Chương 14: Giới và chất thải

Chia sẻ: Nguyen The Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về giới và chất thải

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 14: Giới và chất thải

14 Giíi vμ chÊt th¶i NguyÔn ThÞ Anh Thu 14.1 TÇm quan träng cña giíi trong qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i 14.1.1. Kh¸i niÖm vÒ giíi Giíi lµ ph¹m trï chØ vai trß vµ mèi quan hÖ x· héi gi÷a nam giíi vµ phô n÷. Nãi ®Õn mèi quan hÖ giíi lµ nãi ®Õn c¸ch thøc ph©n ®Þnh x· héi gi÷a nam giíi vµ phô n÷, liªn quan ®Õn hµng lo¹t vÊn ®Ò thuéc vÒ thÓ chÕ vµ x· héi chø kh«ng ph¶i lµ mèi quan hÖ c¸ biÖt gi÷a mét nam giíi hay phô n÷ nµo. Vai trß cña giíi ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c nh©n tè v¨n ho¸, x· héi vµ kinh tÕ mµ c¶ nam vµ n÷ ®Òu nhËn thøc ®−îc trong x· héi. Kh¸i niÖm giíi còng bao hµm c¶ c¸ch øng xö, th¸i ®é vµ ®Æc ®iÓm cña nam vµ n÷. Vai trß cña giíi vµ c¸c kú väng cña nã rÊt n¨ng ®éng vµ thay ®æi theo thêi gian. Giíi kh«ng chØ nãi vÒ phô n÷. Nã lµ mèi quan hÖ gi÷a nam vµ n÷ vµ nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng hiÖn ®ang tån t¹i vÒ c¬ héi còng nh− lîi Ých. B×nh ®¼ng giíi lµ mét qu¸ tr×nh mµ nam giíi vµ phô n÷ cïng thô h−ëng nh− nhau mét hoµn c¶nh vµ cïng cã ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng nh− nhau trong viÖc thùc thi quyÒn con ng−êi cña m×nh còng nh− tiÒm n¨ng ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi quèc gia vµ thô h−ëng kÕt qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh nµy. §Ó ®¹t ®−îc b×nh ®¼ng giíi, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó nam vµ n÷ ®Òu cã c¸c c¬ héi nh− nhau vµ cïng ®−îc h−ëng c¸c quúªn, −u thÕ vµ tr¸ch nhiÖm trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Mèi quan hÖ x· héi vµ v¨n ho¸ gi÷a nam giíi vµ phô n÷ cã ¶nh h−íng lín ®Õn kÕt qu¶ cña ph¸t triÓn. V× vËy, trong c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn, giíi ®Òu ®−îc xem nh− mét thµnh tè vÒ môc tiªu, vÒ c«ng cô, ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh còng nh− kÕt qu¶ thùc hiÖn. §Ó lµm râ yÕu tè giíi, ng−êi ta dïng ph©n tÝch giíi trong c¸c kÕ ho¹ch, dù ¸n ph¸t triÓn. §©y lµ mét c«ng cô 331
nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt hîp lý, kh«ng c«ng b»ng vÒ giíi, trªn c¬ së ®ã ®Ò ra c¸c ho¹t ®éng cã tÝnh ®Õn c«ng b»ng giíi nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu chung cña ho¹t ®éng hay ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. Ph©n tÝch giíi lµ mét c«ng cô khuyÕn khÝch sù b×nh ®¼ng giíi. C«ng viÖc nµy gåm cã viÖc thu thËp vµ sö dông c¸c th«ng tin vÒ sù bÊt b×nh ®¼ng giíi biÓu lé vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña nam vµ n÷. C¸c d÷ kiÖn ®−îc ph©n tÝch ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch hiÖn cã vµ c¸c chÝnh s¸ch trong t−¬ng lai còng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n t¸c ®éng kh¸c nhau tíi nam giíi vµ phô n÷ ra sao. KÕt qu¶ cña ph©n tÝch giíi ®−îc lång ghÐp vµo qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch ®Ó ®¶m b¶o c¸c lîi Ých cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn còng nh− c¸c nguån lùc ®−îc ph©n bæ c«ng b»ng vµ cã hiÖu qu¶ cho c¶ nam giíi vµ phô n÷, ®ång thêi dù b¸o, tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc mµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã thÓ t¸c ®éng ®Õn phô n÷ theo khÝa c¹nh giíi. Lång ghÐp giíi hay ®Þnh h−íng giíi lµ mét chiÕn l−îc ®Ó: - §¶m b¶o sù tham gia ®Çy ®ñ cña phô n÷ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ; - §−a c¸c nhu cÇu, kinh nghiÖm, sù quan t©m cña phô n÷, nam giíi vµo c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh phñ ë tÊt c¶ c¸c cÊp kÓ c¶ c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n. Môc tiªu ®Þnh h−íng giíi lµ ®Ó c¶ phô n÷ vµ nam giíi ®Òu ®−îc thô h−ëng b×nh ®¼ng nh− nhau vµ kh«ng cã mét ®Þnh kiÕn bÊt b×nh ®¼ng nµo ®−îc tån t¹i. 14.1.2. TÇm quan träng cña giíi trong qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i Phô n÷ vµ nam giíi ®ãng vai trß kh¸c nhau trong x· héi v× vËy hä cã nh÷ng nhu cÇu lµ lîi Ých kh¸c nhau. ChÝnh v× vai trß kh¸c nhau nµy mµ nam giíi vµ phô n÷ chÞu sù t¸c ®éng kh¸c nhau cña m«i tr−êng. §ång thêi, nam giíi vµ phô n÷ còng cã sù t¸c ®éng vµ øng xö kh¸c nhau ®èi víi m«i tr−êng nãi chung vµ chÊt th¶i nãi riªng. Mét ®iÒu rÊt râ rµng lµ, c¶ nam vµ n÷ ®Òu cã quan hÖ víi m«i tr−êng, nh−ng phô n÷ lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn g¸nh chÞu c¸c hËu qu¶ cña c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng, v× hä phô thuéc trùc tiÕp vµo c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó duy tr× cuéc sèng. Phô n÷ cã tr¸ch nhiÖm ph¶i duy tr× sù æn ®Þnh cña gia ®×nh trong c¸c vÊn ®Ò t¹o thu nhËp, thøc ¨n thøc uèng, mÆc dï hä cã thu nhËp rÊt thÊp vµ c¬ héi ®Ó t×m kiÕm vµ kiÓm so¸t c¸c nguån lùc ®èi víi hä lµ rÊt h¹n chÕ. Ngoµi ra, phô n÷ hiÖn ®ang cã vÞ thÕ hoµn toµn kh¸c biÖt so víi nam giíi trong 332
viÖc tham gia vµo qu¶n lý m«i tr−êng nãi chung vµ qu¶n lý chÊt th¶i nãi riªng. Nguyªn do phæ biÕn cña t×nh tr¹ng nµy lµ: Sù gia tr−ëng vµ c¸ch thøc mµ nam giíi tù cho m×nh cã quyÒn “thèng trÞ” vµ kiÓm so¸t ®êi sèng phô n÷. Quan niÖm nµy ®· tån t¹i l©u dµi trong lÞch sö. Thêi gian qua, ®−îc sù quan t©m cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®· cã c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch b×nh ®¼ng giíi ®−îc ban hµnh. Tuy nhiªn c¸c chñ tr−¬ng vµ chÝnh s¸ch t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn phô n÷ cßn cã h¹n chÕ. Phô n÷ th−êng bÞ xÕp thø yÕu vÒ vÞ trÝ v¨n ho¸, x· héi. §iÒu nµy kh«ng chØ lµm phøc t¹p thªm c¸c vÊn ®Ò vÒ quyÒn b×nh ®¼ng ®−îc tiÕp cËn víi c¸c nguån lùc vµ c¸c dÞch vô x· héi nh− tr−êng häc, y tÕ, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, c«ng viÖc, tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi mµ cßn ph¶n ¸nh nh÷ng khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh mét chiÕn l−îc t¨ng c−êng quyÒn lùc cho phô n÷ trong c¸c lÜnh vùc, trong ®ã cã lÜnh vùc qu¶n lý chÊt th¶i (Ragnhild Lund, 1995). TiÕp cËn giíi trong qu¶n lý chÊt th¶i cã ý nghÜa quan träng bëi nhiÒu lý do: Thø nhÊt, c¸c c«ng viÖc trong kinh tÕ chÊt th¶i mang tÝnh giíi, nghÜa lµ chóng do ®a phÇn giíi nam hoÆc giíi n÷ ®¶m nhiÖm. Thø hai, tÝnh chÊt giíi trong c«ng viÖc liªn quan ®Õn chÊt th¶i còng cã nghÜa lµ nam vµ n÷ chÞu t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn søc khoÎ, ®Õn thu nhËp vµ ®Þa vÞ x· héi trong c«ng viÖc cña hä. Thø ba, phô n÷ cã tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc gia ®×nh mµ th−êng lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm ®Çu tiªn vÒ qu¶n lý chÊt th¶i trong nhµ. Thø t−, tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc con c¸i cña phô n÷ th−êng dÉn ®Õn h¹n chÕ hä vÒ sù n¨ng ®éng vµ thêi gian ®Ó tham gia vµo kinh tÕ chÊt th¶i. Sau cïng lµ, phô n÷ vµ nam giíi d−êng nh− cã quyÒn lùc ra quyÕt ®Þnh còng nh− c¸c quan hÖ x· héi kh¸c nhau vµ ®iÒu nµy cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng lùc cña c¶ giíi nam vµ giíi n÷ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt th¶i trong gia ®×nh hoÆc céng ®ång. 14.2. giíi vµ qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i Xem xÐt giíi trong qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i nh»m tr¶ líi c¸c vÊn ®Ò sau: - Mèi quan hÖ giíi cã t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i? 333
- Quan hÖ giíi cã t¸c ®éng nh− thÕ nµo ®Õn hiÖu qu¶ vËn hµnh cña qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i (QLTHCT)? - C¬ héi cña nam giíi vµ phô n÷ trong QLTHCT cã ngang nhau kh«ng? thu nhËp cña nam giíi vµ phô n÷ trong kinh doanh chÊt th¶i cã kh¸c nhau kh«ng? vai trß cña phô n÷ vµ nam giíi trong viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ QLTHCT cã ngang b»ng nhau kh«ng? C¸c vÊn ®Ò trªn ®©y ®−îc xem xÐt trong tõng ho¹t ®éng cña qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i. 14.2.1. Giíi vμ qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i Qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i cã ý nghÜa quan träng trong QLTHCT. Qu¶n lý tèt nguån ph¸t sinh chÊt th¶i cã nghÜa lµ gi¶m ®Õn møc tèi ®a cã thÓ sù ph¸t sinh chÊt th¶i hoÆc ph©n lo¹i ®Ó t¸i sö dông, t¸i chÕ hoÆc xö lý chóng mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. Nguån ph¸t sinh chÊt th¶i rÊt ®a d¹ng, tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt (c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng,…), tõ ho¹t ®éng y tÕ, th−¬ng m¹i, tõ sinh ho¹t. Ph©n tÝch giíi trong qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i ®Æt ra vÊn ®Ò liÖu nam giíi vµ phô n÷ cã t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn viÖc qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i kh«ng? cÇn cã t¸c ®éng ®Õn giíi nh− thÕ nµo ®Ó viÖc qu¶n lý nµy cã hiÖu qu¶? Ai lµ ng−êi s½n lßng chi tr¶ cho viÖc ph¸t sinh r¸c do m×nh g©y ra? Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña n−íc ta ph¸t sinh ra l−îng chÊt th¶i kho¶ng 2.510.000 tÊn chÊt th¶i kh«ng nguy h¹i vµ 128.400 tÊn chÊt th¶i nguy h¹i trong mét n¨m (VEM 4). Trong C«ng nghiÖp, th× ngµnh cã tû träng chÊt th¶i cao nhÊt lµ ngµnh ngµnh chÕ t¹o m¸y (16,5%), sau ®ã ®Õn ngµnh chÕ biÕn thùc phÈm (12,7%), ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ ho¸ chÊt cã tû träng chÊt th¶i ph¸t sinh ngang nhau (5,5%) (NguyÔn Kh¾c Kinh, NguyÔn Hoµ B×nh, 2003). Ngµnh c«ng nghiÖp cã tû träng chÊt th¶i cao nhÊt vµ ngµnh cã nguån ph¸t sinh chÊt th¶i nguy h¹i nhiÒu nhÊt lµ n¬i cã nhiÒu lao ®éng nam h¬n lµ lao ®éng n÷. Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm lµ ngµnh cã tû träng n÷ cao vµ còng lµ ngµnh cã l−îng chÊt th¶i r¾n cao thø hai, sau ngµnh chÕ t¹o m¸y. Trong nh÷ng ngµnh nµy, vai trß cña tõng giíi cã kh¸c nhau trong viÖc qu¶n lý ph¸t sinh chÊt th¶i. §èi víi ngµnh cã tû träng chÊt th¶i ph¸t sinh lín vµ cã tû träng lao ®éng nam cao, sù hiÓu biÕt vµ nhËn thøc, ý thøc vÒ qu¶n lý nguån ph¸t sinh cña ®éi ngò lao ®éng nam cã ý nghi· quan träng. ViÖc t¨ng c−êng gi¸o dôc vÒ qu¶n lý chÊt th¶i ®èi víi hä còng nh− t¨ng c−êng kü n¨ng tay nghÒ, nghÒ nghiÖp, ®æi 334
míi c«ng nghÖ vµo kh©u ph¸t sinh nhiÒu chÊt th¶i theo h−íng s¶n xuÊt s¹ch h¬n cã tÇm quan träng ®èi víi gi¶m th¶i. T−¬ng tù, ®èi víi ngµnh cã nhiÒu lao ®éng n÷, th× ®èi t−îng t¸c ®éng chÝnh sÏ lµ ®éi ngò lao ®éng n÷. So víi lao ®éng nam, lao ®éng n÷ th−êng cÈn thËn h¬n, nh−ng tr×nh ®é lao ®éng, tay nghÒ th−êng lµ thÊp h¬n. Do vËy, träng t©m chó ý ®èi víi lao ®éng n÷ trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm lµ n©ng cao tay nghÒ vµ kiÕn thøc vÒ qu¶n lý chÊt th¶i, kiÕn thøc vÒ vÖ sinh m«i tr−êng. Bëi hä còng lµ nh÷ng ng−êi dÔ nh¹y c¶m víi bÖnh tËt do m«i tr−êng lao ®éng g©y ra. Søc khoÎ cña hä kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä mµ cßn t¸c ®éng rÊt lín ®Ó t¸i s¶n xuÊt gièng nßi. Trong ngµnh y tÕ, n¬i mµ tû lÖ lao ®éng n÷ cao vµ hä còng chÝnh lµ nh÷ng ng−êi tham gia chñ yÕu vµo viÖc ph¸t sinh ra chÊt th¶i y tÕ. ViÖc n©ng cao nhËn thøc, hiÓu biÕt cho hä vÒ qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i y tÕ, kiÕn thøc vÒ ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Ngoµi ra, hä cßn lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tiÕp xóc víi c¸c lo¹i chÊt th¶i nµy, viÖc vÖ sinh phßng bÖnh vµ trang bÞ dông cô b¶o hé lao ®éng cho hä kh«ng chØ nh»m b¶o vÖ søc khoÎ cho hä mµ cßn cho nhiÒu ng−êi kh¸c mµ hä th−êng xuyªn tiÕp xóc. ChÊt th¶i sinh ho¹t chiÕm tû träng kh«ng nhá. Nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tham gia vµo nguån ph¸t sinh chÊt th¶i sinh ho¹t chÝnh lµ phô n÷, nh÷ng ng−êi néi trî, ng−êi ch¨m lo c«ng viÖc gia ®×nh. N©ng cao ý thøc t¸i sö dông, sö dông tiÕt kiÖm bao b× hoÆc lo¹i dÔ ph©n huy (giÊy, l¸ c©y,…), kiÕn thøc vµ ý thøc vÒ ph©n lo¹i chÊt th¶i tr−íc khi ®−a ra hÖ thèng thu gom cña thµnh phè, vµ ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng c«ng céng, kh«ng vøt ra ra n¬i c«ng céng, ®−êng phè, vØa hÌ,…lµ biÖn ph¸p cã ý nghÜa v« cïng quan träng. MÆt kh¸c, phô n÷ trong gia ®×nh víi t− c¸ch ng−êi mÑ, nÕu ý thøc vµ nhËn thøc cña hä tèt vÒ qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i sinh ho¹t, cßn cã t¸c dông gi¸o dôc tèt ®Õn c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. Mét néi dung cña qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt th¶i ®ã lµ viÖc nép phÝ thu gom chÊt th¶i. ViÖc nµy, kh«ng chØ chi tr¶ c«ng cho ng−êi thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i mµ cßn cã ý nghÜa n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ph¸t sinh ra chÊt th¶i. Trong gia ®×nh, ng−êi trùc tiÕp ph¸t sinh ra chÊt th¶i ®a phÇn lµ phô n÷. Theo nghiªn cøu cña n−íc ngoµi, ë nh÷ng n−íc nghÌo, thu nhËp cßn thÊp, phô n÷ trong gia ®×nh ch−a ph¶i lµ ng−êi kiÓm so¸t toµn bé thu nhËp, trong khi ®ã hä ph¶i lo chi tr¶ cho mäi sinh ho¹t trong gia ®×nh, th× sù s½n lßng chi tr¶ cho dÞch vô thu gom cña hä cã h¹n chÕ. Cßn nam giíi, khi ®−îc hái vÒ viÖc cã s½n lßng chi tr¶ dÞch vô nay kh«ng, th−êng hä quan niÖm r»ng, chi nµy lµ viÖc “chi lÆt vÆt” vµ thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña phô n÷. 335
Tãm l¹i, phô n÷ lµ nh÷ng ng−êi chñ chèt trong ho¹t ®éng qu¶n lý nguån ph¸t sinh chÊt sinh ho¹t vµ chÊt th¶i y tÕ. Cßn ®èi víi chÊt th¶i c«ng nghiÖp, cã lÜnh vùc nam giíi cã t¸c ®éng lín h¬n vµ ng−îc l¹i, cã lÜnh vùc kh¸c th× phô n÷ l¹i cã t¸c ®éng lín h¬n, tuú thuéc theo tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt thu hót nhiÒu lao ®éng nam giíi hay phô n÷. 14.2.2. Giíi vμ c¸c ho¹t ®éng thu gom vμ vËn chuyÓn chÊt th¶i C¸c ho¹t ®éng thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i hiÖn nay do khu vùc chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc tiÕn hµnh. Khu vùc chÝnh thøc cã c¸c c«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ cña c¸c tØnh/thµnh ®¶m nhiÖm. Ngoµi ra, ë mét vµi ®Þa ph−¬ng cßn cã hîp t¸c x· hoÆc doanh nghiÖp t− nh©n ®¨ng ký ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy. Khu vùc phi chÝnh thøc cã c¸c h×nh thøc tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thu gom ®a d¹ng: Hîp t¸c x·, tæ d©n phè, c¸c c¸ nh©n nh÷ng ng−êi nhÆt r¸c hoÆc c¸ nh©n nhÆt vµ thu mua r¸c. Thµnh viªn cña c¸c tæ chøc hoÆc c¸ nh©n thu gom r¸c nµy bao gåm c¶ nam giíi vµ phô n÷. Tuy nhiªn, tû lÖ phô n÷ lµm viÖc trong lÜnh vùc nµy th−êng cao h¬n nam giíi. Ch¼ng h¹n, tû lÖ n÷ lµm trùc tiÕp (thu gom chÊt th¶i, dän vÖ sinh, vËn chuyÓn chÊt th¶i) t¹i C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi lµ 72,24% (Nghiªm Xu©n §¹t, 1995) vµ trong c¸c c«ng ty M«i tr−êng ®« thi c¶ n−íc kho¶ng 60-80% (§Æng Kim Chi, 2003). Trong khu vùc kh«ng chÝnh thøc, c¸c c¸ nh©n thu gom, tuy ch−a cã sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ tû lªn nam, n÷ tham gia ho¹t ®éng nµy, nh−ng trong thùc tÕ chóng ta còng thÊy ®¹i bé phËn sè ng−êi thu mua, hoÆc nhÆt r¸c lµ n÷, trõ mét sè Ýt lµ nam thu mua phÕ liÖu hoÆc c¸c chÊt th¶i lµ ®å dïng c¬ khÝ, hoÆc ®å ®iÖn. VÝ dô ë Hµ Néi, sè ng−êi nhÆt r¸c ®−êng phè kho¶ng 6000 ng−êi, trong ®ã ®a phÇn lµ n÷ (§Æng Kim Chi, 2003). Ph©n tÝch giíi trong ho¹t ®éng thu gom chÊt th¶i lµ t×m ra vÊn ®Ò: liÖu nh÷ng ng−êi thu gom chÊt th¶i lµ nam giíi cã kh¸c g× so víi nh÷ng ng−êi thu gom lµ phô n÷? hµnh vi th¸i ®é ®èi víi c«ng viÖc thu gom cña hä cã kh¸c nhau kh«ng? kh¶ n¨ng, kü thuËt thu gom cña hä cã kh¸c nhau kh«ng? c¸c ph−¬ng tiÖn mµ hä cã ®−îc hoÆc ®−îc sö dông trong c«ng t¸c thu gom cã kh¸c nhau kh«ng? sù tham gia cña nam giíi vµ phô n÷ vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh thu gom cã kh¸c nhau kh«ng? lîi Ých do thu gom chÊt th¶i ®em l¹i cã ngang nhau cho nam giíi vµ phô n÷ kh«ng? vµ tæ chøc tiÕn hµnh thu gom chÊt th¶i do nam giíi lµm chñ cã kh¸c g× so víi phô n÷ lµm chñ? 336
a) Khu vùc chÝnh thøc §a sè nh÷ng ng−êi trùc tiÕp thu gom, dän vÖ sinh m«i tr−êng ®−êng phè cña C«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng ®« thÞ (URENCO) lµ phô n÷. Tr×nh ®é häc vÊn cña hä kh«ng cao vµ hÇu nh− lµ lao ®éng phæ th«ng, ch−a ®−îc qua c¸c kho¸ ®µo t¹o vÒ kü thuËt hoÆc vÒ vÖ sinh céng ®ång hoÆc y tÕ céng ®ång. C¸c ph−¬ng tiÖn lµm viÖc cña hä lµ chæi, xÎng xóc r¸c, xe ®Èy. Hä ®Òu ®−îc trang bÞ quÇn ¸o b¶o hé vµ khÈu trang, gang tay vµ ñng. C«ng viÖc mµ hä ®¶m nhËn chñ yÕu lµ quÐt, xóc r¸c vµo xe ®Èy vµ tËp kÕt t¹i c¸c ®iÓm vËn chuyÓn r¸c. Nh÷ng viÖc nµy lµ c¸c c«ng viÖc thñ c«ng. Ng−êi c«ng nh©n ph¶i tiÕp xóc nhiÒu víi vi khuÈn, bôi, mïi, chÞu n¾ng, giã vµ nhiÖt ®é ngoµi trêi. Nam giíi th−êng ®¶m nhiÖm c«ng viÖc vËn chuyÓn chÊt th¶i b»ng xe c¬ giíi. Hä ®−îc häc qua tr−êng kü thuËt, cã b»ng l¸i xe. N¨ng suÊt lao ®éng trong kh©u nµy cao h¬n kh©u thu gom. Kh¸c víi ng−êi thu gom ph¶i trùc tiÕp tiÕp xóc víi bôi vµ mïi, th× ng−êi vËn chuyÓn Ýt ph¶i tiÕp xóc trùc tiÕp víi bôi vµ n¾ng giã ngoµi trêi, nh−ng ®ßi hái ph¶i tËp trung cao ®é h¬n khi ®iÒu khiÓn xe c¬ giíi. Ngoµi ra, cßn cã ho¹t ®éng hót bïn tõ c¸c cèng trong thµnh phè. Tham gia c«ng viÖc nµy ®a phÇn lµ nam giíi vµ còng cã phô n÷. Lao ®éng cña hä mét nöa lµ c¬ giíi, cã trî gióp cña m¸y hót bïn. Hä ph¶i tiÕp xóc trùc tiÕp « nhiÔm mïi, kh«ng khÝ vµ c¸c vi khuÈn. Mét nghiªn cøu tiÕn hµnh ë C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi cho thÊy, ®èi víi lao ®éng quÐt ®−êng phè, vi khuÈn yÕm khÝ trong c¬ thÓ cña ng−êi c«ng nh©n khi lao ®éng t¨ng gÊp 3.13 lÇn so víi lóc tr−íc khi lao ®éng vµ cÇu khuÈn tan trong m¸u gÊp 1.78 lÇn. T¹i kh©u chuyÓn r¸c lªn xe, th× l−îng vi khuÈn yÕm khÝ cã trong c¬ thÓ ng−êi khi ®ang lao ®éng cao gÊp 5.37 lÇn so víi tr−íc lóc lao ®éng, cßn cÇu khuÈn tan trong m¸u lµ 2.2 lÇn. VÒ møc kÝch thÝch h« hÊp ®èi víi nam giíi vµ phô n÷ cña C«ng ty còng kh¸c nhau: cã 79,5% nam giíi kh«ng bÞ triÖu chøng kÝch thÝch h« hÊp, trong khi ®ã phô n÷ cã 70,3% sè cßn l¹i chÞu ¶nh h−ëng kÝch thÝch h« hÊp (Nghiªm Xu©n §¹t, 1995). Víi tay nghÒ kü thuËt cao h¬n vµ c«ng viÖc ®iÒu khiÓn xe c¬ giíi, nh÷ng ng−êi lµm c«ng viÖc vËn chuyÓn chÊt th¶i cã thu nhËp cao h¬n so víi nh÷ng ng−êi thu gom. MÆt kh¸c, x· héi cã th¸i ®é coi th−êng h¬n ®èi víi c«ng viÖc mµ phô n÷ ®¶m nhËn (quÐt r¸c, xóc r¸c, quÐt r¸c nhµ vÖ sinh) h¬n lµ ®èi víi c«ng viÖc do nam giíi ®¶m nhËn (l¸i xe r¸c, söa ch÷a c¬ khÝ). Cô thÓ xem b¶ng 14.1 d−íi ®©y. 337
B¶ng 14.1. Th¸i ®é cña x· héi ®èi víi mét sè c«ng viÖc cña c«ng nh©n C«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi Th¸i ®é cña mäi ng−êi xung Th¸i ®é cña ng−êi Tû lÖ giíi quanh ®èi víi c«ng viÖc th©n ®èi víi c«ng TT C«ng viÖc cao* viÖc B×nh Coi T«n T¸n Kh«ng t¸n th−êng träng träng thµnh thµnh (%) (%) (%) (%) (%) 1 QuÐt r¸c Phô n÷ 30,64 48,71 10,15 58,32 38,23 2 Xóc r¸c N÷ 27,63 34,54 16,41 56,43 23,71 3 Thu ph©n N÷ 15,37 76,82 0 18,31 59,75 2 ng¨n 4 QuÐt r¸c nhµ N÷ 20,45 63,74 0,65 27,73 51,67 vÖ sinh 5 ChÕ biÕn r¸c T−¬ng 50,63 33,67 10,81 70,82 15,67 ®−¬ng 6 L¸i xe r¸c Nam giíi 58,74 6,23 20,68 69,74 5,78 7 Söa ch÷a Nam giíi 46,83 0 18,34 70,45 0 c¬ khÝ Nguån: Nghiªm Xu©n §¹t. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng lao ®éng tíi søc khoÎ cña c«ng nh©n C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hμ Néi (URENCO)". TËp kû yÕu Héi th¶o "Giíi, M«i tr−êng vμ Ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, HN., 1995. Tr 261. * ý kiÕn cña t¸c gi¶ bµi viÕt nµy. B¶ng trªn cho ta thÊy, nh÷ng c«ng viÖc hoÆc nghÒ liªn quan ®Õn thu gom, vËn chuyÓn chÊt th¶i do phô n÷ ®¶m nhiÖm chÞu th¸i ®é coi th−êng cña sè ®«ng trong x· héi so víi c¸c nghÒ, c«ng viÖc mµ nam giíi ®¶m nhiÖm. Kh«ng chØ vËy, nhiÒu ng−êi trong hä cßn kh«ng ®−îc sù chia sÎ t¸n ®ång cña thµnh viªn trong gia ®×nh ®èi víi c«ng viÖc mµ hä ®ang lµm. Trong khi ®ã, søc Ðp vÒ viÖc lµm vµ kiÕm tiÒn ®Ó nu«i sèng gia ®×nh ®Òu ®Æt lªn vai ng−êi phô n÷ ngang b»ng nam giíi. Phô n÷ th−êng chÞu khã víi c¸c c«ng viÖc dän dÑp vµ tÝnh cÈn thËn h¬n, do vËy c¸c nhµ tuyÓn dông còng chuéng tuyÓn lao ®éng n÷ vµo c«ng viÖc thu gom r¸c. Trong khi lùc l−îng n÷ c«ng nh©n cña c¸c C«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ chiÕm tû lÖ cao, nh−ng hä l¹i Ýt ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt 338
®Þnh vÒ thu gom hay vËn chuyÓn hay qu¶n lý chu tr×nh thu gom – vËn chuyÓn. §a phÇn, c¸n bé qu¶n lý ë c¸c c«ng ty nµy lµ nam giíi, tõ vÞ trÝ gi¸m ®èc, c¸c phã gi¸m ®èc, c¸c tr−ëng phßng. Trong tr−êng hîp nh− thÕ nµy, dÔ x¶y ra t×nh tr¹ng nh÷ng quyÕt ®Þnh trong c«ng t¸c Ýt ®−îc ph¶n ¸nh s¸ng kiÕn cña chÞ em, nh÷ng ng−êi ®ang lµm thùc tÕ, hoÆc c¸c mèi quan t©m cña phô n÷ Ýt ®−îc ®Ò cËp trong c¸c quyÕt ®Þnh cña c¬ quan liªn quan ®Õn c«ng t¸c thu gom, vËn chuyÓn chÊt th¶i. b) Khu vùc kh«ng chÝnh thøc Ho¹t ®éng thu gom vµ vËn chuyÓn r¸c trong khu vùc phi chÝnh thøc do c¸c tæ d©n phè, tæ thu gom hoÆc c¸c c¸ nh©n ng−êi thu gom, nhÆt r¸c tiÕn hµnh. Trong sè hä, tû lÖ n÷ chiÕm ®a sè, tõ nhÆt r¸c (nghÒ ®ång n¸t hoÆc ve chai), nhÆt r¸c t¹i b·i ch«n lÊp ®Õn xóc r¸c, vËn chuyÓn ®Õn c¸c ®iÓm tËp kÕt ®Ó xe cña C«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ chuyÓn ra b·i ch«n lÊp. ChØ mét sè Ýt nam giíi lµm c«ng viÖc thu mua ®ång n¸t d¹ng ®å ®iÖn h− háng hoÆc dông cô c¬ khÝ kh«ng sö dông n÷a. Lao ®éng cña hä chñ yÕu lµ thñ c«ng, tr×nh ®é häc vÊn thÊp, møc thu nhËp cña gia ®×nh thÊp. §a phÇn phô n÷ lµm nghÒ ®ång n¸t hoÆc nhÆt r¸c cã hoµn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, ®«ng con vµ con cßn nhá tuæi, do ®ã hä lµ lao ®éng chÝnh nu«i c¶ gia ®×nh (Th¸i ThÞ Ngäc D−, 1995). MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi chän nghÒ ®ång n¸t (ve chai) ®a sè lµ do ruéng canh t¸c h¹n chÕ, ngoµi ra hä kh«ng cã nghÒ kh¸c vµ kh«ng cã vèn hoÆc vèn Ýt kh«ng ®ñ kinh doanh trong lÜnh vùc kh¸c. Thêi gian lao ®éng cña hä th−êng trªn 10 tiÕng vµ ®i bé chÆng ®−êng dµi kho¶ng 15 km cã khi lªn tíi 20 km – 30km. Tuy nhiªn, hä kh«ng b¾t buéc ph¶i lµm viÖc theo nh÷ng giê nhÊt ®Þnh nh− khu vùc chÝnh thøc. C«ng cô lao ®éng cña hä chñ yÕu lµ quang g¸nh, mét sè Ýt cã ph−¬ng tiÖn xe ®¹p. Riªng nam giíi lµm nghÒ ®ång n¸t ®Òu cã xe ®¹p, mét sè kh¸c cßn cã xe m¸y (lo¹i rÎ tiÒn). V× kh«ng cã ph−¬ng tiÖn c¬ giíi, ®Þa bµn thu gom cña nh÷ng ng−êi phô n÷ lµm nghÒ ®ång n¸t còng bÞ giíi h¹n, kh«ng ®i xa ®−îc. Do kh«ng cã vèn, nhiÒu ng−êi lµm nghÒ nµy chØ ®¬n thuÇn ®i nhÆt chÊt th¶i ®−îc bá ®i ngoµi ®−êng phè, ë c¸c khu d©n c− hoÆc bíi t¹i c¸c ®èng r¸c tËp kÕt tr−íc khi chuyÓn ra b·i ch«n lÊp, hoÆc bíi/ nhÆt r¸c t¹i b·i ch«n lÊp. Thu nhËp cña hä b×nh qu©n chØ kho¶ng 10.000 ®ång mét ngµy. Nh÷ng ng−êi kh¸c, cã chót vèn, hoÆc vay ®−îc chót vèn, cã thÓ thu mua chÊt th¶i do ng−êi chñ sö dông chóng b¸n l¹i. Nh÷ng tr−êng hîp nµy, hä mua ®−îc nhiÒu chÊt th¶i h¬n, vµ ®−¬ng nhiªn lµ cã 339
thu nhËp cao h¬n, tuú theo vèn cã ®−îc vµ ph−¬ng tiÖn ®i l¹i còng nh− khu vùc thu gom. Theo mét ®iÒu tra ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ®èi víi ng−êi thu mua, thu nhËp b×nh qu©n kho¶ng 15.000 ®ång/ngµy (Th¸i ThÞ Ngäc D−, 1995). Kh¸c víi khu vùc chÝnh thøc, nh÷ng ng−êi lµm nghÒ ®ång n¸t tù quyÕt ®Þnh ph−¬ng ¸n lµm ¨n cña m×nh. Nh−ng do tr×nh ®é thÊp, vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn tÝn dông h¹n chÕ, hä chØ cã thÓ vay cña c¸c t− nh©n kh¸c trong ®Þa ph−¬ng vµ th−êng chÞu l·i xuÊt cao, nªn kÕt qu¶ kinh doanh cña hä còng kh«ng kh¶ quan. MÆt kh¸c, hä thiÕu c¸c ph−¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng vµ vÖ sinh trong khi lµm nghÒ thu gom, nhÆt r¸c. Hä còng lµ nh÷ng ng−êi Ýt ®−îc tiÕp cËn víi c¸c kiÕn thøc b¶o vÖ m«i tr−êng. Trong lóc hä thu mua hoÆc nhÆt r¸c, lµm gi¶m l−îng r¸c ®em ®i ch«n lÊp hoÆc gi¶m l−îng r¸c trªn ®−êng phè, khu tËp thÓ,...nh−ng do ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng ch−a cao, v« t×nh hay h÷u ý hä l¹i cã hµnh ®éng g©y « nhiÔm m«i tr−êng, nh− vøt r¸c tõ chç nä sang chç kia kh«ng ®óng qua ®Þnh, th¶i n−íc röa chÊt th¶i ra m«i tr−êng c«ng céng, vv... Ho¹t ®éng thu gom do tæ d©n phè hoÆc hîp t¸c x· thùc hiÖn lµ ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt kinh doanh dÞch vô vµ ®−îc thùc hiÖn ë c¸c ®Þa ph−¬ng, ®Þa bµn mµ ë ®ã C«ng ty vÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ ch−a thÓ ®¶m nhiÖm ®−îc c«ng viÖc thu gom. Nh÷ng ng−êi ®−a ra ý t−ëng kinh doanh nµy võa thÓ hiÖn tÝnh n¨ng ®éng nh−ng ®ång thêi còng thÓ ý thøc ®èi víi qu¶n lý chÊt th¶i ë ®Þa ph−¬ng. §−îc sù ®ång ý cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ nhÊt trÝ cña céng ®ång, hä thµnh lËp ®éi thu gom ®Ó thùc hiÖn thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh ®Õn khu vùc tËp kÕt chung, n¬i mµ xe cña C«ng ty VÖ sinh M«i tr−êng §« thÞ cã thÓ ®Õn ®−îc ®Ó chuyÓn r¸c ®Õn b·i ch«n lÊp. Bï l¹i cho ho¹t ®éng thu gom cña hä, hä thu phÝ thu gom cña c¸c hé gia ®×nh vµ ®©y lµ nguån thu nhËp cña nh÷ng ng−êi tham gia vµo §éi thu gom. Møc thu nµy do tho¶ thuËn cña §éi thu gom vµ c¸c hé gia ®×nh vµ ®Þa ph−¬ng chÊp nhËn. §©y lµ ho¹t ®éng phi lîi nhuËn, do ®ã kh«ng chÞu thuÕ. Mét sè n¬i nhê cã vèn hoÆc cã sù hç trî cña C«ng ty VSMT§T hä còng ®a mua s¾m ®−îc mét sè xe ®Èy r¸c, gióp cho c«ng viÖc thu gom ®−îc nhanh h¬n vµ ®i ®−îc xa h¬n. Nhê ho¹t ®éng cña c¸c tæ thu gom nh− thÕ nµy, nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· t¨ng phÇn thu gom chÊt th¶i vµ gi¶m phÇn chÊt th¶i tr«i næi trong m«i tr−êng. §a phÇn nh÷ng ng−êi thùc hiÖn thu gom lµ phô n÷, nh−ng nh÷ng ng−êi qu¶n lý th× ®a phÇn l¹i lµ nam giíi. V× h¹n chÕ vÒ vèn còng nh− c¬ së vËt chÊt 340
phô vô cho viÖc thu gom, nhiÒu tæ thu gom kh«ng cã trang bÞ b¶o hé lao ®éng cho nh÷ng ng−êi thu gom. ChÝnh ®iÓm nµy ®· ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña hä. Tãm l¹i, phô n÷ chiÕm ®a sè trong lùc l−îng thu gom vµ thu mua chÊt th¶i kÓ c¶ trong khu vùc chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc, trong khi ®ã nam giíi chiÕm vÞ trÝ ®a sè trong vËn chuyÓn vµ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh trong lÜnh vùc chÝnh thøc. So víi nam giíi, phô n÷ lµm nghÒ thu gom, mua b¸n chÊt th¶i cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c nguån lùc thÊp h¬n. 14.2.3. Giíi vμ c¸c ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i Ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn vµ ®−îc x· héi khÝch lÖ ph¸t triÓn nh»m thùc hiÖn QLTHCT. Ph©n tÝch giíi trong ho¹t ®éng t¸i chÕ, t¸i sö dông chÊt th¶i, ng−êi ta quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò: - LiÖu cã sù ph©n ®Þnh giíi vÒ "quyÒn" ®èi víi mét sè chÊt th¶i lµm nguyªn liÖu cho t¸i chÕ kh«ng? - Nam giíi vµ phô n÷ lµm t¸i chÕ chÊt th¶i cã kh¸c nhau vÒ thu nhËp kh«ng? - Kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån tÝn dông hay c¸c nguån lùc kh¸c cho c«ng viÖc nµy gi÷a nam giíi vµ phô n÷ cã kh¸c nhau kh«ng? - Phô n÷ hay nam giíi chiÕm "®Þa vÞ thèng trÞ" trong vai lµ ng−êi chñ c¬ së t¸i chÕ? a) “QuyÒn” hay c¬ héi trong t¸i chÕ Thùc tÕ ho¹t ®éng thu gom ®Ó t¸i chÕ vµ mét sè nghiªn cøu còng cho thÊy cã tån t¹i "quyÒn" trong t¸i chÕ. Phô n÷ Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn víi nguyªn vËt liÖu cã gi¸ trÞ cao nh− kim lo¹i, ®å ®iÖn, ®å c¬ kim khÝ. Hä tËp trung vµo thu mua c¸c chÊt th¶i nh− giÊy, s¾t vôn, c¸c vá hép nh«m, vv... Trong khi ®ã c¸c vËt liÖu liªn quan ®Õn xe ®¹p, xe m¸y, m¸y b¬m, qu¹t ®iÖn, bµn lµ ®iÖn, ... ®a phÇn do nam giíi thu mua. MÆt kh¸c, ®a phÇn phô n÷ chØ tham gia ®−îc ®Õn kh©u cung cÊp ®Çu vµo cho t¸i chÕ, cßn trùc tiÕp kinh doanh ë kh©u t¸i chÕ l¹i rÊt h¹n chÕ. V× sao l¹i cã hiÖn t−îng nµy? cã thÓ gi¶i thÝch bëi mét sè lý do sau ®©y: - ThiÕu hiÓu biÕt vµ kü n¨ng nhËn biÕt tÝnh n¨ng, t¸c dông còng nh− gi¸ trÞ cña chÊt th¶i khi thu mua. §a phÇn phô n÷ thu mua, thu gom chØ quen thuéc víi nh÷ng lo¹i chÊt th¶i cã gÝa trÞ trÞ thÊp, dÔ nhËn biÕt: nh− giÊy lo¹i, vá hép, kim lo¹i phÕ liÖu,... Nh÷ng phÕ liÖu hay ®å dïng cã gi¸ trÞ cao h¬n ph¶i 341
cã hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh míi ®¸nh gi¸ ®óng khi mua, nh− qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m, xe ®¹p, xe m¸y cò, háng, thiÕt bÞ ®iÖn sö dông trong gia ®×nh kh¸c. ViÖc nhËn biÕt gi¸ trÞ thùc cña nã hay gi¸ trÞ sö dông cña nã ph¶i lµ ng−êi cã am hiÓu vÒ tÝnh n¨ng t¸c dông cña chóng, gÝa trÞ cßn l¹i cña chóng th× chñ yÕu lµ nam giíi, hä cã "kü n¨ng" xem xÐt vµ ®¸nh gi¸. Nh− vËy hä míi d¸m ®−a ra quyÕt ®Þnh cã mua hay kh«ng vµ mua víi gi¸ lµ bao nhiªu. NÕu kh«ng, viÖc kinh doanh cña hä sÏ thÊt b¹i. - Thø n÷a, phô n÷ lµm nghÒ nµy ®a phÇn lµ nghÌo, kh«ng cã vèn ®Ó mua nh÷ng nguyªn liÖu, ®å vËt cã gÝa trÞ cao cho t¸i sö dông hay t¸i chÕ. Th−êng th× phô n÷ lµm nghÒ thu gom, thu mua phÕ th¶i cã Ýt vèn h¬n nam giíi vµ kh¶ n¨ng mua c¸c ®å ®ã h¹n chÕ h¬n. T¹i Ph−êng Tr−êng Minh, KiÕn An, H¶i Phßng, ®a sè c¸c hé n÷ chñ hé ®Òu kh«ng cã vèn ®Ó thu mua, mµ chØ thu gom. H·n h÷u cã mét sè hé víi vèn b×nh qu©n chØ cã vµi ba tr¨m ngh×n ®ång. Trong khi ®ã, mét ngµy thu mua còng tiªu hÕt sè tiÒn trªn. NÕu ngay trong ngµy ch−a b¸n ®−îc chÊt th¶i ®· mua, h«m sau kh«ng cßn vèn ®Ó mua n÷a. Vµ nh− vËy, hä ph¶i t×m mäi c¸ch b¸n ngay trong ngµy cho dï gi¸ cã rÎ ®i còng chÊp nhËn. Trong tr−êng hîp nµy, hä ®· mÊt c¬ héi tÝch tô hµng ®Ó ph©n lo¹i b¸n víi gi¸ cao h¬n. NÕu muèn cã vèn ®Ó mua c¸c ®å cò, chÊt th¶i b»ng ®å ®iÖn hoÆc ®å cã gi¸ h¬n, th× l−îng vèn ph¶i cã tÇm triÖu ®ång chø kh«ng ph¶i lµ tr¨m ngh×n ®ång. §iÒu nµy lµ ngoµi tÇm tay ®èi víi ®a sè ng−êi thu gom lµ phô n÷. T¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh÷ng ng−êi ®i thu mua chØ cã vèn d−íi 50.000 ®ång. Trong ®ã, còng chØ cã 30,1% hé lµ cã vèn riªng, cßn l¹i ®Òu ph¶i ®i vay cña c¸c chñ cho vay víi l·i xuÊt cao (Th¸i ThÞ Ngäc D−, 1995). - Mét nguyªn do kh¸c h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c chÊt th¶i gi¸ trÞ cho t¸i chÕ, t¸i sö dông lµ thiÕu ph−¬ng tiÖn ®i l¹i ®Ó cã thÓ t×m kiÕm ®−îc c¸c lo¹i cã gÝa trÞ ®Ó mua. Nh− ®· nªu ë phÇn trªn, ®a phÇn ph−¬ng tiÖn thu mua cña phô n÷ lµ quang g¸nh hoÆc kh¸ h¬n lµ xe ®¹p. Nh÷ng ng−êi cã xe ®¹p vµo lo¹i hiÕm. V× kh«ng thÓ ®i xa, nªn hä Ýt cã c¬ héi ®Ó t×m ra c¸c chÊt th¶i quý gi¸ h¬n thø mµ hä thu mua hµng ngµy. Ch¼ng h¹n, t¹i ph−êng Tr−êng minh, H¶i Phßng, ®Ó cã thÓ thu mua ®−îc c¸c chÊt th¶i cã gi¸ trÞ, nh÷ng hé cã tiÒn vµ ph−¬ng tiªn ®i sang c¸c tØnh kh¸c nh− Qu¶ng Ninh, H¶i D−¬ng, Th¸i B×nh ®Ó t×m kiÕm “hµng”. Cßn nh÷ng ng−êi kh«ng cã ph−¬ng tiÖn, chØ ®i loanh quanh trong khu vùc mét sè ph−êng trong QuËn KiÕn an. Vµ ®−¬ng nhiªn, l−îng thu gom kh«ng ®¸ng kÓ vµ gi¸ trÞ ®em l¹i kh«ng nhiÒu nh− nh÷ng ng−êi cã ®iÒu kiÖn ®i xa h¬n. 342
b) VÒ mÆt thu nhËp Phô n÷ lµm trong lÜnh vùc t¸i chÕ cã thu nhËp thÊp h¬n nam giíi lµm cïng nghÒ. T¹i Ên §é, phô n÷ thu nhËp tõ 18-40 Rs/ngµy, trong khi nam giíi kiÕm ®−îc 40-70Rs/ngµy (Maria Muler vµ Anne Scheinberg, 2003). ë ViÖt Nam, theo kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu tiÕn hµnh vµo cuèi nh÷ng n¨m 90 cho thÊy, thu nhËp cña phô n÷ lµm t¸i chÕ thÊp h¬n thu nhËp cña nam giíi lµm cïng nghÒ nµy (xem b¶ng d−íi ®©y). B¶ng 14.2. Thu nhËp, chi tiªu vµ tiÕt kiÖm cña nh÷ng ng−êi t¸i chÕ ë khu vùc trung t©m Hµ Néi, B·i ch«n lÊp vµ nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n compost (USD) Thu nhËp hµng ngµy Chi tiªu hµng ngµy TiÕt kiÖm ThÊp Cao Trung Nhµ Thøc Chi kh¸c hµng th¸ng b×nh cöa ¨n TÊt c¶ nh÷ng ng−êi 0,67 2,61 1,41 0,23 0,46 0,23 23,22 t¸i chÕ Tõ c¸c tØnh kh¸c ®Õn, 0,62 2,06 1,29 0,20 0,43 0,21 22,63 trong ®ã Phô n÷ 0,59 1,89 1,19 0,22 0,38 0,26 22,21 Nam giíi 0,70 2,48 1,53 0,14 0,56 0,17 23,67 Tõ Hµ Néi 0,86 4,99 1,88 0,73 0,61 0,25 25,89 N÷ 0,71 2,47 1,57 0,00 0,44 0,28 23,88 Nam 0,98 7,06 2,14 0,73 0,73 0,24 27,47 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña Micheal Digregorio, trÝch trong “Giíi vμ Kinh tÕ chÊt th¶i. Kinh nghiÖm ViÖt Nam vμ quèc tÕ”. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. HN., 2003. Tr. 30. Qua b¶ng trªn cho thÊy, nam giíi lµm nghÒ t¸i chÕ ®Òu cã thu nhËp cao h¬n phô n÷ lµm nghÒ nµy. Cã mét sè gi¶ thuyÕt ®Ó lý gi¶i cho hiÖn t−îng nµy. Thø nhÊt, do thêi gian cña phô n÷ tham gia ho¹t ®éng t¸i chÕ Ýt h¬n nam giíi. Ngoµi c«ng viÖc ®ã ra, hä cßn c¸c c«ng viÖc gia ®×nh kh¸c nh− ch¨m sãc con c¸i, c«ng viÖc néi trî, c«ng viÖc giÆt giò hay thu dän nhµ cöa. Thø hai, cã thÓ, v× nguyªn liÖu ®Çu vµo hä thu mua ®−îc dïng cho t¸i chÕ Ýt gi¸ trÞ h¬n vµ c«ng cô, ph−¬ng tiÖn ®Ó t¸i chÕ kh«ng hiÖn ®¹i nh− c¸c c¬ së t¸i chÕ cña nam giíi. 343
c) VÒ tiÕp cËn nguån lùc Nguån lùc ®Ò cËp ë ®©y lµ nguån lùc tµi chÝnh, nguån lùc c¬ së vËt chÊt, c«ng cô, thiÕt bÞ cho t¸i chÕ vµ nguån lùc tri thøc hay ®µo t¹o. Nh÷ng nguån lùc lµy cã vai trß quan träng trong ho¹t ®éng kinh doanh trong bÊt kú lÜnh vùc nµo, kÓ c¶ lÜnh vùc chÊt th¶i. Ph©n tÝch giíi vÒ khÝa c¹nh tiÕp cËn nguån lùc cã thÓ cho thÊy t×nh tr¹ng b×nh ®¼ng giíi vÒ mÆt nµy nh− thÕ nµo?, gi÷a nam giíi vµ phô n÷, ai lµ ng−êi cã lîi thÕ h¬n vµ ai lµ ng−êi chÞu bÊt lîi h¬n vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguån lùc? sù bÊt lîi nµy ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i cña hä? HiÖn nay, ®¹i bé phËn ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i lµ do khu vùc phi chÝnh thøc ®¶m nhiÖm. Nh÷ng ng−êi lµm trong lÜnh vùc t¸i chÕ nµy ®a phÇn lµ cã thu nhËp thÊp, ®êi sèng kinh tÕ khã kh¨n, vèn kinh doanh kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt so víi nh÷ng ng−êi kinh doanh trong lÜnh vùc kh¸c. V× Ýt vèn, nªn c¸c c¬ së t¸i chÕ chñ yÕu lµ lµm kh©u thu mua – ph©n lo¹i chÊt th¶i – röa – c¾t nhá. Sè c¬ së cã vèn lín h¬n th× më réng ®Õn kh©u chÕ biÕn ra s¶n phÈm: t¸i chÕ giÊy thµnh c¸c s¶n phÈm ®ãng gãi, bao b×; t¸i chÕ nilon, nhùa thµnh c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng nh− tói nilon, ®å dïng b»ng nhùa: èng n−íc nhùa, x«, chËu, dÐp nhùa, vv…; t¸i chÕ vá lon thµnh ®å ch¬i; s¶n xuÊt chæi tõ l«ng gµ, vÞt;…Nh×n chung, s¶n phÈm cña hä ch−a ®¹t tr×nh ®é cao bëi c«ng nghÖ s¶n xuÊt chñ yÕu lµ thñ c«ng, m¸y mãc ®¬n s¬, thiÕt bÞ cò, rÎ tiÒn. ChØ mét sè c¬ së lín míi cã kh¶ n¨ng ®Çu t− thiÕt bÞ míi vµ hiÖn ®¹i h¬n, s¶n phÈm lµm ra còng cã chÊt l−îng cao h¬n. Trong t¸i chÕ phÕ liÖu, kh©u chÕ biÕn tõ phÕ liÖu ra thµnh phÈm ®a phÇn do nam giíi ®¶m nhiÖm, cßn phô n÷ ®¶m nhiÖm kh©u ph©n lo¹i, röa. C«ng viÖc cña nam giíi g¾n víi ®iÒu khiÓn m¸y mãc thiÕt bÞ, cßn phô n÷ chñ yÕu lµ lao ®éng ch©n tay, thñ c«ng hoµn toµn. §Ó ®iÒu khiÓn ®−îc m¸y, ®ßi hái ng−êi ®iÒu khiÓn ph¶i biÕt Ýt, nhiÒu vÒ kü thuËt vµ ®−¬ng nhiªn, hä ph¶i cã häc vÊn cao h¬n lao ®éng thñ c«ng kh¸c. Nh×n chung, c¸c c¬ së t¸i chÕ ë khu vùc n«ng th«n, ngo¹i « hay ven ®« th−êng sö dông n¬i ë cña m×nh lµm n¬i s¶n xuÊt, bëi hä kh«ng cã vèn ®Ó x©y dùng c¬ së s¶n xuÊt riªng, h¬n n÷a chi phÝ cao sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i thu nhËp cho hä, v× lîi nhuËn cña ho¹t ®éng t¸i chÕ nµy ch−a cao. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn tÝn dông cña c¸c c¬ së t¸i chÕ tõ ng©n hµng rÊt h¹n chÕ do kh«ng cã thÕ chÊp. §iÒu nµy lµ khã kh¨n chung ®èi víi c¬ s¶n t¸i chÕ do nam giíi lµm chñ còng nh− phô n÷ lµm chñ. Tuy nhiªn, phô n÷ cã khã kh¨n h¬n v× vèn th−êng nhá h¬n. 344
d) VÒ vÞ trÝ chñ c¬ së t¸i chÕ Kh¸c víi kh©u thu gom, thu mua, kh©u mµ phô n÷ chiÕm −u thÕ vÒ tû lÖ ng−êi tham gia còng nh− lµ tù quyÕt ®Þnh vÒ ph−¬ng ¸n thu mua cña m×nh, th× trong kh©u t¸i chÕ, nam giíi th−êng chiÕm −u thÕ lµ chñ c¬ së. Mét phÇn lµ do vèn ho¹t ®éng, phÇn kh¸c n÷a cÇn cã hiÓu biÕt vÒ c«ng nghÖ, kü thuËt t¸i chÕ. C¶ hai ®iÒu nµy, nam giíi cã thÕ m¹nh vµ thuËn lîi h¬n phô n÷. §· l©u ®êi nay, ë ViÖt Nam, c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n nhá “bu«n thóng”, “b¸n mÑt” th−êng g¾n víi phô n÷, vµ hä th¹o víi quy m« kinh doanh nµy. V× vèn ®ßi hái Ýt, thu vÒ nhanh, nh−ng tæng thu nhËp kh«ng lín. Mét sè nghiªn cøu cña n−íc ngoµi còng cho thÊy t×nh tr¹ng t−¬ng tù. “C¸c doanh nghiÖp kinh doanh chÊt th¶i th−êng do nam giíi lµm chñ, rÊt Ýt doanh nghiÖp do phô n÷ lµm chñ. Phô n÷ b¾t ®Çu kinh doanh nhê vay m−în tõ b¹n bÌ hoÆc gia ®×nh. Nam giíi còng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng kho¶n vay t−¬ng tù trõ mét ®iÒu lµ hä cã thÓ cã kho¶n tiÒn lín h¬n v× hä ®−îc coi lµ cã kh¶ n¨ng chi tr¶ tèt h¬n. V× v©y, hä lµm ¨n víi lo¹i chÊt th¶i cã vèn thu håi nhanh vµ lín”. C¸c c¬ së t¸i chÕ mµ phô n÷ lµm chñ th−êng lµ c¬ së cã quy m« nhá hoÆc rÊt nhá. Mét mÆt lµ do h¹n chÕ vÒ vèn, mÆt kh¸c lµ th¸i ®é cña hä ®èi víi c¸c rñi ro vµ an toµn trong kinh doanh. Phô n÷ kinh doanh quy m« nhá th−êng cã t©m lý coi träng nguån thu nhËp æn ®Þnh, nh−ng an toµn. Hä sÏ kh«ng ®Æt doanh nghiÖp cña m×nh vµo nguy c¬ khi më réng, mµ th−êng muèn ®a d¹ng ho¸ thµnh c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau quy m« nhá. Tãm l¹i, trong lÜnh vùc t¸i chÕ chÊt th¶i, nam giíi cã lîi thÕ h¬n phô n÷ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lùc (vËt chÊt, tÝn dông, gi¸o dôc). Hä còng lµ nh÷ng ng−êi kinh doanh víi quy m« lín h¬n. 14.3. Gi¶i ph¸p t¨ng c−êng giíi trong qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i 14.3.1. Thùc hiÖn ph©n tÝch giíi trong c¸c ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch vÒ qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i Ph©n tÝch giíi sÏ x¸c ®Þnh ra c¸c vÊn ®Ò sau ®©y: Ph©n c«ng lao ®éng: ai lµm g× vµ t¹i sao? TiÕp cËn vµ kiÓm so¸t c¸c nguån lùc: ai cã quyÒn tiÕp cËn c¸c nguån lùc hoÆc c¸c lîi Ých? 345
Nhu cÇu: Phô n÷ vµ nam giíi cã nh÷ng nhu cÇu g× vµ t¹i sao? Mèi quan hÖ cña c¸c nh©n tè trªn trong bèi c¶nh réng h¬n vÒ x· héi, kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ m«i tr−êng ®Ó cã thÓ t¹o ra c¸c c¬ héi/khã kh¨n trong viÖc ®¶m b¶o sù bØnh ®¼ng vÒ c¬ héi. Th«ng qua ph©n tÝch giíi, c¸c vÊn ®Ò vÒ giíi sÏ ®−îc nhËn d¹ng râ h¬n vµ ®©y lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng ®Þnh h−íng giíi trong ch−¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i. 14.3.2. CÇn cã c¸c c©n nh¾c kh¸c nhau ®èi víi nam giíi vμ vμ phô n÷ trong tõng kh©u cña qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i Nam giíi vµ phô n÷ kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã c¸ch nh×n nhËn, cã ý thøc vµ kü n¨ng gièng nhau vÒ c¸c vÊn ®Ò cña QLTHCT. Ngay c¶ nhu cÇu cña nam giíi vµ phô n÷ ®èi víi qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i còng kh¸c nhau. Sù tæng hoµ cña c¸ch nh×n vµ nhu cÇu cña c¸c bªn sÏ dÉn ®Õn c¸ch xem xÐt vÊn ®Ò còng nh− c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò toµn diÖn h¬n, thùc thi h¬n. NÕu mét quyÕt ®Þnh vÒ mét ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i nµo ®ã ph¶n ¸nh ®−îc nhu cÇu cña nam giíi trong ho¹t ®éng ®ã lµ g×, cña phô n÷ lµ g× sÏ gióp cho ho¹t ®éng ®ã Ýt cã hoÆc kh«ng xung ®ét vÒ lîi Ých. Lîi Ých trong ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i kh«ng chØ lµ lîi Ých kinh tÕ hay tinh thÇn cña c¸c c¸ nh©n mµ cßn lµ lîi Ých m«i tr−êng cña chung x· héi. Bªn c¹nh ®ã, cÇn thu thu hót ®−îc c¶ nam giíi vµ phô n÷ vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i tõ kh©u lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh ®−îc ®Çy ®ñ c¸c s¸ng kiÕn, huy ®éng c«ng søc, ph¸t huy ®−îc vai trß cña c¸c giíi mµ cßn cã sù cam kÕt còng nh− tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn trong viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. VÝ dô, viÖc thu hót thªm nam giíi vµo ho¹t ®éng thu gom r¸c cña c¸c c«ng ty VÖ sinh m«i tr−êng ®« thÞ, mét mÆt t¨ng thªm viÖc lµm cho nam giíi trong lÜnh vùc nµy, mÆt kh¸c cßn chia sÎ nh÷ng c«ng viÖc mµ ®«i lóc chØ phô n÷ khã ®¶m ®−¬ng ®−îc. Tr−êng hîp ®èi víi chÞ em cã con nhá, ®i lµm ca ®ªm lµ hÕt søc khã kh¨n vµ ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn ch¨m sãc trÎ, nhÊt lµ thêi kú cho con bó. Nh−ng nÕu kh«ng cã ®ång nghiÖp nam san sÎ th× còng khã mµ thùc hiÖn viÖc ®æi ca. 346
14.3.3. CÇn quan t©m ®Õn phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån lùc còng nh− t¨ng c−êng tiÕng nãi cña phô n÷ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i. So víi nam giíi, trong hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i, tõ thu gom, vËn chuyÓn cho ®Õn t¸i chÕ, phô n÷ ®Òu ë thÕ bÊt lîi vÒ nguån lùc, mÆc dï hä chiÕm tû träng lín trong lùc l−îng lao ®éng trong qu¶n lý chÊt th¶i. §iÒu nµy ®· khiÕn hä ph¶i g¾n bã nhiÒu h¬n víi lao ®éng thñ c«ng, hao tæn nhiÒu c«ng søc mµ thu nhËp l¹i thÊp. V× ®iÒu kiÖn ®ã, hä kh«ng cã c¬ héi ®Ó häc tËp n©ng cao hiÓu biÕt vµ còng kh«ng cã c¬ héi tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Vµ nh− vËy, nh÷ng vÊn ®Ò cña hä Ýt ®−îc ph¶n ¸nh trong c¸c quyÕt ®Þnh. H¬n n÷a, do h¹n chÕ vÒ vèn, c¸ch thøc kinh doanh còng cã cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng quy m« hay thay ®æi c¸ch thøc kinh doanh vµ ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖu qu¶ cña kinh doanh kh«ng cao, thu nhËp thÊp, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho gia ®×nh. Trong khi ®ã hä l¹i lµ nh÷ng ng−êi chñ chèt nu«i d−ìng c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. MÆt kh¸c, do h¹n chÕ vÒ ph−¬ng tiÖn, tiÒn vèn, ®iÒu kiÖn lao ®éng thiÕu vÖ sinh, dÉn ®Õn g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng tõ c¸c ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i (n−íc th¶i ra m«i tr−êng, « nhiÔm mïi, khÝ trong khu d©n c−,…). ViÖc hç trî phô n÷ tiÕp cËn víi nguån lùc cã thÓ th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh tÝn dông hoÆc cung cÊp c¸c kho¸ ®µo t¹o vÒ kü n¨ng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i hoÆc kinh doanh trong lÜnh vùc chÊt th¶i, n©ng cao nhËn thøc vÒ vÖ sinh céng ®ång,…Ch¼ng h¹n, Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i do CIDA Cana®a tµi trî ®· tiÕn hµnh thÝ ®iÓm tÝn dông nhá cho phô n÷ lµm nghÒ thu gom, t¸i chÕ chÊt th¶i ë Ph−êng Tr−êng Minh, KiÕn An, H¶i Phßng. Víi quy m« ban ®Çu chØ 1 ®Õn 1,5 triÖu ®ång cho 1 n÷ chñ hé, ®· gióp cho ho¹t ®éng thu gom, thu mua cña hä c¶i thiÖn ®−îc kh¸ tèt vÒ mÆt thu nhËp vµ l−îng chÊt th¶i ®−îc thu gom còng t¨ng lªn nhiÒu so víi tr−íc khi cã tÝn dông. Ngoµi ra, cã thÓ tæ chøc d¹y nghÒ cho nh÷ng ng−êi thu mua hoÆc nhÆt r¸c t¹i c¸c b·i ch«n lÊp hoÆc t¹i c¸c côm d©n c− n¬i cã nhiÒu ng−êi lµm nghÒ thu mua hay nhÆt r¸c ®ang c− tró. Víi viÖc ®µo t¹o nghÒ vµ trang bÞ cho hä mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ kinh doanh trong lÜnh vùc chÊt th¶i sÏ t¹o thµnh mét phÇn cña hÖ thèng ngµnh nghÒ trong x· héi vµ phôc vô trùc tiÕp c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i tèt h¬n. 347
Tμi liÖu tham kh¶o 1. Commitment to Sustainable Development and Gender Equality: Tool Kit #1. Tool Kit for Gender Responsive Mekong River Basin Development. 2000. Phnom Penh: Mekong River Commission. 2. Ragnhild Lund. Ph¸t triÓn xanh ph¶i nh¹y c¶m giíi. Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i."Giíi, M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, HN., 1995. 3. Ng©n hµng ThÕ giíi, Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i. B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004. ChÊt th¶i r¾n. 4. NguyÔn Kh¾c Kinh, NguyÔn Hoµ B×nh. C«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam HiÖn nay. Dù ¸n kinh tÕ chÊt th¶i (WASTE-ECON). Kinh tÕ chÊt th¶i trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, H., 2001 5. Nghiªm Xu©n §¹t: ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng lao ®éng tíi søc khoÎ cña c«ng nh©n C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi (URENCO)". Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i."Giíi, M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, HN., 1995. Tr.249, 260 – 262. 6. §Æng Kim Chi. Vai trß cña phô n÷ trong c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam. Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i. "Giíi, M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, HN., 1995. Tr. 71-74. 7. Th¸i ThÞ Ngäc D−. Phô n÷ trong ho¹t ®éng thu mua phÕ liÖu t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nghiªm Xu©n §¹t: ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng lao ®éng tíi søc khoÎ cña c«ng nh©n C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi (URENCO)". Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i. "Giíi, M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë ViÖt Nam", NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, HN., 1995. Tr. 243-245 8. Maria Muller vµ Anne Scheinberg: “ VÊn ®Ò c«ng ¨n viÖc lµm cã liªn quan ®Õn giíi, xuÊt ph¸t tõ viÖc hiÖn ®¹i ho¸ lÜnh vùc t¸i chÕ vµ qu¶n lý chÊt th¶i: khung ph©n tÝch vµ ra quyÕt ®Þnh”. Dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i. Giíi vµ Kinh tÕ chÊt th¶i. Kinh nghiÖm ViÖt Nam vµ quèc tÕ. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. HN., 2003. Tr.30-33. 348