nh¥n ph£i bi¸t y¶u ng÷íi tèt, gh²t ng÷íi x§u, y¶u c¡i hay, c¡i tèt cõa ng÷íi; gh²t c¡i dð, c¡i x§u cõa ng÷íi. Æng nâi: "Ch¿ câ ng÷íi nh¥n mîi bi¸t th÷ìng ng÷íi v bi¸t gh²t ng÷íi" [3;Lþ Nh¥n - 3]; "Måi ng÷íi gh²t ai, m¼nh công ph£i xem x²t; måi ng÷íi th½ch ai, m¼nh công ph£i xem x²t" [3;V» Linh Cæng - 27]; ... Nh¼n chung, tri¸t l½ nh¥n l y¶u ng÷íi cõa Khêng Tû ¢ nâi l¶n þ ngh¾a trung t¥m v bao qu¡t nh§t nëi h m cõa nh¥n. "i nh¥n" l b£n ch§t v nëi dung cì b£n cõa chú nh¥n. Ngo i ra, æng cán · cªp ¸n mèi quan h» giúa nh¥n v hi¸u, nh¥n v l¹, nh¥n vîi tr½ v dông, nh¥n v trung thù,... i·u â vøa l sü bê sung cho nëi dung cõa nh¥n, vøa nh¬m mð rëng nhúng ti¶u ch½, ph©m ch§t ¤o ùc cõa con ng÷íi. Nhúng nëi dung cì b£n v· chú nh¥n chùa üng þ ngh¾a s¥u sc v· ¤o l m ng÷íi v bëc lë rã r»t sü coi trång vi»c ho n thi»n b£n th¥n trong nhúng mèi quan h» x¢ hëi. Khêng Tû ¢ chó trång ¸n sü ho n thi»n ¤o ùc v tu d÷ïng nh¥n t½nh, l§y chú nh¥n l m biºu hi»n cõa vi»c ph¡t hi»n ÷ñc ch½nh m¼nh v b£n ch§t cõa m¼nh. Nh÷ng khi em chuéi trªt tü ¯ng c§p l m h» qui chi¸u th¼ chú nh¥n §y l¤i ch¸ ành sü ph¡t triºn c¡ nh¥n. èi vîi ÷ìng thíi, vi»c · cao chú nh¥n mët m°t câ þ ngh¾a t½ch cüc mang t½nh ch§t nh¥n b£n, nh÷ng m°t kh¡c, chú nh¥n cõa Khêng Tû l¤i bao h m sü thøa nhªn ch¸ ë ¯ng c§p v quan h» tæng tëc. Æng qu¡ nh§n m¤nh ¸n ngh¾a vö v tr¡ch nhi»m èi vîi ng÷íi kh¡c m thi¸u h¯n sü quan t¥m ¸n quy·n lñi c¡ nh¥n. Æng chõ tr÷ìng y¶u ng÷íi nh÷ng l¤i ph¥n bi»t thù bªc, th¥n sì v ti¸t ch¸ láng y¶u ng÷íi â b¬ng l¹ cõa ch¸ ë tæng ph¡p. ¥y l m¥u thu¨n trong tri¸t l½ nh¥n cõa Khêng Tû v công ch½nh l h¤n ch¸ cõa làch sû, khi m quan h» ¯ng c§p v trªt tü phong ki¸n ang tçn t¤i. 2.2 Tri¸t l½ nh¥n thº hi»n ð möc ½ch, èi t÷ñng v nëi dung gi¡o döc cõa Khêng Tû 2.2.1 Nh¥n trong möc ½ch gi¡o döc cõa Khêng Tû Khêng Tû cho r¬ng, ho n c£nh x¢ hëi câ t¡c ëng to lîn èi vîi vi»c h¼nh th nh v thay êi t½nh ng÷íi. B£n t½nh con ng÷íi, ban ¦u khi sinh ra th¼ công g¦n gièng nhau nh÷ng do tªp nhi¹m x¢ hëi m th nh ra kh¡c xa nhau (T½nh t÷ìng cªn d¢; tªp t÷ìng vi¹n d¢) [3;D÷ìng Ho¡ - 2]. ¥y l mët 4
m»nh · nh¥n t½nh luªn duy vªt, câ t½nh ch§t bi»n chùng ð ché: t½nh ng÷íi khæng ph£i l b©m sinh m l kh£ bi¸n, b£n t½nh con ng÷íi ÷ñc h¼nh th nh d÷îi £nh h÷ðng cõa mæi tr÷íng x¢ hëi v gi¡o döc. Khêng Tû công ¢ chó þ ¸n t½nh ch¿nh thº cõa gi¡o döc trong mèi quan h» vîi i·u ki»n d¥n sè, kinh t¸, ch½nh trà. Bði th¸, æng coi gi¡o döc l mët trong nhúng vi»c ch½nh trà h ng ¦u: Thù - Phó - Gi¡o (l m cho d¥n æng - l m cho d¥n gi u - gi¡o döc d¥n) [3;Tû Lë - 9]. Trong t÷ t÷ðng cõa Khêng Tû, t¡c döng cõa gi¡o döc ch¿ câ thº ÷ñc ph¡t huy tr¶n mët cì sð kinh t¸ nh§t ành. Theo æng, º c£i t¤o x¢ hëi tr÷îc h¸t ph£i t¤o n¶n nhúng quan h» x¢ hëi tèt. Muèn x¢ hëi câ nhúng quan h» tèt µp, tr÷îc h¸t ph£i câ nhúng con ng÷íi tèt. Nhúng con ng÷íi â ch¿ câ thº thæng qua gi¡o döc m o t¤o n¶n. Ch½nh v¼ th¸, Khêng Tû muèn düa v o gi¡o döc º o t¤o n¶n m¨u ng÷íi l½ t÷ðng - nhúng con ng÷íi ho n thi»n, câ kh£ n«ng, tr¡ch nhi»m v ngh¾a vö x¥y düng x¢ hëi. Möc ½ch gi¡o döc con ng÷íi v möc ½ch phöc h÷ng x¢ hëi cõa æng l ho n to n thèng nh§t vîi nhau. Tuy nhi¶n, trong quan ni»m cõa Khêng Tû v· c¡ch thùc gi¡o döc con ng÷íi v c£i bi¸n x¢ hëi cán câ sü m¥u thu¨n: mët m°t, æng muèn x¥y düng x¢ hëi l½ t÷ðng tø ch½nh nhúng con ng÷íi hi»n thüc ÷ñc gi¡o döc, nh÷ng m°t kh¡c, æng l¤i gi¡o döc nhúng con ng÷íi â theo mët khuæn m¨u ¢ câ s®n trong làch sû. V¼ vªy, Khêng Tû khæng thº tr¡nh khäi lóng tóng khi gi£i quy¸t v§n · c£i t¤o x¢ hëi. Tø möc ½ch gi¡o döc cõa Khêng Tû, câ thº th§y r¬ng, ð b§t cù thíi ¤i n o, muèn t¡c ëng v o x¢ hëi, tr÷îc h¸t ph£i t¡c ëng v o con ng÷íi. Muèn x¥y düng con ng÷íi l m chõ x¢ hëi th¼ ph£i o t¤o gi¡o döc con ng÷íi theo y¶u c¦u cõa thíi ¤i. 2.2.2 Nh¥n trong èi t÷ñng gi¡o döc cõa Khêng Tû Khêng Tû l ng÷íi ¦u ti¶n trong làch sû nh¥n lo¤i n¶u l¶n chõ tr÷ìng "húu gi¡o væ lo¤i" (gi¡o döc khæng ph¥n bi»t gi u ngh±o, sang h±n, thi»n ¡c,...) [3;V» Linh Cæng - 38]. T÷ t÷ðng n y xu§t ph¡t tø tri¸t l½ nh¥n v l sü biºu hi»n thüc ti¹n cõa nh¥n v· ph÷ìng di»n gi¡o döc. Ch½nh luªn iºm "trong gi¡o döc khæng câ sü èi xû ph¥n bi»t" cõa Khêng Tû câ sùc thuy¸t phöc r§t lîn èi vîi làch sû ph¡t triºn gi¡o döc th¸ giîi, thº hi»n t½nh ch§t ti¸n bë trong i·u ki»n x¢ hëi ph¥n chia ¯ng c§p rã r»t khi â [1;246]. Æng ch¯ng nhúng n¶u l¶n chõ tr÷ìng gi¡o döc khæng ph¥n bi»t m cán thº hi»n t÷ t÷ðng 5
â trong thüc ti¹n sü nghi»p gi¡o döc cõa m¼nh. Trong vi»c ti¸p nhªn håc trá, Khêng Tû ch¿ chó trång ¸n sü c¦u håc, tu sûa nh¥n t½nh º tu¥n theo ph²p tc, trªt tü x¢ hëi. Æng l ng÷íi r§t trång l¹ nh÷ng æng l¤i c ng trång con ng÷íi bi¸t tu håc º v÷ìn l¶n trong cuëc sèng [3;Thuªt nhi - 7]. èi t÷ñng gi¡o döc cõa Khêng Tû r§t a d¤ng. Trong sè håc trá cõa æng, câ con em quþ tëc, b¼nh d¥n, ng÷íi câ gia c£nh ngh±o khâ, xu§t th¥n h±n k²m, nhúng ng÷íi buæn b¡n gi u câ, ng÷íi ½t tuêi, ng÷íi ngang tuêi vîi æng, câ c£ hai cha con còng nhau theo håc, thªm ch½ cán câ c£ nhúng ng÷íi tr÷îc ¥y quen l m i·u b§t thi»n.v.v... T÷ t÷ðng "húu gi¡o væ lo¤i" cõa Khêng Tû câ þ ngh¾a t½ch cüc, · ra vi»c c¦n thi¸t ph£i ti¸n h nh gi¡o döc rëng r¢i nh¬m thüc hi»n möc ½ch ch½nh trà x¥y düng x¢ hëi l½ t÷ðng. Chõ tr÷ìng n y v· sau ÷ñc c¡c nh Nho ti¸n bë k¸ thøa v thüc hi»n trong khuæn khê cõa ch¸ ë phong ki¸n. Tuy nhi¶n, trong t÷ t÷ðng cõa Khêng Tû v¨n cán m¥u thu¨n khi¸n cho vi»c thüc hi»n t÷ t÷ðng "húu gi¡o væ lo¤i" trð n¶n gá bâ, t¤o ra nhúng h¤n ch¸ khæng thº tr¡nh khäi. Ch¯ng h¤n, æng ¢ chia x¢ hëi th nh nhi·u h¤ng ng÷íi kh¡c nhau v· kh½ ch§t v ph©m ch§t, chia x¢ hëi th nh hai h¤ng ng÷íi câ nh¥n c¡ch èi lªp nhau, â l qu¥n tû v tiºu nh¥n. Nh÷ng x²t trong i·u ki»n ÷ìng thíi, vi»c ph¥n chia x¢ hëi th nh c¡c thù bªc kh¡c nhau v èi lªp giúa qu¥n tû v tiºu nh¥n ÷ñc Khêng Tû xem x²t tr¶n b¼nh di»n ¤o ùc, ph©m ch§t. Sü ph¶ b¼nh v ch¿ tr½ch h¤ng ng÷íi tiºu nh¥n cõa æng ch¿ l biºu hi»n sü ch¡n gh²t èi vîi nhúng con ng÷íi câ nhúng h nh vi tr¡i vîi lu¥n l½, ¤o ùc. i·u n y câ þ ngh¾a t½ch cüc èi vîi vi»c thóc ©y ng÷íi ta bä ¡c theo thi»n v h nh ëng theo chu©n müc x¢ hëi. Nh÷ vªy, ch¿ ri¶ng vi»c · x÷îng t÷ t÷ðng gi¡o döc khæng ph¥n bi»t, Khêng Tû ¢ º l¤i trong làch sû nhªn thùc nh¥n lo¤i mët i·u to lîn: måi ng÷íi ·u câ quy·n ÷ñc gi¡o döc v x¢ hëi c¦n ph£i gi¡o döc t§t c£ måi ng÷íi. Tuy Khêng Tû khæng ph£i l nh gi¡o döc cõa to n d¥n nh÷ng æng l nh gi¡o döc lîn nh§t cõa làch sû phong ki¸n Trung Quèc, ÷ñc tæn x÷ng l bªc V¤n th¸ s÷ biºu - Ng÷íi Th¦y nêi ti¸ng cõa muæn íi. 2.2.3 Nh¥n trong nëi dung gi¡o döc cõa Khêng Tû Khêng Tû l m gi¡o döc vîi möc ½ch o t¤o n¶n m¨u ng÷íi háan thi»n, to n ùc, ¡p ùng y¶u c¦u x¥y düng x¢ hëi l½ t÷ðng cõa æng. Nëi dung gi¡o 6
döc cõa Khêng Tû l nhúng ti¶u chu©n v· t i ùc c¦n ph£i câ ð nhúng chõ thº x¢ hëi â. Xu§t ph¡t tø quan iºm coi "nh¥n ¤o" (¤o ng÷íi) công nh÷ "thi¶n ¤o" (¤o tríi), coi vi»c hiºu ÷ñc ¤o ng÷íi l hiºu ÷ñc ¤o tríi n¶n Khêng Tû gi¡o döc håc trá tªp trung v o nhúng g¼ thuëc v· ¤o ng÷íi. Tri thùc m æng sû döng º d¤y håc trá l§y tø trong Thi, Th÷, L¹, Nh¤c... v °c bi»t l tri thùc tø thüc t¸ cuëc sèng cõa con ng÷íi. Tri thùc â chõ y¸u l v· ¤o l m ng÷íi. V¼ th¸, æng ½t nâi ¸n thi¶n t½nh v ¤o tríi, khæng chó þ ¸n gi¡o döc tri thùc v· tü nhi¶n, v· lao ëng s£n xu§t vªt ch§t. Khêng Tû chó trång mèi quan h» giúa ng÷íi vîi x¢ hëi. Æng tr¥n trång nhúng gi¡ trà l m ng÷íi n¶n nëi dung gi¡o döc ÷ñc tªp trung v o nhúng v§n · cõa íi sèng hi»n thüc, khæng · cªp ¸n nhúng lüc l÷ñng si¶u nhi¶n, huy·n ho°c. Nhúng ph©m ch§t cì b£n cõa ¤o l m ng÷íi m Khêng Tû n¶u l¶n khæng n¬m ngo i sü biºu hi»n cö thº cõa nh¥n trong c¡c mèi quan h» x¢ hëi, â l hi¸u, l¹, trung thù,... a. Gi¡o döc nh¥n, tr÷îc h¸t l hi¸u Nh¥n trong tri¸t l½ gi¡o döc Khêng Tû, tr÷îc h¸t, biºu hi»n quan h» lu¥n th÷íng huy¸t thèng giúa con ng÷íi vîi con ng÷íi. Muèn thüc h nh ¤o nh¥n, ng÷íi håc tr÷îc ti¶n ph£i thüc h nh ¤o hi¸u. Æng chó þ gi¡o döc t¼nh y¶u th÷ìng giúa cha mµ v con c¡i, l§y â l m quan h» c«n b£n cõa k¸t c§u x¢ hëi. Khêng Tû coi hi¸u l xu§t ph¡t iºm cõa nh¥n - "y¶u ng÷íi" v l c¡i gèc º t¤o n¶n quan h» h i háa giúa måi ng÷íi: "hi¸u ¹ ch½nh l c¡i gèc cõa nh¥n" [3;Håc nhi - 2]. Æng coi sü hi¸u thuªn vîi cha mµ, k½nh nh÷íng vîi anh em nh÷ l vi»c ch½nh sü ð ngo i x¢ hëi. Thüc h nh ¤o hi¸u èi vîi cha mµ l "ph£i em h¸t sùc m¼nh m phöng d÷ïng". Khêng Tû ¢ ch¿ ra cho håc trá th§y r¬ng, ¤o hi¸u cì b£n ph£i ÷ñc x¥y düng tr¶n cì sð cõa t§m láng th nh k½nh. Æng nâi: "Ng y nay, ng÷íi ta th§y ai nuæi ÷ñc cha mµ th¼ gåi l ng÷íi câ hi¸u. Nh÷ng ¸n nh÷ châ ngüa, th¼ ng÷íi ta công nuæi ÷ñc §y. Cho n¶n n¸u nuæi cha mµ m ch¯ng k½nh trång th¼ câ kh¡c g¼ nuæi thó vªt ¥u?" [3;Vi ch½nh - 7]. Theo æng, thí cha mµ, khâ nh§t l giú ÷ñc v´ háa vui, chù cán l m vi»c khâ nhåc (v¼ cha mµ) hay cho cha mµ «n thùc «n ngon th¼ công ch÷a õ º l m ng÷íi con câ hi¸u. Sü k½nh trång cõa con c¡i èi vîi cha mµ ÷ñc biºu hi»n ð ché: "Phöng sü cha mµ, n¸u cha mµ câ i·u khæng óng, ph£i nhµ nh ng, kh²o l²o can gi¡n. N¸u th§y cha mµ khæng nghe theo, th¼ v¨n cung k½nh, khæng tr¡i nghàch; v§t 7
v£, khæng o¡n th¡n" [3;Lþ Nh¥n - 18]. Khæng nhúng th¸, l m con "ph£i bi¸t giú g¼n th¥n thº kho´ m¤nh, tr¡nh néi lo cho cha mµ" [3;Vi ch½nh - 6], ph£i bi¸t tuêi cõa cha mµ, "mët l º vui møng v¼ cha mµ sèng thå, hai l º lo sñ v¼ cha mµ gi y¸u, khæng sèng ÷ñc bao l¥u núa [3;Lþ Nh¥n - 20],... T¼nh y¶u th÷ìng giúa cha mµ v con c¡i l biºu hi»n cõa quan h» huy¸t thèng, tü nhi¶n, xu§t ph¡t tø nëi t¥m, l nhu c¦u t¼nh c£m tü gi¡c cõa méi con ng÷íi. Khêng Tû ch¿ ra r¬ng, ngay trong vi»c hi¸u m khæng biºu hi»n láng nh¥n th¼ ng÷íi nh÷ th¸ khæng bi¸t l§y g¼ º xem x²t, ¡nh gi¡ [3;B¡t dªt - 26]. Hi¸u l ùc h¤nh câ ð t§t c£ måi ng÷íi, câ £nh h÷ðng v÷ñt ra ngo i c£ quan h» gia tëc v ÷ñc phê bi¸n ho¡ trong d¥n. Gi¡o döc v· ¤o hi¸u, Khêng Tû muèn håc trá trð th nh con ng÷íi ho n thi»n, câ thº £m ÷ìng ÷ñc vi»c trà quèc, an d¥n. Bði n¸u l ng÷íi câ hi¸u th¼ s³ c£m ho¡ ÷ñc d¥n chóng, khi¸n cho d¥n chóng theo m¼nh l m i·u nh¥n v trung th nh vîi m¼nh. Æng cán cho r¬ng, v· ¤o nh¥n th¼ khæng bi¸t, nh÷ng v· ¤o hi¸u, d¥n câ thº theo ÷ñc. Ch½nh v¼ hi¸u câ t½nh phê bi¸n, cö thº hìn nh¥n n¶n theo æng, l m ng÷íi con câ hi¸u th¼ câ thº l ng÷íi nh¥n ÷ñc, nh÷ng ch÷a th§y ng÷íi n o câ nh¥n m b§t hi¸u. Khêng Tû ¢ mð rëng kh£ n«ng thüc hi»n ¤o hi¸u ð t§t c£ måi ng÷íi, coi â l gèc cõa nh¥n. Vi»c Khêng Tû gi¡o döc ¤o hi¸u cho håc trá l câ þ ngh¾a t½ch cüc ð ché · cao cæng lao cõa cha mµ èi vîi con c¡i, coi trång sü k½nh thuªn cõa con c¡i èi vîi cha mµ,... Làch sû ¢ º l¤i nhi·u t§m g÷ìng v· láng hi¸u th£o, kh¯ng ành "cæng cha ngh¾a mµ" l khæng g¼ s¡nh nêi. V¼ th¸, "hi¸u l gèc cõa tr«m n¸t". Khêng Tû ÷ñc thøa nhªn l æng tê l½ luªn v· ¤o hi¸u cõa Nho gia [5;44]. T÷ t÷ðng gi¡o döc v· ¤o hi¸u cõa æng ¢ £nh h÷ðng khæng nhä èi vîi truy·n thèng v«n hâa æng. Trong x¢ hëi Vi»t Nam hi»n nay, xu§t hi»n nhi·u hi»n t÷ñng con c¡i ng÷ñc ¢i v khinh th÷íng cha mµ. Nhúng h nh vi tr¡i vîi ¤o hi¸u truy·n thèng â c¦n ÷ñc x¢ hëi l¶n ¡n gay gt v c¦n ph£i câ bi»n ph¡p gi£i quy¸t húu hi»u. Thi¸t ngh¾ ð ¥y, nhúng líi gi¡o hu§n håc trá cõa Khêng Tû v¨n cán câ gi¡ trà thüc ti¹n h¸t sùc to lîn. V¼, theo chóng tæi, ch¿ khi méi ng÷íi thüc sü hiºu bi¸t v thüc h nh ¤o l½ hi¸u th£o èi vîi cha mµ, háa thuªn èi vîi anh em th¼ x¢ hëi mîi thüc sü trð n¶n nh¥n v«n, l nh m¤nh. i·u hiºn nhi¶n l , n¸u ¤o l½ xu§t ph¡t tø gia ¼nh - t¸ b o cõa x¢ hëi - th¼ x¢ hëi h¯n câ ¤o l½ v ¤o l½ s³ trð n¶n h÷ng thành. 8
b. Gi¡o döc nh¥n, k¸t hñp vîi l¹ Trong håc thuy¸t Khêng Tû, mët nëi dung gi¡o döc cì b£n, h¸t sùc quan trång sau nh¥n l l¹. L¹ biºu hi»n cõa nghi thùc t¸ l¹, ch¸ ë iºn ch÷ìng cõa x¢ hëi T¥y Chu, l nhúng quy ph¤m ¤o ùc, lèi sèng câ v«n ho¡ cõa méi con ng÷íi trong x¢ hëi. Khêng Tû l ng÷íi ¢ em l¹ ch¸ ch½nh trà cõa nh Chu c£i bi¸n th nh mët ph¤m trò ¤o ùc v coi l¹ l müc th÷îc cho c¡c h nh vi cõa con ng÷íi trong x¢ hëi. ¥y l mët nëi dung mîi cõa l¹ kº tø thíi k¼ Xu¥n Thu. Nëi dung ¤o ùc cõa l¹ tr÷îc h¸t l§y nh¥n l m cèt lãi. Khêng Tû nâi: "ng÷íi khæng câ láng nh¥n, v· vi»c l¹ dòng th¸ n o?" [3;B¡t dªt - 3]. Muèn ¤t ¸n nh¥n, theo Khêng Tû, ph£i "khc k¿ phöc l¹", t§t c£ måi cû ch¿, h nh ëng (nghe, nh¼n, nâi, l m,...) ·u nh§t lo¤t ph£i theo l¹ [3;Nhan Uy¶n - 1]. Cæng döng cõa l¹ l i·u ti¸t mèi quan h» giúa con ng÷íi vîi con ng÷íi, trong â ng÷íi d÷îi ph£i phöc tòng ng÷íi tr¶n, ng÷íi tr¶n ph£i l§y l¹ m èi ¢i vîi ng÷íi d÷îi. Nh¥n ch¯ng nhúng l cèt lãi cõa l¹ m giúa l¹ v vi»c thüc h nh ¤o nh¥n l khæng thº t¡ch ríi. Bði v¼, n¸u khæng câ l¹ th¼ nhúng ùc t½nh g¦n vîi ¤o nh¥n nh÷ cung k½nh, c©n thªn, dông c£m, ngay th¯ng trð n¶n m»t nhåc, nhót nh¡t, lo¤n nghàch, nâng n£y. Nh÷ vªy, l¹ ph£i bê sung cho nh¥n, l khði ¦u y¶u c¦u cõa nh¥n. L¹ công l y¶u c¦u ¦u ti¶n cõa ¤o hi¸u. Khêng Tû gi¡o döc håc trá phöng thí cha mµ ph£i theo l¹ m l m. Trong cuëc sèng, l¹ cán ÷ñc biºu thà ð sü ch¥n th nh, gi£n dà, khæng xa hoa l¢ng ph½. Nhúng nëi dung ¤o ùc cõa l¹ nh÷ tr¶n biºu hi»n t÷ t÷ðng nh¥n ngh¾a, ¤o ùc cõa Khêng Tû, çng thíi ph£n ¡nh t÷ t÷ðng ¤o ùc cõa giai c§p thèng trà nh Chu. L¹, v· m°t ¤o ùc, ái häi ng÷íi ta ph£i tu¥n theo mët trªt tü ành s®n. Khêng Tû · cao l¹ qu¡ mùc n¶n nhi·u khi æng l¤i l m tr¡i vîi chõ tr÷ìng "¡i nh¥n" cõa m¼nh. Æng ch¿ chó þ ¸n mët chi·u tø x¢ hëi ¸n c¡ nh¥n, tø tr¶n xuèng d÷îi, tø ngo¤i t¤i v o nëi t¥m m khæng th§y ÷ñc v thüc sü khæng bi¸t khìi gñi t½nh tü gi¡c cõa méi c¡ nh¥n trong vi»c hiºu l¹ v thüc h nh l¹. Ch½nh v¼ th¸, h¤n ch¸ cõa Khêng Tû trong håc thuy¸t v· l¹ thº hi»n ð sü ± n²n c¡ t½nh sæi ëng v kh£ n«ng s¡ng t¤o cõa méi con ng÷íi. V· ph¦n n y, chú l¹ cõa Khêng Tû trð n¶n cùng nhc, gi¡o i·u v câ khuynh h÷îng b£o thõ, l¤c hªu. M°t kh¡c, nâ l m cho ph¤m trò tri¸t håc v nëi dung gi¡o döc cì b£n cõa æng - nh¥n - công trð n¶n câ t½nh ch§t ¡p °t tø b¶n ngo i v o þ thùc cõa méi c¡ nh¥n trong x¢ hëi. 9
c. Gi¡o döc nh¥n, l§y trung thù l m ph÷ìng ph¡p · cao nh¥n, Khêng Tû d¤y håc trá ph£i l§y trung thù l m ph÷ìng ph¡p v con ÷íng chõ y¸u. Trung thù ÷ñc x¥y düng tr¶n quan h» giúa ng÷íi vîi ng÷íi, khæng t¡ch ríi nh¥n v l¹. Trung thù câ ngh¾a l c¡i g¼ m¼nh khæng muèn chî l m cho ng÷íi v c¡i g¼ m¼nh muèn l m cho m¼nh th¼ công l m cho ng÷íi. Nh÷ th¸, trung thù l tø ta suy ra ng÷íi, l h¼nh thùc biºu hi»n cõa quan h» x¢ hëi. Khêng Tû nâi ¸n trung thù nh÷ l ph÷ìng ph¡p º ¤t tîi ¤o - ¤o l m ng÷íi. Theo â, khi ¢ nm ÷ñc ¤o rçi th¼ câ thº "xuy¶n suèt t§t c£" [3;Lþ nh¥n - 15]. Trung cán ÷ñc hiºu l trung th nh trong c¡c quan h» x¢ hëi, thù l "i·u câ thº suèt íi l m theo - i·u g¼ m¼nh khæng muèn th¼ khæng ¡p °t cho ng÷íi kh¡c" [3;V» Linh Cæng - 23]. Khêng Tû l§y trung thù l m c¡ch thùc º ¤t ¸n nh¥n, çng thíi khæi phöc ÷ñc l¹. ¥y ch½nh l chõ tr÷ìng tu th¥n cõa æng. Nh÷ vªy, gi£ng v· trung thù trong ph¤m vi nh¥n, Khêng Tû ¢ n¶u l¶n mët ph÷ìng ch¥m tri¸t l½ xû th¸ mang ¦y t½nh nh¥n ¤o chõ ngh¾a. Ch¿ vîi ph÷ìng ch¥m xû th¸ â, méi ng÷íi mîi câ thº gn bâ l¥u b·n vîi ng÷íi kh¡c, t¤o n¶n n·n t£ng cõa c¡c mèi quan h» trong cëng çng v qua â mîi th§y ÷ñc þ ngh¾a vai trá cõa b£n th¥n èi vîi x¢ hëi [4;57]. Trung thù thüc t¸ ¢ l sü biºu hi»n bao qu¡t cõa "¡i nh¥n". T÷ t÷ðng v· trung thù cõa Khêng Tû câ £nh h÷ðng s¥u sc ¸n v«n hâa ¤o ùc, xû th¸ æng v trong i·u ki»n hi»n nay, trung thù c¦n ÷ñc ph¡t huy º mang t½nh nh¥n v«n hi»n ¤i. 3 K¸t luªn Nhªn th§y rã con ng÷íi ch¿ câ kh£ n«ng tu d÷ïng ¸n Nh¥n chù khæng ¸n Th¡nh, Khêng Tû chõ tr÷ìng v thüc h nh gi¡o döc nh¥n, coi â l nëi dung gi¡o döc cì b£n nh§t. Chõ tr÷ìng gi¡o döc nh¥n cõa Khêng Tû l phò hñp vîi möc ½ch ch½nh trà nh¬m x¥y düng m¨u ng÷íi to n ùc, ho n thi»n. T÷ t÷ðng húu gi¡o væ lo¤i" ch½nh l sü thº hi»n t÷ t÷ðng v thüc ti¹n gi¡o döc cõa nh¥n. Nh§n m¤nh ùc trà, n¶u cao tinh th¦n cõa nâ l y¶u måi ng÷íi v thi thè rëng r¢i º cùu gióp ng÷íi công ch½nh l sü thº hi»n cõa nh¥n tr¶n ph÷ìng di»n ch½nh trà - x¢ hëi. Ð Khêng Tû, gi¡o döc ch½nh l sü thº hi»n v biºu hi»n cõa nh¥n. M°c dò cán nhi·u h¤n ch¸, nh÷ng t÷ 10
t÷ðng v thüc ti¹n gi¡o döc nh¥n cõa æng v¨n cán chùa üng nhi·u gi¡ trà t½ch cüc. N¸u bi¸t khai th¡c, låc bä nhúng y¸u tè léi thíi v ti¶u cüc trong t÷ t÷ðng cõa Khêng Tû, th¼ nhúng nëi dung gi¡o döc nh¥n cõa æng s³ thüc sü khìi gñi cho chóng ta nhi·u suy t÷ v· nhúng chu©n müc ¤o ùc cõa con ng÷íi mîi ¢ câ trong truy·n thèng gi¡o döc v v«n hâa cõa d¥n tëc. i·u n y gâp ph¦n t½ch cüc v o ph¡t triºn n·n gi¡o döc th§m nhu¦n s¥u sc t½nh nh¥n d¥n, t½nh d¥n tëc, t½nh thíi ¤i v khoa håc. TI LIU THAM KHO [1] Grolier Univeral Encyclopedia, Volume 5, 1968. American book - Strat- ford Press, INC, New York, N.K, p. 246 (Confucius). [2] D÷ìng Lüc, 2002. Kinh iºn v«n hâa 5000 n«m Trung Hoa, tªp II. Nxb V«n hâa Thæng tin. [3] PGS. Tr¦n L¶ S¡ng (chõ bi¶n), PGS. Phan V«n C¡c (dàch chó), 2002. Ngú v«n H¡n Næm, tªp I, Tù Th÷ - Luªn ngú. Nxb Khoa håc X¢ hëi, H Nëi. [4] Nguy¹n T i Th÷, 2005. V§n · con ng÷íi trong Nho håc sì ký. Nxb Khoa håc X¢ hëi, H Nëi. [5] Ti¶u Qu¦n Trung, 2006. Chú Hi¸u trong n·n v«n hâa Trung Hoa. Nxb Tø iºn B¡ch khoa. ABSTRACT On the conception of Kindness in Confucius's philosophy of education Confucius was a famous thinker of ancient China. His thoughts played an important role in the world's history of education. The concept of Kindness in Confucius'philosophy of education, basically, is compassion. According to Confucius, to educate humans is mainly to cultivate kindness. Thus, to culti- vate kindness of humans also aims to train people full of goodness for society. The policy that all people (without excepted) should be educated is the em- bodiment of the thought and practice of education in which the kindness should be especially heeded. Studying Confucius's philosophy of education will contribute to deepening the knowledge of the Vietnamese basically tra- 11
ditional philosophy of education. 12