YOMEDIA
ADSENSE
Chương 11: Chính sách sản xuất sạch hơn và thực tiễn
235
lượt xem 149
download
lượt xem 149
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Tài liệu tham khảo về chính sách sản xuất sạch hơn và thực tiễn
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Chương 11: Chính sách sản xuất sạch hơn và thực tiễn
- 11 ChÝnh s¸ch S¶n xuÊt S¹ch h¬n vμ thùc tiÔn TrÇn V¨n Nh©n 11.1 Giíi thiÖu S¶n xuÊt c«ng nghiÖp vÉn lu«n lµ nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng mang tÝnh toµn cÇu vµ ®Þa ph−¬ng quèc gia. Nã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn m«i tr−êng vµ chÊt l−îng sèng cña quèc gia. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ho¹t ®éng ®« thÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng ®· thu hót nhiÒu sù chó ý. Trong c¸c thËp kû qua, c¸ch øng phã cña c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®èi víi n¹n « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i tr−êng cã 5 ®Æc ®iÓm sau: 1. Kh«ng nhËn ra - hoÆc phít lê - vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng; 2. Pha lo·ng hoÆc ph©n t¸n « nhiÔm, lµm hËu qu¶ cña nã bít ®éc h¹i hoÆc trë nªn kh«ng râ rµng; 3. T×m c¸ch kiÓm so¸t « nhiÔm vµ chÊt th¶i (®−îc gäi lµ tiÕp cËn kiÓm so¸t cuèi ®−êng èng hoÆc kiÓm so¸t « nhiÔm); 4. Ph¸t triÓn vµ c¶i tiÕn c«ng nghÖ m«i tr−êng, cho phÐp t¹o ra vßng khÐp kÝn cña dßng vËt liÖu quy tr×nh s¶n xuÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù tuÇn hoµn vµ t¸i sö dông chóng; 5. GÇn ®©y nhÊt lµ thùc hiÖn s¶n xuÊt s¹ch h¬n (SXSH) th«ng qua viÖc phßng ngõa « nhiÔm vµ gi¶m chÊt th¶i t¹i nguån. Tr−íc ®©y, c¸c biÖn ph¸p mÖnh lÖnh vµ kiÓm so¸t ®−îc c¸c c¬ quan m«i tr−êng sö dông réng r·i cho ®Õn khi chóng tá ra cã nhiÒu bÊt lîi. C¸c gi¶i ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm truyÒn thèng tá ra kÐm hiÖu qu¶ h¬n khi chóng míi ®−îc ¸p dông, vµ ®Õn mét thêi ®iÓm th× nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra qu¸ tèn kÐm vµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc n÷a. Th«ng th−êng, c«ng nghÖ kiÓm so¸t cuèi ®−êng èng ®¬n gi¶n chØ lµ chuyÓn chÊt th¶i hoÆc t¸c nh©n g©y « nhiÔm tõ m«i tr−êng nµy sang 255
- m«i tr−êng kh¸c, nh− tr−êng hîp c¸c thiÕt bÞ kiÓm so¸t « nhiÔm kh«ng khÝ vµ n−íc ®· sinh ra chÊt th¶i ®éc h¹i cã nång ®é cao vµ chóng cã thÓ rß rØ tõ c¸c b·i ch«n lÊp. Nh÷ng bÊt lîi chÝnh cña biÖn ph¸p mÖnh lÖnh vµ kiÓm so¸t lµ, thø nhÊt, kh«ng cho phÐp c¸c doanh nghiÖp kh¶o s¸t c¸c ph−¬ng ph¸p rÎ h¬n ®ang ®−îc c¸c doanh nghiÖp kh¸c sö dông. Thø hai, viÖc thùc hiÖn rÊt phøc t¹p vµ tèn kÐm v× ph¶i cã mét lùc l−îng qu¶n lý m¹nh, cã n¨ng lùc. Tãm l¹i, c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm cña nh÷ng n¨m 1970s vµ 1980s kh«ng cßn ®¸p øng ®−îc t×nh h×nh n÷a, vµ mét c¸ch tiÕp cËn míi, linh ho¹t h¬n, ph¶i ®−îc ¸p dông cho phÐp c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, chÝnh phñ, c¸c nhµ nghiªn cøu m«i tr−êng cïng ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p s¸ng t¹o. Gi÷a nh÷ng n¨m 1980s, bªn c¹nh c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm truyÒn thèng, ng−êi ta ®· ¸p dông réng r·i hai biÖn ph¸p míi, ®ã lµ tuÇn hoµn chÊt th¶i vµ tuÇn hoµn n¨ng l−îng. Vµo cuèi thËp kû ®ã, chÝnh phñ vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi ®· thõa nhËn nh÷ng kh¸i niÖm nh− b¶o tån nguån lùc, gi¶m nguy c¬ vµ phßng ngõa « nhiÔm. N¨m 1990, Hoa Kú th«ng qua §¹o luËt Phßng ngõa « nhiÔm, yªu cÇu c¸c c«ng ty b¸o c¸o chi tiÕt nç lùc gi¶m thiÓu « nhiÔm cña m×nh. Còng trong thêi gian ®ã, Hoa Kú ®· cã nh÷ng nç lùc ®Çu tiªn nh»m chuyÓn giao cho ch©u ¢u nh÷ng kinh nghiÖm phßng ngõa « nhiÔm c«ng nghiÖp. §¸ng chó ý lµ dù ¸n Landskrona cña Thôy §iÓn vµ dù ¸n PRISMA cña Hµ Lan. C¶ hai dù ¸n ®Òu ®¹t kÕt qu¶ tèt, t¹o ra c¸c m« h×nh doanh nghiÖp thµnh c«ng trong phßng ngõa « nhiÔm, vµ sau ®ã ®· kÝch thÝch sù h×nh thµnh mét lo¹t c¸c dù ¸n phßng ngõa « nhiÔm t¹i c¸c n−íc ch©u ¢u kh¸c. N¨m 1989, Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng cña Liªn Hîp Quèc (UNEP) ®−a s¸ng kiÕn vÒ SXSH, t¹o ra vµ kh¸i niÖm ho¸ thuËt ng÷ “s¶n xuÊt s¹ch h¬n”. Kh«ng chØ ®¬n gi¶n tËp trung vµo “c«ng nghÖ s¹ch”, mµ Ban C«ng nghÖ, C«ng nghiÖp vµ M«i tr−êng cña UNEP ®· nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña qu¶n lý, tæ chøc hiÖu qu¶, vµ sù cÇn thiÕt liªn tôc n©ng cao hiÖu qu¶. C¸c ho¹t ®éng SXSH cña UNEP ®· dÉn ®Çu phong trµo vµ ®éng viªn c¸c ®èi t¸c qu¶ng b¸ kh¸i niÖm SXSH réng r·i trªn toµn thÕ giíi. Ch−¬ng tr×nh NghÞ sù 21 ®−îc ®−a ra t¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh Rio n¨m 1992 coi SXSH lµ mét thµnh phÇn kh«ng thÕ thiÕu ®Ó ®¹t ®−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh»m qu¶ng b¸ SXSH trªn toµn cÇu, n¨m 1994, UNIDO (Tæ chøc Ph¸t triÓn C«ng nghiÖp cña LHQ) vµ UNEP ®· cïng ®−a ra s¸ng kiÕn x©y dùng c¸c Ch−¬ng tr×nh Trung t©m SXSH Quèc gia. Tõ 1994, ®· cã 32 Trung t©m SXSH ®−îc thµnh lËp, trong ®ã cã Trung t©m SXSH ViÖt Nam. 256
- N¨m 1998, UNEP chuÈn bÞ tuyªn ng«n Quèc tÕ vÒ SXSH, chÝnh thøc tuyªn bè sù cam kÕt vÒ chiÕn l−îc vµ thùc hiÖn SXSH. Tuyªn ng«n ®−îc c«ng bè t¹i Héi nghÞ cÊp cao SXSH lÇn thø 5 ®−îc tæ chøc vµo th¸ng 10/1998 t¹i C«ng viªn Ph−îng hoµng (Phoenix), Hµn Quèc. Cho ®Õn th¸ng 4/2004 ®· cã tæng sè 443 ch÷ ký vµo b¶n tuyªn ng«n trªn, vµ th¸ng 9/1999 ViÖt Nam còng ®· ký vµo tuyªn ng«n nµy. Môc ®Ých cña tuyªn ng«n nµy lµ khuyÕn khÝch sù ñng hé chÊp nhËn vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng SXSH, t¨ng c−êng cam kÕt cña c¸c thµnh viªn, xóc tiÕn hîp t¸c quèc tÕ vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ kh¸i niÖm nµy. 11.2. Kh¸i niÖm vµ kü thuËt SXSH UNEP ®Þnh nghÜa s¶n xuÊt s¹ch h¬n (SXSH) lµ: “…sù ¸p dông liªn tôc mét chiÕn l−îc phßng ngõa tæng hîp vÒ m«i tr−êng vµo c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt, s¶n phÈm vµ dÞch vô nh»m n©ng cao hiÖu suÊt sinh th¸i vµ gi¶m rñi ro ®èi víi con ng−êi vµ m«i tr−êng.” §èi víi c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt, SXSH nh»m: Gi¶m tiªu thô nguyªn liÖu vµ n¨ng l−îng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm; Lo¹i trõ cµng nhiÒu cµng tèt viÖc sö dông c¸c ho¸ chÊt, ®éc vµ nguy h¹i; Gi¶m t¹i nguån vÒ l−îng vµ ®éc tÝnh cña c¸c lo¹i khÝ th¶i, chÊt th¶i do s¶n xuÊt g©y ra vµ ®−a vµo m«i tr−êng. §èi víi s¶n phÈm, SXSH nh»m gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña s¶n phÈm lªn m«i tr−êng, søc khoÎ vµ sù an toµn: Trong suèt vßng ®êi cña chóng; Tõ kh©u khai th¸c nguyªn liÖu qua kh©u s¶n xuÊt vµ sö dông, ®Õn kh©u th¶i bá cuèi cïng cña s¶n phÈm. §èi víi c¸c dÞch vô: SXSH bao hµm ý kÕt hîp sù quan t©m vÒ m«i tr−êng vµo viÖc thiÕt kÕ vµ cung cÊp dÞch vô. ë ®©y, cÇn v¹ch râ sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a kiÓm so¸t « nhiÔm vµ SXSH ®ã lµ vÊn ®Ò thêi ®iÓm. KiÓm so¸t « nhiÔm sö dông c¸c biÖn ph¸p cuèi ®−êng èng, lµ mét c¸ch tiÕp cËn “ph¶n øng vµ xö lý” mét sù viÖc ®· råi. Trong khi ®ã, SXSH lµ c¸ch tiÕp cËn nh×n tr−íc, theo triÕt lý “l−êng tr−íc vµ phßng ngõa". 257
- Cã thÓ ®¹t ®−îc SXSH b»ng nhiÒu c¸ch, trong ®ã ba c¸ch quan träng nhÊt lµ: thay ®æi th¸i ®é; ¸p dông bÝ quyÕt kü thuËt, vµ c¶i tiÕn c«ng nghÖ. §iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh lµ SXSH kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ thay ®æi c«ng nghÖ. Thay ®æi th¸i ®é nghÜa lµ t×m ra c¸ch tiÕp cËn míi cho mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp vµ m«i tr−êng trong vµ ngoµi doanh nghiÖp, vµ ®¬n gi¶n chØ nghÜ l¹i vÒ ®Çu vµo cho quy tr×nh s¶n xuÊt (nguyªn liÖu, n−íc, n¨ng l−îng, c¸c s¶n phÈm trung gian, vµ c¸c phô gia), c¸c ®Çu ra-s¶n phÈm vµ t¸c nh©n g©y « nhiÔm liªn quan ®Õn SXSH. Cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ theo yªu cÇu mµ kh«ng cÇn s¸ng t¹o hoÆc nhËp khÈu c«ng nghÖ míi. ¸p dông bÝ quyÕt c«ng nghÖ nghÜa lµ ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi Ých m«i tr−êng, chÊp nhËn, thùc hiÖn c¸c kü thuËt tæ chøc vµ qu¶n lý tèt h¬n, thay ®æi c¸ch qu¶n lý néi vi, cÇn söa ®æi chÝnh s¸ch m«i tr−êng, quy tr×nh vÒ s¶n xuÊt vµ thÓ chÕ. C¶i tiÕn c«ng nghÖ - cã nhiÒu c¸ch c¶i tiÕn c«ng nghÖ: thay thÕ c¸c chÊt ®éc h¹i; thay ®æi nguyªn liÖu ®Çu vµo; thay ®æi quy tr×nh hoÆc c«ng nghÖ s¶n xuÊt; c¶i tiÕn thiÕt kÕ s¶n phÈm vµ ¸p dông vµo c¸c qu¸ tr×nh t−¬ng øng; thay ®æi s¶n phÈm cuèi cïng; tuÇn hoµn n−íc vµ gi¶m tiªu thô n−íc; tèi −u ho¸ c¸c th«ng sè c«ng nghÖ; tiÕt kiÖm n¨ng l−îng; t¸i sö dông chÊt th¶i ngay t¹i nhµ m¸y, tuÇn hoµn t¹i chç, tèt nhÊt lµ thùc hiÖn ngay trong quy tr×nh s¶n xuÊt; c¶i tiÕn quy tr×nh s¶n xuÊt; sö dông quy tr×nh c«ng nghÖ míi. 258
- Doanh nghiÖp, c¸ nh©n, kü thuËt viªn vµ c«ng nh©n ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa « nhiÔm m«i tr−êng th«ng qua SXSH hoµn toµn xøng ®¸ng ®−îc khen th−ëng. Kinh nghiÖm tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn còng nh− c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi cho thÊy c¸ch tiÕp cËn míi nµy kh«ng chØ gióp c¶i thiÖn m«i tr−êng mµ cßn gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕt kiÖm vµ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch ®¸ng kÓ. Cã thÓ ph©n lo¹i chóng thµnh 3 lo¹i chÝnh nh− m« t¶ trong h×nh 11.1. C¸c Kü thuËt SXSH GI¶M T¹I C¶I TIÕN S¶N TUÇN HOμN NGUåN PHÈM Thu håi vµ T¹o ra s¶n Thay ®æi quy Qu¶n lý néi t¸i sö dông phÈm phô cã tr×nh s¶n vi tèt t¹i chç Ých xuÊt Thay ®æi KiÓm so¸t C¶i tiÕn Thay ®æi nguyªn quy tr×nh thiÕt bÞ c«ng nghÖ liÖu ®Çu sx tèt h¬n vµo H×nh 11.1. C¸c lo¹i kü thuËt SXSH. B¶ng 11.1. TiÒm n¨ng SXSH víi nhiÒu ph−¬ng ¸n lùa chän TiÒm n¨ng Thêi gian thùc hiÖn C¸c ph−¬ng ¸n lùa chän SXSH 20 – 30 % < 1 n¨m Qu¶n lý tèt néi vi vµ kiÕm so¸t tèt h¬n quy tr×nh s¶n xuÊt 30 – 50 % 1 – 3 n¨m Thay ®æi thiÕt bÞ vµ/ hoÆc thay ®æi c«ng nghÖ bao gåm c¶ t¸i chÕ > 50 % > 3 n¨m Thay ®æi s¶n phÈm vµ/ hoÆc quy tr×nh s¶n xuÊt Nguån: Environment System Reviews: KiÓm to¸n SXSH, ENSIC, AIT Sè 38, 1995. 259
- SXSH ®−îc coi lµ mét c«ng cô qu¶n lý, v× nã bao gåm qu¸ tr×nh suy nghÜ vµ tæ chøc l¹i c¸c ho¹t ®éng trong nhµ m¸y, doanh nghiÖp. V× nÕu muèn thùc hiÖn thµnh c«ng vµ duy tr× tÝnh bÒn v÷ng cña SXSH, kh¸i niÖm nµy ph¶i ®−îc cÊp qu¶n lý trung gian vµ cao nhÊt ñng hé, vµ ®iÒu nµy t¨ng c−êng chøc n¨ng cña nã nh− mét c«ng cô qu¶n lý. SXSH cßn lµ mét c«ng cô kinh tÕ, v× chÊt th¶i ®−îc coi lµ s¶n phÈm cã gi¸ trÞ kinh tÕ ©m. Mçi kh©u ho¹t ®éng nh»m gi¶m sù tiªu thô nguyªn liÖu, n¨ng l−îng vµ l−îng chÊt th¶i, ®Òu cã thÓ gióp doanh nghiÖp t¨ng n¨ng suÊt vµ mang l¹i lîi Ých tµi chÝnh. V× SXSH bao gåm viÖc gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu vµ lo¹i bá chÊt th¶i tr−íc khi chóng t¹o ra c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm, nªn nã còng cã thÓ gióp gi¶m chi phÝ xö lý cuèi ®−êng èng mµ trong nhiÒu tr−êng hîp, vÉn cÇn cã ®Ó gi¶m l−îng ph¸t th¶i. Râ rµng SXSH lµ mét c«ng cô m«i tr−êng, nã cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc sù ph¸t sinh chÊt th¶i ngay chÝnh t¹i nguån ph¸t sinh ra chóng. Lîi thÕ m«i tr−êng cña SXSH lµ nã cã thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chÊt th¶i ngay t¹i nguån, trong khi c¸c biÖn ph¸p th«ng th−êng nh− xö lý cuèi ®−êng èng chØ ®¬n gi¶n lµ chuyÓn c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm tõ mét m«i tr−êng nµy sang mét m«i tr−êng kh¸c, vÝ dô viÖc läc khÝ th¶i sÏ t¹o ra mét dßng chÊt th¶i láng, vµ viÖc xö lý n−íc th¶i l¹i s¶n sinh ra mét l−îng lín bïn cã h¹i. Cuèi cïng, ph−¬ng ph¸p phßng ngõa chÊt th¶i vµ c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm sÏ gióp gi¶m hao hôt vµ gia t¨ng hiÖu suÊt cña quy tr×nh s¶n xuÊt còng nh− t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm. Th−êng xuyªn quan t©m chó ý tíi c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý tèt c¸c ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp sÏ ®−a l¹i nhiÒu lîi Ých, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, vµ gi¶m tû lÖ phÕ phÈm. Tãm l¹i, biÖn ph¸p SXSH cã chi phÝ hiÖu qu¶ cao h¬n biÖn ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm. B»ng c¸ch gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu chÊt th¶i t¹o ra tõ quy tr×nh s¶n xuÊt, sÏ gi¶m ®−îc chi phÝ xö lý vµ th¶i bá chÊt th¶i. ViÖc t¨ng hiÖu qu¶ cña quy tr×nh s¶n xuÊt vµ kiÓm so¸t chÊt l−îng tèt h¬n sÏ tiÕt kiÖm ®−îc nhiÒu h¬n vÒ mÆt kinh tÕ vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Cuèi cïng, b»ng c¸ch gi¶m thiÓu c¸c ph¸t th¶i, SXSH b¶o vÖ m«i tr−êng. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao ng−êi ta l¹i gäi ®ã lµ gi¶i ph¸p hai bªn cïng cã lîi (win-win solution). 260
- 11.3. C¸c lîi Ých cña SXSH TiÕt kiÖm chi phÝ lµ mét trong nh÷ng lîi Ých tõ viÖc thùc hiÖn dù ¸n SXSH. Tiªu thô Ýt n−íc, hiÖu suÊt n¨ng l−îng cao h¬n vµ gi¶m nguyªn liÖu ®Çu vµo sÏ gióp gi¶m chi phÝ vËn hµnh. ViÖc n©ng cao hiÖu qu¶ vËn hµnh nhµ m¸y th«ng qua thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµ qu¶n lý, l¹i lµ mét lîi Ých kh¸c. §iÒu nµy gióp gi¶m nhu cÇu lao ®éng ®Ó duy tr× s¶n xuÊt. Tãm l¹i, nh− ®· nãi ë trªn, SXSH kh«ng nh÷ng chØ lo¹i trõ nhu cÇu xö lý cuèi ®−êng èng, mµ cßn cã thÓ tiÕt kiÖm chi phÝ x©y dùng vµ vËn hµnh c¸c thiÕt bÞ kiÓm so¸t « nhiÔm. Th«ng th−êng ba yÕu tè trªn sÏ t¨ng c−êng hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý néi vi mµ cÇn rÊt Ýt hoÆc kh«ng cÇn tíi sù ®Çu t−. ChÊt l−îng s¶n phÈm tèt vµ ®ång ®Òu h¬n nghÜa lµ sÏ cã Ýt phÕ phÈm h¬n. ViÖc s¶n phÈm bÞ lo¹i bá ë giai ®o¹n cuèi cña quy tr×nh s¶n xuÊt lµ mét l·ng phÝ lín vÒ nguån lùc, thêi gian vµ lao ®éng ®Çu t− vµo s¶n xuÊt, mµ nh÷ng s¶n phÈm nµy l¹i cßn kh«ng b¸n ®−îc nh− mét s¶n phÈm lo¹i hai víi gi¸ rÎ. V× kh«ng cã sù kiÓm tra chÊt l−îng hµng ho¸ ®¸ng tin cËy tr−íc khi chóng ®−îc giao tíi kh¸ch, nªn viÖc n©ng cao chÊt l−îng vµ sù ®ång ®Òu cña s¶n phÈm sÏ h¹n chÕ kh¶ n¨ng chuyÓn giao nh÷ng s¶n phÈm bÞ lçi, vµ sÏ gióp th¾t chÆt h¬n mèi quan hÖ gi÷a kh¸ch hµng vµ nhµ cung cÊp. Thu håi phÕ liÖu cã thÓ lµ yÕu tè kinh tÕ quan träng trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, n¬i gi¸ nguyªn liÖu ®Çu vµo ®¾t. VÝ dô trong c¸c x−ëng kim hoµn chØ cã ch−a ®Õn 1% chÊt th¶i vµng (chÊt th¶i cña quy tr×nh s¶n xuÊt), kh«ng ph¶i v× thî kim hoµn cã ý thøc ®Æc biÖt b¶o vÖ m«i tr−êng, mµ v× nguyªn liÖu ®Çu vµo qu¸ ®¾t. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp th«ng th−êng nh− m¹ kim lo¹i còng cã thÓ thu håi mét tØ lÖ lín c¸c ho¸ chÊt sö dông trong bÓ xö lý, vµ do ®ã sÏ tiÕt kiÖm ®−îc mét kho¶n tiÒn lín. Sù vËn hµnh cña toµn bé nhµ m¸y nÕu ®−îc qu¶n lý tèt h¬n cã thÓ t¸c ®éng tèt ®Õn m«i tr−êng, lao ®éng, søc khoÎ vµ an toµn. Nh÷ng vÊn ®Ò nh− ®¶m b¶o ngµy c«ng hay tr¸nh x¶y ra khiÕu n¹i tõ ng−êi lao ®éng râ rµng lµ nh÷ng lîi Ých, tuy nhiªn khã cã thÓ dù tÝnh chÝnh x¸c ®−îc nh÷ng lîi Ých nµy. Gi¶m nguy c¬ x¶ chÊt th¶i bõa b·i vµ nh÷ng th¶m häa c«ng nghiÖp cã thÓ gióp ng¨n ngõa sù ph¸ ho¹i m«i tr−êng vµ nh÷ng tai tiÕng xÊu liªn quan. ë nh÷ng n−íc cã ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng cao, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ thuËn lîi h¬n khi ®−îc tiÕng tèt vµ ®−îc qu¶ng b¸ vÒ mét “h×nh ¶nh xanh”. §iÒu ®ã sÏ ®−a ®Õn c¸c c¬ héi thÞ tr−êng míi, v× hiÖn nay mét sè kh¸ch hµng th−êng yªu cÇu ®−êng d©y cung cÊp ph¶i chøng minh lËp tr−êng b¶o vÖ m«i tr−êng, ch¼ng h¹n th«ng qua c¸c chøng chØ ISO 14001. 261
- Cuèi cïng, mét sè doanh nghiÖp ®· cã s¸ng kiÕn thùc hiÖn c¸c dù ¸n SXSH nh»m n©ng cao møc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ m«i tr−êng. §iÒu ®ã võa do ¸p lùc trùc tiÕp tõ c¸c cÊp qu¶n lý, võa nh»m t×m kiÕm mét c¸ch chi phÝ hiÖu qu¶ h¬n, ®¸p øng tèt h¬n c¸c yªu cÇu ph¸p lý so víi c¸c biÖn ph¸p cuèi ®−êng èng. Trong 15 n¨m qua, mét sè ngµnh c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh SXSH. KÕt qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh nµy kh¼ng ®Þnh c¸c lîi Ých m«i tr−êng vµ kinh tÕ cã thÓ ®¹t ®−îc th«ng qua SXSH. B¶ng 11.2 tr×nh bµy mét sè kÕt qu¶ ®iÓn h×nh. B¶ng 11.2. VÝ dô vÒ c¸c lîi Ých do SXSH mang l¹i Sè Doanh nghiÖp/Ngµnh/ Tiªt kiÖm §Çu t− Thêi gian TT Quèc gia hoµn vèn 1 Hirsch GmbH, TiÕt kiÖm chi phÝ: (Da), Austria 450 000 USD 700 000 USD 1,6 n¨m Gi¶m: - Da m¶nh vôn thõa 45% - Acetone 85% 2 Landskrona TiÕt kiÖm chi phÝ 421 700 USD 5,5 n¨m Galvanoverk US$ 80 300 (M¹ ®iÖn) Gi¶m: Sweden - n−íc 10 800 USD - n¨ng l−îng 7 100 - ho¸ chÊt 24 600 - dÞch vô, ng−ng lß 37 800 3 Rhone Poulenc TiÕt kiÖm chi phÝ e Chemicals Ltd, 51,000 10 000 3 th¸ng (Ho¸ chÊt) Gi¶m: United Kingdom - l−îng n−íc th¶i vµ COD 9,741 - n−íc tiªu thô 4,876 - hao hôt s¶n phÈm 36,522 4 Robins Company TiÕt kiÖm hµng n¨m M¹ vµ gia c«ng kim 117,000 USD 262
- lo¹i, Gi¶m: 240,000 USD 2 n¨m United States - n−íc sö dông 22,000 - ho¸ chÊt sö dông 13,000 - Th¶i bá bïn cÆn lµ chÊt th¶i ®éc h¹i 28,000 - Thu nhËp tõ viÖc b¸n kim lo¹i thu håi tõ bïn th¶i 14, 000 - Ph©n tÝch t¹i phßng thÝ nghiÖm 40,000 5 C«ng ty s¶n xuÊt bét TiÕt kiÖm chi phÝ F giÊy vµ giÊy M/s 118,000 USD 25,000 USD < 3 th¸ng Ashoka, Ên ®é Gi¶m chi phÝ: - xö lý n−íc th¶i (gi¶m 0.8 TPD COD) - Tiªu thô Kerosene - Hao hôt x¬ T¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt giÊy Nguån: SXSH Toμn ThÕ giíi (Cleaner Production Worldwide), UNEP, 1995 11.4 Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ s¶n xuÊt s¹ch h¬n (SXSH) §Ó hoµn thµnh c¸c ch−¬ng tr×nh SXSH, ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ SXSH nh»m x¸c ®Þnh: ChÊt th¶i vµ khÝ th¶i sinh ra tõ ®©u T¹i sao chÊt th¶i vµ khÝ th¶i l¹i sinh ra; vµ Lµm thÕ nµo cã thÓ gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu chÊt th¶i vµ khÝ th¶i trong doanh nghiÖp b¹n. Trong khu«n khæ dù ¸n “Tr×nh diÔn t¹i c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhá nh»m gi¶m thiÓu chÊt th¶i”, viÕt t¾t lµ DESIRE, trung t©m SXSH Ên ®é ®· ph¸t triÓn mét hÖ thèng ®¸nh gi¸ SXSH. §¸nh gi¸ SXSH lµ mét quy tr×nh liªn tôc lÆp ®i lÆp l¹i, bao gåm 6 b−íc c¬ b¶n nh− minh häa trong h×nh 11.2. 263
- 1. Khëi ®éng 6. Duy tr× SXSH 2. Ph©n tÝch c¸c b−íc cña quy tr×nh s¶n xuÊt 5. Thùc hiÖn c¸c gi¶i 3. §Ò xuÊt c¬ héi SXSH ph¸p SXSH 4. Lùa chän gi¶i ph¸p SXSH H×nh 11.2. Quy tr×nh trong ph−¬ng ph¸p luËn ®¸nh gi¸ SXSH cña dù ¸n DESIRE Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ SXSH bao gåm s¸u b−íc sau: B−íc 1: Khëi ®éng • Thµnh lËp ®éi SXSH • LiÖt kª c¸c b−íc cña quy tr×nh s¶n xuÊt • X¸c ®Þnh c¸c c«ng ®o¹n ph¸t sinh nhiÒu chÊt th¶i B−íc 2: Ph©n tÝch c¸c b−íc cña quy tr×nh s¶n xuÊt • S¬ ®å quy tr×nh c«ng nghÖ • C©n b»ng Nguyªn liÖu & N¨ng l−îng • X¸c ®Þnh chi phÝ cho c¸c dßng th¶i • X¸c ®Þnh nguyªn nh©n t¹o chÊt th¶i B−íc 3: §Ò xuÊt c¸c c¬ héi SXSH • X©y dùng c¸c c¬ héi SXSH • Lùa chän c¸c c¬ héi kh¶ thi 264
- B−íc 4: Lùa chän c¸c gi¶i ph¸p SXSH • TÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt • TÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ • C¸c khÝa c¹nh m«i tr−êng • Lùa chän gi¶i ph¸p B−íc 5: Thùc hiÖn • ChuÈn bÞ thùc hiÖn • Gi¸m s¸t & §¸nh gi¸ kÕt qu¶ Buíc 6: Duy tr× SXSH • Duy tr× tÝnh bÒn v÷ng cña SXSH • Sang b−íc 1.3 11.5 ChÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ SXSH Th«ng th−êng ng−êi ta x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ hay chÝnh s¸ch ngµnh th−êng kh«ng xem xÐt ®Õn tÝnh bÒn v÷ng. Trong mét sè tr−êng hîp, chÝnh s¸ch hoµn toµn kh«ng quan t©m ®Õn c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng ®−îc xem lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. NÕu kh«ng cã sù hç trî cña mét khung chÝnh s¸ch cho nhiÒu ngµnh nghÒ, ®−îc ph¶n ¸nh b»ng sù kÕt hîp gi÷a c¸c yªu cÇu quy chÕ, c¸c ch−¬ng tr×nh qu¶ng b¸, c¸c c«ng cô dùa trªn thÞ tr−êng vµ c¸c c«ng cô kh¸c, th× c¸c nç lùc trong tuyªn truyÒn th«ng tin, n©ng cao nhËn thøc, c¸c dù ¸n tr×nh diÔn vµ ®µo t¹o, sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ lµm cho SXSH nhanh chãng ®−îc chÊp nhËn vµ thùc hiÖn. Ng−îc l¹i, còng kh«ng nªn chØ qu¶ng b¸ SXSH trong mét chÝnh s¸ch ®¬n lÎ, hoÆc ®Ò ra mét ®¹o luËt vÒ SXSH hay phßng ngõa « nhiÔm, mµ nªn lång ghÐp biÖn ph¸p phßng ngõa « nhiÔm vµo c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh. Nªn nhÊn m¹nh ®Õn xu h−íng chñ ®¹o lµ SXSH khi lång ghÐp c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vµo c¸c lÜnh vùc chÝnh s¸ch truyÒn thèng vèn kh«ng bao gåm vÊn ®Ò m«i tr−êng nh− chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, n¨ng l−îng, tµi chÝnh, gi¸o dôc vµ nghiªn cøu. Môc ®Ých nµy cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng nhiÒu c¸ch: 265
- Cã thÓ lång ghÐp vÊn ®Ò N©ng cao hiÖu qu¶ vµ tÝnh c¹nh tranh cña doanh nghiÖp th«ng qua SXSH vµo c¸c chÝnh s¸ch ngµnh liªn quan ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ (giÊy vµ bét giÊy, dÖt, chÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm, v.v…). VÊn ®Ò hiÖu qu¶ n¨ng l−îng cã thÓ ¸p dông ë nh÷ng ngµnh nµo ®Æc biÖt chó ý ®Õn chÝnh s¸ch n¨ng l−îng. Gi¸ c¶ nguån lùc lµ mét yÕu tè c¬ b¶n, bëi sù bao cÊp cã thÓ ph¸ ho¹i m«i tr−êng v× nã khuyÕn khÝch s¶n xuÊt thõa vµ sö dông ®Çu vµo mét c¸ch l·ng phÝ. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp gióp t¨ng c−êng kh¸i niÖm SXSH mét c¸ch tuyÖt vêi. Cã thÓ lång ghÐp thµnh c«ng nh÷ng nghiªn cøu m«i tr−êng nãi chung vµ SXSH nãi riªng vµo qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ c¬ së c«ng nghiÖp hiÖn t¹i, tiÕp cËn c¸c c«ng nghÖ hiÖu qu¶ h¬n vµ vÊn ®Ò t− nh©n ho¸. B−íc quan träng tiÕn tíi hoµ nhËp lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc t¸c ®éng lªn m«i tr−êng cña c¸c biÖn ph¸p hç trî, vÝ dô bao cÊp. C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ xóc tiÕn ®Çu t− bao gåm chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thuÕ, ph¹t, dì bá bao cÊp ®èi víi c¸c nguyªn liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt nh− n−íc, n¨ng l−îng vµ nguyªn liÖu th« cã thÓ t¹o ®éng c¬ khuyÕn khÝch t¨ng n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶. Xóc tiÕn ®Çu t− cã thÓ bao gåm sù ®èi xö −u ®·i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tu©n thñ tiªu chuÈn cao vÒ m«i tr−êng ®−îc ¸p dông trong n−íc hä. C¸c c«ng cô kinh tÕ nh− thuÕ, lÖ phÝ, giÊy phÐp chuyÓn nh−îng lµ rÊt quan träng, v× chóng cã thÓ dïng ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm vµ qu¶n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, b»ng c¸ch khuyÕn khÝch nh÷ng hµnh vi kinh tÕ hîp lý ®¸p øng c¸c môc tiªu m«i tr−êng. Cã thÓ thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ “xanh” ®Ó cho chÝnh s¸ch thuÕ vµ chÝnh s¸ch m«i tr−êng kh«ng nh÷ng phï hîp, mµ cßn cñng cè lÉn nhau. C¸c hÖ thèng thuÕ vµ h¶i quan cã thÓ bao gåm chÕ ®é −u ®·i, khuyÕn khÝch viÖc ¸p dông c¸c c«ng nghÖ hiÖu qu¶ vµ qu¶n lý vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng. Tuy nhiªn ®iÒu quan träng cÇn nhí lµ, nÕu thiÕt kÕ kh«ng tèt, c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuÕ cã thÓ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ¸p dông biÖn ph¸p xö lý cuèi ®−êng èng thay v× kü thuËt SXSH. C¸c kÕ ho¹ch tµi chÝnh vµ hç trî kü thuËt lµ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa. Cã thÓ thµnh lËp c¸c côm doanh nghiÖp ®Ó tiÕp thu hç trî kü thuËt trong viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p SXSH, vµ phèi hîp c¸c kÕ ho¹ch tµi chÝnh sao cho phï hîp víi t×nh h×nh cô thÓ cña tõng doanh nghiÖp nhá vµ võa. ChÝnh s¸ch gi¸o dôc vµ nghiªn cøu & ph¸t triÓn cã thÓ ®ãng vai trß hiÖu qu¶ trong tuyªn truyÒn kh¸i niÖm SXSH. Cã nhiÒu c¬ héi, vÝ dô gióp x©y 266
- dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ x©y dùng n¨ng lùc SXSH cho c¸c tr−êng ®¹i häc, trung cÊp kü thuËt còng nh− c¸c c¬ së cã ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc tiÕp tôc cho c¸c c¸n bé chuyªn m«n. ViÖc x©y dùng ®éi ngò gi¸o viªn nguån th«ng qua nh÷ng s¸ng kiÕn nh− tæ chøc ®µo t¹o gi¸o viªn nguån lµ rÊt quan träng. C«ng t¸c ph¸t triÓn ®« thÞ vµ khu vùc cã thÓ ®−a c¸c yÕu tè SXSH vµo qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ cÊp phÐp, còng nh− lËp kÕ ho¹ch thu gom chÊt th¶i hoÆc xö lý n−íc th¶i. C¸c trung t©m t¸i chÕ khu vùc, mét nhµ m¸y ñ ph©n compost, hay mét b·i ch«n lÊp hîp vÖ sinh, mÆc dï kh«ng ph¶i lµ c¸c biÖn ph¸p SXSH thuÇn tuý nh−ng vÉn cã thÓ c¶i thiÖn t×nh h×nh m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng. B¶o tån nguån tµi nguyªn lµ ®iÓm then chèt t¹i nh÷ng khu vùc khan hiÕm tµi nguyªn. Cã thÓ ¸p dông SXSH ë nh÷ng vïng gÆp khã kh¨n vÒ n−íc uèng b»ng c¸ch gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu hoÆc ng¨n ngõa viÖc x¶ n−íc th¶i vµo c¸c nguån n−íc. ViÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh b¶o vÖ m«i tr−êng cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho SXSH. ë mét sè n−íc Mü La tinh, viÖc c¶i c¸ch c¸c quy ®Þnh lµ vÊn ®Ò then chèt trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña chÝnh phñ. Môc tiªu ch−a h¼n ®· lµ “th¶ næi” mµ lµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña nh÷ng chÝnh s¸ch can thiÖp cña chÝnh phñ, do ®ã gi¶m g¸nh nÆng chi phÝ cho c¸c ngµnh ph¶i chÞu sù ®iÒu tiÕt. C¸c doanh nghiÖp ®−a c¸c nghiªn cøu SXSH vµo thiÕt kÕ vµ vËn hµnh cã thÓ ®−îc −u ®·i trong vÊn ®Ò cÊp phÐp vµ gi¸m s¸t. VÖ sinh, an toµn lao ®éng lµ lÜnh vùc SXSH ngµy cµng ®−îc ¸p dông réng r·i. Nã liªn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ søc khoÎ cña c«ng nh©n trong m«i tr−êng nhµ m¸y, phßng tr¸nh tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, lµm gi¶m chi phÝ y tÕ xuèng møc thÊp nhÊt. Tuy nhiªn, còng cã tr−êng hîp dù ¸n SXSH ®−îc thùc hiÖn trong c¸c bÖnh viÖn. Ngµnh Quèc phßng lµ mét vÝ dô thó vÞ vÒ viÖc ¸p dông SXSH vµ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng « nhiÔm vµo c¸c lÜnh vùc phi truyÒn thèng. C¸c lùc l−îng vò trang mua rÊt nhiÒu trang thiÕt bÞ vµ dÞch vô qu©n sù, c¸c nhµ m¸y còng nh− c¸c ®¬n vÞ qu©n ®éi th¶i ra mét l−îng lín chÊt g©y « nhiÔm. NÕu ®−a kü thuËt phßng tr¸nh « nhiÔm míi, “®¾t hµng” vµo, hä cã thÓ thu ®−îc nhiÒu lîi Ých kinh tÕ vµ m«i tr−êng. TÊt nhiªn ®iÒu ®ã còng bao gåm c¶ chiÕn ®Êu vµ huÊn luyÖn lµ nh÷ng ho¹t ®éng n»m ngoµi ph¹m vi ho¹t ®éng truyÒn thèng. 267
- 11.6 T×nh tr¹ng SXSH ë ViÖt Nam hiÖn nay ë ViÖt Nam, tr−íc n¨m 1998 c¸c s¸ng kiÕn SXSH míi chØ ë møc th¨m dß, thÝ ®iÓm. VÝ dô, ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc “Nghiªn cøu thu håi chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng nghÖ Ýt chÊt th¶i” (KT-02-06) giai ®o¹n 1991- 1995, dù ¸n “Gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu chÊt th¶i tõ ngµnh DÖt” víi hç trî cña CIDA-IDRC (1995-1996), vµ dù ¸n “SXSH trong ngµnh c«ng nghiÖp GiÊy vµ Bét giÊy” do SIDA/UNEP-ROAP tµi trî (1996-1997), v.v…). Sau ®ã nhiÒu c¬ quan tµi trî quèc tÕ ®· rÊt quan t©m ®Õn ®Ò tµi m«i tr−êng nµy, vµ hiÖn nay vÉn ®ang tiÕp tôc hç trî. C¸c c¬ quan ViÖt Nam ®· rÊt quan t©m vµ tÝch cùc hîp t¸c víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò SXSH. Trung t©m s¶n xuÊt s¹ch ViÖt Nam (VNCPC) ®−îc thµnh lËp víi sù hç trî cña Bé c¸c VÊn ®Ò Kinh tÕ Thuþ sü (SECO), th«ng qua UNIDO. §ã lµ mét trong h¬n 20 dù ¸n liªn quan ®Õn SXSH vµ phßng ngõa « nhiÔm ®−îc c¸c c¬ quan quèc tÕ vµ chÝnh phñ c¸c n−íc tµi trî trong 10 n¨m qua. Míi ®©y ngµy 15/12/2004, UNIDO, SECO vµ Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o ViÖt Nam ®· ký mét hiÖp ®Þnh tiÕp tôc hç trî dù ¸n “Xóc tiÕn c¸c dÞch vô SXSH míi ë ViÖt Nam th«ng qua Trung t©m s¶n xuÊt s¹ch ViÖt Nam.” Môc ®Ých cña dù ¸n míi nµy nh»m n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam vµ sù héi nhËp vµo chuçi cung øng bÒn v÷ng toµn cÇu th«ng qua qu¶ng b¸ c¸c m« h×nh s¶n xuÊt bÒn v÷ng. Th¸ng 6/1998, Bé chÝnh trÞ TW §¶ng ra ChØ thÞ 36 CT/TW vÒ t¨ng c−êng c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. ChØ thÞ bao gåm viÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Ch−¬ng tr×nh NghÞ sù 21 vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam: phßng chèng vµ h¹n chÕ « nhiÔm lµ nguyªn t¾c hµng ®Çu cña qu¶n lý m«i tr−êng. ChØ thÞ còng gióp cñng cè c¸c s¸ng kiÕn SXSH ®· ®−îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam tÝnh ®Õn n¨m 1998. §ång thêi nã còng t¨ng c−êng c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n vµ s¸ng kiÕn SXSH nh»m n©ng cao h¬n n÷a c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng cña nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ngµy 22/9/1999, Bé tr−ëng Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ViÖt Nam ®· ký “Tuyªn ng«n quèc tÕ vÒ SXSH” nh»m kh¼ng ®Þnh cam kÕt cña ChÝnh phñ ViÖt Nam thùc hiÖn chiÕn l−îc SXSH. Cam kÕt nµy ®−îc ph¶n ¸nh trong c¸c ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ SXSH trong 5 n¨m (2001-2005) vµ ChiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020. 268
- Cho ®Õn nay ®· cã h¬n 100 doanh nghiÖp trªn 21 tØnh, thµnh phè tham gia tr×nh diÔn SXSH t¹i nhµ m¸y. Tp. Hå ChÝ Minh vµ tØnh Phó Thä cã nhiÒu doanh nghiÖp thµnh c«ng nhÊt (theo b¸o c¸o cña Côc B¶o vÖ M«i tr−êng t¹i Héi nghÞ Bµn trßn Quèc gia lÇn 2 vÒ SXSH t¹i Tp. Hå ChÝ Minh, ngµy 12-13/8/2004). §iÒu ®ã cho thÊy sè doanh nghiÖp quan t©m ®Õn SXSH ®ang t¨ng lªn hµng n¨m (Xem h×nh 11.3). H×nh 10.3: Sè l−îng doanh nghiÖp thùc hiÖn SXSH 50 45 40 Sè doanh nghiÖp 35 30 25 20 15 10 5 0 1995-1996 1997-1998 1999-2000 2001-2002 2003 H×nh 11.3. Sè l−îng doanh nghiÖp thùc hiÖn SXSH. KÕt qu¶ c¸c cuéc tr×nh diÔn SXSH t¹i c¸c nhµ m¸y cho thÊy c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam còng cã c¬ héi “hai bªn cïng cã lîi” gi¶m chÊt th¶i, t¨ng hiÖu suÊt lao ®éng vµ tiÕt kiÖm tiÒn b¹c. Theo sè liÖu cña Trung t©m S¶n xuÊt s¹ch ViÖt Nam, tõ 1999 ®Õn 2003, Trung t©m ®· tiÕn hµnh 66 cuéc ®¸nh gi¸ SXSH t¹i c¸c nhµ m¸y, trong ®ã 17 cuéc ë ngµnh dÖt, 19 cuéc ë ngµnh giÊy vµ bét giÊy, vµ 14 cuéc ë ngµnh c¸c s¶n phÈm kim lo¹i. Cho ®Õn nay, c¸c doanh nghiÖp tham gia ®· ®Çu t− tæng céng 1,15 triÖu USD cho viÖc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p SXSH. Víi sè tiÒn ®Çu t− nµy, c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶m ®−îc kho¶ng 6 triÖu US$ trong tæng chi tiªu hµng n¨m (nghÜa lµ thêi gian hoµn vèn trung b×nh cho ®Çu t− SXSH ch−a ®Õn 3 th¸ng), gi¶m ®−îc 4 triÖu mÐt khèi n−íc, 4.000 tÊn ho¸ chÊt vµ 300 triÖu kWh n¨ng l−îng tiªu thô hµng n¨m. Dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ SXSH ë ViÖt Nam vµ c¸c tr−êng hîp nghiªn cøu ®iÓn h×nh ®· ®−a ra, cã thÓ −íc tÝnh tiÒm n¨ng SXSH cña ViÖt Nam nh− b¶ng 11.3 . 269
- B¶ng 11.3 . ¦íc tÝnh tiÒm n¨ng SXSH ë ViÖt Nam b»ng c«ng nghÖ BAT (C«ng nghÖ tèt nhÊt s½n cã hiÖn nay) Th«ng sè TiÒm n¨ng gi¶m thiÓu NhËn xÐt Tiªu thô n−íc 40 - 70% Tiªu thô n¨ng l−îng 20 - 50% T¹o chÊt th¶i ®éc h¹i 50 – 100% Th−êng cã thÓ COD-cã trong n−íc th¶i 30 – 75% lo¹i bá hoµn BOD-cã trong n−íc th¶i 50 – 75% toµn c¸c chÊt BOD-cã trong n−íc th¶i 50 – 75% th¶i ®éc h¹i Tæng chÊt r¾n huyÒn phï trong n−íc th¶i 40 – 60% C¸c kim lo¹i nÆng trong n−íc th¶i 20 – 50% (Nguån: TrÇn V¨n Nh©n vμ H. Leuenberger, 2003) V× ViÖt Nam lµ n−íc ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn khã kh¨n cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam, nªn trong nhiÒu tr−êng hîp c«ng nghÖ tèt nhÊt hiÖn cã (BAT) qu¸ tèn kÐm vµ kh«ng thÓ ¸p dông. Thay vµo ®ã, cã thÓ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng SXSH dùa trªn c¸c chØ sè cña BEAT (C«ng nghÖ kinh tÕ nhÊt vµ hÊp dÉn nhÊt). Kinh nghiÖm vµ kÕt qu¶ cña ®ît ®¸nh gi¸ lÇn 1 cho thÊy BEAT vÉn s¹ch h¬n c¸c c«ng nghÖ ®ang sö dông hiÖn nay hay c«ng nghÖ tiªu chuÈn míi ®−îc ¸p dông. 11.7 Nh÷ng th¸ch thøc khi thùc hiÖn SXSH MÆc dï trong thËp kû qua ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m gi¸o dôc c¸c c¬ së c«ng nghiÖp vÒ lîi Ých cña SXSH, nh−ng viÖc chÊp nhËn vµ thùc hiÖn c¸c nguyªn lý vËn hµnh nh»m ®¹t SXSH vÉn chËm h¬n nhiÒu so víi yªu cÇu. §· xuÊt hiÖn nhiÒu rµo c¶n ®èi víi SXSH, ngay c¶ khi th«ng tin kü thuËt vµ kinh phÝ tµi chÝnh ®· s½n sµng. Mét sè rµo c¶n mang tÝnh thÓ chÕ, sè kh¸c l¹i lµ vÊn ®Ò v¨n ho¸, cßn c¸c vÊn ®Ò cô thÓ th× rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c n−íc. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu gÆp nh÷ng vÊn ®Ò sau: 270
- NhËn thøc cña doanh nghiÖp cßn h¹n chÕ: Qu¶n lý doanh nghiÖp vµ c¸c cÊp ra quyÕt ®Þnh kh¸c cßn nhiÒu h¹n chÕ trong nhËn thøc vÒ nguyªn lý SXSH vµ nh÷ng lîi thÕ cña nã so víi c¸c chiÕn l−îc ®¬n thuÇn kiÓm so¸t « nhiÔm. T¹i c¸c nhµ m¸y lín, ®«i khi gi¸m ®èc s¶n xuÊt hoÆc kü s− tr−ëng nhËn thøc ®−îc tiÒm n¨ng gi¸ trÞ cña SXSH, nh−ng hä kh«ng thÓ thuyÕt phôc cÊp qu¶n lý cao h¬n. Tuy nhiªn, nh×n chung nhËn thøc vµ kiÕn thøc cña c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa. Thay ®æi hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp lµ mét con ®−êng ®Çy khã kh¨n, cÇn b¾t ®Çu b»ng c¸ch gióp hä hiÓu t¹i sao SXSH l¹i quan träng ®èi víi doanh nghiÖp vµ quèc gia, vµ nã sÏ cã lîi cho hä nh− thÕ nµo. Kh«ng ®ñ nh©n lùc ®· qua ®µo t¹o: Kh«ng ®ñ nguån nh©n lùc ®Ó ®¸nh gi¸, ¸p dông, xóc tiÕn, tuyªn truyÒn th«ng tin vÒ c«ng nghÖ s¹ch h¬n (CNSH) vµ thùc tiÔn vÒ SXSH. Cã rÊt Ýt gi¶ng viªn vÒ SXSH, c¸c doanh nghiÖp khã cã thÓ tuyÓn ®−îc c¸n bé ®· qua ®µo t¹o vÒ SXSH, vµ kh¶ n¨ng cña tæ chøc t− vÊn trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî cÇn thiÕt còng cßn rÊt h¹n chÕ. ThiÕu m¹ng l−íi th«ng tin: Ch−a cã ®ñ mét m¹ng l−íi th«ng tin tèt ®Ó tuyªn truyÒn vÒ c¸c CNSH vµ sù øng dông, vÒ khuynh h−íng c«ng nghÖ, thÞ tr−êng s¶n phÈm, vµ c¸c nhµ cung cÊp hay b¸n c«ng nghÖ. NhiÒu Ên phÈm vµ trang Web cã ®−a ra nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu h÷u Ých vµ th«ng tin kü thuËt vÒ CNSH. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c th«ng tin nµy ®−îc so¹n th¶o bëi c¸c dù ¸n, vµ khi dù ¸n kÕt thóc, c¸c trang Web kh«ng ®−îc cËp nhËt. Th«ng tin míi nhÊt th−êng ®−îc c¸c nhµ cung cÊp thiÕt bÞ ®−a ra, nh−ng ®«i khi hä l¹i ®−a mét c¸ch thiªn vÞ. Gi¸ c¶ nguån tµi nguyªn kh«ng ®óng: C¸c nguån tµi nguyªn c¬ b¶n nh− n−íc, gç vµ kho¸ng s¶n vÉn cø ®−îc coi lµ kh«ng, hoÆc gÇn nh− kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. ThËm chÝ ë nh÷ng n¬i ph¶i chi phÝ ®¸ng kÓ cho viÖc khai th¸c, nh− tr−êng hîp kho¸ng s¶n vµ s¶n phÈm kho¸ng, th× sù cho phÐp khai th¸c ®· lµm cho chi phÝ khai th¸c chØ lµ phÇn nhá cña toµn bé chi phÝ ®Çu vµo cho s¶n xuÊt. Do ®ã, trong chi phÝ thÞ tr−êng hÇu nh− coi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nguyªn khai lµ kh«ng mÊt tiÒn, vµ chñ yÕu chØ ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh gia t¨ng trÞ gi¸. Còng t−¬ng tù ®èi víi vÊn ®Ò sö dông n−íc, nh×n chung n−íc ®−îc coi lµ mét lo¹i hµng ho¸ tù do t¹i nguån cña nã. Do ®ã, c¸c chi phÝ thÞ tr−êng mµ nhµ s¶n xuÊt chän trong c¸c lo¹i ®Çu vµo hÇu nh− chØ ph¶n ¸nh chi phÝ xö lý vµ ph©n phèi, cã lÏ chØ tÝnh mét chót chi phÝ cho nh÷ng khã kh¨n t×m kiÕm nguån tµi nguyªn, vµ hÇu nh− kh«ng mét chót nµo cho c¸c 271
- t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng hoÆc kho dù tr÷ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn do khai th¸c vµ xö lý g©y ra. Gi¸m s¸t vµ thùc thi yÕu kÐm: NhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn cßn yÕu trong viÖc tu©n thñ vµ thùc thi c¸c quy ®Þnh m«i tr−êng. Sù yÕu kÐm nµy mét phÇn lµ do thiÕu nguån lùc, nh−ng mét lý do quan träng lµ chÝnh phñ cã th¸i ®é miÔn c−ìng kh«ng muèn ®èi ®Çu víi c¸c c«ng ty cã thÕ lùc hoÆc kh«ng muèn tá ra lµ cã th¸i ®é c¶n trë t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ®Çu t− vèn vµo trong n−íc. SXSH lµ sù thay ®æi hµnh vi mét c¸ch tù nguyÖn cña c¸c doanh nghiÖp, kÕt qu¶ cña viÖc kÕt hîp c¸c ®éng lùc thÞ tr−êng vµ c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vµ kh«ng khuyÕn khÝch trùc tiÕp. Do ®ã SXSH lµ mét gi¶i ph¸p lùa chän Ýt mang tÝnh chÝnh trÞ vµ lµ mét gi¶i ph¸p Ýt tèn kÐm nh»m tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ m«i tr−êng v× c¸c quy ®Þnh chuÈn ngµy cµng trë nªn chÆt chÏ h¬n. ChÕ ®é quy ®Þnh kh«ng phï hîp: NhiÒu tiªu chuÈn vµ quy ®Þnh m«i tr−êng hiÖn t¹i ®ang khuyÕn khÝch gi¶i ph¸p cuèi ®−êng èng h¬n lµ SXSH. HÇu hÕt c¸c quy ®Þnh ®−îc ph¸t triÓn víi gi¶ thiÕt r»ng chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®−¬ng nhiªn ph¶i cã vµ ph¶i ®−îc xö lý, tiªu huû. Do ®ã ®«i khi b¶n chÊt cña c¸c quy ®Þnh nµy lµ ra lÖnh, yªu cÇu doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng cô thÓ vÝ dô ph¶i cã nhµ m¸y xö lý chÊt th¶i vµ thËm chÝ mét c«ng nghÖ xö lý ®Æc biÖt. C¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh nh− t¨ng khÊu hao chi phÝ nhµ m¸y xö lý thËm chÝ l¹i lµm cho gi¶i ph¸p cuèi ®−êng èng mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn h¬n. C¸c quy ®Þnh còng th−êng bã hÑp cho mét m«i tr−êng cô thÓ h¬n lµ tÝnh ®Õn tæng t¸c ®éng tõ mét ho¹t ®éng. Chóng ngÉu nhiªn c«ng nhËn sù ho¸n ®¶o gi÷a c¸c m«i tr−êng ®Ó ®¹t tõng t¸c ®éng lµ thÊp nhÊt. KÕt qu¶ lµ c«ng ty ®· bá qua sù cÇn thiÕt sö dông c¸c nguyªn lý SXSH ®Ó t×m c¸c gi¶i ph¸p chi cã phÝ thÊp nhÊt ®Ó ®¹t giíi h¹n theo quy ®Þnh vµ v−ît giíi h¹n cho phÐp. ThiÕu c¬ chÕ s¸ng kiÕn: Mét sè biÖn ph¸p khuyÕn khÝch nh− MBIs vµ sù thõa nhËn c«ng khai ®· ®−îc ph¸t triÓn, nh»m c©n b»ng c¸c quy ®Þnh kh«ng khuyÕn khÝch ban ®Çu trong mét m« h×nh tæng thÓ nh»m thay ®æi hµnh vi. HiÖn t−îng nµy tån t¹i v× nh÷ng lý do ®«i khi lµ chÝnh trÞ, hiÕm khi lµ lý do kü thuËt, vµ th−êng lµ lý do thÓ chÕ vµ tµi chÝnh. Nh÷ng c¬ quan vµ c¸ nh©n thËt sù quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¶m « nhiÔm c«ng nghiÖp c¶m thÊy sî khi ®Ò xuÊt c¸c c«ng cô thÞ tr−êng phøc t¹p h¬n nh− giÊy phÐp kinh doanh, cho r»ng khã cã thÓ xin ®−îc. C¸c c«ng cô Ýt phøc t¹p h¬n nh− phÝ khÝ th¶i, th−êng ®−îc ®Æt ra chØ ®Ó ®¹t møc quy ®Þnh vµ kh«ng khuyÕn khÝch viÖc 272
- liªn tôc nh÷ng c¶i thiÖn - ®iÒu cèt lâi cña tiÕp cËn SXSH. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch nh− b·i bá thuÕ vµ quan thuÕ nh»m xóc tiÕn SXSH th−êng bÞ c¸c c¬ quan tµi chÝnh ph¶n ®èi. Hä kh«ng muèn tõ bá bÊt kú mét kho¶n thu nµo, trong khi c¸c c¬ quan qu¶n lý c¸c biÖn ph¸p nµy l¹i thiÕu nguån lùc ®Ó d¸nh gi¸ sù hîp lý cña c¸c dù ¸n. Sù thiÕu minh b¹ch cña doanh nghiÖp: C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cña thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn th−êng thiÕu sù minh b¹ch. Hä cã truyÒn thèng gi÷ bÝ mËt trong lµm ¨n vµ rÊt Ýt c«ng ty c«ng khai b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng cña m×nh, ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng. Trong khi mét sè n−íc ®· vµ ®ang thö nghiÖm c¸c ch−¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ vµ xÕp lo¹i c«ng khai, Indonesia ®· cã mét sè thµnh c«ng ®¸ng ghi nhËn, vµ ®ang thö nghiÖm ch−¬ng tr×nh theo ®ã c¸c nhµ m¸y, doanh nghiÖp ph¶i b¸o c¸o ChÝnh phñ vÒ c¸c chÊt ®éc cã trong nguyªn liÖu ®Çu vµo s¶n xuÊt hoÆc trong c¸c dßng th¶i. Tuy nhiªn, nh×n chung nh÷ng th«ng tin nµy kh«ng ®−îc ®−a c«ng khai. Sù thiÕu minh b¹ch lµm c¸c céng ®ång chÞu ¶nh h−ëng bëi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã khã cã thÓ, thËm chÝ kh«ng thÓ biÕt ®−îc b¶n chÊt cña nh÷ng nguy c¬, vµ hä cµng kh«ng thÓ g©y ¸p lùc nh»m thay ®æi t×nh h×nh. Nh÷ng h¹n chÕ ®Æc biÖt cña c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa: Doanh nghiÖp nhá vµ võa th−êng khã tiÕp cËn víi nguån tµi chÝnh, mÆc dï nguån tµi chÝnh t¹i c¸c n−íc cã ph¸t triÓn c«ng nghiÖp kh«ng ph¶i lµ thiÕu. C¸c doanh nghiÖp nµy thiÕu c¸c dù ¸n vay vèn kh¶ thi ®Ó ®−îc ng©n hµng chÊp nhËn, vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh còng kh«ng muèn chÞu nh÷ng rñi ro lín th−êng x¶y ra víi c¸c doanh nghiÖp nhá, ®Æc biÖt v× nh÷ng vÊn ®Ò hä kh«ng hiÓu râ, vÝ dô nh− SXSH. Do ®ã, c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa cÇn ®−îc gióp ®ì lËp dù ¸n vay vèn, trong khi ®ã ng©n hµng cÇn ®−îc ®µo t¹o vµ tr¶i nghiÖm ®Ó hiÓu râ vÒ SXSH vµ lµm sao gi¶m thiÓu c¸c rñi ro khi cho vay, thËm chÝ cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa vay. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ th¸i ®é øng xö: NhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ra quyÕt ®Þnh kh«ng quen c¸c chiÕn l−îc phßng ngõa, ®iÒu nµy thÊy râ trong nhiÒu tr−êng hîp hä chØ ph¶n øng, gi¶i quyÕt khñng ho¶ng, vµ t×m gi¶i ph¸p khi vÊn ®Ò ®· râ rµng. Trong t×nh h×nh kh«ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, hä cã thÓ dµn xÕp, h−íng vµo nh÷ng hµnh ®éng ®Ó cã kÕt qu¶ tr−íc m¾t. KÕt qu¶ lµ c¸c quy ®Þnh sÏ thiªn vÒ gi¶i ph¸p cuèi ®−êng èng. Vµ do vËy, nã còng kh«ng hç trî viÖc lËp c¸c kÕ ho¹ch chiÕn l−îc vµ chiÕn l−îc dµi h¹n cÇn thiÕt nh»m ®¹t ®−îc SXSH. 273
- ¸p lùc c¹nh tranh: Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ hiÖn t−îng nhiÒu c«ng ty ®a quèc gia th©m nhËp thÞ tr−êng trong n−íc sÏ ®e däa c¹nh tranh víi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n−íc. Hä ph¶i ®Êu tranh ®Ó tån t¹i vµ thÊy cÇn c¸c gi¶i ph¸p tr−íc m¾t, thËm chÝ gi¶i ph¸p ng¾n h¹n. Hä nhËn ra r»ng ®Ó n¾m v÷ng qu¸ tr×nh tiÕn tíi SXSH cÇn mét khung thêi gian vµ nguån lùc qu¶n lý mµ hä l¹i ch−a s½n sµng. Trªn ®©y lµ nh÷ng rµo c¶n lín th−êng gÆp khi xóc tiÕn SXSH. Cßn nhiÒu rµo c¶n n÷a, liªn quan cô thÓ ®Õn nÒn v¨n ho¸, ngµnh c«ng nghiÖp, hoÆc ho¹t ®éng. BÊt kÓ rµo c¶n lo¹i nµo, chóng ®Òu ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch vµ gi¶i quyÕt víi nh÷ng chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc vµ c¬ chÕ thùc hiÖn ®Æc thï. 11. 8. Mét vµi vÝ dô vÒ øng dông SXSH VÝ dô 1: KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ SXSH * Giíi thiÖu C«ng ty Xu©n Hoµ lµ mét doanh nghiÖp nhµ n−íc, thµnh lËp n¨m 1993 trªn c¬ së Nhµ m¸y Xe ®¹p Xu©n Hoµ. C«ng ty ®ãng t¹i thÞ x· Xu©n Hoµ, huyÖn Mª Linh, tØnh VÜnh Phóc, chuyªn s¶n xuÊt c¸c lo¹i bµn, ghÕ, ®å néi thÊt v¨n phßng - gia ®×nh. D−íi ¸p lùc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng vµ yªu cÇu cña kh¸ch hµng ngµy cµng t¨ng, cïng xu h−íng ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý theo tiªu chuÈn quèc tÕ cña c¸c doanh nghiÖp trong n−íc, khu vùc vµ quèc tÕ, c«ng ty ®· ph¶i ¸p dông tiªu chuÈn qu¶n lý ISO 9001: 1994 vµo th¸ng 6 n¨m 2000. Th¸ng 8/2002 c«ng ty quyÕt ®Þnh chuyÓn sang hÖ thèng ISO9001: 2000. ¸p lùc tõ phÝa kh¸ch hµng vµ yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· thuyÕt phôc c«ng ty ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng ISO 14000 vµ th¸ng 5/2003, c«ng ty Xu©n Hoµ ®−îc cÊp chøng chØ ISO 14000. N¨m 2003, c«ng ty tham gia ch−¬ng tr×nh tr×nh diÔn SXSH trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp gia c«ng kim lo¹i do Trung t©m SXSH ViÖt Nam h−íng dÉn t¹i ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ M«i tr−êng, §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi. §éi SXSH cña c«ng ty gåm 10 ng−êi, bao gåm chuyªn gia t− vÊn cña Trung t©m SXSH ViÖt Nam, do Gi¸m ®èc c«ng ty dÉn ®Çu. C¸c s¶n phÈm chÝnh cña c«ng ty bao gåm h¬n 300 lo¹i: phô tïng xe ®¹p, c¸c trang thiÕt bÞ néi thÊt nh− bµn, ghÕ, gi−êng, tñ, gi¸ treo ®å v.v… 274
ADSENSE
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn